2017-07-06
განსახელმწიფოება — აკადემიური თავისუფლების რეცეპტი საქართველოში
უმაღლესი განათლების გამოწვევები
გიორგი გახელაძე: საქართველოშიც და მთელ მსოფლიოშიც, უმაღლესი განათლების ნომერ პირველი გამოწვევა არის ახალგაზრდებისთვის ადეკვატური გამოცდილების და ცოდნის შეძენა — თანამედროვე სამყარო ეს არის ინფორმაციული ეპოქა დაჩქარებული განვითარებით, გლობალური ეკონომიკით, პერსონალიზებული სივრცეებით. მარტივად რომ ვთქვათ, რაც დრო გადის, იმისათვის, რომ წარმატებული და რეალიზებული აღმოჩნდეს ახალგაზრდა, სჭირდება ძალიან კონკრეტული ცვალებადი პროფესიების შესწავლა და ეკონომიკური და სოციალური მოქნილობის შესაბამისი გამოცდილება — სწავლა მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ეს ნიშნავს, რომ უმაღლესი განათლება, ერთი მხრივ, ბაკალავრიატის დონეზე, უნდა იყოს სწავლის მსწავლებელი. უახლოესი 30 წლის განმავლობაში, არსებითი და ფუნდამენტური იქნება ახალგაზრდებისთვის ე.წ. სამეწარმეო უნარ-ჩვევების განვითარება, ეკონომიკური ცოდნის მიღება იმიტომ, რომ მათი მომავალი და წარმატება აკადემიურ კარიერასთან ან ბიზნესთანაა დაკავშირებული. მომავლის განვითარება მაღალი ბრუნვების მქონე, მაგრამ მცირეჯგუფიანი ბიზნესებია. მომავალი აღარ არის ტრანსნაციონალური უშველებელი კომპანიების. მოკლედ, ცოდნის ეკონომიკა, ფართო გაგებით, არის ჩვენი უმაღლესი საგანმანათლებლო სისტემის მთავარი გამოწვევა, თავისი სოციალური, მატერიალური, ფიზიკური ინფრასტრუქტურის განვითარების ხედვით და ამის პასუხად.
მეორე გამოწვევა — ყველაფერი რაზეც ვისაუბრე, ითხოვს ე.წ. საბაზისო შინაარსების შესწავლის და სპეციალობების დაუფლების რადიკალურ ცვლილებას. თავად ეს კლასიფიკაციებია შესაცვლელი. სულ სხვაგვარია დღევანდელი ინტერდისციპლინური თუ მონოდისციპლინური ცოდნა, რაც მომავალს პასუხობს. ისე როგორც მსოფლიოს ბევრი უნივერსიტეტი, ჩვენც ერთგვარი ინერციით მივსდევთ არსებულ კლასიფიკაციას. კარგი უნივერსიტეტები, რომლებიც წარმატებული ადამიანების ერთობასა და მომსახურებაზე არიან ორიენტირებული, ფუნდამენტური, პარადიგმული ცვლილებებისკენ მიდიან. ჩვენ, როგროც იმ ტრადიციულშიც ჩამორჩენილებს, გვაქვს შანსი, გავაკეთოთ ნახტომი, იგივე მტკივნეული და უნაყოფო გზა კი არ გავიაროთ, არამედ გადავხტეთ. ადამიანებს სიარულიც სჩვევიათ და გადახტომაც, ჩვენ უნდა გადავხტეთ. კარგი იქნებოდა ბაკალავრიატის საფეხურის შემცირება — სასწავლო მოცულობის შეკუმშვა. გარშემო მიმოვიხედოთ, სწრაფად მზარდი კეთილდღეობის ქვეყნების განათლების სისტემებში თუ ჩავიხედავთ ვნახავთ, რომ ისინი აღარ არიან მიჯაჭვულები, მაგალითად, 240-კრედიტიან ოთხწლიან ბაკალავრიატზე, ინტენსიური და შემოკლებული — სამწლიანი ბაკალავრიატის საფეხური აქვთ. სამაგისტრო საფეხურის პროგრამებიც კი, როდესაც ადამიანი უნდა ჩამოყალიბდეს კონკრეტული საქმის პროფესიონალად და ეს პროფესიონალიზმი მას, სულ მცირე, 5-6 წელი მაინც უნდა გამოადგეს (თუ არ ჩავთვლით უწყვეტ პროფესიულ განვითარებას, ანუ მუდმივ სწავლას პროფესიის შიგნით), მოკლდება და უფრო ინტენსიური ხდება. მთავარია, სწავლის ხანგრძლივობის შემცირება და გაიაფება — საინფორმაციო ეპოქა იძლევა საშუალებას, რომ სტუდენტის სწავლა, იმავე ხარისხის, რაც ახლა აქვს, დროშიც შემოკლდეს და უფრო იაფიც გახდეს. ილუსტრაციისთვის — ახლა სტუდენტები, უნივერსიტეტები, ყველანი უამრავ დროს ვხარჯავთ იმისთვის, რომ შევიკრიბოთ რაღაც კურსის განმავლობაში, კვირაში ერთხელ ან რამდენჯერმე, რამდენიმე საათით, ერთ აუდიტორიაში, უმეტეს შემთხვევაში იმისთვის, რომ პროფესორმა მოუყვეს სტუდენტებს თავისი ან სხვების დაწერილი თუ შექმნილი ცოდნის მოკლე შინაარსი. ვის სჭირდება ეს? მაშინ, როდესაც ამ შინაარსს 10-დან 7 სტუდენტი ინტერნეტში გაეცნობა, თავისთვის კომფორტულ დროს და ამისთვის არ დასჭირდება სამარშრუტო ტაქსი, ავტობუსი თუ საკუთარი მანქანა უნივერსიტეტში მისასვლელად. პლუს ამას, უკეთეს შემთხვევაში, პრაქტიკული გამოცდილების შესაქმნელად, ვამატებთ რაღაც სამუშაოებს. მარტივად რომ ვთქვათ, წაკითხულის შინაარსის გადაცემაზე დახარჯული დრო არავის აღარ სჭირდება, ეს ფუჭად დაკარგული დროა და, რაც მთავარია, ის მოძველებული ცოდნის გადაცემაზე იხარჯება, თან ამაში ვიხდით ფულს, როცა შეგვიძლია ბევრად იაფად გავაკეთოთ, გნებავთ სახელმწიფოს მხრიდან, გნებავთ სტუდენტის მხრიდან.
სასწავლო პროცესის ნაწილი უნდა იყოს ბევრად უფრო შეკუმშული და ბევრად უფრო დამოკიდებული კვლევაზე. სასწავლო პროცესშიც უნდა იქმნებოდეს ახალი ცოდნა. არსებული ცოდნის გადახურდავება-ტრანსფერსა და გამტარობაზე კი არ უნდა ვხარჯოთ დრო (ამის დრო აღარ არის), არამედ შევქმნათ ახალი — როცა ვქმნით, სწორედ მაშინ ვსწავლობთ.
მაია გამეზარდაშვილი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის განათლების ადმინისტრირების მაგისტრანტი: ბატონმა გიორგიმ ახსენა სწავლის სწავლება. ადმინისტრირების და მოწყობის თვალსაზრისით ვერაფერს გეტყვით, მაგრამ ჩემი პროფესიიდან გამომდინარე, დავამატებ, რომ საშუალო განათლებაშიც (იმისთვის, რომ თუნდაც გამოცდები ლოგიკურად ებმოდეს უმაღლესში ჩასაბარებელ გამოცდებს) ძალიან მნიშვნელოვანია მასწავლებელს და ბავშვებს მხოლოდ საგნობრივ სწავლებაზე კი არ ჰქონდეთ აქცენტი, არამედ უნდა იცოდნენ როგორ ისწავლონ, როგორ დაამუშაონ ინფორმაცია. ეს უნარები ძალიან მნიშვნელოვანი იმიტომაა, რომ უკავშირდება კრიტიკულ, შემოქმედებით მიდგომას ნებისმიერი საკითხისადმი, ეს უნარი კი აადვილებს უმაღლეს განათლებაში გაცნობიერებულად გადასვლას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია.
ვეთანხმები იმასაც, რომ სწავლება დროში გაწელილია, თუნდაც ორი თვე დასვენება, რაღაც ნაწილი უნდა შეიკუმშოს, ხოლო კვლევითი მიმართულება უფრო გახანგრძლივდეს. იმისთვის, რომ მაგისტრის ხარისხი მივიღოთ, სწორედ კვლევა უნდა გავაკეთოთ და მკვლევარები უნდა ვიყოთ. ამიტომაც ვფიქრობ, რომ კვლევითი კომპონენტი უნდა იყოს უფრო ხანგრძლივი, რათა სწავლის შედეგიც ეფექტური მივიღოთ.
გიორგი ნინიკაშვილი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის განათლების ფსიქოლოგიის მაგისტრანტი: ილიას უნივერსიტეტში, 7 წელიწადში, 5 სხვადასხვა ფაკულტეტი გამოვიცვალე. ძირითადი პრობლემა ლექტორების მიერ მხოლოდ უფლების აღიარებაა და არა მოვალეობების. ლექტორი ხედავს, რომ აქვს გარკვეული უფლებები, მაგრამ ვერ ხედავს საკუთარ მოვალეობებს, რა უნდა გააკეთოს სტუდენტთან. მეორე დიდი პრობლემა — ადმინისტრაცია ლექტორის უფლებების დამცველია თუ ლექტორის ინტერესების გამტარებელი? უნდა იცავდეს სტუდენტს თუ ლექტორს? 9 თვე ვმუშაობდი საინფორმაციო ცენტრში სტუდენტების მომსახურებაზე და ძირითადი საჩივარი მათი მხრიდან იყო ის, რომ ლექტორები არაკეთილსინდისიერად ექცევიან — ნაშრომის არაღიარება, ლექციებზე არდასწრება, გაცდენა, სტუდენტების შეურაცხყოფა და კიდევ ბევრი სხვა. ასეთ შემთხვევაში, რას აკეთებს ადმინისტრაცია? ადმინისტრაცია მაინც ლექტორის მხარეს იჭერს და სტუდენტების ინტერესები უკან არის დაწეული. თანამედროვე განათლების სისტემაში ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია თანასწორობა. სულ რამდენიმე ლექტორს გამოვყოფ, ბატონი გიორგის ჩათვლით, რომლებთანაც სტუდენტი გრძნობს, რომ სწავლის პროცესის მონაწილეა და არა მხოლოდ მიმღები, ასევე გამტარი — ლექტორიც სწავლობს, იღებს შენგან და შენც გაძლევს. ეს სამაგისტრო საფეხურზე ყველაზე მნიშვნელოვანია და არა მხოლოდ სამაგისტრო საფეხურზე, ეს არის ინტერაქცია ლექტორსა და სტუდენტს შორის.
უნივერსიტეტებისთვის მთავარი გამოწვევაა კონკრეტულად ფორმულირებული და განვითარებაზე მორგებული განათლება მიაწოდოს სტუდენტს. რასაც ვსწავლობთ,უნდა ვიცოდეთ, რატომ ვსწავლობთ და რაში შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ოთხი წლის შემდეგ უნივერსიტეტი სტუდენტს არ უნდა ტოვებდეს ბედის ანაბარა — დაამთავრე და ახლა წადი, რაც გინდა ის გააკეთე. უნივერსიტეტი მომავალი ცხოვრების აწყობაშიც უნდა დაეხმაროს სტუდენტს. უნივერსიტეტი ჩემგან მხოლოდ თანხის მიმღები კი არა, ამ თანხის სწორად დამფორმულირებელი უნდა იყოს, უნდა მეხმარებოდეს, როცა ვრჩები ცხოვრების წინაშე სრულიად მარტო. ეს არ არის სკოლა, განვითარების საბაზისო საფეხური. თუ უნივერსიტეტი იღებს პასუხიმგებლობას, აუცილებლად ბოლომდე უნდა შეასრულოს.
ავტონომიურობის გარეშე მეტი აკადემიურობა ვერ დაიბადება
გიორგი გახელაძე: ეს შესაძლებელია მხოლოდ აკადემიური თავისუფლებისა და ავტონომიურობის პირობებში. შეუძლებელია თანამედროვე სამყაროში კონკურენტუნარიანი, ჭკვიანი ადამიანების მომსახურება გახევებულ, რეგულირებად, სხვებზე დამოკიდებულ, უნიფიცირებულ სისტემებში. უნივერსიტეტი რომ განვითარდეს, მას სჭირდება მეტი ავტონომიურობა თავის უფლებამოსილებებში და მეტი აკადემიური თავისუფლება, თუმცა მეტი აკადემიურობა ვერ დაიბადება ავტონომიურობის გარეშე. ასეთი განვითარება კი წარმოუდგენელია კონკურენციისა და თანამშრომლობის მაქსიმალური ნაზავის გარეშე, იმავდროულად, მხოლოდ დაუპირისპირებელ და მშვიდობიან თანამედროვე სამყაროშია შესაძლებელი ახალგაზრდების წარმატება და ბედნიერება. ავტონომიურობის და აკადემიური თავისუფლების რეცეპტი, საქართველოს პირობებში, ეს არის განსახელმწიფოება, რაც ნიშნავს სახელმწიფოს მხრიდან — ცენტრალური ხელისუფლების მხრიდან, სამინისტროს თუ მისი რომელიმე ორგანოს სახით, რაც შეიძლება ნაკლებ, მინიმალურ ჩარევას უნივერსიტეტების ცხოვრებაში. მაგრამ, თანხის დახარჯვა სახელმწიფოს მაინც მოუწევს, იმიტომ, რომ სახელმწიფოს თანხა ჩვენი თანხაა, კარგი უნივერსიტეტი და კარგი უმაღლესი განათლება ჩვენი სიკეთეა, ამიტომ ვიხდით გადასახადებს. სახელმწიფოს მოუწევს თანხის დახარჯვა, მაგრამ მოუწევს იმ წესების თამაშით, რომელსაც თვითონ კი არ დაადგენს, არამედ დავადგენთ ჩვენ, მოქალაქეები და უნივერსიტეტები. შესაძლებელია, პირველ ეტაპზე, სახელმწიფო იყოს თანამონაწილე და არა ერთადერთი მონაწილე უნივერსიტეტების ხარისხის მართვის, მხოლოდ პირველ ეტაპზე, მერე საერთოდ დამოუკიდებელი ინსტიტუციები უნდა იყვნენ უნივერსიტეტების მმართველები და იმის დამდგენები, რომელი უნივერსიტეტია, იმ დროისთვის, კარგი შეთავაზებების, კარგი კვლევებისა და ცოდნის ადგილი.
ახალი სამყაროს უნივერსიტეტი
გიორგი გახელაძე: ახალი სამყაროს უნივერსიტეტების მისია ახალი ცოდნის სწრაფი გენერირებაა, ინოვაციურობა და სტარტაპობა. სამწუხაროდ, დღეს ჩვენთან უნივერსიტეტების უმრავლესობა მხოლოდ წაკითხულის, დაძველებული ცოდნის გადაცემაზე, ანუ ლექტორობაზეა ორიენტირებული. შესაბამისად, ინოვაციურობა რომ არ არის, ფაქტია, არადა, სწორედ უნივერსიტეტში უნდა ხდებოდეს ინოვაციურობისა და სტარტაპობის წახალისება და არა მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან. როცა ჩვენ თვითონ ვიქნებით ჩვენი თავის გამგებლები, უკეთ მოვძებნით ურთიერთობისა და ურთიერთქმედების ოპტიმალურ საშუალებას, უკეთ მივხვდებით ეს ყველაფერი როგორ წარვმართოთ ჩვენს სასარგებლოდ.
თანამედროვე უნივერსიტეტი არ არის ლექტორების და ლექტორინგის ადგილი, თანამედროვე უნივერსიტეტი პროფესორებისა და სტუდენტების ადგილია, ისევე, როგორც იყო დასაბამიდან. პროფესორი სხვა პროფესიების ადამიანებისგან ერთადერთი რამით გამოირჩევა — ის არის ადამიანი, რომელსაც უნდა და შეუძლია შექმნას ახალი ცოდნა და გამოცდილება, ამაშია გაწაფული. ძალიან მნიშვნელოვანია სტუდენტებს კვლევა-კეთებაზე დაფუძნებული ინტენსიური სწავლა შევთავაზოთ მცირე დროში ხელმისაწვდომად, თანაც მორგებულად. როგორ დაეხმაროს ადამიანს უნივერსიტეტი ამ გამოცდილების მიღებაში — უნდა მისცეს საშუალება, განსაკუთრებით ბაკალავრიატის საფეხურზე, ძირითადი უნივერსალური სასწავლო საშუალებების დაუფლებასთან და უნივერსალურ ინტერდისციპლინარულ ცოდნასთან ერთად, იმავე პერიოდში, თავისი ინტერესების შესაბამისად, დამატებითი სპეციალობები აითვისოს, არა ერთი, შეიძლება ორიც. ეს სტუდენტს დაეხმარება, შემდეგ საფეხურზე გადასვლისას, ზუსტად იცოდეს, რაში გაწაფვა არგია და უნდა მას.
აკადემიური ხარისხის და პროფესიული ხარისხის სისტემების ცვლილება თანამედროვე უნივერსტეტების და საერთოდ თანამედროვე აკადემიის გამოწვევაა — ბაკალავრი, მაგისტრი და დოქტორი — ამგვარი რანგირება ადამიანებისა, აღიარებული შესაძლებლობების მიხედვით, აღარ ვარგა. დღეს ჩვენ ვხედავთ აკადემიური ხარისხების გაუფასურებას. ცოდნა-გამოცდილების, შესაძლებლობების და, აქედან გამომდინარე, მოლოდინების რეალურ სამყაროსთან ურთიერთმიმართება უფრო და უფრო კონფლიქტური ხდება. შევხედოთ შრომის ბაზარს — ხშირ შემთხვევაში, დამსაქმებელი მეტწილად ეძებს ისეთი ტიპის უნარ-ჩვევებსა და ცოდნას ასაყვან ადამიანში, რომელიც არ და ვერ აღიწერება საუკეთესო უნივერსიტეტების დიპლომებშიც კი. დამსაქმებლებს, რომლებიც ბევრად უფრო სწრაფად რეაგირებენ სამყაროს განვითარებაზე, უწევთ საკუთარი შეფასების სისტემების დანერგვა, რადგან უმაღლესი განათლების სისტემა ახალ საჭირობებს ადეკვატურად ვერ პასუხობს.
მე-20 საუკუნის მიწურულიდან მოყოლებული, ფუნდამენტურ ტერმინებად იქცა არაფორმალური და ფორმალური განათლება. ევროპაშიც, ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც, განვითრებულ აზიაშიც გამუდმებულად საუბრობენ არაფორმალური განათლების ფორმალურ განათლებაში აღიარებაზე, რომელიც 21-ე საუკუნეში დაბადებული აქტუალური კონცეფციის — „უწყვეტი განათლების“ — ნაწილია. ადამიანებისთვის უფრო მეტად სწორედ ის არაფორმალური, მოქნილი ადეკვატური განათლებაა გამოსადეგი, რომელიც მათ თანმდევ პორტფოლიოში რაღაცნაირად ვერ „ეკერება“ და „ეწებება“.
სასტარტო მდგომარეობას პლუს სწავლის დინამიკა —
დაფინანსების ახალი სისტემის საჭიროება
გიორგი გახელაძე: დღეს არსებული დაფინანსების სისტემა საკმარისი ხანია მოქმედებს საიმისოდ, რომ დაგვენახა მისი ძლიერი თუ სუსტი მხარეები. სისტემა ცვლილებებს მართლა საჭიროებს — სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი გრანტი, ანუ გადამხდელებისაგან აკრეფილი ფულის განაწილება უმაღლეს განათლებაში მიბმულია სტუდენტზე და მის შესაძლებლობებზე, რაც თავისთავად არასწორი მიდგომაა. გრანტი — სწავლისთვის საჩუქარი უნდა იყოს, პირველ რიგში, სტუდენტისთვის, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეს საჩუქარი მას ეძლევა უმაღლეს განათლებაში შესვლისას დადასტურებული რაღაც კრიტერიუმების საზომების მიხედვით და ეს საზომები ერთიანი ეროვნული გამოცდებია. სხვა საქმეა, ეს საზომი კარგია თუ ცუდი, ან რას ზომავს, მაგრამ ეს თანხა, მთელი სწავლის საფასური, სტუდენტს სასტარტო შესაძლებლობების მიხედვით ეძლევა. ხშირია შემთხვევები, როდესაც სტარტზე კარგი მდგომარეობით შესული სტუდენტები, შემდეგ, სხვადასხვა მიზეზების გამო, კარგად აღარ სწავლობვენ ან ვერ სწავლობენ. გამოდის, რომ ჩვენ, თურმე, წარუმატებელ სწავლაში ვუხდით მათ ფულს. ასევე ძალიან ბევრი შემთხვევაა (ათასობით ადამიანია), როცა აბიტურიენტმა სტარტზე სხვაზე უკეთ ვერ აჩვენა თავი, პირიქით, დაბალი შესაძლებლობები აჩვენა და გრანტი ვერ მოიპოვა, მაგრამ შემდგომ მისი შესაძლებლობები, მოტივაცია და ძალისხმევა ბევრად უფრო დინამიური და მაღალი აღმოჩნდა, ვიდრე სხვა სტუდენტისა. გამოვიდა, რომ ის უკვე წარმატებულად სწავლობს, მაგრამ ჩვენ ამას ვერ ვუფასებთ. ეს უსამართლოა, ამიტომ, რა თქმა უნდა, შესაცვლელია, მაგრამ მოსაფიქრებელი გვაქვს სისტემა, რომელიც ასახავს სასტარტო მდგომარეობას პლუს სწავლის დინამიკა, ანუ რამდენად ეფექტურად იყენებს სტუდენტი ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე მიღებულ დაფინანსება-წახალისებას. ამის საზომები უნდა შემოვიტანოთ და ვუთხრათ ჩვენს მოქალაქეებს, რამდენად კეთილშობილი და შედეგიანი მიზნისთვის ვხარჯავთ მათი გადასახადებიდან აკრეფილ ფულს.
რა თქმა უნდა, ჩნდება კითხვა — როგორ უნდა იყოს ობიექტურად გაზომვადი სწავლის დინამიკა, რა კრიტერიუმებით უნდა ფასდებოდეს სტუდენტი, რომელმაც, ოთხწლიანი კი არა, ყოველწლიური საჩუქარი უნდა მიიღოს ან დაკარგოს. ეს კარგად მოსაფიქრებელია. ჩვენ რომ განსახელმწიფოებული საუნივერსიტეტო სისტემა გვქონდეს, მაშინ დამაჯერებლობა, სამართლიანობა სტუდენტების შეფასებისა უნივერსიტეტებს შორის კონკურენტულ გარემოზე იქნებოდა დაფუძნებული და ჩვენი მოქალაქეები თავად დაადგენდნენ ამ კონკრეტულ უნივერსიტეტში ობიექტურად აფასებენ თუ არა, შესაბამისად, თუ არის სანდო მათ მიერ დადგენილი კრიტერიუმები და ღირს თუა არა იქ დახარჯოს ფული სახელმწიფომ სტუდენტის წასახალისებლად. საერთოდ, ეს საგრანტო სისტემა რომ იყოს არა სახელმწიფო, არამედ საუნივერსიტეტო საგრანტო ფონდებით დაფინანსებული, მოქალაქეებს ექნებოდათ შესაძლებლობა, რომელი ფონდისაც სჯერათ, იქ შეიტანონ ფული, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს შეუძლია, ასეთი ფონდების თანაარსებობის და არსებობის შემთხვევაში გადაანაწილოს თანხა ან მათი საზოგადოებრივი დამაჯერებლობის და სამართლიანობის რეიტინგების, ან მათ მიერ დასაფარი სტუდენტების რაოდენობების მიხედვით. ეს შეამცირებდა სახელმწიფოსაგან გასაცემ საგრანტო ფულს და შესაბამის პასუხისმგებლობა-ანგარიშვალდებულებას გადმოიტანდა მოქალაქეებზე, ადამიანებზე. ჩვენ თვითონ გადავწყვიტოთ, ვისი მეშვეობით ვინ წავახალისოთ და სად.
გაზრდის თუ არა ასეთი დაფინანსების სისტემა
სტუდენტის მოტივაციას?
მაია გამეზარდაშვილი: საკუთარ თავზე გამოვცადე რამდენად არასწორია დაფინანასების პოლიტიკა. შეიძლება მართლა კარგად სწავლობდეს სტუდენტი, რომელმაც გრანტი ვერ მოიპოვა, მაგრამ მისი კარგი სწავლა აბსოლუტურად ყურადღების მიღმა დარჩეს. ეს სერიოზული საფრთხეა სტუდენტის მოტივაციის დაქვეითების, რადგანაც შეიძლება მას ფინანსური ვალდებულებებიც დაუდგეს, მიუხედავად იმისა, რომ კარგად სწავლობს. მეც მქონდა ასეთი მომენტი, იძულებული გავხდი, დამეწყო სამსახური და იმ დროის სწავლისთვის მოკლებამ გამოიწვია ის, რომ ისეთი ხარისხი აღარ მაქვს სწავლაში, მაგრამ ამის აღარც მოთხოვნილება მაქვს, რისთვის, ვის სჭირდება ეს? დაბალი ქულა გექნება თუ მაღალი, უნივერსიტეტს მაინც ამთავრებ, მაინც იღებ ხარისხს. სწორედ კარგი სტუდენტის მიმართ უყურადღებობამ და უსამართლობამ გამოიწვია ეს ყველაფერი. სწავლის გარკვეული რესურსები გჭირდება და ეს უნივერსიტეტმა უნდა უზრუნველყოს, უნდა დაგეხმაროს, რომ კვლევა გააგრძელო და მთელი შენი რესურსი არ წავიდეს სამსახურში. სამსახურს არ ვაკნინებ, უბრალოდ, სამსახურმა წამართვა დრო, რომელიც აღარასდროს დაბრუნდება. მასობრივად ასეა: ვმუშაობთ, სწავლისთვის დრო აღარ გვაქვს და ვცდილობთ, ეს პროცესები მექანიკურად ვაკეთოთ და მინიმალური კრედიტი ავიღოთ. ამ დროს პირიქით უნდა ხდებოდეს, კარგი, წარმატებული სტუდენტი უნდა წაახალისო, რომ მეტად ჩაერთოს საუნივერსიტეტო ცხოვრებაში და კვლევაში. ზოგადად, ეს გაჭირვებული ქვეყნის პრობლემაა და ამ პატარა მოდელშიც, უნივერსიტეტშიც კარგად ჩანს.
გიორგი ლომიძე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის განათლების ადმინისტრირების მაგისტრანტი: მე ცოტა უფრო პრაქტიკულად ვუყურებ ამას. თუ ადამიანმა უნივერსიტეტში ჩააბარა და გადადგა ეს ნაბიჯი, იცის, რომ უნდა ისწავლოს, კონკრეტული დრო და ბიუჯეტიც გათვლილი აქვს, თუ ვერ მიიღო დაფინანსება, რაციონალური ადამიანია და წინასწარ საზღვრავს ამას. თუ შემდეგ, შუალედურ სწავლის პროცესში, მოინდომა უფრო მეტად ჩადოს რესურსი კვლევის კუთხით, რომელსაც გაცილებით მეტი დრო სჭირდება, სამსახურთან ერთად ამის მოხერხება გაუჭირდება. აქ უკვე გადაწყვეტილება აქვს მისაღები, მაგრამ სახელმწიფომ ამაში რესურსი არ უნდა ჩადოს სხვისგან გამორთმევის ხარჯზე. თუმცა, აბსოლუტურად ვეთანხმები იმ აზრს, რომ თუ სტუდენტმა დაფინანასება მიიღო და მერე აღარაფერს აკეთებს, ეს დაფინანასება ჩამოერთვას, მაგრამ ვერ ვხედავ ლოგიკას იმაში, რომ ეს ჩამორთმეული თანხა წავიდეს იმის დასაფინანსებლად, ვინც კარგად სწავლობს და თან კარგადაც იხდის. ის იხდის ფულს და გადაწყვეტილი აქვს, ისწავლოს და გადაიხადოს, არანაირი მოლოდინი არ აქვს, რომ თუ კარგად ისწავლის, დაფინანსებაში რაღაც შეღავათს მიიღებს. თუ კვლევის მიმართულებით წავალ, სახელმწიფოს მხრიდან იქნება ეს თუ უნივერსიტეტის, უნდა მქონდეს გარანტია, რომ უნივერსიტეტი და სახელმწიფო დამეხმარება იმ კავშირების მოძიებაში, რომ, ქვეყნის შიგნით თუ მის გარეთ, მოვიპოვო გრანტები, რომლებიც კვლევაში ჩართვის შესაძლებლობას მომცემს. ამ კუთხით, გავზრდიდი სახელმწიფოსა და უნივერსიტეტის მხრიდან დახმარების როლს.
ძალიან საინტერესოა დროის საკითხი. თუ მუშაობ, პარალელურად, ძნელია ჩაერთო კვლევაში. პირობითად, კარგი იქნება თუ უნივერსიტეტი სტუდენტებს ჩაგვრთავს კველვაში (აუცილებლად თავად უნდა განსაზღვროს და გადაწყვეტილება შაბლონურად არ იყოს ცენტრალიზებული), როგორც ასისტენტებს, საწყის ეტაპზე მყოფ მკვლევრებად. ამით უფრო დიდ გამოცდილებას შეიძენს და გაცილებით მეტს ისწავლის სტუდენტი, ვიდრე ლექციაზე ჯდომით. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ ილიას უნივერსიტეტის მთავარი მისიაა იყოს კვლევითი უნივერსიტეტი, კვლევაში ჩართული სტუდენტების პასუხისმგებლობა მაინც სტუდენტზეა გადატანილი — შენ უნდა გინდოდეს. აი, აქ რომ წაახალისოს სტუდენტები, კარგი იქნება. თუ დავინახეთ, რომ გასულ წელს, ილიას უნივერსიტეტმა ასი ადამიანი ჩართო თავისივე მოპოვებულ გრანტში და, უხეშად რომ ვთქვა, დაასაქმა (შეიძლება ეს ფინანსური ინტერესი არ იყოს სტუდენტისთვის, მხოლოდ სუფთა პრაქტიკული სწავლითი ინტერესი), შემდეგ წელს კვლევაზე ორიენტირებული მეტი ადამიანი ჩააბარებს ილიაში და არა ისეთი, ვისაც ილიას უნივერსიტეტის დამთავრება მხოლოდ იმისთვის უნდა, რომ სამსახური იშოვოს. მოტივაციის გაჩენა ბევრი სხვა რამით შეიძლება, ვიდრე კონკრეტული სწავლის დაფინანსებით და ა.შ. კვლევის საკითხის წინა პლანზე წამოწევა, თუნდაც ბაკალავრიატის დონიდან პოტენციურად ხარისხიანი მკვლევრების ჯგუფის ჩამოყალიბება, საბოლოო ჯამში, უნივერსიტეტის ხარისხზეც აისახება. უნივერსიტეტი კვლევითი დაწესებულებაა, განსაკუთრებით ილიას უნივერსიტეტი, რომელსაც უნდა იყოს ნომერ პირველი კვლევაში და, ამ დროს, კვლევაში ყველაზე ნაკლები რესურსი და დრო იხარჯება.
გიორგი გახელაძე: გიორგიმ სწორად აღნიშნა — რა თქმა უნდა, უნივერსიტეტი ეს არის ადგილი, სადაც წარმატებაზე ორიენტირებულ ზრდასრულ ადამიანს სურს განვითარება, ამავდროულად, მას დამოუკიდებელი, პასუხისმგებლიანი არჩევანის გაკეთება შეუძლია და უნდა. ასეთი ადამიანების ერთობაა უნივერსიტეტი. თავისთავად, ეს სწავლის ხარისხსაც აამაღლებს, მეტი გულშემატკივარიც გამოჩნდება და მათი კავშირი უნივერსიტეტებთან ბევრად უფრო პასუხისმგებლიანი იქნება. შესაბამისად, რომ გაცილებით მეტი ფული შევა პირდაპირ უნივერსიტეტებში, ადამიანები მეტ ფულს დახარჯავენ მათთვის უფრო სამართლიანი და დამაჯერებელი მიზნებისთვის.
სახელმწიფო გრანტი უმაღლეს განათლებაში შეიძლება გამართლებული იყოს იმ ნიშნით, რომ სახელმწიფო ხელს უწყობდეს მოტივირებულ, კარგი პოტენციალისა და კარგი სასწავლო დინამიკის მქონე სტუდენტს, რომ გავზარდოთ ასეთი სტუდენტების ხელმისაწვდომობა უმაღლეს განათლებაზე. გიორგი მართალს ამბობს, ვისაც ამის უზრუნველყოფა თავად შეუძლია, სახელმწიფო რატომ უნდა შეეხიდოს? მარტო აკადემიური წარმატების ინდიკატორით არ უნდა განისაზღვროს. უფრო სამართლიანი იქნება, რომ სოციალურ-ეკონომიკურად მოწყვლად ჯგუფს დაეხმაროს. ამ შემთხვევაში, უმაღლესი განათლების სისტემაში დამატებითი ინდიკატორი შემოდის — სოციალურ-ეკონომიკურად მოწყვლადი ჯგუფიდან ყველას? თუ აქედან კიდევ გამოვარჩიოთ, რომ უფრო სამართლიანი გავხადოთ წახალისება.
ერთიანი ეროვნული გამოცდების სისტემამ კიდევ ერთი რამ აჩვენა — ამ სისტემით, შეიძლება, ფულს ვაძლევთ მოტივირებულ, კარგი პოტენციალის მქონე, წარმატებულ მდიდარ სტუდენტს, რითაც სინამდვილეში ვზრდით არა მის ხელმისაწვდომობას, არამედ შესაძლებლობას. იმავდროულად, იმავე თანხას ვაძლევთ ან ვერ ვაძლევთ საშუალო პოტენციალის, კარგი სასწავლო დინამიკის მქონე, მაგრამ სოციალურ-ეკონომიკურად მოწყვლადი ჯგუფის სტუდენტს. რა თქმა უნდა, ეს უსამართლოა. ერთიანი ეროვნული გამოცდები მის ეკონომიკურ მდგომარეობას არ ადგენს, ამ კომპონენტს საერთოდ ვერ ზომავს და აღმოჩნდება, რომ კარგს და მდიდარს ერთნაირად ვაფინანსებთ.
ერთიანი ეროვნული გამოცდები, წლების გადმოსახედიდან
გიორგი გახელაძე: ერთიანი ეროვნული გამოცდები უმაღლესი განათლების სისტემისთვის გაკეთებული გამოცდებია. მისი საჭიროება საქართველოს პოლიტიკის ისტორიაში კარგად ჩახედულმა ადამიანებმა ნამდვილად იციან. ეროვნული გამოცდების შემოღების მოტივაცია იყო შემდეგი — 2002 წლისათვის, კვლევებით დადასტურებულად, უმაღლეს განათლებაში გვქონდა ასეთი სურათი: უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სტუდენტების მიღების, შემდგომ სწავლაში მათი შეფასებების, წარმატებების აღიარების სისტემები, უმრავლეს შემთხვევაში, იყო კორუფციული, მეორე მხრივ, ამ უმაღლესი სასწავლებლების საქმიანობის ხარისხის მართვის სისტემები როგორც კვლევის, ისე სწავლის ნაწილში იყო გაუმჭვირვალე, ვერ იძლეოდა საშუალებას, რომ მოქალაქეს ცოდნაზე და ობიექტურ ინფორმაციაზე დაფუძნებული არჩევანი გაეკეთებინა (თუნდაც კორუფციულ სისტემაში — მე ახლა მიღირს ქრთამის მიცემა თსუ-ში თუ კონსერვატორიაში. ესეც კი არ იყო). შესაბამისად, ამან დაბადა ტოტალური საზოგადოებრივი უკმაყოფილება. უცბად რომ ჩაგვეჭრა კორუფცია, ასეთი გადაწყვეტილების მიღება იყო სწრაფი გამოსავალი. სახელმწიფომ მთლიანად თავის ხელში აიღო სადავეები, არსებული კორუფციული სქემის ჩაჭრა. ამ ამოცანას ერთიანმა ეროვნულმა გამოცდებმა თავი გაართვა და, ბუნებრივია, უმაღლესებს შორის მეტი კონკურენცია გამოიწვია, რაც უნდა გამხდარიყო სტიმული მეტი გამჭვირვალობისა და ხარისხის მართვის სისტემების დანერგვის, ანუ დროებითი მექანიზმი უნდა ყოფილიყო საიმისოდ, რომ უნივერსიტეტებში ხარისხის მართვა დანერგილიყო, რაც გულისხმობს მიღებას, სწავლას, საქმიანობას, შეფასების სისტემებს დ ა.შ. (ეს სისტემები ბევრგან საერთოდ არ იყო დანერგილი). ნელ-ნელა პასუხისმგებელი და ანგარიშვალდებული უნივერსიტეტების ერთობა უნდა ჩამოყალიბებულიყო. თავდაპირველად, შეიძლება საჭირო ყოფილიყო სახელმწიფოს ჩარევა, ხარისხის მართვის ასეთი სისტემა უნდა ჩამოყალიბებულიყო — სახელმწიფო აიღებდა პასუხისმგებლობას, რომ ობიექტურად მოპოვებულ ინფორმაციას, უმაღლესებში მიმდინარე პროცესების შესახებ, მოქალაქეებისთვის გამჭვირვალეს გახდიდა, რის საფუძველზეც არჩევანს ისინი თვითონ გააკეთებდნენ — პასუხისმგებლობას აიღებდნენ უმაღლესი სასწავლებლები და მოქალაქეები, ხოლო ინფორმაციის შემკრებ-გამსაჯაროვებელი სახელმწიფო იქნებოდა. ჩვენთან არასდროს არ დადგა ეს ეტაპი განათლების პოლიტიკაში, რომ უმაღლესში მიღების კორუფციული სისტემის ჩაჭრის გარდამავლობიდან უკვე ინსტიტუციური ხარისხის მართვის გამჭვირვალობამდე მივსულიყავით. დიდი ხანია, ეს პროცესი ჭიანურდება და ესეც განსახელმწიფოებას უკავშირდება. სახელმწიფომ და სხვადასხვა პოლიტიკურმა ელიტებმა დაინახეს, რომ ხარისხის მართვის სისტემა, რომელიც გამოხატულია აკრედიტაციასა და ავტორიზაციაში, სახელმწიფოს უჭირავს ხელში, შეუძლია საკუთარი შეხედულებების მიხედვით არეგულიროს — ვიღაცას მისცეს ან ჩამოართვას და არ გადაიყვანოს თვითრეგულირებად გამჭვირვალე სისტემაში.
მარტივად რომ ვთქვათ, ყოველწლიურად, თითოეული ინდივიდის შემოწმებაში ვხარჯავთ თანხას იმის დასადგენად, წელს ვინ ვისზე უკეთესი აღმოჩნდა უმაღლესებში გახსნილ კარში შესასვლელად. ერთიანი ეროვნული გამოცდების უნიფიცირებულ სტანდარტიზებულობაში (ანუ ერთმა სტუდენტმა აჯობა მეორეს) საზოგადოებას ეჭვი არ ეპარება, მაგრამ ამ გამოცდების შემდეგ მიმდინარე პროცესებით უკმაყოფილოა და სამართლიანადაც. უკმაყოფილოა უმაღლესი განათლების ხარისხით, საუნივერსიტეტო საქმიანობებით, გრანტის განაწილების სისტემით. ისმის კითხვა — უფრო მიზანშეწონილი ხომ არ არის იმ თანხის ნაწილი, რასაც ყოველწლიურად ვხარჯავთ 30-40 ათასი ახალგაზრდის შემოწმებაში (უკვე 12 წელია), ერთ ან ორ წელიწადს მაინც, დავხარჯოთ იმ 72 ინსტიტუციის — უნივერსიტეტის ხარისხის მართვის სისტემის გაუმჯობესება-გაკონტროლებაში. ორი წლის შემდეგ კი, თუ დავრწმუნდებით, რომ 72-ვეს აქვს მიღების ობიექტური და სამართლიანი სისტემები, ეს თანხა დაიზოგება.
გიორგი ლომიძე: ერთიანი ეროვნული გამოცდები ზოგად სურათს უნდა იძლეოდეს და კონკრეტულ ფილტრს აყალიბებდეს. უნივერსიტეტისთვის მნიშვნელოვანია, ზოგადი წარმოდგენა შეიქმნას, ვინ რა დონეზეა იმ კონკრეტულ პირველ ფილტრში და შემდეგ ძირითადი გადაწყვეტილება თვითონ უნდა მიიღოს, იმ მექანიზმსა და კრიტერიუმებზე დაყრდნობით, რომელიც გამჭვირვალე და საჯარო უნდა იყოს.
სარეპეტიტორო ბაზრის ზრდის მიზეზები
გიორგი გახელაძე: ჩვენთან ვერ იქცა ჩვეულებრივ ამბად ის, რომ საშუალო საფეხური, ხ-ხჳჳ კლასები, ნებაყოფლობითია და არ არის სავალდებულო. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ ადამიანები ზოგადი განათლებიდან გზას მხოლოდ უმაღლესი განათლებისკენ ხედავენ. მეორე მიზეზია ის, რომ ჩვენი განათლების სისტემა, აღიარებების და ხარისხების ქვესისტემებით, ადამიანისთვის დივერსიფიცირებული და დიფერენცირებული არ არის.
სარეპეტიტორო ბაზრის მომრავლება, 2005 წელსვე, პროგნოზირებადი იყო. გასაგებია, რომ ზოგადი განათლების სისტემის საშუალო სტატისტიკური მოსწავლის მზაობა უმაღლესი განათლების სისტემაში შესასვლელად აუცილებლად გააჩენდა მსგავს რამეს, რადგან მას შუალედში სხვა არაფერი შევთავაზეთ და მარტო სასკოლო მზაობა დარჩა, ამან გააჩინა დამხმარე ადამიანებისა თუ ცენტრების საჭიროება. ეს თავიდანვე ცხადზე ცხადი იყო, დღეს კი სურათი უკვე სახეზეა.
უნივერსიტეტების დიაგნოსტიკური სურათი
გიორგი გახელაძე: ვამაყობ, რომ მიმდინარეობს კვლევა, რომელშიც ჩართულია ჩვენი უნივერსიტეტის ორი პროფესორი, ჩვენივე სტუდენტებით. საქართველოში, ამდენი ხნის განმავლობაში, სახელმწიფომ არ დახარჯა ფული (არადა, წესით, უნდა აინტერესებდეს) უნივერსიტეტებში არსებული აკადემიური პერსონალის საერთაშორისო რეიტინგების შესწავლაზე. ინსტიტუციური რეიტინგების კვლევა, ასე თუ ისე, მიმდინარეობს, მაგრამ არასოდეს ჩატარებულა კვლევა პერსონალზე.
მიმდინარე კვლევამ გვიჩვენა ტენდენცია, რით ფასობს პროფესორი — საერთაშორისო სამეცნიერო წრეში ფასობს თავისი კვლევებით და ამ კვლევების გაზიარება-გამოყენებით, ასევე გავლენით, რომელიც მას აქვს. კვლევის შედეგად აღმოვაჩინეთ, რომ სრული პროფესორები და ასოცირებული პროფესორები, ათივე საკვლევ უნივერსიტეტში, ნაკლებად პროდუქტიულები არიან, ნაკლები სამეცნიერო საერთაშორისო წონა აქვთ, ვიდრე ასისტენტ პროფესორებს, მაგისტრანტებამდე ჯერ არ მივსულვართ. ასისტენტ პროფესორები კი, მეტწილად ახალგაზრდები, ნაკლებად არიან დაფასებული, ნაკლებ ანაზღაურებას იღებენ. ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენი უმაღლესი საგანმანათლებლო სისტემა, უნივერსიტეტები პროფესორებს მხოლოდ წარსული დამსახურებების გამო უხდიან მეტ თანხას, ვიდრე პროდუქტიულობასა და ცოდნის შექმნაზე ორიენტირებულ ადამიანებს. აღმოჩნდა, რომ ჩვენ მეტ თანხას ვიხდით ძველ ცოდნაში და არა ახლის შექმნაში.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|
