2017-01-26
კვლავ მოუგვარებელი პრობლემების შესახებ
ანა ფირცხალაიშვილი
განათლებისა და მეცნიერების სფეროში არსებული პრობლემების შემსწავლელი წარმომადგენლობითი საზოგადოებრივი საბჭო, პროფესიული განათლების პროფკავშირთან ერთად, მორიგ სხდომაზე შეიკრიბა. „პროფესიული განათლება ეკონომიკის განვითარებისა და დასაქმების უზრუნველყოფისათვის (პრობლემები და განვითარების პერსპექტივები — გერმანული დუალური მოდელი)“. ამ საკითხის ირგვლივ იმსჯელეს და გამოთქვეს საკუთარი მოსაზრებები საბჭოს წევრებმა, მოწვეულმა სტუმრებმა მეცნიერებათა აკადემიიდან, პარლამენტიდან, პროფესიული სასწავლებლებიდან.
სხდომას მისი თავმჯდომარე, პროფესორი რამაზ ხუროძე უძღვებოდა, რომელმაც ისაუბრა პროფესიული განათლების როლზე ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებაში და, საბჭოს სახელით, მხარი დაუჭირა სწავლების დუალურ მეთოდს, მაგრამ აღნიშნა, რომ ამ გზაზე მოსალოდნელია გარკვეული პრობლემები, რადგან სწავლების ამ სისტემის დანერგვისას აქცენტი გადატანილია დამსაქმებელზე, რომელსაც, უმეტეს შემთხვევაში, არა აქვს კადრებზე ისეთი მოთხოვნა, რომ დღეს ამისთვის ფინანსები გაიღოს, არც, ზოგადად, ქვეყნის ეკონომიკა ვითარდება ისე, რომ რომელიმე დარგის მცირე თუ საშუალო ბიზნესმა კადრების მომზადებაში ფული დააბანდოს. გარდა ამისა, ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად მისი ქართულ გარემოსთან შეუთავსებლობაც დაასახელა. ხუროძის ამ მიდგომას, როგორც შემდეგ გამოსვლებში გამოიკვეთა, არაერთი თანამოაზრე ჰყავს. ისინი სახელმწიფოს გადაწყვეტილებას, პროფესიულ განათლებაში დუალური სწავლების დანერგვის შესახებ, მცდარ ნაბიჯად მიიჩნევენ და ამბობენ, რომ ეს გზა წარმატებული ვერ იქნება. პირველ რიგში, იმიტომ, რომ დამსაქმებელთა ინტერესი ამ მიმართულებით, თითქმის, მინიმალურია და არ არის მორგებული ქვეყნის სპეციფიკას. თუმცა, სხვა მაგალითიც არსებობს, რომელიც, არც ისე შორეულ, კომუნისტურ პერიოდს უკავშირდება და რომლის შესახებაც ბათუმის პროფესიული სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრის ხელმძღვანელმა, პედაგოგიკის მეცნიერებათა დოქტორმა რევაზ ნაკაშიძემ გაიხსენა. ის ამბობს, რომ მაშინაც გერმანული სისტემით მუშაობდა პროფესიული განათლება, რომელიც, მისი აზრით, წარმატებული იყო და ახლაც მიმზიდველია ახალგაზრდებისთვის სწორი პროფესიული ორიენტაციის და შედეგად, სწორი არჩევანის შემთხვევაში. ახლა ცენტრში მზარეულებს ამზადებენ მოდულური მეთოდით და, რაც მთავარია, უცხო ენის ცოდნით. სწავლის მსურველებს ისინი ანკეტურ გამოკითხვას უტარებენ, რის საფუძველზეც ადგენენ, რა პროფესიისკენ მეტად აქვს მიდრეკილება ახალგაზრდას. თუმცა, საბოლოო არჩევანს ამ შედეგის გათვალისწინებით, თავად აკეთებს. ბატონი რევაზი იმასაც ამბობს, რომ ჩვენი ბიზნესი არც მენტალურადაა მზად მისთვის საჭირო პროფესიების დასაფინანსებლად. გერმანიაში არც მაშინ იყო ეს საკამათო, ასეა დღესაც, იქ, ისევე როგორც სხვა ევროპულ ქვეყნებში, ბიზნესი თავად ხარჯავს ფულს იმისთვის, რომ კვალიფიციური კადრები მოამზადოს, რომლებიც ხარისხიან და, მაშასადამე, კონკურენტუნარიან პროდუქციას შექმნიან. ეს მათი ბიზნესის წარმატებისა და სტაბილურობის გარანტია. როგორც ვთქვი, სხდომის მონაწილეთა უმრავლესობა ერთი აზრისაა დამსაქმებელთა მიდგომის შესახებ კვალიფიციური კადრების მომზადების საქმეში, მაგრამ ეს პროცესი გასული წლის ოქტომბრიდან, რამდენიმე სასწავლებელში, უკვე დაიწყო და, მინიმუმ, ერთი წელი მაინცაა საჭირო იმისთვის, რომ გავიგოთ მომხრეები ცდებიან თუ მოწინააღმდეგეები (ისინი ჯერ კიდევ შარშანდელ სხდომაზეც გამოდიოდნენ ამ მეთოდის დანერგვის წინააღმდეგ).
რაკი საკითხი, ზოგადად, ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებაში პროფესიული სისტემის როლს ეხებოდა (დუალური სწავლება მხოლოდ ერთი ინსტრუმენტია დარგის განვითარებისთვის), მომხსენებელი ისეთ სერიოზულ და პრობლემურ საკითხსაც შეეხო, როგორიცაა შრომის ბაზარი და აღნიშნა, რომ მასთან მიმართებაში სახელმწიფომ მიდგომები უნდა შეცვალოს. „რიგი სამუშაოები უცხოური კომპანიების მიერ სრულდება, რაც შრომის ბაზარს კლავს. ხშირ შემთხვევაში ეს განზრახ კეთდება — ტენდერებში ისეთი პირობებია ჩადებული, ადგილობრივი კომპანიები ვერ აკმაყოფილებენ. ვფიქრობ, კორუფციული ფაქტორი მოქმედებს, თორემ, მაგალითად, ინფრასტრუქტურულ პროექტებს რატომ უნდა ახორციელებდნენ უცხოელები! სხვა ქვეყნებში ეს საკითხი კანონმდებლობით რეგულირდება. ასე უნდა იყოს საქართველოშიც“.
ადგილობრივი შრომის ბაზრის ბლოკირების მეორე თვალსაჩინო მაგალითად ქალაქში ტროტუარებისა და ქვაფენილების დაგება დასახელდა, როცა საჭირო მასალა უცხოეთიდან შემოდის, ნაცვლად იმისა, რომ საქართველოში არაერთგან შეიძლება ქვის მოპოვებისა და გადამამუშავებელი მცირე საწარმოების შექმნა, სადაც პროფესიულ სასწავლებელში მომზადებული კვალიფიციური კადრები დასაქმდებიან. მით უმეტეს, რომ შემოტანილი ქვები ტოქსიკურია და მზეზე გახურებისას ჯანმრთელობისათვის მავნე ნივთიერებებს გამოყოფს. „საზოგადოება უფრო აქტიური უნდა იყოს. თავისი ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისათვის იგი ვალდებულია, გავლენა მოახდინოს ხელისუფლებაზე, რომ მიმდინარე პროცესები, პირველ რიგში, საქართველოს მოქალაქეების ინტერესებს პასუხობდეს“.
შრომის ბაზრის რეგულირების საკითხი მნიშვნელოვანი კომპონენტია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისათვის. ამის შესახებ ადრეც არაერთხელ თქმულა მსგავს ფორუმებზე, თუმცა იმ განსხვავებით, რომ მიდგომა იყო სხვა, კერძოდ — მოთხოვნასა და მიწოდებას შორის დისბალანსს ბაზარი არეგულირებს. ახლა, როგორც ჯანდაცვის სამინისტროს დასაქმების დეპარტამენტის წარმომადგენელმა, ელენე ჯგერენაიამ განაცხადა, ეს პროცესი სახელმწიფომ უნდა მართოს. უკვე რამდენიმე წელია მიმდინარეობს შრომის ბაზრის ფორმირების პროცესი, ხორციელდება სახელმწიფო მიზნობრივი პროგრამები — ეს არის პროფესიული მომზადება-გადამზადება, სუბსიდირებისა და სტაჟირების პროგრამები, აგრეთვე ყველაზე მნიშვნელოვანი და მსხვილი პროგრამა — საშუამავლო მომსახურების შეთავაზება სამუშაოს მაძიებლებისთვის და სხვ. როგორც ითქვა, მსგავსი პროგრამების განხორციელების გამოცდილება ქვეყანას არ გააჩნდა და ამიტომ ისინი ხარვეზებით მიმდინარეობდა, რომელთაც გზადაგზა ხვეწდნენ და ასწორებდნენ.
კიდევ ერთი სიახლე, არა მარტო ქვეყნის, არამედ რეგიონის მასშტაბითაც, ესაა შრომის ბაზრის საერთაშორისო სისტემაში ჩართვა, რამაც ხელი უნდა შეუწყოს საქართველოს მოქალაქეების დასაქმებას ქვეყნის გარეთაც. პარადოქსია, მაგრამ ქვეყანას, 2005 წლის შემდეგ, არ ჰქონია დასაქმების შესახებ არც ერთი ნორმატიული აქტი, მიუხედავად იმისა, რომ ამ ვალდებულებას გვაკისრებს ქვეყნის მიერ რატიფიცირებული შრომის საერთაშორისო კონვენციები. დღეისათვის, ევროკავშირის ტექნიკური დახმარების პროექტის ფარგლებში, შემუშავებულია დასაქმების შესახებ ნორმატიული აქტი, რომელიც ადგილობრივთან ერთად, ცირკულარული მიგრაციული დასაქმების მექანიზმსაც მოიცავს. ამჯერად შესწავლილია პოლონეთისა და ესტონეთის შრომის ბაზრებზე მოთხოვნადი პროფესიები და მზადდება მაძიებლები, რომლებიც ამ მოთხოვნას დააკმაყოფილებენ. ცირკულარული მიგრაციის თანახმად, ისინი ამაღლებული კვალიფიციკაციით დაუბრუნდებიან ქვეყანას და გაუადვილდებათ ადგილობრივ ბაზარზე ინტეგრაცია.
ეკონომიკის განვითარებისა და დასაქმების უზრუნველყოფის კონტექსტში განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდა მაღალი კვალიფიკაციის კადრების მომზადების აუცილებლობაზე და ითქვა, რომ როცა პროფესიულ განათლებაზე, ახალი სასწავლებლის ან კოლეჯის დაფუძნებაზე ვსაუბრობთ, იგულისხმება, რომ ვქმნით სასწავლებელს, რომელიც არა დღევანდელ, არამედ ხვალინდელ მოთხოვნებს უპასუხებს, რადგან ძალზე სწრაფად ვითარდება ტექნოლოგიები. როგორც აკადემიკოსმა ოთარ კვესიტაძემ აღნიშნა, ბოლო 15 წელიწადში 10-ზე მეტი მეცნიერება შეიქმნა; ახალი ეტქნოლოგიები ძირფესვიანად ცვლიან ჩვენს წარმოდგენებსა და გამოცდილებასაც კი. თუ ფეხს არ ავუწყობთ ამ სიახლეებს, არ მივიღებთ და არ დავნერგავთ, არაკონკურენტუნარიანი ვიქნებით. „ღმერთმა საქართველო თავის 29 ნიადაგობრივ-კლიმატური ზონით მოგვცა. მაქსიმალურად უნდა გამოვიყენოთ ეს შესაძლებლობა. მეცნიერებათა აკადემია არა თუ მონაწილეობას მიიღებს ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვაში, თავის თავზე აიღებს ქვეყნის ტექნოლოგიური მოდერნიზაციის საკითხს“.
ქვეყნის ეკონომიკურ წინსვლაში თანამედროვე პროფესიული სასწავლებლის როლზე საუბრისას, პარლამენტის წევრმა, ზაქარია ქუცნაშვილმა აღნიშნა, რომ იმ ფონზე, როცა საქართველო, ყველა სასოფლო-სამეურნეო თუ სამრეწველო პროდუქტით, დეფიციტური ქვეყანაა, საჭიროა რეგიონული მოთხოვნების გათვალისწინებით დაფუძნდეს სასწავლებლები, რომლებიც იმ პროფესიებში მოამზადებენ ახალგაზრდებს, რაც ადგილობრივი ბიზნესისთვის იქნება საჭირო და მაგალითად ყაზბეგი დასახელდა, სადაც თურმე 17 სასტუმროს მშენებლობა იგეგმება და მალე უამრავი ვაკანსია გაჩნდება, რომლის შევსება პრობლემად მიიჩნია. მის კოლეგას, ხაშურის მაჟორიტარ დეპუტატს, სიმონ ნოზაძეს უფრო რეალისტური გეგმები აქვს: „მსურს ავამოქმედოთ მინის ტარის ქარხანა და ქარის ელექტროსადგურები 120-180 მგ სიმძლავრის. ინვესტიციას ხაშურიდან წასული ებრაელები განახორციელებენ, ხოლო ტექნოლოგები და სხვა მომსახურე პერსონალი ადგილზე უნდა მოვამზადოთ, რისთვისაც სურამში ვაპირებთ პროფესიული სასწავლებლის გახსნას“.
როგორც სხვა დროს, ახლაც გამორჩეულად კრიტიკული იყო პროფესიული განათლების პროფკავშირის თავმჯდომარე და საბჭოს სხდომის მოდერატორი დენის დავითაშვილი. მან ძირითადად გამოკვეთა წლიდან წლამდე გადაუჭრელი საკითხები, რაც სისტემის პრესტიჟულობის დაცემას განაპირობებს. ეს არის, პირველ რიგში, საკანონმდებლო ბაზის მოუწესრიგებლობა, პროფესიული პედაგოგისა და პროფესიული სტუდენტის არათანაბარი პირობები, სასწავლებელში მისაღები ტესტირების გაუქმების აუცილებლობა, რადგან ეს პრაქტიკა არც ერთ ქვეყანაში არ არსებობს, სასწავლო პროცესის არა სექტემბერში (როგორც უმაღლეს ან ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში) არამედ ნოემბერში დაწყება, პროფესიული სტუდენტის შეღავათების, დაფინანსების, საკანონმდებლო ბარიერის, აგრეთვე 2010 წელს გაუქმებული სასწავლებლების დროული აღდგენა და სხვა საკითხების მოგვარების აუცილებლობა. მანვე აცნობა სხდომის მონაწილეებს, რომ საბჭოს დავალებით, სისტემის გამოცდილი სპეციალისტების მიერ მომზადებულია 3 კანონპროექტი განსახილველად. ესენია: მედიცინის უმცროსი პერსონალის შესახებ, მოკლევადიანი პროფესიული მომზადების შესახებ და პროფესიული განათლების ოპტიმიზაციის შესახებ.
საბჭოს სხდომაში მონაწილეობდა საქართველოს პარლამენტის განათლებისა და მეცნიერების კომიტეტის თავმჯდომარე მარიამ ჯაში: „არაერთი შეხვედრა მქონდა დარგის სპეციალისტებთან, გამოცდილ ადამიანებთან, მომისმენია მათი რეკომენდაციები და სურვილები. გავეცანი დღევანდელი სხდომის რეზოლუციის პროექტსაც. პრაქტიკული და საგულისხმო წინადადებებია, თუმცა არსებობს სოციალურ-ეკონომიკური კონტექსტი, რომელიც შეიძლება არ გვაძლევდეს ყველა რეკომენდაციის გათვალისწინების საშუალებას. თუკი არ მოხდება კონკრეტული რეკომენდაციის დეტალური ანალიზი, ფინანსური შესაძლებლობების ფარგლებში, შეუძლებელი იქნება მისი გათვალისწინება, დეტალური ანალიზისა და კონკრეტიკის შემთხვევაში, მზად ვარ ვიმსჯელოთ“. მარიამ ჯაში დარგის სტრატეგიული დაგეგმარების აუცილებლობას შეეხო და აღნიშნა, რომ ევროპაში სტრატეგიული დაგეგმარების სამინისტროებიც კი არსებობს, იმდენად მნიშვნელოვანია ეს ფაქტორი. „მის გარეშე ნებისმიერი პროგრამა განწირულია“ — დასძინა მან. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამავე კომიტეტის წამყვანმა სპეციალისტმა, ქეთევან ტომარაძემ გაიხსენა ევროკავშირის დახმარებით მომზადებული პროფესიული განათლების სტრატეგია და პოლიტიკა, წარმატებით განხორციელებული რამდენიმე პროექტი და ასევე საქართველოს განათლების განვითარების სტრატეგია. „ეს დოკუმენტები მიღებულია მთავრობის მიერ, მაგრამ დღეს ისევ ამაზე ვსაუბრობთ“ — მოკრძალებით დასძინა მან. თუმცა, ისიც აღნიშნა, რომ რიგი საკანონმდებლო ხარვეზები ხელს უშლის დარგის წინსვლას.
ეს ნამდვილად ასეა. მაგალითისთვის ცხრაკლასდამთავრებულთათვის ბარიერის შექმნაც საკმარისია, რომლის გასწორების აუცილებლობაზე წლებია საუბრობენ და, როგორც აღმოჩნდა, კანონპროექტი (ახალი და არა ძველში ჩასწორება) მხოლოდ საგაზაფხულო სესიისთვის იქნება მზად; ჩემს შეკითხვაზე — იგეგმება თუ არა 2010 წელს გაუქმებული სასწავლებლების აღდგენა და რას ფიქრობენ, ზოგადად, ამის შესახებ, მარიამ ჯაშმა მიპასუხა, რომ ეს საკითხი მხოლოდ მას შემდეგ განიხილება, რაც სტრატეგიული განვითარების გეგმა დამტკიცდება. მანამდე კი, თავის მოკლე გამოსვლაში აღნიშნა, რომ თითოეული სასწავლებელი დაფუძნდება სახელმწიფოსა და შრომის ბაზრის მოთხოვნათა შესაბამისად. ასე რომ, ჯერჯერობით, გაურკვეველია გაუქმებულთაგან რომელი მოექცევა სახელმწიფოს ინტერესის სფეროში და რომელი — არა.
საბჭოს სხდომა საკმაოდ ხანგრძლივი აღმოჩნდა, სხვა გამომსვლელებმაც, მათ შორის სასწავლებლების დირექტორებმაც გამოთქვეს თავიანთი მოსაზრებები, ძირითადად, პრობლემებზე ისაუბრეს, სახელმწიფოს მხრიდან არასათანადო მხარდაჭერასაც გაუსვეს ხაზი, მაგრამ პრეტენზიები, რომლებიც ბოლო წლების განმავლობაში, სხვადასხვა სახის შეხვედრებზე, კანონმდებელთა თუ მთავრობის წარმომადგენელთა გასაგონად გამოითქმის, არ იცვლება:
პროფესიული კოლეჯების და უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტები არათანაბარ მდგომარეობაში არიან. პროფსასწავლებლების კურსანტები არ სარგებლობენ სტიპენდიებით, სამგზავრო შეღავათებით (დევნილის და შშმ პირების გარდა); არ შეუძლიათ საკუთარი ვაუჩერის კერძო კოლეჯში გამოყენება; პროფსასწავლებელში მიღებული განათლება არ ეთვლებათ კრედიტებად, არ აქვთ სწავლის გაგრძელების შესაძლებლობა; პროფსასწავლებელი დროებითაც ვერ ათავისუფლებს სავალდებულო სამხედრო სამსახურიდან და ა.შ.
პროფსასწავლებელში სწავლის უფლების მოსაპოვებლად საბაზისო განათლების დამადასტურებელი ატესტატია საჭირო, თუმცა შეზღუდვები ამით არ შემოიფარგლება. საქართველო ერთადერთი ქვეყანაა, სადაც პროფესიულ კოლეჯებში ჩარიცხვა გამოცდით ხდება. ერთიანი პროფესიული ტესტირება, რაც საჯარო კოლეჯებში სწავლის დაწყების წინაპირობაა, ერთ-ერთ მთავარ ბარიერად მოიაზრება.
ერთიანი პროფესიული ტესტირების შემოღების შედეგად ცხრაკლასდამთავრებული სტუდენტების კატეგორია შეიზღუდა, იმიტომ რომ ისინი კონკურენციას ვერ უწევენ უმაღლეს განათლებამიღებულ პირებს. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან დაბალი ბარიერებია დაწესებული. საკითხავია რამდენად ღირს ასეთი ძვირადღირებული მექანიზმის შემოღება. სწორედ მსგავსი საკითხების მოუგვარებლობაა იმის მიზეზი, რომ პროფესიული განათლება დღემდე ვერ გახდა მიმზიდველი ქართველი ახალგაზრდებისთვის.
კიდევ რამდენ ხანს შეიძლება იტრიალონ ერთ წრეზე, ერთი და იმავე პრობლემებით დარგის მესვეურებმა, რამდენ ხანს გაგრძელდება მსჯელობა ერთხელ უკვე მიღებული და დამტკიცებული დოკუმენტების ვარგისიანობა-უვარგისობის თუ ქართული რეალობის გაუთვალისწინებლად სწავლების რომელიმე მეთოდის დანერგვის (ამ შემთხვევაში მოდულური) თაობაზე, არავინ იცის. ოპტიმისტური დასკვნის საშუალება ნამდვილად არ გვაქვს, თუნდაც ერთი მარტივი მაგალითის გამო — ჯერ კიდევ 5-6 წლის წინ ითქვა არაერთი სპეციალისტის, მათ შორის, ამ საბჭოს წევრთა მიერ, რომ შეცდომა იყო ცხრაკლასდამათავრებულთათვის საკანონმდებლო ბარიერის შექმნა, სასწრაფოდ იყო საჭირო კანონში შესწორების შეტანა, რათა ახალგაზრდას, ჯერ პროფესიულ სასწავლებელში ხელობის შესწავლა, ხოლო შემდეგ, სურვილის შემთხვევაში, უმაღლესში სწავლის გაგრძელება შეძლებოდა. ნაცვლად ამისა, წლებია, მიმდინარეობს მუშაობა ახალი კანონის შესაქმნელად. საბჭოს სხდომის რეზოლუციის პირველი პუნქტის მოთხოვნაც ესაა — „2017 წლის საგაზაფხულო და საშემოდგომო სესიებზე მიღებულ იქნეს კანონები „პროფესიული განათლების“... ჩამონათვალი გრძელდება...
თუ ბოლომდე გულდასმით წაიკითხავთ რეზოლუციას, მიხვდებით, რომ ჩვენ გვაქვს პრობლემები, რომლებიც არც იცვლება და არც გვარდება. ამიტომ, სავარაუდოდ, მომავალშიც, ალბათ, არაერთ რეზოლუციაში ჩაიწერება: „პროფესიული განათლების ინსტიტუტების კურსდამთავრებულები, ზოგადად, ვერ აკმაყოფილებენ შრომის ბაზრის რაოდენობრივ და ხარისხობრივ მოთხოვნებს“ (მომხსენებლის გამოსვლაში კი ითქვა კადრებზე მოთხოვნა არ არის იმდენად დიდი, რომ ბიზნესმა მის მოსამზადებლად ფული დახარჯოს!) და ამას ვერ უშველის კიდევ ერთი ჩანაწერი ახალ რეზოლუციაში, რომ ყოველმა მომდევნო პრემიერ-მინისტრმა უხელმძღვანელოს სახელმწიფო კომისიას, რომელიც განათლებისა და მეცნიერების სფეროში არსებული პრობლემების შემსწავლელი წარმომადგენლობითი საბჭოს მიერ დასმულ საკითხებსა თუ პრობლემებს მოაგვარებს.
|
