2016-12-01
„რთული ქცევა“ — გამომწვევი მიზეზები და პრობლემების მოგვარების გზები
მაკა ყიფიანი
მოზარდის ნებისმიერი ქცევითი გადახრა, რომელიც საზოგადოებაში აღიარებულ ნორმებს ცდება, ქცევითი და ემოციური პრობლემებითაა გამოწვეული. არაჯანსაღი სოციალური გარემო ხელს უწყობს მოზარდების ფსიქო-ემოციური პრობლემების მატებასა და გამოვლენას. ფსიქოლოგების აზრით, ქცევითი და ემოციური პრობლემის გამომწვევი მიზეზი მრავალ ფაქტორს უკავშირდება, ხშირ შემთხვევაში ოჯახურ გარემოს. ოჯახში ძალადობა ბავშვებსა და მოზარდებში იწვევს როგორც მოკლე, ასევე გრძელვადიან პრობლემებს, რომელთა ადრეული იდენტიფიცირება ძალიან მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ ბავშვს გაეწიოს დახმარება და თავიდან იქნეს აცილებული ოჯახში ძალადობის შედეგად განვითარებული ემოციური და ქცევითი დარღვევები. მასწავლებლებს აქვთ ყველაზე მეტი საშუალება, დროულად ამოიცნონ ოჯახში ძალადობის ნიშნები და პოზიტიური ცვლილებები შეიტანონ მოსწავლის პრობლემურ ცხოვრებაში.
რამდენად ხშირია ქცევითი და ემოციური პრობლემები სკოლის მოსწავლეებში, რით არის გამოწვეული და დროულად ხდება თუ არა მათი იდენტიფიცირება, დაძლევა და მოგვარება — ამ საკითხებზე რამდენიმე სკოლის დირექტორს და ფსიქოლოგს გავესაუბრეთ.
მანანა თურქაძე, 51-ე საჯარო სკოლის დირექტორი: „მოგეხსენებათ ჩვენი სკოლის კონტინგენტი საკმაოდ დიდია, 2500-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობს შესაბამისად, ქცევითი და ემოციური პრობლემების შემთხვევები არც თუ ისე ცოტა გვაქვს. მოსწავლეების რთული ფსიქოლოგიური მდგომარეობა სხვადასხვა ფორმით გამოიხატება — საკუთარი თავისა და შინაგანი ემოციების ვერ მართვით, დეპრესიით, შფოთვით, გაკვეთილის ჩაშლის მცდელობით, აგრესიით და ა.შ. ქცევით თუ ემოციურ პრობლემებს უამრავი ფაქტორი განაპირობებს. არ არსებობს მისი მხოლოდ ერთი გამომწვევი მიზეზი, ასეთი ძალიან ბევრია, დაწყებული როგორც გარე, ისე შინაგანი ფაქტორებით — ოჯახური კონფლიქტები, კომპიუტერთან მიჯაჭვულობა, ძალადობა, მისტიკური/ფანტასტიკის ჟანრის ლიტერატურის გავლენა.... აუცილებლად უნდა დავასახელო იაპონური ანიმაციური ფილმი — „ანიმე“, რომელიც უარყოფით გავლენას ახდენს ბავშვების ფსიქიკაზე. ქცევით და ემოციურ პრობლემებს განსაკუთრებით გარდატეხის ასაკში, ვჳჳ-ჳხ კლასებში ვხვდებით. ძირითადად, მათი ასეთი ქცევა ხელს უშლის გაკვეთილის მსვლელობას.
რაც შეეხება მშობლების ჩართულობას, სამწუხაროდ, მათი უმრავლესობა პრობლემას მაშინ აღმოაჩენს, როდესაც მისი გამოსწორება გაცილებით რთულია. როგორც წესი, მშობლისთვის ფსიქოლოგიური მომსახურება ტაბუდადებული თემაა და ხშირად ამაზე საუბარი არ სურს. ფსიქიატრი და ფსიქოლოგი მათთვის გაიგივებულია. ვცდილობთ ავუხსნათ, რომ ეს არის ქცევის მართვის პრობლემა და მათ შვილს დახმარება სჭირდება, ხშირად, მათთან თანამშრომლობა გამოგვდის, თუმცა, არის შემთხვევები, როცა მშობელი არ თანხმდება, მაშინ ვცდილობთ, ჩვენმა ფსიქოლოგმა იმუშაოს არა მარტო ასეთ ბავშვთან, არამედ მთელ კლასთან. ასეთი მიდგომით გარკვეულ შედეგს ვაღწევთ.
ჩვენი კვლევების და დაკვირვების შედეგად, მოსწავლეებში ქცევითი და ემოციური სირთულეები ხშირად განპირობებულია ოჯახური მდგომარეობით. ბავშვების უმეტესობას, რომლებიც ისეთ ოჯახებში ცხოვრობენ, სადაც ფიზიკური დასჯა და შეურაცხყოფა აღზრდის მეთოდია ან სადაც სითბოსა და ყურადღების ნაკლებობას განიცდიან, ფსიქოლოგიური სირთულეები აღენიშნებათ. თუმცა, ძალიან ბევრი მოსწავლეა, რომელსაც არ აქვს ოჯახური პრობლემები და მაინც „რთული ქცევით“ გამოირჩევა.
მანდატურის ფსიქოლოგიურ ცენტრთან აქტიურად ვთანამშრომლობთ, არაერთხელ დაგვეხმარნენ პრობლემის მოგვარებაში, ასევე, ძალიან დიდ დახმარებას გვიწევს სკოლის ფსიქოლოგი ეკა ბურკიაშვილი.
სკოლაში 5 მანდატური გვყავს, სკოლის სიდიდიდან გამომდინარე, სასურველია, ეს რიცხვი კიდევ უფრო გაიზარდოს. მე, როგორც სკოლის დირექტორს, ძალიან დიდი იმედი მაქვს მანდატურების, არ ყოფილა შემთხვევა, რომელიც მათ გამოპარვიათ. ძალიან დიდი ნდობა მოიპოვეს მოსწავლეებში, მასწავლებლებსა თუ მშობლებში. ისინი მედიატორები არიან მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის, ჩვენ ერთობლივად ვმუშაობთ პრობლემების მოგვარებაზე“.
ეკატერინე ბურკიაშვილი, 51-ე საჯარო სკოლის ფსიქოლოგი: „ბავშვის სოციალური და ემოციური განვითარება უმნიშვნელოვანესია გარემოში მისი ადეკვატური, სრულფასოვანი ფუნქციონირებისთვის. ფიზიოლოგიურ და კოგნიტურ ცვლილებებთან ერთად სოციალურ-ემოციური ცვლილებები ეხმარება ბავშვს იმის განსაზღვრაში, თუ ვინ გახდება ის მომავალში. მოზარდის ფსიქოლოგიურ პრობლემებში შეგვიძლია მოვიაზროთ ქცევითი და ემოციური სირთულეები.
ქცევითი და ემოციური პრობლემები ყველა ასაკისათვის არის დამახასიათებელი, ბავშვობიდან ზრდასრულობის ჩათვლით. მათი ჩამოყალიბება მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მაგალითად, დაწყებით კლასებში, ამის ერთ-ერთი მიზეზი სკოლისთვის სათანადო მზაობის არქონაა, რაც ხშირად ემოციური მოუმწიფებლობის ბრალია. თუ მისი დაძლევა თავიდანვე არ მოხდა, მომავალში, შეიძლება, უფრო რთულ ემოციურ პრობლემებამდე მიგვიყვანოს. ოჯახური კონფლიქტები; არაჯანსაღი გარემო; ყურადღების ნაკლებობა, ურთიერთობის (აღზრდის) არასწორი სტილი და სხვ. ნეგატიურ გავლენას ახდენს პიროვნების ფსიქოტიპის ჩამოყალიბების პროცესში, ასევე, ფსიქოლოგიური ტრავმა ანუ ძლიერი სტრესისგან გამოწვეული ფსიქოლოგიური რეაქცია. ამის ერთ-ერთი მაგალითი შეიძლება იყოს ახლობელი ადამიანის დაკარგვა, ბუნებრივი კატაკლიზმები, ძალადობრივი გამოცდილება. პოსტტრავმულ მდგომარეობაში ბავშვებს აქვთ ემოციური და ქცევითი პრობლემების სხვადასხვაგვარი გამოხატულება. ასეთ დროს ისინი უცხო (არასტანდარტულ) პიროვნულ თავისებურებებს ავლენენ, ამას კი შეიძლება სოციუმიდან გამიჯვნა მოჰყვეს, რაც გარემოსა და პიროვნების ურთიერთზეგავლენის ხარჯზე ხდება.ზოგადად, როგორც აღვნიშნეთ, რთული ქცევითი და ემოციური მდგომარეობები კომპლექსური ხასიათისაა და მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული.
იქიდან გამომდინარე, რომ მოსწავლე სკოლაში დიდ დროს ატარებს და ბევრ ადამიანთან უწევს ურთიერთობა (მასწავლებლები, თანატოლები), ფსიქოლოგიური მდგომარეობების გამოვლინება უმეტესად სკოლაში ხდება.
ქცევითი და ემოციური პრობლემები თანატოლებთან ურთიერთობაში ვლინდება ან გარკვეული ქმედებით, ან სრული უმოქმედობით. ამას, პირველი, სწორედ რომ, პედაგოგები ამჩნევენ. ძირითადად, ეს მოსწავლეზე აკადემიური მოსწრების კუთხითაც აისახება, მაგალითად, უჭირს კონცენტრაცია, დამახსოვრებულის აღდგენა და ა.შ. ქცევითი პრობლემები მრავალი სახისაა, ყველაზე აქტუალური პრობლემაა აგრესიული ქცევა, პედაგოგის ან თანაკლასელის მიმართ გამოვლენილი პროტესტით ან დესტრუქციული კუთხით, მაგალითად, გაკვეთილის ჩაშლა, ყვირილი და სხვ. ეს ყველაზე თვალშისაცემი ქცევაა და შესაბამისად, იდენტიფიცირება მარტივდება. ასევე, ქცევითი პრობლემა შეიძლება ემოციური პრობლემებით იყოს გამოწვეული. ემოციური ქცევა უფრო შფოთვითი ტიპის პრობლემებს უკავშირდება, რაც ზემოთ განვიხილეთ. მარტივად ეს შეიძლება დავინახოთ, თუ ბავშვი ვერ გამოდის დაფასთან, ვერ ყვება გაკვეთილს, იბნევა, წითლდება, გულისცემა უხშირდება და ა.შ. ჩემი საქმიანობა მხოლოდ მოსწავლეებთან ურთიერთობით არ შემოიფარგლება, პარალელურად ვთანამშრომლობ მშობლებთან და მასწავლებლებთან. ფსიქოგანათლებას სკოლაში ძალიან დიდი როლი უკავია. არის თემები, რომლებზეც მასწავლებლებთან ერთად ვმუშაობ: ლიდერობა, სტერეოტიპები, კონფორმიზმი და სხვ.
ვფიქრობ, დიდ გავლენას ახდენს მოზარდის ფსიქიკაზე არასწორად შერჩეული ინტერნეტ თამაშები, მხატვრული ლიტერატურა, ანიმაციური თუ მხატვრული ფილმები. თუმცა, ამასაც სათანადო კვლევა სჭირდება, რადგან ეს ვერ იქნება გამომწვევი მიზეზი, მას შეუძლია ხანდახან გაამწვავოს პრობლემა. მოსწავლეები ზოგჯერ საკუთარი სურვილით მოდიან ჩემთან ხანდახან, პედაგოგის ან მშობლის თხოვნით. რადგან სკოლის ფსიქოლოგი არ ატარებს თერაპიულ ხანგრძლივ კურსს, ამიტომ მხოლოდ კონსულტაციებით შემოვიფარგლები. თუ პრობლემის დაძლევას ვერ ვახერხებ და ბავშვი საჭიროებს თერაპიას, ამ შემთხვევაში, ვამისამართებთ განათლების სამინისტროს მანდატურის სამსახურთან არსებულ, ფსიქოლოგიური დახმარების ცენტრში“.
მარინე სამუშია, 141-ე საჯარო სკოლის დირექტორი: „რთული ქცევის და ფსიქიკური აშლილობის მქონე ბავშვები სკოლაში ნაკლებად გვყავს. ძირითადად, ჩვენს მოსწავლეებს, სწავლის პრობლემები აქვთ, ვერ ითვისებენ ყველა საგანს ისე, როგორც სხვა ბავშვები. ასეთი ბავშვები სსსმ მოსწავლეები არიან, ამიტომ განსხვავებული სერვისით სარგებლობენ. მათთვის ინდივიდუალურ გეგმას ადგენენ მასწავლებელი, სპეცმასწავლებელი და ფსიქოლოგი, რომლებიც მთელი წლის განმავლობაში შეთანხმებულად მუშაობენ, რათა მიაღწიონ იმ მაქსიმუმს, რისი მიღწევაც ბავშვს შეუძლია. სკოლაში სულ 20 სსსმ მოსწავლე გვყავს.
რაც შეეხება ქცევით და ემოციურ პრობლემას: გვქონდა ასეთი შემთხვევა, მოსწავლე სკოლაში არ იქცეოდა ცუდად, მაგრამ სახლიდან მოსულს აღენიშნებოდა სილურჯეები. დავინტერესდით, გამოვიკვლიეთ მისი ოჯახური მდგომარეობა და აღმოჩნდა, რომ დედა გარდაცვლილი ჰყავდა, ზრდიდა ბებია და მამა, რომელსაც სხვა ოჯახი ჰყავდა. ბავშვს აიძულებდნენ გასულიყო ქუჩაში და რაიმე გაეყიდა, რის გამოც გაკვეთილების გაცდენა უწევდა. თუ ბავშვი არ დაუჯერებდა, სცემდნენ. როცა მამას გავესაუბრეთ, თქვა: რად მინდა ასეთი შვილი, ყელს გამოვჭრი და გადავაგდებო. ჩავრთეთ სოციალური სამსახური, ბავშვი გააშვილეს, დღეს დროებით ოჯახში ცხოვრობს და ბედნიერად გრძნობს თავს. როდესაც ბავშვს ქცევითი და ემოციური პრობლემა აღენიშნება, პირველ რიგში, აუცილებლად უნდა გამოვიკვლიოთ მისი ქცევის გამომწვევი მიზეზი. თითოეული ბავშვი ინდივიდია და ინდივიდუალურად უნდა მივუდგეთ. ჩემი გამოცდილებით, ძირითადად, ასეთი ბავშვები ოჯახური პრობლემების გამო ხდებიან ქცევითი და ემოციური დარღვევის მქონე. მქონდა შემთხვევა, როცა რთული ქცევისთვის მოსწავლის მშობელი დავიბარე, რომელმაც მითხრა, რა ვქნა, სცემა მამამისმა, მაგრამ მაინც ვერაფერს ვაგებინებთო. წარმოგიდგენიათ, 6-7 წლის ბავშვზეა საუბარი და მშობელი დარწმუნებულია, რომ პრობლემას ცემით მოაგვარებს.
რაც შეეხება ბულინგის თემას, ამაზე ოჯახმა და სკოლამ ერთობლივად უნდა იმუშაონ. მოსწავლე, რომელსაც ეზიზღება სკოლაში მოსვლა, რა თქმა უნდა, ბულინგის მსხვერპლია. ეს შემთხვევა აუცილებლად უნდა გამოვიკვლიოთ, რათა დროულად გადავჭრათ პრობლემა.
არიან მშობლები, რომლებსაც არ სურთ, რომ მათმა შვილმა კონსულტაცია გაიაროს ფსიქოლოგთან. ჰგონიათ, რომ ბავშვს არაფერი სჭირს. ამ შემთხვევაში, სკოლას აქვს უფლება, მიმართოს განათლების სამინისტროს მულტიდისციპლინარულ გუნდს ან მანდატურის სამსახურის ფსიქოლოგიურ ცენტრს. მხოლოდ სერვისით სარგებლობის შემდეგ ხვდება მშობელი, რომ აუცილებელი ყოფილა მისი შვილის დახმარება და მადლობასაც კი გვიხდის.
ჩვენს სკოლაში 720 მოსწავლეა. რომ არა მანდატურის სამსახური, ალბათ, მარტო პედაგოგები და სკოლის დირექცია ვერ შევძლებდით იმ პრობლემების მოგვარებას, რომელიც არა მარტო ჩვენთან, არამედ, ზოგადად, თითქმის ყველა სკოლაშია. მანდატურს ძალიან დიდი ფუნქცია აკისრია და სკოლაში მისი არსებობა აუცილებელია უსაფრთხოებისთვის. ჩვენი მანდატურები ძალიან დიდ დახმარებას გვიწევენ“.
მარიამ გახუტიშვილი, 141-ე საჯარო სკოლის ფსიქოლოგი: „მართალია, ძირითადად, ქცევით და ემოციურ პრობლემებს ვაწყდებით სსსმ მოსწავლეებთან, მაგრამ იყო შემთხვევა, როცა მოსწავლეს ჯერ არ ჰქონდა დადგენილი სტატუსი და გამოკვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი იყო, რის გამოც აგრესიას სკოლაში ავლენდა. ჩვენ ეს ბავშვი გადავამისამართეთ ფსიქოლოგიურ სამსახურში. თანამშრომლობა შედგა და შედეგიც კარგი გვაქვს. მათი მხრიდან იყო რეკომენდაციები მშობლის, მასწავლებლის, დირექტორის და ჩვენ მიმართაც, რომლებიც გავითვალისწინეთ.
ქცევითი და ემოციური პრობლემის შემთხვევები გვხვდება როგორც მაღალ, ასევე დაწყებით კლასებში. პირველი კლასის მოსწავლე, რომელსაც ჰყავდა მამინაცვალი და მისი მხრიდან ძალადობის მსხვერპლი იყო, სკოლაში, თანაკლასელების მიმართ, აგრესიულ ქცევას ავლენდა; გვქონდა შემთხვევა დაწყებით კლასში, როცა ბიჭი თანაკლასელებს დაუნდობლად ურტყამდა. ეს ბავშვიც ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი იყო და მისი ქცევაც ამით იყო განპირობებული.
ქცევით და ემოციურ პრობლემასთან დაკავშირებული ყველა შემთხვევა დროულად იქნა იდენტიფიცირებული და მოგვარებული. მანდატურის ფსიქოლოგიურ ცენტრთან აქტიურად ვთანამშრომლობთ. ისინი დიდ დახმარებას გვიწევენ და ძალიან კარგ და საჭირო საქმეს აკეთებენ. სასურველია, ცენტრი კიდევ უფრო გაფართოვდეს. ზოგადად უნდა გაძლიერდეს ფსიქოლოგის ინსტიტუტი, უნდა გავუშვათ სოცმუშაკები ოჯახური მდგომარეობის შესასწავლად, სადაც ხელი მიგვიწვდება, აქტიურად უნდა ჩაერთოს მშობელი, მასწავლებელი, საზოგადოება.
ოჯახური ძალადობა, ოჯახში მამაკაცების დომინანტობა ზღვარს გადადის, რაც მოზარდებზე უარყოფით გავლენას ახდენს. მაღალ კლასებში მქონდა შემთხვევა, როდესაც ბიჭი მოვიდა ჩემთან და მითხრა, მამა მცემსო. დავიბარეთ მამა სკოლაში, ვესაუბრეთ, მასაც არ დაუმალავს ფაქტი, ეამაყებოდა კიდეც, რომ შვილს ფიზიკურად სჯიდა, საკუთარ ქცევაში უცნაურს ვერაფერს ხედავდა. მოზარდების ფსიქიკური აშლილობის ერთ-ერთი პრობლემა ეკონომიკური გაჭირვებაა. ბიჭმა, რომელმაც დახმარებისთვის მოგვმართა, მიამბო, თუ რა გაჭირვებაში ცხოვრობს მისი ოჯახი, მამა თამაშობს ტოტალიზატორში, როცა თანაკლასელები ერთობიან, მათთან ერთად ვერ ახერხებს ყოფნას, რასაც ძალიან განიცდის და შესაბამისად სტრესშია. დედა და მამა, გაჭირვების გამო, ხშირად ჩხუბობენ მისი თანდასწრებით. ასეთი შემთხვევაც გვქონდა, როცა დამრიგებელმა მოისმინა, მეხუთეკლასელი თანაკლასელს რომ ეუბნებოდა: ყელს გამოგჭრი, ნაწლავებს ამოგიბრუნებ და მაგ ნაწლავებს გაყურებინებო, ჯერ ბავშვს გავესაუბრეთ, მერე დავიბარეთ დედა, რომელმაც მითხრა, რომ მისი შვილი რაღაც თამაშებს თამაშობდა კომპიუტერში. ბიჭმაც აღიარა. როცა ინტერნეტში მოვიძიე თამაშის დასახელება, სიმართლე გითხრათ, იმდენად საშინელი თამაში იყო, ვერ ვუყურე. თუმცა, ქცევითი და ემოციური პრობლემების გამომწვევ ფაქტორად მარტო კომპიუტერს ვერ დავასახელებთ. ძალიან მნიშვნელოვანია აღზრდის მეთოდები. დაახლოებით რომ ითქვას, 30 მშობლიდან 20-მა არ იცის, როგორ აღზარდოს სწორად შვილი, ვერ ფლობს ქცევის მართვის სტრატეგიებს. ზოგადად, მშობლების ფსიქოგანათლება ძალიან დაბალ დონეზეა. ამ კუთხით მათთან მუშაობა, აუცილებლად უნდა დაიწყოს. მასწავლებლის ცნობიერება, კი ნამდვილად შეიცვალა, უმეტესობა კარგად ფლობს მოსწავლესთან მიდგომის უნარებს და არამდგრადი ემოციური სიტუაციების მართვაც შეუძლია“.
თამარ კაპანაძე, პირველი კლასიკური გიმნაზიის დირექტორი: „ქცევითი და ემოციური პრობლემების მქონე ბავშვები სკოლაში, რა თქმა უნდა, გვყავს. ეს პრობლემა დაწყებითი კლასებიდანვე იჩენს თავს. განსაკუთრებით მე-5 კლასში იკვეთება, მოგეხსენებათ მათ ახალ გარემოსთან უწევთ შეგუება და ადაპტირებას რთულად გადიან. თუმცა, ყველანაირად ვცდილობთ, დროულად შევნიშნოთ და გამოვავლინოთ პრობლემა. ფსიქოლოგიურ ცენტრთან, რა თქმა უნდა, ვთანამშრომლობთ და ვამისამართებთ მათთან მსგავსი ტიპის მქონე ბავშვებს. პრობლემის გამომწვევი მიზეზი ძალიან ბევრია. როდესაც ქცევითი და ემოციური პრობლემების მქონე ბავშვების ოჯახების კვლევა ტარდება, სამწუხაროდ, ეს პირდაპირ კორელაციაშია ოჯახში პრობლემებთან. ასეთი ბავშვი სტრესირებულია, არის უყურადღებოდ, მშობლებს მისთვის არ სცალიათ, ან ბევრი დედმამიშვილი ჰყავს, ან ხელმოკლე ოჯახიდანაა და ა.შ. ეს ყველაფერი გავლენას ახდენს ემოციურ ფონზე. საბედნიეროდ, ასოციალური ქცევის ბავშვი სკოლაში არ გვყავს. ძალიან დიდი პრობლემაა იდენტიფიცირება. რადგან ამ საკითხში ჩვენ არ ვართ კომპეტენტურები (არც მე და არც პედაგოგები), პრობლემის იდენტიფიცირებას ნაკლებად ვახდენთ, ვამბობთ, რომ არის ცელქი ბავშვი, დამშვიდდება, არადა ბავშვს რეალურად დახმარება სჭირდება. ჰიპერაქტიურობა, ყურადღების დეფიციტი, ეს ის სიმპტომებია, რომლებიც ქცევის პრობლემებს იწვევს. მანდატურის სამსახური დიდ დახმარებას გვიწევს მათ მოგვარებაში, თუმცა მანდატურები, ძირითადად, სკოლის უსაფრთხოებაზე არიან ორიენტირებულნი. ამიტომ მასწავლებლის, მშობლის და დამრიგებლის მუშაობა და ძალისხმევაა საჭირო, რათა ასეთი ქცევის ბავშვი ყურადღების მიღმა არ დარჩეს“.
თამთა ნეკაშვილი, პირველი კლასიკური გიმნაზიის ფსიქოლოგი: „ქცევითი და ემოციური პრობლემები გარდატეხის ასაკში უფრო ხშირად გვხვდება, განსაკუთრებით ვჳჳ-ვჳჳჳ კლასებში. ამ პერიოდში უფრო მწვავდება მოზარდების ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა: იქნება ეს შფოთვა, დაძაბულობა, დეპრესია თუ ა.შ. ამ საკითხებთან დაკავშირებით ერთობლივად ვმუშაობთ, მე როგორც სკოლის ფსიქოლოგი, დირექცია, მასწავლებლები და თავისთავად მშობლები. ქცევის პრობლემები, ცხადია, გვაქვს არა მარტო მოზარდებში, არამედ დაწყებით კლასებშიც. ვიცით, რომ სკოლამდელი ასაკის ბავშვის ქცევის წამყვანი ფორმა თამაშია, როცა ბავშვი სკოლაში შემოდის, მას გარკვეული წესების დაცვა უხდება, უჭირს ახალ გარემოსთან შეგუება, თუნდაც 45 წუთი გაკვეთილზე, მერხთან ჯდომა. ამის გამო შესაძლებელია, გარკვეულმა ქცევითმა გადახრებმა იჩინოს თავი. თუმცა, ეს დროებითია. გარემოსთან ადაპტაციის შემდეგ პრობლემებიც იკლებს. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი იყოს ინფორმირებული, იცოდეს რა გააკეთოს ასეთ შემთხვევაში, როგორ მოიქცეს. როცა ბავშვს ქცევითი და ემოციური პრობლემები აქვს და მისი ქცევით გაკვეთილის მსვლელობას ხელი ეშლება, რა თქმა უნდა, ის თავად არ მოდის ჩვენთან, დასახმარებლად მოგვმართავს პედაგოგი. ხოლო როცა მოსწავლე კარგად არ გრძნობს თავს, აწუხებს შფოთვა, დეპრესია, ასეთ შემთხვევაში, თვითონ ბავშვი მოგვმართავს. ქცევითი პრობლემები გვხვდება როგორც გოგონებში, ისე ბიჭებში. პრობლემის გამომწვევი უამრავი ფაქტორი არსებობს. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, ბავშვების ქცევაზე გავლენას ახდენს გარემო, ოჯახი, სამეგობრო წრე, კლასი, სკოლა. ქცევა გადმოტანილია იმ გარემოდან, სადაც ცხოვრობს, მაგალითად, ძალადობის ფაქტს შეიძლება ხედავდეს ოჯახში. ხშირად ქცევა უვითარდებათ დაკვირვების გზით, სწავლობენ ოჯახში, ქუჩაში, კომპიუტერულ თამაშებში... ნებისმიერ ადგილას და ხდებიან მიმბაძველები. ფსიქოლოგიაში ცნობილია, რომ ყოველი ბავშვი დაისწავლის იმას, რასაც ხედავს“.
პრობლემები შეიძლება დაიწყოს ადრეული ბავშვობის პერიოდში. ადრეული ტრავმული გამოცდილება, რომელიც ბავშვმა შეიძლება ოჯახში, საბავშვო ბაღში მიიღოს, შესაძლოა გახდეს ემოციური პრობლემების გამომწვევი მიზეზი, რაც ვლინდება სასკოლო შფოთვაში. შეიძლება ბავშვი თავს არიდებდეს კლასის წინ გამოსვლას, პრეზენტაციის გაკეთებას, ჰქონდეს წარუმატებლობის შიში — ასეთი პრობლემები ძალიან ხშირად გვხვდება ბავშვებში, რასაც მივყავართ დაბალ აკადემიურ მოსწრებამდე. მნიშვნელოვანია, რომ ფსიქოლოგიური მუშაობა საბავშვო ბაღიდან დაიწყოს, რათა არ ჩამოუყალიბდეთ რაიმე სახის ემოციური პრობლემა, რაც მოზრდილობის ასაკში ხელს შეუშლით გახდნენ საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები.
მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს სკოლაში წლებია მუშაობს ფსიქოლოგი და მშობლებმა კარგად იციან მისი ფუნქციების შესახებ, როცა ასეთ პრობლემასთან გვაქვს საქმე, რატომღაც, უჭირთ მისი გააზრება. პირველი რეაქცია მათი მხრიდან არის უარყოფა, არ სჯერათ, რომ მათი შვილი ასე იქცეოდა და იწყება სხვაზე გადაბრალება. თუმცა, როცა მათ ესაუბრება სკოლის ფსიქოლოგი, მასწავლებელი, დირექტორი, ნელ-ნელა ხვდებიან, რომ მათ შვილშიც არის პრობლემა და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყება მის მოსაგვარებლად მუშაობა.
რა თქმა უნდა, ფსიქოლოგიურ ცენტრს მივმართავ ხოლმე დახმარებისთვის. ჩემი უპირველესი მოვალეობა სსსმ მოსწავლეებთან (ასეთი სკოლაში სულ 12 ბავშვია) ინდივიდუალურ პროგრამაზე მუშაობაა. როცა სხვა პრობლემები იჩენს თავს, თუნდაც ქცევითი და ემოციური, ასეთ ბავშვებს პირველადი შეფასებისა და კონსულტირების შემდეგ ვამისამართებთ ფსიქოლოგიურ ცენტრში. სკოლის გარემოში, ცხადია, მათ ვერ გავუწევთ ფსიქოთერაპიულ მომსახურებას“.
ნათია ლოლაშვილი-მერებაშვილი, თბილისის მე-4 საჯარო სკოლის დირექტორი: „ზოგადად ქცევითი და ემოციური პრობლემები მოსწავლეებში მეტ-ნაკლებად გამოხატულია და ამას ვაღიარებთ კიდეც. ვერ ვიტყვი, რომ მდგომარეობა მძიმეა, თუმცა სკოლაში გვქონდა რამდენიმე შემთხვევა.
მანდატურის სამსახურის ფსიქოლოგიური ცენტრის მომსახურება მხოლოდ ერთხელ დაგვჭირდა. ასეთი შემთხვევა საბაზო საფეხურის მოსწავლესთან გვქონდა. ძირითადად, მისი ქცევითი და ემოციური პრობლემა გამოიხატებოდა გაკვეთილის ჩაშლის მცდელობაში, რომელიც არ იყო მიმართული მხოლოდ ერთი პედაგოგის მიმართ. როცა ამ ბავშვის მდგომარეობით დავინტერესდით, აღმოჩნდა, რომ მისი ქცევა გამოწვეული იყო ოჯახის ფაქტორით. გაკვეთილის ჩაშლის მცდელობის გარდა, მოზარდი აგრესიას ავლენდა თანაკლასელების მიმართაც. მას ჰქონდა ძალისმიერი მეთოდების გამოყენების, ძალის დემონსტრირების სურვილი, იყო კონფლიქტური თანაკლასელებთან. რა თქმა უნდა, მშობელი ჩავაყენეთ საქმის კურსში, რომელიც დაგვთანხმდა და მიმართეს ფსიქოლოგიურ ცენტრს. მას დინამიკაში ვაკვირდებით, შედეგები საგრძნობლად შესამჩნევია. რაც მთავარია, მოსწავლემ იგრძნო თანადგომა და სიყვარული.
აღსანიშნავია, რომ ასეთ შემთხვევებში მშობლები მოდიან თანამშრომლობაზე, ისინი შეგნებით, გაგებით ეკიდებიან შვილთან დაკავშირებულ პრობლემას, გვეხმარებიან მის მოგვარებაში. თუმცა, ისეც ხდება, რომ მშობელს დასარწმუნებლად მეტი დრო გვჭირდება.
რაც შეეხება ბულინგის თემას, მეტ-ნაკლებად, ეს პრობლემაც არსებობს სკოლაში. ამიტომაც ვცდილობთ მოსწავლეები სხვადასხვა აქტივობებში ჩავრთოთ, ამ თემაზე ხშირად ვესაუბრებით, რომ ავამაღლოთ მათი ცნობიერება.
სამწუხაროდ, სკოლაში არ გვყავს ფსიქოლოგი. თუმცა, საბედნიეროდ, რთული შემთხვევებიც არ გამოვლენილა. ვიცით, რომ საჭიროების შემთხვევაში შეგვიძლია, დახმარებისთვის ფსიქოლოგიურ ცენტრს მივმართოთ.
სკოლაში 940 მოსწავლეა, სკოლის უსაფრთხოებაზე სამი მანდატური ზრუნავს. ისინი ძალიან დიდ დახმარებას გვიწევენ, შესწავლილი ჰყავთ თითოეული მოსწავლე და გვეხმარებიან პრობლემების გამოვლენასა და მოგვარებაში“.
|
