2016-05-26 როგორ ვაწარმოოთ პრაქტიკის კვლევა მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წისნვლის სქემის მიხედვით, გარკვეული კატეგორიის მასწავლებლებისთვის, ერთ-ერთი სავალდებულო აქტივობა პრაქტიკული კვლევაა, რომლის განხორციელება მათ მოუწევთ როგორც შემდეგი სტატუსის მისაღწევად, ისე არსებულის შესანარჩუნებლად. ვინ და როგორ უნდა აწარმოოს პრაქტიკის კვლევა და რა მიზანს ისახავს ეს აქტივობა, ამის შესახებ გვესაუბრება მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ექსპერტ-კონსულტანტი სოფიკო ლობჟანიძე
— რა არის პრაქტიკის კვლევა?
— პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა არის პედაგოგების, დირექტორების, სასკოლო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლების მიერ ჩატარებული ნებისმიერი სახის მეთოდური გამოკვლევა კონკრეტული მასწავლებლის, სკოლის საქმიანობის, სწავლა-სწავლებისა და მოსწავლეთა აკადემიური მოსწრების შესახებ ინფორმაციის შეგროვებისა და გაუმჯობესების მიზნით.
პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა მარტო წამოჭრილი სიძნელეების დროს კი არ არის საჭირო, არამედ ახალი იდეების, ინოვაციების გამოსაცდელად, საკუთარი ძალების გასაძლიერებლად, საკუთარი ძლიერი მხარისა და პოტენციალის აღმოსაჩენად, საჭირო უნარ-ჩვევების გასავითარებლად. ყველაფერი ეს კი სწავლა-სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას ემსახურება.
ხშირად მასწავლებლებში დაბნეულობასა და უკმაყოფილებას იწვევს პრაქტიკის კვლევის კომპეტენციის მოთხოვნა, ამბობენ, რომ მკვლევრები არ არიან და ამიტომ გაუჭირდებათ კვლევის ჩატარება. პრაქტიკის კვლევას სულაც არ სჭირდება მკვლევრობა, რადგან იგი არ არის მოწყვეტილი მასწავლებლის პრაქტიკას, მისი ყოველდღიური საქმიანობის ნაწილია, რომელსაც გაცნობიერებულად თუ გაუცნობიერებლად ახორციელებს.
როგორც უკვე მოგახსენეთ, პრაქტიკის კვლევის მიზანი პედაგოგიური პრაქტიკის გაუმჯობესებაა. სქემის მიზანიც ხომ ეს არის — ხელი შევუწყოთ მასწავლებელს პროფესიულ განვითარებაში, მაგრამ თავადაც აქტიურად ჩავრთოთ ამ პროცესებში. სწორედ პრაქტიკის კვლევაა პროფესიული განვითარების ის აქტივობა, როდესაც მასწავლებელი საკმაოდ აქტიურადაა ჩაბმული საკუთარი პრაქტიკის სრულყოფაში.
— უფრო კონკრეტულად რა ნაბიჯები უნდა გადადგას მასწავლებელმა პრაქტიკის კვლევის განხორციელებისას?
— პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის დროს მკვლევარი მასწავლებელი მიჰყვება შემდეგ თანმიმდევრულ ნაბიჯებს: უპირველეს ყოვლისა, მან უნდა განსაზღვროს კვლევის ამოსავალი პუნქტი, ანუ მოახდინოს კვლევის პრიორიტეტული სფეროს იდენტიფიცირება და ჩამოაყალიბოს კვლევის მიზანი. კვლევის დაწყების პირველივე ნაბიჯიდან, სასურველია, მასწავლებელმა კვლევის პორტფოლიოს წარმოება დაიწყოს, რომელშიც აღნუსხავს პროცესის ეტაპებს. პორტფოლიოს წარმოება მასწავლებელს კვლევის პროცესის კორექტირებასა და დასკვნების გამოტანაში დაეხმარება, სწორ გზას ადგას იგი, თუ ჩიხში ექცევა.
შემდეგი ნაბიჯი გახლავთ საკვლევ საკითხზე პროფესიული ლიტერატურის დამუშავება, რათა მასწავლებელმა გადახედოს სხვების გამოცდილებას, საკითხთან დაკავშირებით არსებულ კვლევებს, უკეთ გაერკვეს იმ საკითხში, რომლის კვლევაც გადაწყვიტა. შემდეგ მასწავლებელი იწყებს მონაცემთა შეგროვებას, რომელიც კვლევის პროცესის ერთ-ერთი საკვანძო და საპასუხისმგებლო ფაზაა. მის სწორად და კვალიფიციურად წარმართვაზე ბევრადაა დამოკიდებული საბოლოო შედეგები. მონაცემთა შეგროვებას მოსდევს ანალიზი, რომელიც კვლევის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, მაგრამ ამასთანავე ყველაზე რთული პროცესია.
პრაქტიკის კვლევის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება ინტერვენციის/ჩარევის სტრატეგიის განვითარება, მისი პრაქტიკაში დანერგვა და მიღწეული შედეგების შეფასებაა, რადგან ეს არ ნიშნავს აუცილებლად ყველა პრობლემის გადაჭრას, არამედ — ძიებას, გამოცდილების შეძენას, რაღაცის გაუმჯობესებას და კვლევის პროცესის ახალ ფაზაში გადასვლას. შემდეგ, კი, მასწავლებელი აფორმებს მის მიერ განხორციელებულ კვლევას, რამდენად გაიყვანა ის ინტერვენციებმა სასურველ შედეგზე. ბოლოს, აფორმებს კვლევას ანგარიშის, მოხსენების, სტატიისა თუ სხვა სახით. პრაქტიკის კვლევის სტრუქტურირებული წარმოჩენა აუცილებელია, რომ მომავალში გამოიყენონ კოლეგებმა და სხვა დაინტერესებულმა პირებმა. პრაქტიკის კვლევას ხომ მხოლოდ საკუთარი თავისთვის არ ვატარებთ. სასურველია, კვლევის შედეგები წაიკითხონ და გაიზიარონ კოლეგებმა, რადგან, სავარაუდოდ, მათაც შეიძლება მსგავსი პრობლემები ჰქონდეთ და ჩვენ მიერ განხორციელებულ ინტერვენციებსა თუ რეკომენდაციებს დაეყრდნონ.
მაშასადამე, მასწავლებელი კვლევის პროცესში პასუხს გასცემს კითხვებს შემდეგი თანმიმდევრობით: რა პრობლემის წინაშე ვდგავარ, რატომ გაჩნდა ეს პრობლემა? როგორ გადავჭრა? რა შედეგზე გამიყვანა ჩემმა ქმედებამ/ჩარევამ?
— როგორ ხდება პრობლემის იდენტიფიცირება?
— კვლევის ამოსავალი პუნქტის აღმოსაჩენად მასწავლებელს შეიძლება უბიძგოს სასწავლო პროცესზე დაკვირვებამ, დირექციის, კოლეგების, მშობლებისა და მოსწავლეთა უკუკავშირმა. მაგალითად, პედაგოგმა კლასში, სემესტრის განმავლობაში, ჩატარებული ტესტირების შედეგები შეაჯამა და აღმოაჩინა, რომ პირველი ტესტირების შედეგი კარგი იყო, შემდეგ კი გაუარესდა. უკუკავშირის შედეგები გახდება იმპულსი, მასწავლებელმა იკვლიოს, რამ გამოიწვია შეფასების შედეგების ასეთი ცვლილება და ანალიზის საფუძველზე განახორციელოს შესაბამისი ინტერვენციები; ტრენინგებსა თუ კვალიფიკაციის ამაღლების სხვა ღონისძიებებში მონაწილეობა. მაგ., მასწავლებელი ან მასწავლებელთა ჯგუფი დაესწრო ტრენინგს თემაზე — სწავლების ეფექტიანი სტრატეგიები, გადაწყვიტა ეს სტრატეგიები დაენერგა სასწავლო პროცესში, შემდეგ შეეფასებინა, გაიყვანა თუ არა მათმა გამოყენებამ უკეთეს შედეგზე და სხვ.
— რა კრიტერიუმებით შეიძლება შეფასდეს მასწავლებლის მიერ ჩატარებული პრაქტიკის კვლევა ან ვინ ამოწმებს, რამდენად სწორად წარმართავს მას პედაგოგი?
— ნებისმიერი აქტივობა, რომელსაც მასწავლებლები სქემის ფარგლებში ახორციელებენ, წინასწარ შემუშავებულ, სტანდარტიზებულ კრიტერიუმებს ეყრდნობა. სტანდარტიზებულ კრიტერიმებზე დაფუძნებით არის შექმნილი პრაქტიკის კვლევის შეფასების რუბრიკაც, რომელიც სქემის გზამკვლევის მეორე ნაწილშია გამოქვეყნებული. სწორედ ამ რუბრიკაზე დაყრდნობით შეაფასებს მასწავლებლის შეფასების ჯგუფი პედაგოგის მიერ განხორციელებულ კვლევას.
ნებისმიერი კვლევის, განსაკუთრებით კი პედაგოგიური კვლევების დროს, უმნიშვნელოვანესია კვლევის ეთიკის ნორმების დაცვა, რადგან სამიზნე ჯგუფი ძირითადად მოსწავლეა. სწორედ ამიტომ, ეთიკის ნორმების დაცვას განსაკუთრებული წონა აქვს მინიჭებული შეფასებისას. იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებლის მიერ წარმოდგენილ ანგარიშში გამოვლინდება, რომ მან დაარღვია კვლევის ეთიკის ნორმები, ნაშრომი არ ფასდება.
— რომელი სტატუსის მასწავლებლისთვისაა პრაქტიკის კვლევა სავალდებულო აქტივობა და რამდენჯერ შეუძლია სცადოს მასწავლებელმა კვლევის ჩატარება?
— უფროსი მასწავლებლისთვის, რომელსაც წამყვანი მასწავლებლის სტატუსის მოპოვება სურს, სავალდებულოა საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის წარმოება, ხოლო წამყვანი მასწავლებლისთვის არეალი უფრო ფართოვდება და მისთვის სავალდებულო ხდება სკოლის საჭიროების კვლევა. თუმცა, შესაძლებელია, მისი საჭიროება სკოლის საჭიროებაც იყოს. აქედან გამომდინარე, წამყვანმა მასწავლებელმა საკუთარი და სკოლის საჭიროებები ერთმანეთს უნდა შეუსაბამოს და ისე დაგეგმოს პრაქტიკის კვლევა, რომელიც 2 კრედიტქულით ფასდება.
— გარდა ტრენინგებისა, როგორ განივითარონ მასწავლებლებმა კვლევითი უნარები?
— კვლევითი უნარების განვითარებისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს სკოლებსა და უნივერსიტეტებს შორის თანამშრომლობას. მაგალითად მოვიყვან ერთ პრაქტიკას, რომელიც ძალიან კარგად მუშაობს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის განათლების სკოლისა და სკოლების თანამშრომლობით. განათლების მიმართულების მაგისტრანტები სამაგისტრო ნაშრომს ასრულებენ პრაქტიკის კვლევით, რომელიც სკოლისა და მასწავლებლის ჩართვის გარეშე ვერ განხორციელდება. მაგისტრანტები მიდიან სკოლაში, მასწავლებლებს ეხმარებიან საკვლევი საკითხების იდენტიფიცირებაში და მათივე აქტიური ჩართულობით იწყებენ იმ საკითხების კვლევას, რომელზეც სკოლიდანაა დაკვეთა.
ხშირად სვამენ მასწავლებლები კითხვას: როგორ ვისწავლოთ პრაქტიკის კვლევა?
მათ ვურჩევ, რომ კვლევის სწავლის ყველაზე საუკეთესო საშუალება თავად კვლევის პროცესია. პრაქტიკის კვლევა მასწავლებელმა უნდა აქციოს საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკის ყოველდღიურ შემადგენელ ნაწილად, რაც მუდმივი პროფესიული განვითარებისა და სწავლა-სწავლების ხარისხის ამაღლების საუკეთესო საშუალებაა.
— საინტერესოა, ამ ტიპის პრაქტიკის კვლევაში მონაწილეობა ეთვლება თუ არა მასწავლებელს განხორციელებულ სავალდებულო აქტივობად და ენიჭება თუ არა ამისთვის შესაბამისი კრედიტქულა?
— კვლევის პროცესში აქტიურად ჩართული მასწავლებელი, რეალურად, კვლევის მონაწილეა. მით უფრო, პრაქტიკის კვლევა არ გულისხმობს ინდივიდუალურ კვლევებს, თავისი არსით ეს ჯგუფური კვლევაა. ამიტომ შესაძლებელია, ორმა ან სამმა მასწავლებელმა ერთად დაგეგმოს და განახორციელოს როგორც საკუთარი პრაქტიკის, ისე სასკოლო კვლევები. ჯგუფური კვლევა, როცა რამდენიმე პარალელურ კლასში ერთდროულად ხორციელდება, უფრო საინტერესოცაა და ეფექტიანიც. ამდენად, მასწავლებელს, რომელიც სკოლის მხრიდან აქტიურადაა ჩართული კვლევის პროცესში, აფორმებს მას და შეფასების ჯგუფისგან დადებით შეფასებას დაიმსახურებს, რა თქმა უნდა, სავალდებულო აქტივობად ჩაეთვლება და შესაბამისი კრედიტქულაც მიენიჭება.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|