2015-05-21 ნაადრევად დაანონსებული ცვლილებები და მათ განსახორციელებლად არსებული რეალური შესაძლებლობები ლალი ჯელაძე
შეიცვლება თუ არა სკოლის დირექტორების დანიშვნის წესი და გაერთიანდება თუ არა გამოსაშვები და ერთიანი ეროვნული გამოცდები — ეს საკითხები შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ ჩატარებული მედიასემინარის ძირითად სიახლეებად მივიჩნიეთ (მასწავლებელთა გარე დაკვირვების მოდელთან ერთად, რომლის შესახებაც ჩვენი გაზეთის წინა ნომერში შემოგთავაზეთ მასალა) და დღევანდელ წერილში სწორედ ამ საკითხებზე შევაჩერებთ მკითხველის ყურადღებას. საჯარო სკოლის დირექტორების შერჩევის და დანიშვნის დღეს არსებული მოდელი საზოგადოებაში აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს და ოპონენტი მეტი ჰყავს, ვიდრე მომხრე. ოპონენტები არაგამჭვირვალედ და ბევრი ხარვეზის შემცველ მოდელად მიიჩნევენ. დირექტორების დანიშვნის წესის შესახებ პარლამენტში, უმცირესობის მიერ, ინიცირებული იყო კანონპროექტი, რომელიც პირველივე მოსმენაზე ჩავარდა.
მედიასემინარზე მაია მიმინოშვილმა დირექტორების შეფასებისა და შერჩევის ახალ მოდელზე ისაუბრა და აღნიშნა, რომ ამ გამოწვევას განათლებისა და მეცნიერების მინისტრიც დადებითად შეხვდა. დამეთანხმებით, საინტერესოა, რას ფიქრობს ცენტრის ხელმძღვანელი, როგორ უნდა ხდებოდეს საჯარო სკოლებში დირექტორის შერჩევა და რა პასუხისმგებლობა ეკისრება მას? მართალია, ეს ყველაფერი, ჯერჯერობით, იდეის დონეზეა, თუმცა, როგორც ქალბატონი მაია აცხადებს, გარკვეული მონახაზი უკვე არსებობს, რომელზეც ცენტრი სერიოზულად ფიქრობს და მუშაობს.
მეორე, ძალიან მნიშვნელოვან საკითხზე — გაერთიანდება თუ არა გამოსაშვები და ერთიანი ეროვნული გამოცდები, მთელი საქართველო მას შემდეგ ალაპარაკდა, რაც განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა ერთიანი ეროვნული გამოცდების მოდელის შესაძლო ცვლილებაზე ისაუბრა. რა ცვლილებებს უნდა ველოდეთ რეალურად — გთავაზობთ შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის დირექტორის მაია მიმინოშვილის მოსაზრებებს.
როგორი შეიძლება იყოს დირექტორების შერჩევისა და შეფასების ახალი სისტემა
ჩვენი ჯგუფი მუშაობს და ფიქრობს დირექტორების შერჩევისა და შეფასების სისტემაზე. მთავარი მიზანია ამ სისტემის ჩამოყალიბება, ფორმის მიცემა და სამინისტროსთვის წარდგენა. განხორციელდება თუ არა რეალურად, ეს სამინისტროს გადასაწყვეტია. ვფიქრობთ დირექტორების ორ ნაწილად გაყოფას — პოტენციური დირექტორები და მოქმედი დირექტორები. ზოგადად ჩარჩოზე ჩამოყალიბებული ვართ. ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანია, შეიქმნას პოტენციური დირექტორების ბანკი, ვისაც დირექტორობის სურვილი აქვს და მონაწილეობას მიიღებს შერჩევა-შეფასების პროცესში. მაგრამ, ბუნებრივია, პარალელურად, არსებული დირექტორების შერჩევა და შეფასებაც უნდა მოხდეს. მხოლოდ გარკვეული კანონების ცოდნითა და ტესტებით კომპეტენტურობის განსაზღვრა, ჩემი აზრით, არასერიოზულია. დირექტორი სერიოზული ორგანიზაციის — სკოლის მენეჯერია, მენეჯერული უნარები კი მხოლოდ კოგნიტური უნარების შეფასებას არ ნიშნავს. არანაკლებ მნიშვნელოვანია არაკოგნიტური უნარების შეფასება, სწორედ ამაზე ვმუშაობთ ახლა, როგორ მოხდეს არაკოგნიტური უნარების შესწავლა-შეფასება.
როგორ უნდა შეაფასო დირექტორი, მისი მენეჯერული უნარები, თუ მას არ აქვს სრული თავისუფლება. ეს შეუძლებელია, რადგან, არსებული კანონმდებლობით, ის შებოჭილია, დამოუკიდებლად მერხიც ვერ გადაუტანია ერთი ადგილიდან მეორეზე. რა კრიტერიუმებით უნდა დავადგინოთ არის თუ არა ეს ადამიანი კარგი მენეჯერი (არსებულ დირექტორებს ვგულისხმობ), თუკი მას საკუთარი უნარების რეალურად გამოყენების შესაძლებლობა არ აქვს? როგორია, ამ შემთხვევაში, სახელმწიფოს როლი? ის მთავარს უნდა აფასებდეს და ამოწმებდეს — აღწევს თუ არა კონკრეტული სკოლა ყველაზე მნიშვნელოვან მიზანს — მოსწავლის დამაკმაყოფილებელ მიღწევებ, რაც, რასაკვირველია, მასწავლებლის კვალიფიკაციაზეა დამოკიდებული. დირექტორს უნდა მივანდოთ შიდა სამზარეულო და, ამავდროულად, მიღწეულ შედეგებზე პასუხისმგებლობაც მას უნდა დავაკისროთ. ამ შემთხვევაში, თავადვე იქნება დაინტერესებული, იზრუნოს მასწავლებლის კვალიფიკაციაზე, სწორად განსაზღვრავს, ვის დაუდოს ხელშეკრულება, ვინ მოიყვანოს სკოლაში, როგორ ააწყოს სასწავლო პროცესი, რაზე გააკეთოს აქცენტი და ა.შ. უნდა იცოდეს, რომ წლის ბოლოს ან გარკვეული პერიოდის შემდეგ, მოსწავლეების შედეგები შეფასდება და მას აუცილებლად ჰკითხავენ, მაგალითად, რატომ აქვთ მოსწავლეებს ცუდი მოსწრება გეოგრაფიაში? შესაძლოა, არსებობს ობიექტური მიზეზი, რომელსაც დირექტორი ვერ მოუვლის. მაგალითად, ბიუჯეტი არ ჰყოფნის, რომ იყიდოს რუკები ან სხვ. ამ პრობლემის მოგვარება, რა თქმა უნდა, სახელმწიფომ უნდა აიღოს თავის თავზე. თუ სახელმწიფო, თავის მხრივ, ყოველმხრივ დაეხმარება დირექტორს (მისცემს ვადას და ეტყვის, ახლა შენი მენეჯერული უნარები გამოიყენე, ყველაფერი გააკეთე იმისთვის, რომ მომავალ წელს, გეოგრაფიაში, მოსწავლეებმა გაუმჯობესებული შედეგები აჩვენონ) და ის თავს ვერ გაართმევს, უნდა დადგეს მისი არყოფნის საკითხი. ჩემი აზრით, ასეთი მიდგომა გამოასწორებს სკოლებში არსებულ ვითარებას.
ბოლო შეხვედრისას მინისტრთან ამ საკითხთან დაკავშირებით ვისაუბრე და, ჩემდა საბედნიეროდ, მან ინტერესი გამოხატა და თქვა, რომ ძალიან კარგი იქნება, თუ მას ექნება გარკვეული მონახაზი, რის მიხედვითაც მოხდება არსებული დირექტორების შეფასება. მთავარია, ჩვენ ჩამოვყალიბდეთ, რა და როგორ უნდა განხორციელდეს და ამის შემდეგ, როგორც მინისტრს დავპირდი, სამინისტროში გავაკეთებთ პრეზენტაციას.
ბუნებრივია, პედაგოგთა პროფესიული განვითარების სქემაში დირექტორებზე საუბარი არ არის, რადგანაც ის მასწავლებელთა კვალიფიკაციას ეხება. დირექტორების შერჩევა კი ისევ თვითდინებით მიდის.
საიდან დავიწყოთ? — ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ძალიან რთულია, მაგრამ შემიძლია ჩემი მოსაზრება გაგიზიაროთ. უმნიშვნელოვანესია მასწავლებლის კვალიფიკაციაზე ზრუნვა, დახმარება და არა დასჯა. არანაკლებ მნიშვნელოვანია კვალიფიციური დირექტორების შერჩევა. პირადად მე, აუცილებლად გავაკეთებდი აქცენტს სკოლაზე და დირექტორზე. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ საუბარია 2000 ადამიანზე (70 ათასი მასწავლებელი გვყავს და სულ რაღაც 2000 დირექტორი), რომლებიც უმნიშვნელოვანესი როლის მატარებლები უნდა იყვნენ. დირექტორი მენეჯერია, რომელსაც სკოლა აბარია მასწავლებლებთან და მოსწავლეებთან ერთად, ინფრასტრუქტურითა თუ რესურსებით. მან უნდა მოახერხოს და სათანადო უნარები გამოიყენოს იმისათვის, რომ სასწავლო პროცესი გამართოს. როგორია სასწავლო გეგმა — კურიკულუმი, ამას არ ვეხები და ვამბობ, რომ სკოლის დირექტორს ძალიან სერიოზული პასუხისმგებლობისა და თანამშრომლობის განცდა უნდა გაუჩინო, რომ სახელმწიფო მას ყველანაირად დაეხმარება, რათა თავის წილ პასუხისმგებლობას კარგად გაართვას თავი. თუ დირექტორი დაკისრებულ მოვალეობას კარგად ასრულებს, მისი გადასაწყვეტი უნდა იყოს, ვინ მოიყვანოს სკოლაში, მაგალითად, ქართულის მასწავლებლად, მთავარია, შედეგი აჩვენოს. მაგალითად, აშშ-ში პროექტს ჰყავდა ოპონენტები, რომლებიც აქცენტს გამოცდებზე კი არა, მოსწავლეთა მიღწევების შეფასებებზე აკეთებდნენ. თუ შენ გიჭირავს ბერკეტი იმისა, რომ 2000 სკოლის მოსწავლეთა მიღწევები გარკვეული პერიოდულობით შეაფასო და ნახო, რომ ერთ-ერთი სკოლის ერთ-ერთი კლასის ისტორიის სწავლებაში პრობლემაა, მოსწავლეებს ცუდი შედეგები აქვთ, ბუნებრივია, პასუხი დირექტორს უნდა მოსთხოვო. საბოლოო მიზანი ხომ მოსწავლეთა შედეგებია და არა მასწავლებლის კვალიფიკაცია. ამიტომ, აუცილებლად დირექტორთან ერთად უნდა დავგეგმოთ, რა ვაკეთოთ — რაც სახელმწიფოს ეხება, სახელმწიფომ უნდა გააკეთოს, რაც დირექტორს — დირექტორმა. თუ ცუდი შედეგები მასწავლებლის დაბალი კვალიფიკაციის გამოა, მაშინ, რასაკვირველია, დირექტორმა მისი კვალიფიკაციის ამაღლებაზე უნდა იზრუნოს. ამ შემთხვევაში, სახელმწიფომ მას „კუდში დევნა“ კი არ უნდა დაუწყოს, რატომ გააფორმა ამ მასწავლებელთან ხელშეკრულება, არამედ იმაზე, რომ მოსწავლეთა შედეგები გააუმჯობესოს. თუ გარკვეული პერიოდის შემდეგ, სკოლაში მდგომარეობა არ გამოსწორდა, რა თქმა უნდა, პასუხს დირექტორს მოსთხოვენ, რადგან ის არ აღმოჩნდა კარგი მენეჯერი. სკოლის კარგი მენეჯერი — დირექტორი, სრულად განაპირობებს კარგ სკოლას — ხარისხიან სწავლებას, მოსწავლეთა წარმატებას, კვალიფიციურ პედაგოგს. დირექტორთა ბანკი, სწორედ ისეთი დირექტორების რეზერვს შექმნის, რომელთაც სრულად ექნებათ გააზრებული ეს პასუხისმგებლობა და, რაც მთავარია, შესაბამისი კომპეტენცია ექნებათ. შესაძლოა, ბანკში მოქმედი დირექტორებიც მოხვდნენ.
დარჩება თუ არა ერთიანი ეროვნული გამოცდების არსებული მოდელი
გამოსაშვები გამოცდების დღეს არსებულ ფორმატში ღია დავალებები ვერაფრით ვერ დაემატება. ალგორითმი აგებულია ისე, რომ ყოველ ეტაპზე აფასებს მოსწავლეს და მას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ამ კონკრეტული დავალების შედეგი მიიღოს. წინაღმდეგი ვარ, მხოლოდ და მხოლოდ დახურულბოლოიანი დავალებებით მივიღოთ მოსწავლე უმაღლეს სასწავლებელში. ყველაფერ დანარჩენს თავი რომ დავანებოთ, კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირებით, ქართულ ენასა და ლიტერატურაში, წერითი მეტყველება არ ფასდება. როგორ წარმოგიდგენიათ მომავალი ჟურნალისტი, მომავალი ჰუმანიტარი, ფილოლოგი მიიღოს უმაღლესმა სასწავლებელმა ისე, რომ არ შეუმოწმოს წერითი მეტყველება?
როდესაც სამინისტრომ დაიწყო საუბარი გამოცდების გაერთიანებაზე, ავუხსენი დახურულბოლოიანი დავალებების პრობლემა და ერთმნიშვნელოვნად შევთანხმდით, რომ კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირებით მისაღები გამოცდების ჩანაცვლება არ მოხდება. იქ აუცილებლად იქნება ღია დავალებები. ალბათ, ყველა დამეთანხმებით, რომ ჰუმანიტარის შეფასება წერითი მეტყველების შეფასების გარეშე შეუძლებელია. მეტიც, უცხო ენის ტესტში დავამატეთ მოსმენის ნაწილი და მომავალში აუცილებლად დაემატება კიდევ ერთი კომპონენტი — ლაპარაკის ნაწილიც. აქედან გამომდინარე, როცა დაიწყო საუბარი იმაზე, რომ შეიძლება თუ არა გამოცდების გაერთიანება, სამინისტრო და ჩვენი ცენტრი შევთანხმდით, რომ აუცილებლად უნდა იყოს ღია დავალებებიც და უნდა იყვნენ სათანადო კვალიფიკაციის მქონე გამსწორებლებიც და ა.შ.
ჩვენი ორგანიზაციისთვის არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს ახალი საგამოცდო სისტემის და მოდელის შექმნა. მთავარია, კარგად მოვიფიქროთ, რას ემსახურება გამოცდების გაერთიანება. თუ უბრალოდ იდეაფიქსია — აუცილებლად ახალი მოდელი შევთავაზოთ საზოგადოებას, ეს არასერიოზული მიდგომაა. თუ საუბარია იმაზე, რომ მოსწავლეები ცოდვა არიან, ამდენ გამოცდას რომ აბარებენ, ამაზეც გეტყვით, რომ გამოსაშვები გამოცდები ჩვენი იდეა არ ყოფილა. თუ ეს ცვლილება კონკრეტულ მიზანს ემსახურება, ნამდვილად ღირს ამაზე მსჯელობა.
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს თუ გადავხედავთ, სადაც ცენტრალიზებული საგამოცდო სისტემები კარგად და ეფექტურად მუშაობს (მაგალითად ფინეთის საგამოცდო სისტემას მოვიყვან), აუცილებლად ვნახავთ, რომ იქ ე.წ. „მატურა“ გამოცდებია, რომელიც ძალიან ეფექტურად მუშაობს. მარტივად, რომ ვთქვათ, „მატურა“ გამოცდები გულისხმობს გამოსაშვები გამოცდების შედეგების გამოყენებას უმაღლეს სასწავლებლებში ჩასარიცხად. არ გვჭირდება ველოსიპედის გამოგონება, უბრალოდ, შეგვიძლია გადავიდეთ „მატურა“ გამოცდების სისტემაზე, მაგრამ შევეცდები ავხსნა, რატომ არ შეიძლება ამ სისტემაზე გადასვლა.
პირველად, როდესაც ჩვენს ქვეყანაში, 2005 წელს, ერთიანი ეროვნული გამოცდები შემოვიღეთ, 2004 წლიდან დავიწყეთ მორგება სრულიად ახალ პრინციპებზე. პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანი იყო უმაღლესი სასწავლებლების დაფინანსების პრინციპი. უმაღლესი სასწავლებელი მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული აბიტურიენტთა რაოდენობაზე— თუ საჭიროზე ნაკლები აბიტურიენტი მიიღო, დახურვის საშიშროების წანაშე დგება, რადგან ფინანსურად ძალიან გაუჭირდება; მეორე მნიშვნელოვანი პრინციპია აკრედიტაცია — აკრედიტაციის ცენტრი კონკრეტულ უმაღლეს სასწავლებელს უსაზღვრავს საკონკურსო ადგილების რაოდენობას, მაგალითად, თუ 100 ადგილი განუსაზღვრა, ვერაფრით ვერ მიიღებს 101-ს. გავითვალისწინეთ ეს ორი ძირითადი პრინციპი — პირველ რიგში, დავხმარებოდით უმაღლეს სასწავლებლებს ადგილების იმ რაოდენობის ათვისებაში, რომელიც მათთვისაა გამოყოფილი და პლუს გაგვეკეთებინა ისე, რომ სტუდენტისთვის ეს სისტემა, რაც შეიძლება, ეფექტური ყოფილიყო. აბიტურიენტებს უსასრულო რაოდენობის განაცხადის გაკეთების შესაძლებლობა მიეცათ (მეორე საკითხია კარგია თუ ცუდი). ერთადერთი, რაც მათ მოეთხოვებათ, პრიორიტეტული ჩამონათვალის მომზადებაა — უნდა გვითხრან, ყველაზე მეტად სად სურთ სწავლის გაგრძელება. ეს იყო ჩვენ მიერ შეთავაზებული სისტემა, რომელიც დღემდე მუშაობს. დღეს, როცა არაფერი არ იცვლება — არც უმაღლესი სასწავლებლების დაფინანსების პრინციპი, არც აკრედიტაციის პრინციპი — როგორ შევთავაზოთ საზოგადოებას ე.წ. „მატურა“ გამოცდები. იმისთვის, რომ „მატურა“ გამოცდებმა, როგორც უმაღლეს სასწავლებელში ჩასარიცხმა გამოცდებმა, იმუშაოს, უმაღლესმა სასწავლებელმა წინასწარ უნდა გამოაცხადოს, როგორი შედეგების აბიტურიენტი სჭირდება, მაგალითად, ფიზიკაში უნდა ჰქონდეს არანაკლებ 10 ქულა ან ქიმიაში — 9 ქულა და ა.შ. ამ შემთხვევაში მოხდება კონკრეტულად ის, რომ უმაღლესი სასწავლებელი წინასწარ ვერაფრით ვერ განსაზღვრავს საკონკურსო ადგილების ზუსტ რაოდენობას, არც აკრედიტაციის სამსახურის მიერ განსაზღვრული ადგილები დაემთხვევა რეალურ შედეგს. რეალურად ჩასარიცხი აბიტურიენტის რაოდენობა შეიძლება აღმოჩნდეს 20 ან 150. ასეთ შემთხვევაში რას იზამს უმაღლესი სასწავლებელი, როგორ ჩარიცხავს? მეორე წინააღმდეგობაა ისიც, რომ აბიტურიენტი, რომელიც თავის მონაცემებს რამდენიმე უმაღლეს სასწავლებელში გააგზავნის, შეიძლება ერთდროულად ხუთმა უმაღლესმა ჩარიცხოს, რასაკვირველია, ხუთივეში ვერ ისწავლის, აირჩევს ერთს, დანარჩენი ოთხი კი კარგავს აბიტურიენტს, რომელიც გათვალისწინებული ჰყავდა და ამიტომ სხვა არ ჩარიცხა. როგორ მოიქცეს უმაღლესი სასწავლებელი, მისთვის ხომ ფინანსურად სერიოზულად წამგებიანია ვაკანტური ადგილის დარჩენა.
არის თუ არა ეს მოგვარებადი? რა თქმა უნდა, არის და გეტყვით, რომ ძალიან მარტივად მოსაგვარებელია. ამისთვის უნდა შეიქმნას ჯგუფი, რომელიც სერიოზულად იფიქრებს და იმუშავებს უმაღლესი სასწავლებლის დაფინანსების სისტემის შეცვლაზე. უმაღლეს სასწავლებელს არ უნდა ჰქონდეს იმის შიში, რომ 100 აბიტურიენტის ნაცვლად მივა 20, მან აქცენტი ხარისხზე უნდა გააკეთოს და არა რაოდენობაზე, მას პროფესორ-მასწავლებელი 20-სთვისაც ისევე სჭირდება, როგორც 100 სტუდენტისთვის, ისევე სჭირდება ლაბორატორია თუ სხვა შესაბამისი სასწავლო რესურსი. ამიტომ უმაღლესის დაფინანსებას სტუდენტის რაოდენობა არ უნდა განსაზღვრავდეს.
აქვე მინდა შევეხო დაფინანსების ოდენობასაც, ძალიან ბევრს ვფიქრობდი, რის მიხედვით დადგინდა 2250 ლარი? შეიძლება ერთი და იგივე თანხა ღირდეს ნებისმიერი სტუდენტის მომსახურება? მათემატიკოსი, რომელსაც უტრირებულად რომ ვთქვათ, ქაღალდის და ფანქრის მეტი არაფერი სჭირდება და ექიმი, რომელსაც პროზექტურიდან დაწყებული, საავადმყოფოთი და პაციენტით დამთავრებული, უამრავი რამ სჭირდება. შეიძლება, მაგალითად, მომავალი რეჟისორის დაფინანსება იგივე ჯდებოდეს (თეატრის და კინოს უნივერსიტეტი რა დღეშია ამის გამო ყველამ ვიცით), რაც ნებისმიერი სხვა დარგის სპეციალისტის? მომავალმა რეჟისორმა სადიპლომო ფილმი მაინც ხომ უნდა გადაიღოს, რისთვისაც ოპერატორი, კამერა, გადასაღები მოედანი სჭირდება. ისიც 2250 ლარით უნდა ფინანსდებოდეს?! იცით, რა ქნა გიორგი მარგველაშვილმა? მოიგონა რაღაც თეორიული ფაკულტეტი, რომელიც მომხიბლავია აბიტურიენტებისთვის და აბარებენ. შესაბამისად, სტუდენტებს შემოაქვთ თანხა, შეიძლება გრანტიც მოიპოვონ, ამ თანხას კი შემდეგ რეჟისორებს ახმარენ. ასეთ რამეებს სწორედ არსებული რეგულაციების გამო აკეთებენ. უმაღლესი სასწავლებლებისთვის საბაზო დაფინანსების წილი ძალიან მნიშვნელოვანი უნდა იყოს.
ჩემთვის გაცილებით მტკივნეულია უმაღლესი სასწავლებლების დაფინანსების სისტემის შეცვლა, იმიტომ, რომ სწორედ ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი პრინციპი, რომელსაც ერგება საგამოცდო მოდელი. მხოლოდ იმაზე საუბარი, რომ გამოცდები გადავაკეთოთ, სრულიად არასერიოზულია. გარკვეული მონახაზი მაინც თუ გვეცოდინება, როგორი შეიძლება იყოს დაფინანსების პრინციპი, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია ვიმუშაოთ და ძალიან მალე შემოგთავაზოთ გამოცდების ახალი სისტემა. თუ ეს ყველაფერი არ მოგვარდა, მაშინ რას მოვარგოთ ახალი საგამოცდო სისტემა?!
|