2015-05-06 ქართველი ახალგაზრდების რეალობა და საჭიროებები
„ახალგაზრდებს საქართველოში მწირი ცოდნა აქვთ თავიანთი უფლებების შესახებ და ნაკლებად აქტიურები არიან.“ — აღნიშნულია „ახალგაზრდების ეროვნულ კვლევაში“, რომელიც ჩაატარა საქართველოს სტატისტიკის ეროვნულმა სამსახურმა (საქსტატმა) საქართველოს სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროსთან, გაეროს ბავშვთა ფონდთან (იუნისეფთან) და გაეროს მოსახლეობის ფონდთან (ჲნფჵა) მჭიდრო თანამშრომლობით.
„ქცევა, რომელიც სათავეს იღებს მოზარდობის პერიოდში, კრიტიკულ გავლენას ახდენს ახალგაზრდის ცხოვრების ფორმირებაზე და ზოგადად, საზოგადოების მომავალზე, — აღნიშნავს საშა გრაუმანი, გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელი საქართველოში, — მიუხედავად პოზიტიური მოვლენებისა, მოზარდები და ახალგაზრდები რეალური გამოწვევების წინაშე დგანან. ბევრი ახალგაზრდა, რომელიც ტოვებს ფორმალური განათლების სისტემას, ვერ შოულობს სამუშაოს სწორედ მაშინ, როდესაც მას ყველაზე მეტად სჭირდება თავს გრძნობდეს დაფასებულად, რეალიზებულად და დამოუკიდებლად. მთავრობა აღიარებს ახალგაზრდა ქალებისა და ვაჟების მიერ საკუთარი პოტენციალის უკეთ გამოყენების აუცილებლობას, ახალგაზრდების მონაწილეობას პოლიტიკის შემუშავების პროცესში და მათთან უწყვეტი დიალოგის მნიშვნელობას. იუნისეფი მზადაა, აღნიშნულ პროცესს კონსულტაციითა და გამოცდილების გაზიარებით დაეხმაროს “.
კვლევის მიზანი — საქართველოში ახალგაზრდების პრობლემების იდენტიფიცირება და ცოდნასა და მტკიცებულებებზე დამყარებული ახალგაზრდული პოლიტიკის შემუშავება. წარმოდგენილი კვლევა რაოდენობრივია და მოიცავს 2500 შინამეურნეობას საქართველოს ყველა რეგიონში, გარდა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისა. თითოეულ შინამეურნეობაში გამოკითხული იყო 15-29 წლის ერთი წევრი, პერსონალური კითხვარის გამოყენებით. ანგარიში შემუშავდა ველზე ჩატარებული სამუშაოების შედეგად მიღებული მონაცემების ანალიზისა და ადმინისტრაციული წყაროებიდან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე, დაყოფილია ხუთ არსებით თემატურ ნაწილად: ახალგაზრდების ჩართულობა; განათლება და დასაქმება; ჯანდაცვა; სპეციალური მხარდაჭერა და დაცვა; ახალგაზრდების ჩართულობა სპორტულ ღონისძიებებში.
კვლევის ერთ-ერთი თემატური ნაწილი ახალგაზრდების განათლებას დაეთმო, რაზეც ჩვენი გაზეთი განსაკუთრებულ ყურადღებას გაამახვილებს — რა ტენდენციები გამოიკვეთა ახალგაზრდების განათლების მხრივ.
კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ 15 წლის და უფროსი ასაკის მოსახლეობის უმრავლესობას (41,5%), მათ შორის 15-29 წლის ახალგაზრდების უმრავლესობას (40,0%), მიღებული აქვს მხოლოდ ზოგადი საშუალო განათლება. როგორც ჩანს, პროფესიული განათლება შედარებით არაპოპულარულია ახალგაზრდებში; უმაღლესი განათლება მიღებული აქვს ახალგაზრდების 1/5-ზე მეტს (21,6%), ხოლო პროფესიული განათლება — 1/10-ზე ოდნავ მეტს (11,0%). განათლების მიღწეული დონე შედარებით მაღალია ქალაქში და ქალთა სქესის წამომადგენლებში.
უმაღლესი განათლება მიღებული აქვს ქალაქში მცხოვრები ახალგაზრდების 29,7%-ს, რაც 2,4-ჯერ აღემატება სოფლად მცხოვრები ახალგაზრდების ანალოგიურ მაჩვენებელს (12,3%).
იგივე მაჩვენებელი, სქესის მიხედვით, ასე ნაწილდება — უმაღლესი განათლება მიღებული აქვს ახალგაზრდა ქალების 22,7% და კაცების 20,4%-ს. გამოკითხულთა 21,1% სწავლობს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში, მათი ასაკი 15-დან 19 წლამდე მერყეობს. ამ ასაკობრივ ჯგუფში კაცების რაოდენობა 2,4 პროცენტული პუნქტით მეტია ქალების რაოდენობაზე. ახალგაზრდების 52,3%, რომელიც ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში სწავლობს, სოფლად მცხოვრები ახალგაზრდები არიან. ახალგაზრდების 10,1% სწავლობს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. თუ გავითვალისწინებთ სქესს, ვნახავთ, რომ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სწავლობს ახალგაზრდა ქალების 11,5%, ახალგაზრდა მამაკაცების 8,7%. 15-29 წლის ახალგაზრდების უმრავლესობა — 66,9 % — არც ერთ საგანმანთლებლო დაწესებულებაში არ დადის.
კვლევის მიხედვით, პრობლემას წარმოადგენს სწავლის ნაადრევად შეწყვეტაც. 15-29 წლის ასაკობრივ ჯგუფში ახალგაზრდების თითქმის 10%-მა შეწყვიტა განათლების მიღება სხვადასხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებაში. მათი უმეტესობა (90,4%) 15-17 წლისაა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი იმ ახალგაზრდების, რომლებმაც ნაადრევად მიატოვეს საჯარო სკოლა, კახეთის რეგიონშია, შემდეგ მოსდევს აჭარა და სამეგრელო. 2012 წლის ივლისიდან 2013 წლის ივნისამდე 17089 ახალგაზრდამ ნაადრევად მიატოვა საშუალო სკოლა, მათი უმეტესობა (10153) კაცი იყო, ამ 17089 პირიდან 13899 — 15-17 წლის მოზარდი.
რაც შეეხება 15-29 წლის ახალგაზრდების ინფორმირებულობას, კვლევიდან ირკვევა, რომ 66.9% ფლობს ინფორმაციას სკოლაში ჩარიცხვის მექანიზმისა და სერვისების შესახებ, ხოლო 56.8% — უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ჩარიცხვის მექანიზმისა და სერვისების შესახებ. 17.7% საერთოდ არ ფლობს ინფორმაციას არც ერთი ტიპის საგანმანათლებლო დაწესებულების შესახებ.
ახალგაზრდების ინფორმირებულობა მობილობის შესახებ ასე გამოიყურება: საზღვარგარეთ სწავლის გაგრძელებისათვის სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი პროექტების შესახებ ინფორმაციას ფლობს 15-29 წლის ახალგაზრდების მხოლოდ 33,8%. სქესის მიხედვით, ამ ინფორმაციას ახალგაზრდა ქალების მეტი წილი (39,1%) ფლობს, ვიდრე ახალგაზრდა კაცების (28,4%). რეგიონების მიხედვით, ეს მაჩვენებელი 16,6%-დან 44,0%-მდე მერყეობს. უფრო მეტად ინფორმირებული არიან აჭარისა და თბილისის ახალგაზრდები, შესაბამისად 44,0% და 43,7%, ხოლო ყველაზე ნაკლებად — სამეგრელოს რეგიონის ახალგაზრდები, მათი მხოლოდ 16,6% ფლობს ამ ინფორმაციას.
საზღვარგარეთ სწავლის გაგრძელებისათვის სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი პროექტების შესახებ ინფორმაციის მოძიება სცადა 15-29 წლის ახალგაზრდების 25,8%-მა. მათგან პროექტების შესახებ ინფორმაციის მოპოვებას ინტერნეტის საშუალებით 57,7% შეეცადა, ნაცნობ-მეგობრებში — 21,7%, საგანმანათლებლო დაწესებულებებიდან — 12,7%, ხოლო პრესის საშუალებით — 7,3%. პროექტების შესახებ ინფორმაციის მოძიებაში შედარებით აქტიური იყვნენ ქალები.
კვლევა გვიჩვენებს, რომ მიღებული განათლების დონე შედარებით მაღალია ქალაქებში, სქესის მიხედვით კი — ქალებში. ახალგაზრდების უმეტესობას, 15-29 წლის ასაკობრივ ჯგუფში, მიღებული აქვს მხოლოდ საშუალო ზოგადი განათლება. რაც შეეხება დაწყებით პროფესიულ, საშუალო უმაღლეს პროფესიულ და უმაღლეს განათლებას, მიღწეული განათლების დონე შედარებით უფრო მაღალია ახალგაზრდა ქალებში, ვიდრე ვაჟებში.
შეუსაბამობაა განათლების დონესა და დასაქმების შესაძლებლობას შორის. შრომისუნარიანი მოსახლეობის ასაკობრივ კატეგორიაში უმუშევრობის ყველაზე დიდი მაჩვენებელი დაფიქსირებულია ახალგაზრდებს შორის, ეს მაჩვენებელი ყველაზე მაღალია ქალაქში მცხოვრები ქალების შემთხვევაში. ახალგაზრდა მუშახელის 30,7% დაუსაქმებელია, მათ უმეტესობას (33,2%) მიღებული აქვს უმაღლესი განათლება. ქალაქებში ახალგაზრდების უმუშევრობის მაჩვენებელი 2,5-ჯერ მაღალია, ვიდრე სოფლად, რაც განპირობებულია სოფლის მეურნეობაში თვითდასაქმებით. კაცების დასაქმების მაჩვენებელი 53,3%-ს შეადგენს, ქალების შემთხვევაში — 30,4%-ს. დასაქმებული ახალგაზრდების დაახლოებით ერთი მესამედი, ჩვეულებრივ, კვირაში 40 ან მეტი საათის განმავლობაში მუშაობს. შემდგომი 17%-ის სამუშაო დრო 30-დან 39 საათამდე მერყეობს.
ახალგაზრდები გარემოს გაუმჯობესების ყველაზე მნიშვნელოვან ფაქტორად სამუშაო ადგილების ზრდას ასახელებენ, მომდევნო ოთხი მნიშვნელოვანი ფაქტორია: ჯანდაცვის გაუმჯობესება, ხელმისაწვდომი და ადეკვატური საკვები, ხარისხიანი განათლება და კეთილსინდისიერი, ანგარიშვალდებული მთავრობა.
საქართველოში 15-29 წლის ახალგაზრდების უმეტეს ნაწილს სმენია აივ/შიდსის შესახებ, მაგრამ მასზე შეზღუდული ან არასწორი ინფორმაცია აქვს. გამოკითხულთა 89,9%-ს გაუგია აივ/შიდსის შესახებ, მაგრამ მხოლოდ 17.4%-ს აქვს სწორი ცოდნა ამ დაავადების გადაცემის გზებზე. 17,2%-ს ჯერ კიდევ მიაჩნია, რომ აივ ვირუსი შეიძლება კოღოს ნაკბენით გადავიდეს.
ახალგაზრდებს სმენიათ ან იციან, როგორ უნდა გამოიყენონ, მაგრამ უმეტესობას არ გამოუყენებია კონტრაცეპციის საშუალებები და რეგისტრირებული აბორტების, დაახლოებით, ნახევარი 15-29 წლის ქალებზე მოდის. ახალგაზრდების ნახევარზე მეტი არ ეთანხმება მოსაზრებას, რომ მხოლოდ ქალები არიან პასუხისმგებელნი დაიცვან საკუთარი თავი არასასურველი ორსულობისგან. აბორტის სიხშირე 15-29 წლის ასაკობრივ ჯგუფში ყველაზე მაღალ მაჩვენებელს აღწევს თბილისში, ქვემო ქართლსა და იმერეთის რეგიონში.
მნიშვნელოვანი გენდერული სხვაობაა ალკოჰოლის, ნარკოტიკისა და სხვა ნივთიერებების ბოროტად გამოყენებაში. ახალგაზრდა კაცების დაახლოებით 40% აცხადებს, რომ რეგულარულად ეწევა, მაშინ როდესაც ქალებში ეს მაჩვენებელი 4,1%-ია. ჩვეულებრივ, მნიშვნელოვანი სხვაობა ქალაქის და სოფლის მოსახლეობას შორის არ იკვეთება. ბოლო 12 თვის განმავლობაში, ალკოჰოლური სასმელი ერთხელ მაინც მიუღია ვაჟების 81,3%-ს, იგივე მაჩვენებელი ქალებში თითქმის ნახევარია (45,9%). მიუხედავად ამისა, წილი იმ ახალგაზრდებისა, რომლებიც ალკოჰოლს კვირაში 1-2 დღე მოიხმარენ, მხოლოდ 11%-ს შეადგენს, ხოლო მათი, ვინც ალკოჰოლს კვირაში 3-დან 7 დღის განმავლობაში იღებს მხოლოდ 2,8%-ს. ახალგაზრდა ქალები უფრო ხშირად მიმართავენ სამედიცინო დაწესებულებებს, ვიდრე კაცები. მსგავსი გენდერული მოდელი შენარჩუნებულია ყველა რეგიონში. ამასთანავე, ახალგაზრდების მიმართვიანობის მაჩვენებელი, ორივე სქესის შემთხვევაში, უფრო მაღალია თბილისში, ვიდრე რეგიონებში. 15-დან 29 წლამდე ახალგაზრდების ნახევარზე მეტმა მიმართა სამედიცინო მომსახურების მომწოდებელ დაწესებულებას უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში. ყველაზე მაღალი მიმართვიანობა დაფიქსირდა თბილისში (62,9%), ყველაზე დაბალი — მცხეთა-მთიანეთის რეგიონში (24,2%).
ახალგაზრდების ძირითადი ნაწილი (82,9%) არ ეთანხმება მოსაზრებას, რომ ქალებმა უნდა აიტანონ ფიზიკური ძალადობა ოჯახის შენარჩუნების მიზნით. თუმცა, მნიშვნელოვანი განსხვავება აღინიშნება ორ რეგიონში: სამცხე-ჯავახეთში მხოლოდ 54,4% არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ქვემო ქართლში კი — მხოლოდ 57,3%.
ნახევარზე ოდნავ მეტი ფიქრობს, რომ ძალადობის და იძულების ფაქტები, ჩადენილი მათი თანატოლების მიერ და/ან მათ მიმართ, ბოლო 10 წლის განმავლობაში შემცირდა. იმ ახალგაზრდების, რომლებმაც ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დაცვისა და დახმარების სახელმწიფო ფონდს დახმარებისთვის მიმართეს, 2/3 ქალია, ხოლო პოლიციის მიერ რეგისტრირებული ძალადობის მსხვერპლთა 2/3 — კაცი. ახალგაზრდების 57,9% არ იზიარებს მოსაზრებას, რომ ფიზიკური დასჯა აღზრდის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, თუმცა ახალგაზრდა მოსახლეობის ნაწილი საპირისპირო მოსაზრებას გამოხატავს.
სამწუხაროდ, ახალგაზრდების მხოლოდ 17,5%-ია რეგულარულად (მინიმუმ 2 საათი კვირაში) ჩართული ფიზიკურ აქტივობაში და მხოლოდ 10,9% მონაწილეობს იმ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, რომლებიც მათ ეხება.
არასახარბიელოდ გამოიყურება ახალგაზრდების ცნობადობა ბავშვის უფლებების მიმართულებითაც — უმეტესობა (69,2%) არ იცნობს ბავშვის უფლებათა კონვენციას. ისინი, ვისთვისაც ცნობილია კონვენციის შესახებ, ძირითადად, ინფორმირებული არიან სიცოცხლის უფლების კატეგორიაზე, მაგრამ ნაკლებად იცნობენ განვითარების, დაცულობისა და მონაწილეობის უფლებათა კატეგორიებს. არც სამოქალაქო უფლებებზე ინფორმირებულობას აქვს დიდი პროცენტული მაჩვენებელი — ახალგაზრდების 11,6%-ია ინფორმირებული სამოქალაქო უფლებებზე, კონკრეტულად, კანონმორჩილებაზე, გადასახადების გადახდასა და არჩევნებში მონაწილეობაზე.
თვალშისაცემია გამოკითხული ახალგაზრდების ის 43,3%, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან დაკავშირებულ სტიგმას სოციალურ ნორმად აღიქვამს. შეზღუდული შესაძლებლობის სტიგმატიზება დამახასიათებელია ქალაქის ახალგაზრდების 45,9%-ისთვის და სოფლის ახალგაზრდების 40,3%-ისთვის. კვლევის ფარგლებში, საზოგადოებაში გავრცელებული სტიგმის დასადგენად, 15-29 წლის ახალგაზრდებმა, შშმ პირებთან დაკავშირებულ საკითხებზე, ხუთ შეკითხვას უპასუხეს. სტიგმის გამოთვლა შშმ პირებთან მიმართებაში სტიგმა პროქსი ინდიკატორის მეთოდოლოგიის საფუძველზე მოხდა. ახალგაზრდების 47,7% მიიჩნევს, რომ ოჯახისათვის არ არის პრობლემა იმ ფაქტის გამჟღავნება, რომ ჰყავთ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვი. თბილისში მცხოვრები ახალგაზრდების 25,7% ფიქრობს, რომ ადამიანებს, რომელთა ოჯახის წევრიც შეზღუდული შესაძლებლობისაა, პრობლემა შეექმნებათ დაოჯახებისას, სხვა ქალაქებში ეს მაჩვენებელი 30,3%-ია, ხოლო სოფლად — 19,5%.
მთლიანობაში, კვლევამ გამოავლინა, რომ ქართული საზოგადოებისათვის შეზღუდული შესაძლებლობა სტიგმაა. სტიგმის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დედაქალაქს აქვს — 47,8%, სოფლებში სტიგმის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია — 40,3%. სქესობრივ ჭრილში, შეზღუდული შესაძლებლობის სტიგმის მაჩვენებელი უფრო მეტია ქალებში — 45,5%, ვიდრე მამაკაცებში — 41%.
დაფიქსირდა ქართველი ახალგაზრდების ფიზიკური და სპორტული აქტივობის ძალიან დაბალი მაჩვენებელი, თუმცა 40%-ს სურვილი აქვს, იყოს დაკავებული სპორტით.
ანგარიშის ბოლო ნაწილი მოიცავს შედეგებს კვლევიდან „ჩემი სამყარო“, რომელიც წარმოადგენს გაეროს გლობალურ კვლევას უკეთესი მსოფლიოსათვის და შემუშავებულია იმის დასადგენად, თუ როგორ მსოფლიოში სურთ ადამიანებს ცხოვრება და რა საკითხებია მათთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი.
გამოკითხული ახალგაზრდების ნახევარზე მეტმა, უკეთესი გარემოს შესაქმნელად, კეთილსინდისიერი და ანგარიშვალდებული მთავრობა მხოლოდ მეხუთე მნიშვნელოვან ფაქტორად დაასახელა. ამასთანავე, საზოგადოების ცხოვრებაში ახალგაზრდების დაბალი მონაწილეობის გათვალისწინებით, გარკვეული განსხვავება იკვეთება მათ ცოდნასა და შეხედულებებს შორის პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ჩართულობის საკითხებზე.
„იმედი გვაქვს, რომ ჩვენი კვლევა საინტერესო იქნება ბევრი ორგანიზაციისათვის, ასევე, პოლიტიკის განმსაზღვრელი პირებისათვის. გამოვლენილი მონაცემები საქართველოში მოზარდების და ახალგაზრდების უფლებებისა და პოტენციალის სრულად რეალიზების საფუძველი გახდება სამომავლო ცვლილებების ინიცირებისას“ — აღნიშნულია კვლევის წინასიტყვაობაში. კვლევის შედეგად გამოვლენილი მონაცემები მართლაც ინფორმატიულია და სრულად ასახავს საქართველოში ახალგაზრდების მდგომარეობას, მათთან დაკავშირებულ საჭიროებებსა და კომპლექსურ მიდგომას მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.
მოამზადა ლალი ჯელაძემ
|