2015-03-19
მასწავლებლებმა ძალიან კარგად უნდა იცოდნენ, საიდან სად მიდიან
გია მურღულია
კერძო სკოლა „ლოგოსის“
დამფუძნებელი, ფილოლოგიის დოქტორი
ასეთი დოკუმენტის არსებობის აუცილებლობას ყოველთვის პრინციპულად ვუჭერდი მხარს და ახლაც ვუჭერ. მასწავლებლის პროფესია უნდა ცნობდეს კარიერულ წინსვლას, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს იქნება მკვდარი პროფესია. არაერთხელ მითქვამს, რომ შორეულ 1976 წელს რომ დავამთავრე უნივერსიტეტი და დიპლომში ჩამიწერეს ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, მას შემდეგ არავინ დაინტერესებულა ჩემით. განვითარდა სკოლა, შეიცვალა პროგრამები, შეიცვალა საზოგადოება, წიგნები, ბავშვები და ყველაფერი, მაგრამ რა მომივიდა მე, შევიცვალე და განვვითარდი თუ არა, აქამდე არც საზოგადოება დაინტერესებულა და არც სახელმწიფო. პირველი მცდელობა 90-იანი წლების მეორე ნახევარში გვქონდა, მასწავლებელთა ატესტაცია რომ ჩატარდა. ძალიან კარგად ვიცი, რა ხარვეზები ახლდა ამ პროცესს. სხვათა შორის, მაშინ არავინ არ ეხმარებოდა ამ სისტემას, გონივრულად, ნორმალურად რომ ჩატარებულიყო ატესტაცია და მალევე შეწყდა კიდეც, ეს იყო პედაგოგიური კარიერის გააზრების პირველი მცდელობა, ახლა მეორე მცდელობაა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია!
მასწავლებელმა უნდა ვიცოდე, როგორ შემიძლია განვვითარდე, უნდა ვიცოდე ჩემს შრომას, ძალიან დაძაბულ, რთულ და მნიშვნელოვან შრომას საზოგადოებისთვის, რა დაფასება ელის, რომ მოტივაცია გამიჩნდეს, სირთულეების დასაძლევად, ყოველდღიური საქმიანობით, ვეცადო, უკეთესი გავხდე. თუ ეს მოტივაცია არ მექნება, თუ თვალნათლივ არ დავინახავ, როგორ შემიძლია ამ კიბეზე ავიდე, რა მატერიალურ და სოციალურ ბონუსებს მომიტანს ჩემი მცდელობები, ისე ეს პროფესია ვერასდროს ვერ გახდება მომხიბვლელი. კარგია, რომ სახელმწიფომ იზრუნა ამაზე და შემოგვთავაზა შესაბამისი დოკუმენტი. ეს ერთი მომენტია, მეორე და მნიშვნელოვანი — როგორია მისი შინაარსი? იდეალური დოკუმენტი არ არსებობს, რაც უფრო რთულია იგი, მით მეტი შანსი აქვს, იდეალურობას დაშორდეს. ამ დოკუმენტის შემქმნელებს ჰქონდათ ამოცანა, რაც შეიძლება მკაფიო, გასაგები ყოფილიყო მასწავლებლისთვის და დანარჩენი საზოგადოებისთვის ის პრინციპი, რაც საფუძვლად დაედო ახალ სქემას. ჩემთვის მთავარი სიახლე არის ის, რომ წინარე პრინციპისგან განსხვავებით, რომელიც გულისხმობდა მასწავლებლის შეფასებას მხოლოდ მისი ცოდნის მიხედვით, ჩაენაცვლა ახალი და მართებული, უფრო სწორად, განახლებული პრინციპი, რომ მასწავლებლის შრომა უნდა შეფასდეს მისი პრაქტიკული საქმიანობის უცილობელი გათვალისწინებით. ერთია, რა ვიცი და მეორეა, როგორ ვიყენებ ამ ცოდნას. მე ვიცნობდი არაერთ დიდ მეცნიერს, რომლის ლექციასაც მაინცდამაინც კარგს ვერ დაარქმევდი. მასწავლებლობა არ არის მხოლოდ საგნის ცოდნა, თუმცა ეს უცილობელი წინაპირობა უნდა იყოს, მასწავლებლობა ბევრ სხვა რამეს გულისხმობს, მაგალითად, როგორი განწყობით შედიხარ კლასში, როგორ იცი კლასის მართვა, რამდენად გიყვარს ბავშვები, რამდენად პატივს სცემ შენს პროფესიას, როგორ შეგიძლია დაგეგმო გაკვეთილი, მანამდე კი როგორ შეგიძლია დაგეგმო მთელი წლის სასწავლო პროცესი, როგორია შენი თხრობის კულტურა, როგორ შეგიძლია სათანადო განწყობის შექმნა კლასში, როგორ შეგიძლია იმუშაო მთელ კლასთან და როგორ შეგიძლია იმუშაო ინდივიდთან და ათასი სხვა რამ. ყველაფერი ეს არ იყო გათვალისწინებული წინა სისტემაში. ეს დოკუმენტი სწორედ ამის გათვალისწინებას ცდილობს, თუმცა ეს სირთულესაც ბადებს — როცა ამდენი პრინციპის გათვალისწინებით გინდა სრულფასოვნად შეაფასო ადამიანი, მაშინ ბევრი სქემა უნდა დახაზო და ბევრი წინაპირობა სისტემურად გაიაზრო. ამას ბევრი ლაპარაკი დასჭირდება, რაც აბუნდოვნებს ხოლმე საკითხს. ამიტომ შევთავაზე კომისიას, ჯერ ერთი, სწრაფად გამოქვეყნებულიყო დოკუმენტი, რომ ყველასთვის ყოფილიყო ხელმისაწვდომი და, მეორე მხრივ, გაკეთებულიყო დოკუმენტის მოკლე ანოტაცია, სადაც ნათლად, მკაფიოდ იქნებოდა ჩამოყალიბებული მთავარი პრინციპები და რა ვითარებაში როგორ იმოქმედოს პედაგოგმა.
მეორე საკითხი, რომელსაც მინდა შევეხო, ეს არის კონკრეტული მექანიზმები, როგორ წარიმართოს პროცესი, ეს ხომ პროცესია! თავიდანვე იყო დავა, რამდენი კატეგორია უნდა ყოფილიყო, ამჟამად 4 კატეგორიაა. ჩემი აზრით, იდეაში, სამიც საკმარისია. სევდის მომგვრელია, რომ 60-62 ათასი მასწავლებლიდან 42 ათასი მასწავლებელი იქნება, ჯერჯერობით, საწყისი საფეხურის. სამინისტროს ხედვით და საზოგადოებამაც ასე უნდა შეხედოს ამას, რამდენიმე წელიწადში, ეს პირველი დაბალი საფეხური, პრაქტიკოსი მასწავლებლები, ცხოვრებამ, მოტივაციამ, განვითარების კურსმა უნდა გაიწოვოს მთლიანად და უნდა დარჩეს, ალბათ, მხოლოდ სამი კატეგორია. მაგრამ ამას დრო სჭირდება, ჯერჯერობით, ჩვენმა საზოგადოებამ თვალი უნდა გაუსწოროს იმ სევდიან ფაქტს, რომ ჩვენი პედაგოგების თითქმის 3/4 დაბალი კატეგორიისაა. ილია ჭავჭავაძის არ იყოს, როცა სარკეში ჩაგახედებენ, თუ რაიმე არ მოგწონს, შენს თავს უნდა დააბრალო და არა სარკეს. ზოგჯერ ასეთ რამეს რომ ვიტყვი ხოლმე, მავანნი აცხადებენ, რომ მე პატივს არ ვცემ მასწავლებელს. პატივს არ ვცემ რას ქვია — ისე მიყვარს, რომ მზეს ვფიცულობ კარგი მასწავლებლის და ვფიქრობ, ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი პროფესია დედამიწის ზურგზე. სწორედ ამიტომ უნდა ვილაპარაკოთ პრინციპულად ყველა პრობლემაზე, რომელთაგან ერთ-ერთი თვალწინ გვაქვს — 60 ათასი მასწავლებლისგან, 42 ათასი დაბალი კვალიფიკაციისაა.
სერტიფიცირებული მასწავლებელი დაიკავებს ჳჳ საფეხურს, უფროსი მასწავლებლის, ეს სერტიფიცირებაც არ მიმაჩნია პანაცეად, ჩემთვის ეს არ ნიშნავს, ცალსახად, მაღალ ხარისხს, თუმცა, ბუნებრივია, მათ შორის ასეთიც ბევრი იქნება. რაც შეეხება ჳჳჳ საფეხურს, იქ მხოლოდ 100-150 კაცი შეიძლება ვივარაუდოთ, მენტორი კი საერთოდ არ გვეყოლება კარგა ხანს.
ამ ოთხივე კატეგორიის დახასიათება ძალიან მნიშვნელოვანია. მასწავლებლებმა ძალიან კარგად უნდა იცოდნენ, საიდან სად მიდიან, რა სამუშაო უნდა ჩაატარონ, როგორ მოიპოვონ კრედიტ-ქულები. ეს დაწვრილებითაა გაწერილი დოკუმენტში, თითოეულ მასწავლებელს უნდა მიუწვდებოდეს მასზე ხელი. ამაზე უნდა იყოს მუდმივი საუბარი, რომ საპილოტე წელიწადი მაქსიმალურად გამოვიყენოთ ხარვეზების გამოსავლენად, რომლის გასასწორებლად მზად არის განათლების სამინისტრო, რაც კარგი წინაპირობაა თანამშრომლობისთვის. რაც შეეხება შეფასებას, დოკუმენტის კიდევ ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებას, მე ძალიან მინდა, შევეწინააღმდეგო გარე შეფასებას, მაგრამ ვერ შევეწინააღმდეგები იმიტომ, რომ კითხვები არსებობს. მაშინ, როცა პირველი ატესტაცია ტარდებოდა, დაისვა მთავარი კითხვა — რამდენად შეიძლება ვენდოთ სკოლებს თავისივე კადრების შეფასებაში. აქ ბევრი კითხვაა, მათ შორის, სკოლის ხელმძღვანელთა კომპეტენცია და პასუხისმგებლობა. მე მახსოვს სათითაოდ ჩამოვიარეთ ყველა რაიონი, 1996 წელს, და სკოლის ხელმძღვანელებს დაწვრილებით, 5-6 საათის განმავლობაში, ვუხსნიდით, რა პრინციპები მოქმედებდა იმ დოკუმენტში, რომელიც საფუძვლად ედო ტესტირებას. მერე, როცა ამ პროცესის მონიტორინგი დაიწყო, სამინისტროში, კოლეგიის სხდომაზე, დავიბარეთ 10 თუ 15 დირექტორი. აღმოჩნდა, რომ თავიანთი სკოლების ყველა პედაგოგს მათ პირველი კატეგორია მიანიჭეს. შეკითხვაზე, თუ რატომ მოხდა ასე, ნუთუ ყველა მასწავლებელი ერთნაირი აღმოჩნდა? — მპასუხობდნენ, რომ „სხვანაირად არ გამოდიოდა“. ასეთი დამოკიდებულება ძალიან მაღიზიანებდა მაშინაც და ახლაც. ამას პირდაპირ ვარქმევ იდიოტობას, სხვა სახელი არ მემეტება. ადამიანი, რომელიც ასე უპასუხებს სერიოზულ გარემოში დასმულ სერიოზულ კითხვას, ის ან დასრულებული იდიოტია ან საბოლოო ბავშვობით შეპყრობილი ადამიანი. იგივე ეხება კომისიების წევრებს, ეს სერიოზული პრობლემაა და თვალი ხომ უნდა გავუსწოროთ მას. მეორე მხრივ, ღრმად მწამს, რომ სკოლას ბავშვის აღზრდას თუ ვანდობთ, ყველაფერი დანარჩენიც უნდა ვანდოთ, ოღონდ უნდა გავაფრთხილოთ ეს ადამიანები, რომ ისინი პასუხს აგებენ თავიანთ გადაწყვეტილებებზე. თუ მათთვის ნათელია სქემის პრინციპები, თუ ნათელია როგორ უნდა შედგეს სასკოლო საატესტაციო კომისია და ბევრი სხვა რამ, მაშინ უნდა იმოქმედონ სქემაში მოცემული პრინციპების და ინსტრუქციების შესაბამისად. ვინც არ იმოქმედებს, ის დაისჯება, ეს უნდა ითქვას პრინციპულად და თავიდანვე, მაგრამ სკოლას რომ უნდა ენდოს საზოგადოება, ჩემთვის აპრიორი აზრია. ვერავინ ვერ დამარწმუნებს იმაში, რომ ვინმეს შეუძლია ცენტრალიზებულად მართოს ეს პროცესი.
მეორე მხრივ, შეფასების ობიექტურობის გასაზრდელად, აუცილებელია გარე შეფასება. როგორი უნდა იყოს გარე შეფასება, ასევე, სერიოზული საკითხია. მე მაგალითად, ადრე ვფიქრობდი და ახლაც ამ აზრზე ვარ, რომ ეს არ უნდა იყოს მკვეთრად ცენტრალიზებული შეფასება. შეიძლება არსებობდეს რამდენიმე სუბიექტი შემფასებელი. რასაკვირველია, ჯერ უნდა დადგინდეს საერთო პრინციპი, მაგრამ ამ ყველაფერმა ერთ ადგილას არ უნდა მოიყაროს თავი. კორუფციის შესაძლებლობა თუ არსებობს სკოლაში, არსებობს ყველგან სხვაგანაც, სადაც ყველა უფლებამოსილება ერთ ადგილას მოიყრის თავს. ამიტომ ვამბობ, რომ უნდა არსებობდეს რამდენიმე სუბიექტი, თუმცა, ამ ეტაპზე, შესაძლოა ეს გამორიცხულიც კი იყოს. კომისიის სხდომაზეც დავსვი ეს საკითხი და ვთქვი, რომ ერთი და ორი გაკვეთილით არ უნდა შეფასდეს მასწავლებელი. რამდენი სპეციალისტი უნდა დაიქირაოს შეფასებისა და გამოცდების ეროვნულმა ცენტრმა, რომ გასწვდეს ათეულ ათასობით მასწავლებელს. თუმცა, ერთდროულად არ იქნებიან ისინი შესაფასებელი, მაგრამ საწყის ეტაპზე მაინც ძალიან დიდი რაოდენობა იქნება, რადგან პირველი ნაბიჯები ხომ მასობრიობას გულისხმობს. ამიტომ იყო მსჯელობა კომისიის სხდომაზე შეფასების ფორმებზე — ჩანაწერი შეფასდეს, გაკვეთილის ერთი სეგმენტი შეფასდეს თუ სხვა მეთოდი მოიძებნოს. საპილოტე წელი ამ გადაწყვეტილების მიღებაშიც უნდა დაგვეხმაროს. ეს რთული საკითხია და კითხვებსაც ბადებს. მე, მაგალითად, ერთ-ერთ გამოსავალს ამ პროცესში რესურსცენტრების ჩართვაში ვხედავ. ვგულისხმობ იმას, რომ რესურსცენტრს მიეცეს მეტი უფლებამოსილება, ის არ უნდა იყოს უბრალოდ ინფორმაციის გამტარი ზემოდან ქვემოთ და პირიქით. ეს ფუნქცია არაა საკმარისი. ის ხომ სამინისტროს ტერიტორიული ორგანოა, მას შეიძლება დაემატოს, მაგალითად, მონიტორინგის ფუნქცია, რაც თავისთავად გულისხმობს მის გაძლიერებას შესაბამისი კადრებით და რაც ფინანსურ უზრუნველყოფასთანაა დაკავშირებული. რაკი ფინანსები ვახსენეთ, ისიც უნდა ვთქვათ, რომ მოტივაცია ქმნის არა მარტო სულიერ სიამოვნებას, არამედ ამას უნდა ახლდეს მკვეთრად გამოხატული მატერიალური სტიმულირება. წლების განმავლობაში ვიმეორებ ერთ ტრივიალურ ჭეშმარიტებას — ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ ადამიანის მგრძნობიარობა ხელფასების მომატების მიმართ 40%-იანი სხვაობიდან იქმნება. მაგალითად, თქვენ რომ 20%-ით მოგიმატონ ხელფასი, პირველი ერთი კვირა შეიძლება მოგეწონოთ, უცაბედი ეფექტი ამას აქვს, მაგრამ მერე, რომ დაფიქრდებით, შესაძლოა, შეურაცხყოფადაც კი ჩათვალოთ, ფსიქოლოგიურად ასეა ადამიანი მოწყობილი. მეორე მხრივ, გასათვალსწინებელია ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობაც. განათლების დაფინანსების მოთხოვნა დემაგოგიურ რიტორიკაში არ უნდა გადაიზარდოს. გეთანხმებით, გაცილებით მეტია საჭირო, ვიდრე გვაქვს, მაგრამ მხოლოდ ფულიც არ კმარა, ცოტა ჭკუაც თუ არ მიახმარე, ისე ის ფული გადაყრილია. ამას ბევრი ქვეყნის, მათ შორის, ფინეთის გამოცდილებაც ადასტურებს. ჩვენი მასწავლებლების ხელფასი რომ დაბალია, ეს სადავო არ არის, მაგრამ, ხელფასის მომატება ხარისხს აამაღლებს? არაერთმა გამოკვლევამ აჩვენა და პედაგოგთა სერტიფიცირებამაც დაადასტურა, რომ მასწავლებლებს, ხარისხის მხრივ, ბევრი პრობლემა გვაქვს. ამიტომ ვამბობ, რომ მთავარი კომბინაცია ფულის და ჭკუის ერთად გამოყენებაა!
არსებითი ის არის, რომ მასწავლებლებმა კარგად გააცნობიერონ ის პრინციპები, რაც მათ მეტ „შემოსავალს“ მისცემთ კრედიტქულების თვალსაზრისით, რა უნდა გააკეთონ იმ რაოდენობის კრედიტქულების დასაგროვებლად, რითაც გადაინაცვლებენ მომდევნო საფეხურზე. ძალიან მნიშვნელოვანია ამ პროცესში სახელმწიფოს თანადგომაც (რაც ხორციელდება კიდეც მეტ-ნაკლებად), რამდენად ზრუნავს ის პედაგოგთა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, მათ ეს დახმარება აუცილებლად სჭირდებათ სქემაში მოცემული საფეხურების ადვილად გასავლელად. საბოლოო ანგარიშით, მე ღრმად მწამს, რომ ყველაზე მეტად თავის თავს თვითონ მასწავლებელი შველის. სახელმწიფომ მას შეიძლება ხელი შეუწყოს ტრენინგებით, სემინარებით, ასევე სკოლამ, მაგრამ პროფესიული სრულყოფა ყოველდღიური შრომის შედეგია და არა გარკვეული პერიოდულობით ჩატარებული ტრენინგები, თუნდაც ძალიან მნიშვნელოვანი და საჭირო. თუ მასწავლებელს არ შეუძლია დაგეგმოს თავისი პროფესიული განვითარება და იშრომოს იმისთვის, რომ რეალიზებული იყოს ის, რაც დაგეგმა, წელიწადში 1-2 ტრენინგით ფონს ვერ გავა. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია მეტი პროვაიდერის არსებობა, რომ ეს ტრენინგები ცენტრალიზებული არ იყოს. ძალიან დიდ პატივს ვცემ მასწავლებელთა სახლის დირექტორს და მის კვალიფიციურ ტრენერებს, მაგრამ მათი არც გამტარუნარიანობა და არც ბიოლოგიური შესაძლებლობა არ არის იმის გარანტი, რომ ისინი სრულად მოიცავენ მთელი საქართველოს პედაგოგიურ კორპუსს, ამიტომ უნდა იყოს ბევრი პროფესიული ორგანიზაცია, რომელიც შესთავაზებს ტრენინგებს, თუმცა სახელმწიფომ თავისი გარკვეული მოთხოვნები უნდა დააყენოს. ვინც ამ მოთხოვნებს უპასუხებს და შეთავაზებულ პროგრამებს სახელმწიფო დაამტკიცებს, მაშინ მათ უნდა მიეცეთ თავისუფალ ბაზარზე გასვლის საშუალება, არ უნდა შეზღუდოს სახელმწიფომ კერძო ინიციატივები. მე პრინციპულად დავსვი ეს საკითხი, რადგან არის მოსაზრება, რომ ამას მხოლოდ უნივერსიტეტები აკეთებდნენ. მე ამას მხარს არ ვუჭერ. ბაზარი უნდა იყოს თავისუფალი, სახელმწიფო საკუთარი სტანდარტებითა და მოთხოვნებით, აკრედიტაციის წესით, შესაძლოა მხოლოდ აკონტროლებდეს მას, სხვა შემთხვევაში, ბაზრის კარი არავისთვის დახურული არ უნდა იყოს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ხარისხობრივად ზრდის შესაძლებლობას, რომ ბაზარზე გამოტანილი იყოს ახალი პროდუქტები, ახალი შეთავაზებები, ახალი პროგრამები, რაც ხელს შეუწყობს მასწავლებლის პროფესიულ ზრდას და, შესაბამისად, მის უფრო მაღალ საფეხურზე გადანაცვლებას.
|
