2015-02-11 სინას მთაზე განახლებული სამეცნიერო ექსპედიცია ლალი ჯელაძე
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში სინას მთაზე წარმოებული სამეცნიერო ექსპედიციის შედეგების პრეზენტაცია გაიმართა. ასევე მოეწყო ფოტოებისა და სინას მთასთან დაკავშირებული ხელნაწერების გამოფენა, რომელსაც მოწვეულ საპატიო სტუმრებთან ერთად, განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი თამარ სანიკიძე გაეცნო.
თამარ სანიკიძე: „ჯერ კიდევ 2002 წლიდან მიმდინარეობდა მსჯელობა ამ კოლექციის შესწავლასთან დაკავშირებით, მაგრამ იყო გადაუჭრელი საკითხები, ძირითადად, ფინანსურ მხარესთან დაკავშირებული, რომელიც აფერხებდა კვლევებს. 2014 წელს გამოიყო თანხა და ჩატარდა ექსპედიცია, რომელიც ძალიან კარგი შედეგით დაბრუნდა. მოკვლეული მასალის დიგიტალიზაციაზე მიმდინარეობს მუშაობა. ეს ნამდვილად ძვირფასი მასალა იქნება როგორც საგანმანათლებლო, ისე კვლევით და სხვადასხვა მიმართულებებში გამოსაყენებლად. არის კიდევ სხვა მასალა, რომელიც არ არის სინას მთაზე და მიმობნეულია სხვადასხვა ქვეყნებში. 2015 წლიდან სწორედ ამ მასალის შესწავლას გავაგრძელებთ“.
არაბეთის ნახევარკუნძულზე მდებარე ქართველთა უშორესი სამოღვაწეო ადგილი — სინას მთა, დღემდე ბოლომდე შეუსწავლელი ქართული ხელნაწერი წიგნის ერთ-ერთი უმდიდრესი საცავია, სადაც 2000-ზე მეტი უნიკალური ხელნაწერი ინახება. ბიბლიის მიხედვით, ღმერთი სინას მთაზე გამოეცხადა მოსეს, რომელსაც ისრაელის ხალხი ეგვიპტიდან აღთქმული მიწისაკენ მიჰყავდა და სწორედ აქ გადასცა ათი მცნება. ქრისტიანები ამ მთაზე მე-3 საუკუნიდან დამკვიდრდნენ, ქართველები კი იქ მე-6 საუკუნეში მივიდნენ, მოგვიანებით ქართული კოლონია ჩამოაყალიბეს და ქართველთა უმნიშვნელოვანეს სამოღვაწეო ადგილად აქციეს.
ქართველებმა სინას მთის მონასტრის ტერიტორიაზე საკუთარი ტაძრები ააგეს და დაუცხრომელ მოღვაწეობას შეუდგნენ. ერთ-ერთი ქართული ტაძრის აგება დავით აღმაშენებლის სახელს უკავშირდება, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღვის როგორც საქართველოში, ისე მის ფარგლებს გარეთ არსებული ქართული სავანეების აღმშენებლობაში. სინას მონასტერში ქართველ მამებს საკუთარი უმდიდრესი და მრავალფეროვანი წიგნსაცავი ჰქონდათ კატალოგით, ანუ წიგნებისა და ხელნაწერების ნუსხით. წიგნსაცავში საგანგებო ოთახი იყო გამოყოფილი სამკითხველო დარბაზისთვის. მსურველს შეეძლო ესარგებლა წიგნებით, მაგრამ მათი გატანა აკრძალული იყო. სინას მთის ქართული წიგნსაცავი მხოლოდ ადგილზე შექმნილი და გადაწერილი წიგნებით არ მდიდრდებოდა, მას გამუდმებით ემატებოდა წიგნები პალესტინის ქართული კერებიდან: იერუსალიმის ჯვრის მონასტრიდან, გეთსიმანიიდან, გოლგოთიდან, პალავრიდან, საბაწმინდიდან და ა.შ.
სინას მთის წმ. ეკატერინეს სახელობის მონასტერში მოიყარეს თავი ცნობილმა მწიგნობრებმა, პოეტებმა, კალიგრაფებმა, წიგნთა მმოსველებმა, ესენი იყნენ: იოანე მინჩხი, იოანე-ზოსიმე, იოანე კუმურდოელი, მაკარი ლეთეთელი, მიქაელ ფანასკერტელი, იოანე სინელი და სხვები. სწორედ მათი ერთობლივი მოღვაწეობით შეიქმნა უაღრესად მდიდარი წიგნსაცავი, რომელიც ნათლად წარმოაჩენს აქაურ ქართველთა მრავალფეროვან ლიტერატურულ ინტერესებს. სინას მთაზე მოღვაწეობდნენ არა მარტო კალიგრაფიისა თუ ხელნაწერთა დამზადების მცოდნე ქართველი მამები, არამედ ისტორიკოს-თეოლოგებიც, რომელთა საქმიანობა სათანადოდ შესწავლილი არ არის. იგივე ითქმის სინას მთის ქართულ ხელნაწერებზეც, მიუხედავად იმისა, რომ მათ სხვადასხვა დროს როგორც ქართველი, ასევე უცხოელი მეცნიერებიც იკვლევდნენ.
ქართველი მეცნიერებიდან სინას მთაზე პირველად პეტერბურგის უნივერსიტეტის პროფესორი ალექსანდრე ცაგარელი იყო, რომელმაც 92 ხელნაწერი აღწერა. 1902 წელს აქ ნაყოფიერად იმუშავეს ნიკო მარმა და ივანე ჯავახიშვილმა. 1927 წელს სინური ხელნაწერები რ. ბლეიკმა შეისწავლა. 1950 წელს ვაშინგტონის კონგრესის ბიბლიოთეკის ექსპედიციამ სინას მთისა და იერუსალიმის სიძველეების, მათ შორის ყველა ქართული ხელნაწერის, მიკროფილმები გადაიღო.
80-იან წლებში საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტმა სინას მთის ხელნაწერთა დაწვრილებითი აღწერილობის გამოცემა დაიწყო და რამდენიმე ექსპედიცია მოაწყო სინას მთაზე.
დიდი ხნის პაუზის შემდეგ ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის სპეციალისტებმა ყველაზე მდიდარი უძველესი კოლექციების სამეცნიერო შესწავლა განაახლეს. „ხელნაწერის კოდიკოლოგიური შესწავლა, მისი დათვალიერება, საწერი მასალის ფაქტურის გააზრება უშუალოდ ორიგინალების ნახვითაა შესაძლებელი“ — აცხადებს ფილოლოგიის დოქტორი, ლელა შათირიშვილი. ორიგინალების ნახვა კი სწორედ 13-წლიანი პაუზის შემდეგ განახლებული ექსპედიციის შედეგად გახდა შესაძლებელი. 2002 წლის შემდეგ, სათანადო დაფინანსებასთან დაკავშირებული საკითხების გამო, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი ვერ ახორციელებდა სინას მთაზე ექსპედიციებს და იქ დაცული კოლექციის კვლევას. მხოლოდ 2014 წლის დეკემბერში, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს დაფინანსებითა და ეგვიპტეში საქართველოს საელჩოს დახმარებით, ცენტრის თანამშრომლებს საშუალება მიეცათ, ემუშავათ სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტერში დაცულ ქართულ ხელნაწერთა უნიკალურ კოლექციაზე.
ნესტან ჩხიკვაძე, ფილოლოგიის დოქტორი: „2015 წიგნის შექმნა ნიშნავს იმას, რომ საქართველოს სახელმწიფოს პოლიტიკური და კულტურული სტატუსი ჰქონდა ხმელთაშუა ზღვის აუზის ქვეყნებში, რომელიც გვაძლევდა საშუალებას, იქ ძალიან სერიოზული პოზიციები გვქონოდა. ეს ექსპედიცია ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი და საინტერესო იყო იმიტომ, რომ დიდხნიანი პაუზის შემდეგ მოგვეცა საშუალება, მივსულიყავით სინას მთაზე. ბოლო ექსპედიციამ 21-ე საუკუნის დასაწყისში იმუშავა და, შესაბამისად, გარკვეული ნაწილის კატალოგი გამოსცა. მაგრამ ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, გვენახა ის ძველი კოლექცია (პირობითად ჰქვია ძველი), რომელიც ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის დასასრულიდან იყო ცნობილი, თუმცა ჩვენ ეს მხოლოდ ფოტოპირებით ვიცოდით. ამიტომ, რა თქმა უნდა, სინას მთაზე ჩასვლა ძალიან სერიოზული ნაბიჯია.“
ბუბა კუდავა, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორი: „სინას მთაზე არსებული ქართულ ხელნაწერთა კოლექცია გამორჩეულია უცხოეთში არსებულ კოლექციებს შორის არა მხოლოდ რაოდენობით, არამედ თავისი მნიშვნელობითა და სიძველით, იმითაც, რომ იქ არ არის მხოლოდ სინაზე გადაწერილი ხელნაწერები, არამედ დაცულია სხვადასხვა დროს პალესტინის მონასტრებში შექმნილი ხელნაწერებიც.
ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მიზანია, გააგრძელოს სამუშაოები, რომელიც აქამდე, მე-19 საუკუნიდან მე-20 საუკუნის ჩათვლით, იყო ჩატარებული. ამ კოლექციის კატალოგიზების და შესწავლის თვალსაზრისით, დღეს პირველად ამოცანათა შორის ერთიანი მონაცემთა ბაზის შექმნაა ქართულ და ინგლისურ ენებზე, ასევე, ქართულ ხელნაწერთა გაერთიანებული კატალოგის გამოცემა“.
სინას მთის ქართულ ხელნაწერთა დიდი ნაწილი დღესაც სინაზეა დაცული, თუმცა გარკვეული ნაწილი, დროთა განმავლობაში, სხვადასხვა მიზეზით, მოხვდა პეტერბურგში, პრაღაში, ნიუ-იორკში, პარიზში — მუზეუმებსა თუ კერძო კოლექციებში. სინური კოლექციის მე-10 საუკუნის ჭილ-ეტრატის იადგარი ამჟამად ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია დაცული. ჭილ-ეტრატი ამ ხელნაწერს საწერი მასალის მიხედვით ეწოდა და ის ჳხ-ხ საუკუნეებით თარიღდება. ჭილ-ეტრატის ერთი ნაწილი პაპირუსზეა გადაწერილი, ხოლო მეორე — ტყავზე. იადგარი მთელი წლის საეკლესიო კალენდრის მიხედვითაა აწყობილი, ეს უძველესი ლიტურგიკული ტექსტი მხოლოდ საქართველოშია შემორჩენილი და უძველესი ქრისტიანული ღვთისმსახურების კვლევისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს. საბა წმინდის მონასტერში გადაწერილი ხელნაწერი, არაბების მიერ მონასტრის დარბევის შემდეგ, ქართველმა ბერებმა სინას მთაზე გადაიტანეს, საქართველოში კი აკაკი შანიძის ძალისხმევით დაბრუნდა.
ექსპედიციის შემდგომი ეტაპი, როგორც ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში აცხადებენ, კომპლექსური სამუშაოების ჩატარებას გულისხმობს. გასულ წელს მოძიებული და მომავალი ექსპედიციების შედეგად მოპოვებული მასალებით ერთიანი, თანამედროვე სტანდარტების ქართულ და ინგლისურენოვანი კატალოგები გამოიცემა, შეიქმნება მონაცემთა ბაზა, განხორციელდება სხვადასხვა სახის კვლევითი, საგამომცემლო, საგამოფენო პროექტი, მოხდება ხელნაწერთა დიგიტალიზაცია და რესტავრაცია-კონსერვაცია.
სინას მთის ქართულ ხელნაწერთა მონაცემების აქტიურ სამეცნიერო მიმოქცევაში ჩართვა აქტუალური და მნიშვნელოვანია როგორც მულტიდისციპლინური კვლევებისთვის, ისე ცალკეული ჰუმანიტარული დარგებისთვის: ფილოლოგიისთვის, ხელოვნებათმცოდნეობითი კვლევებისთვის, ისტორიული და წყაროთმცოდნეობითი ძიებებისთვის და სხვ.
დიდი ხნის წყვეტის შემდეგ განხორციელებული პირველი ექსპედიციით სინას მთის ქართულ ხელნაწერთა კვლევისა და პოპულარიზების ახალი ეტაპი დაიწყო.
|