2014-12-18
კითხვა, ანუ სიყვარული ბრძანებითი კილოს გარეშე
ლალი ჯელაძე
5 დეკემბერს, მწერალთა სახლში, IUNISEF-ის ორგანიზებით, საჯარო დისკუსიამ — „მწერლები უკეთესი განათლებისათვის“ განათლების გულშემატკივარი მწერლები და ის ადამიანები გააერთიანა, ვისაც აღელვებს ეს პრობლემა. შეხვედრა ბავშვის უფლებათა კონვენციის 25-ე წლისთავს მიეძღვნა, რომელიც, 2014 წლის ნოემბერში, საერთაშორისო საზოგადოებამ აღნიშნა. კონვენციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ბავშვთა განათლებაა, თემა მით უფრო აქტუალური ხდება ჩვენს ქვეყანაში, რადგანაც, კვლევების თანახმად, საქართველოში 15 წლის ასაკის მოსწავლეთა ორი მესამედი, ანუ 62% ვერ აკმაყოფილებს საერთაშორისო სტანდარტებს წიგნიერებაში, მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო საგნებში. მწერალთა სახლში გამართული დისკუსია სწორედ ამ პრობლემების ირგვლივ წარიმართა — კონრეტულად რა როლი ეკისრება ლიტერატურას, მწერლობას და კონკრეტულ მწერლებს განათლების სექტორსა თუ სასწავლო პროცესში, რა და როგორ შეიძლება გააკეთოს მწერლობამ და ლიტერატურამ ისე, რომ მეტ-ნაკლებად გადაილახოს სწავლების არაკვალიფიციური სტრატეგია და არასათანადო მეთოდები, რომელიც, ხშირ შემთხვევაში, უკურეაქციას და ძალადობრივ ხასიათს იძენს. ბრძანებით „შეყვარება“ თავშივე განწირულია. ხშირად „არაწიგნიერი თაობის“ არგუმენტად ეპოქა სახელდება, როცა ტექნოლოგიებმა შთანთქა წიგნის კითხვის კულტურა და მოზღვავებული ინფორმაციის იოლად მოპოვების გზებმა დაჯაბნა წიგნი და მისი კითხვით მიღებული საოცარი სიამოვნება. თუმცა, მე-18 საუკუნეში, როცა ტელევიზორი და კომპიუტერი არ არსებობდა, მწერალმა და ფილოსოფოსმა ჟან-ჟაკ რუსომ კითხვას ის „მათრახი“ უწოდა, „რომელსაც ბავშვს ხშირად გადაუჭერენ ხოლმე. მას ხომ, ჩვენი აზრით, კითხვის მეტი არაფერი ევალება“. სად გადის წიგნიერების გზა? ეს კითხვა დისკუსიის მთავარი აქცენტი იყო, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს მწერლებმა ანა კორძაია-სამადაშვილმა და დიანა ანფიმიადმა. მწერლები საუბრობენ საბავშვო ლიტერატურის ნაკლებობასა და იმ პრობლემებზე, რომლებსაც ბავშვები სკოლაში ლიტერატურის სწავლის დროს აწყდებიან. პრობლემების ლიტერატურით მოგვარება დიანა ანფიმიადი: პრობლემა და საკითხი, რომელზე სასაუბროდაც შევიკრიბეთ, ძალიან მნიშვნელოვანია, თუ ყველაზე მნიშვნელოვანი არა. ამ საკითხზე, როგორც პედაგოგს, მაქვს გამოცდილება. ჩემი შვილი ჯერ პატარაა და, აქედან გამომდინარე, რატომ არ კითხულობს ან როგორი მკითხველი იქნება, ეს საკითხი ჯერ არ დგას. თუმცა, როგორც მასწავლებელს, ძალიან ბევრი რამის თქმა შემიძლია. მასწავლებელი, ტექსტების, დავალებების მიღმა ძალიან ბევრ რამეს ხედავს, მათ შორის, პრობლემებს, რომლებიც ბავშვებს ხშირად აქვთ. ეს ხშირად მშობლებთან დამოკიდებულების პრობლემებია ან სტრესი, რაც ბევრ რამეზე აისახება, მაგალითად, მათ საშინაო დავალებებზე. ერთი ასეთი შემთხვევა მქონდა: მყავდა მეოთხეკლასელი მოსწავლე, ცოტა მორცხვი და ცოტა ნერვიულიც. გარდა იმისა, რომ ჰქონდა კითხვით უნარებში ჩამორჩენა, პრობლემები ჰქონდა წერით უნარებშიც. ყურადღება მიიქცია მისმა რვეულმა და კალიგრაფიამ. ის წერდა სხვადასხვა ზომის ასოებს, შეეძლო ერთი ასო ერთ გვერდზე დაეწერა, კალამს ისე მაგრად აჭერდა, რომ ზოგ ადგილზე ფურცელი იყო დაზიანებული. ვხვდებოდი, რომ რაღაც სერიოზული პრობლემები ჰქონდა. ერთ დღეს, გაკვეთილზე, ინანიშვილის ტექსტს ვკითხულობდი, მის გვერდით მჯდომმა ბიჭმა იცელქა და მას კალამი წაართვა. დღემდე არ ამომდის თვალიდან მისი რეაქცია — ყელში ჩააფრინდა ბიჭს და ყვიროდა „თავი დამანებე“. როგორც იქნა ბავშვები გავაშველე და სიტუაცია დაწყნარდა. შემდეგ ბავშვის ბებიისგან ვიგებ, რომ მას დიდი ტრაგედია აქვს გადატანილი — საკუთარი თვალით ნახა სასტიკი ძალადობის სცენა, როგორ მოკლა მამამ დედა. ეს შემთხვევა იმიტომ მოვყევი, რომ ასეთი ისტორიის მქონე ბავშვებთან კითხვის უნარებზე საუბარი, დამეთანხმებით, რთულია. ყველაფრის სათავე განათლებაშია, ამიტომ, როგორც მასწავლებელი, გთხოვთ ყველას — მწერლებს, ახალგაზრდებს, განათლებით დაინტერესებულ ადამიანებს — ერთად ვიმსჯელოთ, რეალურად რა პრობლემების წინაშე ვართ. ყველამ ვიცით, როგორ დასცინიან ბავშვები ერთმანეთს — შე მსუქანო და ა.შ. ამიტომ გადავწყვიტე ამ პრობლემისთვის კვირეული მიმეძღვნა — დაცინვის კვირეული. დავიწყე ლიტერატურაში ტექსტების მოძიება, რომელიც ბულინგის პრობლემას შეეხებოდა. ჩემი მოსწავლეებისთვის ცოტა რთული და გაუგებარი იყო ოსკარ უაილდის „ვარსკვლავბიჭუნა“და იქიდან გამომდინარე, რომ სხვა ასაკობრივი კატეგორია იყო, ძალიან მსუბუქად მოვუყევი მათ ნაწარმოები. ქართულ ლიტერატურაში უბრალოდ ვერ ვიპოვე ტექსტი, რომელიც შემეძლო გამომეყენებინა ასეთი შემთხვევისთვის. ამიტომ, ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია ასეთი ტიპის ტექსტების შექმნა. აქ საბავშვო მწერლები არიან და მინდა ყველამ ერთად ვილაპარაკოთ ამ პრობლემაზეც — როგორი ტექსტები მოვძებნოთ, როგორ უნდა მოხდეს წიგნების ადაპტირება, როგორ გამოვცეთ ისეთი წიგნები, რომ ჩვენმა შვილებმა იკითხონ და სცადონ სხვა პრობლემების სწორედ ლიტერატურით მოგვარება.“ არ ახსოვთ, როგორია, როდესაც სამყაროს ქვემოდან ზემოთ უყურებ მწერალმა ანა კორძაია-სამადაშვილმა საუბარი თავისი ერთ-ერთი თარგმანით დაიწყო და პატარების მხარდაჭერა სწორედ ამ წიგნით გამოხატა: „რამდენიმე წლის წინ გამიმართლა და ვთარგმნე შესანიშნავი წიგნი — კორნელია ფუკეს „ქურდების მბრძანებელი“. არ ვიცი, დამსწრე საზოგადოებიდან ვინმე გადაეყარა თუ არა ამ ნაწარმოებს. მინდა გითხრათ, რომ ერთ-ერთი კეთილი წიგნია, რომელიც ოდესმე წამიკითხავს. „ქურდების მბრძანებელი“ შემდეგი სენტენციებით იწყება — უფროსებს არ ახსოვთ როგორია, როცა ხარ ბავშვი. მართალია, ხშირად ყვებიან თავიანთ ბავშობაზე, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ტყუიან — წერს კორნელია ფუკე. მათ არ ახსოვთ, როგორია, როდესაც სამყაროს ქვემოდან ზემოთ უყურებ; არ ახსოვთ, როგორი დიდი ძალისხმევის შედეგია სკამზე ასვლა? არ ახსოვთ როგორია, როცა არაფერი არ იცი და ხარ პატარა, გარშემო კი ყველამ ყველაფერი იცის და ვისაც არ დაეზარება ყველაფერს გასწავლის — მე მგონი, არ ტყუის ეს პატიოსანი ქალბატონი! მიმაჩნია, რომ ყველაზე მეტად დასაცავი, ყველაზე მეტად საწყალობელი (თუ შეიძლება შეურაცხყოფის გარეშე) ჯგუფი ადამიანებისა არის ის , რასაც ბავშვებს ვუწოდებთ. მე არ ვიცი როდის იწყება და მთავრდება ბავშვობა, ეს ძნელი სათქმელია, უბრალოდ, როდესაც ხარ პატარა, შესაბამისად, სამყაროც ბევრად უფრო პატარაა და ბევრად ნაკლებ გამოსავალს ხედავ იქიდან, რომ უწყვეტ რეჟიმში არ ხდებოდეს ის, რაც უნდათ სხვებს და არ გინდა შენ. მე მაინც ვფიქრობ, რომ პატარა ადამიანებს საბოლოო ანგარიშში მაინც არავინ არაფერს ეკითხება“. წითელი ჩემოდნიანი გოგონას ისტორია ანა კორძაია-სამადაშვილი: „ეს ისტორია ჩემმა მეგობარმა ქალმა მომიყვა, რომელიც ერთ-ერთი მდიდარი კლასიკოსის შვილიშვილია. ბაბუამისი, როგორც თვითონ ყვებოდა, იყო ალკოჰოლიკი და დიდი პოეტი. ბაბუას მისთვის არ ეცალა. მას ჰყავდა მშვენიერი დედა, იმდენად ლამაზი, რომ ახლაც, როცა მახსენდება, არ მჯერა, რომ ღმერთი ასეთ ლამაზ ქალებს აჩენდა. ეს მშვენიერი ქალი 17 წლის ასაკში გახდა დედა, იმიტომ, რომ თავდავიწყებით შეუყვარდა მამა. მაგრამ მამა გარდაიცვალა და 19 წლის ასაკში ის დარჩა შვილთან ერთად, რომელიც მას არ აინტერესებდა, აბსოლუტურად, არანაირი კავშირი არ ჰქონდა მასთან. არა იმიტომ, რომ საზიზღარი დედა იყო ან ბოროტი ადამიანი, არა, უბრალოდ, პატარა ადამიანი აღმოჩნდა მარტოკა იმავე პირობებში, როგორშიც უფროსები ცხოვრობდნენ, უბრალოდ, უფრო დაჩაგრული. იმიტომ, რომ ზემოთ უყურებდა ყველას და ყველაფერს. პასუხად კითხვაზე — გცემდნენ? მიპასუხა — არა, რა სისულელეა. გიყვიროდნენ? — არა, არასოდეს. რამეს გიშავებდნენ? — არა, არაფერს. პრობლემა ის იყო, რომ მას არ ექცეოდნენ, როგორც ბავშვს. ის, უბრალოდ, მონაწილე იყო თანაცხოვრების. ის მომიყვა ისტორიას, ვფიქრობ, ოდესმე, როცა მეტი დრო მექნება და წერას უკეთ ვისწავლი, აუცილებლად დავწერ ამბავს იმისა, თუ როგორ გადაწყვიტა ერთმა პატარა გოგომ ერთი ევროპული ქვეყნის დედაქალაქში გაქცევა. კითხვაზე, სად მირბოდა, მან მიპასუხა, რომ არ იცოდა, მაგრამ ზუსტად იცოდა, რომ უნდა წასულიყო. ის იყო, სავარაუდოდ, 2 წლინახევრის ან 3 წლის. მას ჰქონდა ლამაზი წითელი „პლასტმასის ჩემოდანი“, რომელშიც ჩააწყო ნივთები, რაც ყველაზე ძვირფასად მიაჩნდა და წავიდა თავის პატარა ჩემოდნით სახლიდან ისე, რომ კაცს არ უკითხავს, სად ჯანდაბაში მიდის, იმიტომ, რომ წესი იყო ასეთი. წავიდა და რაღაც ეტაპზე, ვიდრე მოედანზე გავიდოდა, სადაც მთავარი ტაძარი დგას, აღმოაჩინა, რომ აცვია ჩუსტები — უსიამოვნო ამბავია, რადგან ზუსტად იცოდა, რკინის ქალამნები უნდა სცმოდა... ჩამოჯდა. ვკითხე, რატომ ჩამოჯექი მიპასუხა, ეს მოედანი იმდენად დიდი იყო, რომ მივხვდი მოედნის გადაკვეთა მარტო არ შემეძლო, უსასრულოდ მეჩვენებოდაო. პრინციპში, ცოდო ხარ, როცა ჩუსტები გაცვია და თან პატარა ხარ და თან არავის ახსოვს, როგორია როცა სამყაროს ქვემოდან ზემოთ უყურებ... უნდა კი მას, წაიკითხოს „წიქარა“? ანა კორძაია-სამადაშვილი: როცა წიგნიერებაზე გვაქვს საუბარი, ამასაც ვფიქრობ ხოლმე — უნდა კი მას წაიკითხოს „წიქარა“? მე პათოლოგიურად მეშინოდა ქართული ხალხური ზღაპრების — სრულიად არაბუნებრივი შიშით. ვტიროდი ბოხი ხმით. მხოლოდ არ ვტიროდი ხალხში, იმიტომ, რომ ვიცოდი ეს ცუდი ტონი იყო და წესი იყო უნდა მომესმინა, როცა მიკითხავდნენ. უბრალოდ, როცა საქმე მიდგებოდა იმ ადგილზე, სადაც სამართებელი უნდა გადააგდონ, რომ კლდეები აღიმართოს, სიტყვა სამართებელზე ოფლი მასხამდა და თმა ყალყზე მიდგებოდა, მაგრამ ამას ხომ არ ვიტყოდი. როგორი უნდა იყოს წიგნი, რომლის გამოც მატარებელი სიკვდილის ბანაკში აღარ წავა ანა კორძაია-სამადაშვილი: „მინდა გიამბოთ ისტორია ერთი წიგნისა, რომელიც ზუსტად ვიცი, რატომ შემიყვარდა გიჟივით. დანამდვილებით ვიცი, როდესაც ადამიანი არის 8 წლის, „აგურივით“ წიგნის კითხვა ნამდვილად არ უხარია. გარწმუნებთ, იმიტომ, რომ მას ბევრი სხვა გასართობი აქვს. მაგრამ ეს იყო წიგნი, რომელიც წავიკითხე იმიტომ, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მამაჩემს არ დაეზარა და მიამბო სრულიად ჯადოსნური ისტორია და ეს ჯადოსნური ისტორია იყო ამბავი ერთი კაცისა. მე საბჭოთა ბავშვი ვარ და, შესაბამისად, კარგად ვიცოდი რას ნიშნავდა მესამე რაიხი და რას ნიშნავდა ვარშავის გეტო (ეს ბევრად უკეთ ვიცოდი, ვიდრე ბევრი სხვა რამ) და ვიცოდი, რომ იყო ერთი სახლი, რომელსაც ერქვა „მწვანე სახლი“ და იქ იყვნენ უპატრონო ბავშვები — ებრაელ ობოლთა თავშესაფარი. იქ იყო ერთი ექიმი, რომელიც კარგად ხვდებოდა, რომ ამ ბავშვების სიცოცხლეს არამც თუ საფრთხე ემუქრებოდა, არამედ ყველაფერი დამთავრებული იყო. ერთია, რომ ის ექიმი იყო და მეორე, რომ კეთილი ჯადოქარი, რომელმაც ათი მცნება დაწერა მშობლებისთვის. ეს უკეთილშობილესი ადამიანი იანუშ კორჩაკია. ექიმი ყოველ საღამოს ბავშვებს ამბავს უყვებოდა გაგრძელებებით, იწყებდა და არასოდეს ამთავრებდა. ეს საღამოები ყველას უყვარდა. არა მგონია ვარშავის გეტოში ტკბილად ყოფილიყვნენ ბავშვები, მაგრამ როცა პატარა ხარ და იანუშ კორჩაკი ამბებს გიყვება, ეს საოცარი შეგრძნება იქნება. მერე ვიცოდი ამბავი იმის შესახებაც, რომ ეს ბავშვები უნდა წაეყვანათ სიკვდილის ბანაკში და ისიც ვიცოდი, რას ნიშნავდა სიკვდილის ბანაკი. მოგეხსენებათ საბჭოთა ბავშვის ტრავმირებული ფსიქიკა. როდესაც ბავშვები მიჰყავდათ სიკვდილის ბანაკში ისეთი რამ მოხდა, რაც, ალბათ, კაცობრიობის ისტორიაში არავის უნახავს — მწვანე ალმის ფრიალით „მწვანე სახლის“ ბავშვები მიდიოდნენ და თავიანთი სკოლის ჰიმნს მღეროდნენ, მათ წინ ამ ქვეყანაზე ყველაზე მაგარი ბიჭი, ყველაზე კეთილი ექიმი — იანუშ კორჩაკი — მიუძღოდათ. ექიმმა არ უთხრა ბავშვებს, რომ სიკვდილის ბანაკში მიდიოდნენ, უთხრა, რომ ქალაქგარეთ უნდა წასულიყვნენ და იქ მაგარ ამბებს მოუყვებოდა. ბავშვები მატარებელში ავიდნენ, იქ ასეთი უცნაური რამ მოხდა — ზედამხედველი, რომელიც კაციჭამიაა და ბავშვებს ალიონზე უნდა ჭამდეს, დაჟინებით უყურებდა კეთილ ექიმს და ჰკითხა: „მეფე მათიუშ პირველი“ თქვენ დაწერეთო? ექიმმა უპასუხა, დიახო. რა მაგარი წიგნია, ვგიჟდები მათიუშ პირველზეო — ამბობს ზედამხედველი. მართლაო, პასუხობს ექიმი — და ეს მატარებელი აღარ წავაო? — არა, მატარებელი მაინც წავა, მაგრამ თქვენ დარჩებითო — პასუხობს ზედამხედველი. ექიმის პასუხი კი ასეთია: ძალიან ცუდად გცოდნიათ კითხვაო. მამამ აქ შეწყვიტა თხრობა და წიგნი არ მომცა. მერე სულ ვფიქრობდი, როგორი უნდა იყოს წიგნი, რომლის გამოც ავტორმა იფიქროს, რომ მატარებელი სიკვდილის ბანაკში აღარ წავიდოდა. აი, ასე წავიკითხე უზარმაზარი წიგნი — „მე მათიუშ პირველი“. ამით რისი თქმა მინდა იცით? როდესაც ლაპარაკია იმაზე, ბავშვები რატომ არ კითხულობენ ან რატომ კითხულობენ, პასუხი ერთი მაქვს — ალბათ, მათ არასოდეს არავინ უყვებათ, რომ სინამდვილეში ეს იმისთვის კი არ დაწერა ვიღაცამ, რომ შენ იწვალო და ფეხბურთი აღარ ითამაშო, არამედ იმისთვის, ძალიან მაგარი ბიჭი იყო.“ ბავშვს თუ ეტყვი, არ გიყვარდეს, ის მთელი ცხოვრება ეყვარება დიანა ანფიმიადი: „ანა, შენ მთხრობელი იქნები, მე მასწავლებელი. კორჩაკზე და ზოგადად, ბავშვების წიგნებთან დამოკიდებულებაზე ისეთი გამოცდილება მაქვს, რომელმაც თავის დროზე ძალიან დამაფიქრა. მასწავლებლების კვირეული მოვაწყვეთ. იანუშ კორჩაკი, გარდა იმისა, რომ კარგი ექიმი იყო, მასწავლებელიც ხომ იყო, ამიტომ მასწავლებლების კვირეულის ერთ-ერთი მოქმედი გმირი სწორედ ის იყო. ჩემი ერთი მოსწავლე ადგა და მითხრა, რომ მე ძალიან მიყვარს ჰიტლერიო და თქვენ არასწორად ყვებით ყველაფერსო. ის მაგარი კაცი იყო, თავის შვილები და ქვეყანა უყვარდაო. ამან სერიოზულად დამაფიქრა. ბავშვს თუ იმას ეტყვი, რომ არ გიყვარდეს, ის მთელი ცხოვრება ეყვარება, ამიტომ ჩვენ პროგრამა შევცვალეთ და „მეფე მათიუშ პირველთან ერთად“ კვირეულზე სხვა წიგნებიც წავუკითხეთ — „ანა ფრანკის დღიური“, კორჩაკის ბიოგრაფია და სხვ. თანდათანობით წიგნებმა მოახერხა ის, რომ ჰიტლერის მოყვარულ ბავშვს აზრი შეაცვლევინა და მოსწავლემ, ერთი კვირის შემდეგ, ჩუმად მითხრა: მასწავლებელო, ჰიტლერი არც ისე მყვარებია, უბრალოდ, სახლში მეუბნებოდნენ, რომ ყოველთვის სხვებისგან განსხვავებული აზრი უნდა გქონდესო.“ წიგნიერებასთან დაკავშირებული პრობლემების საბოლოო ადრესატი შეხვედრაზე ძალიან საინტერესო სტატისტიკა გაგვაცნეს — საქართველოს ბიბლიოთეკებში მოსახლეობის მხოლოდ 0,8 პროცენტია რეგისტრირებული და აქედან, წელიწადში ერთხელ, ბიბლიოთეკას მხოლოდ ნახევარი სტუმრობს, მაშინ როცა, მაგალითად, ფინეთში მოსახლეობის 75 პროცენტი თვეში ერთხელ მიდის ბიბლიოთეკაში. ჩვენი სახელმწიფო, ამ მიმართულებით, წელიწადში 80 თეთრს ხარჯავს თითოეულ ადამიანზე, ფინეთი კი — 150 ევროს, ბრიტანეთი — 350 ფუნტს და ა.შ. საქართველოში დაახლოებით 40 გამომცემლობაა — ეს არის ჩვენი მაქსიმალური რესურსი, სლოვენიაში კი, სადაც მილიონ ნახევარი მოსახლეა — 2000 გამომცემელია, ლიტვაში — 800, ლატვიაში — 14000. წიგნიერებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი პრობლემა კი საბოლოოდ ერთ ადრესატთან — სახელმწიფოსთან და მის მიდგომებთან იყრის თავს. წიგნიერების პრობლემა იმაზე რთულად არის ქვეყანაში, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. არადა, ამ პრობლემას კიდევ ბევრი პრობლემა მოაქვს, ყველაფერი კი, ჯამში, განათლების პრობლემაზე აისახება. დისკუსიის მონაწილეები მის დასაძლევად ძალისხმევის გაერთიანებასა და კომპლექსურ მიდგომებზე შეთანხმდნენ. 11 სექტემბერს მსოფილიოში წერა-კითხვის დღე აღინიშნება. გაეროს ეგიდით, ამ მიმართულებით, არაერთი პროგრამა და ღონისძიება ხორციელდება. არსებობს სტანდარტი, რას ნიშნავს წერა-კითხვის ცოდნა. სტანდარტის შესაბამისად. წერა-კითხვის ცოდნა ნიშნავს იმას, რომ ადამიანმა შეძლოს იმ დღეს თავს გადახდენილი ამბის უშეცდომოდ დაწერა ნახევარ გვერდზე. ერთ-ერთი პატარა კვლევის (ექსპერიმენტის) თანახმად, საქართველოში მდგომარეობა ასეთია: თბილისის ქუჩებიდან მოწვეული 50 ადამიანიდან ვერც ერთმა ვერ შეძლო ამ დავალების შესრულება. დასკვნა, რომელიც ერთ-ერთმა გამომსვლელმა გააკეთა — ერთი და იგივე მდგომარეობაა საზოგადოების ყველა ფენაში, ყველა სტრუქტურაში, ამიტომაც როგორი ძალისხმევაც არ უნდა გამოიჩინოს გამომცემლობებმა, ენჯეოებმა, მწერლებმა, ნულოვან ეფექტს მოგვცემს და ჯამური ვექტორი არანაირ შედეგზე არ გაგვიყვანს, თუ სახელმწიფო არ ჩაერია და თანაც საფუძვლიანად. ეს ყველაფერი კი კოლოსალურ კრახამდე მიიყვანს ქვეყანას. ლიტერატურის ყველაზე დიდი სიცარიელე და განათლების თანმდევი ხარვეზები ერთ-ერთი უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტებს, თავიანთი გემოვნებით, საბავშვო ლიტერატურული ჟურნალის გამოცემა დაევალათ. ამისთვის ლექტორმა ისინი წიგნის ბაზრობაზე მონიტორინგისთვის წაიყვანა — რა იყიდება ქართული საბავშვო ლიტერატურიდან. რესურსი ერთი საცდელი სტუდენტური ჟურნალისთვის, ჟანრული მრავალფეროვნებითა და ნებისმიერი ასაკობრივი კატეგორიის გათვალისწინებით, საკმარისი არ აღმოჩნდა. საბავშვო ლიტერატურის ნაკლებობასთან ერთად, ხარვეზად ისიც დასახელდა, რომ ლიტერატურულ კონკურს „საბას“ დღემდე არ დაემატა ნომინაცია საბავშვო მწერლობისთვის, არ დაემატა იმის გამო, რომ მოთხოვნა არ არის საზოგადოებისგან. აღმოჩნდა, რომ მეტ-ნაკლებად გვაქვს საბავშვო ნაწარმოებები უმცროსი ასაკის კატეგორიისთვის და გვაქვს ლიტერატურა დიდებისთვის, ცარიელია თინეიჯერების ასაკის ნიშა. მოზარდების კატეგორიისთვის ქართული ტექსტების ყველაზე დიდი სიცარიელეა. არ გჯერათ? სცადეთ და ჩამოთვალეთ თინეიჯერებისთვის ქართული ტექსტები. დამერწმუნეთ, ისევე გაგიჭირდებათ, როგორც მე. გარკვეული თხოვნაც იყო მწერლებისადმი, რომ იფიქრონ ამაზე და შექმნან ისეთი ნაწარმოებები, რომლებიც მოზარდების ინტერესებზე იქნება მორგებული და მხოლოდ მათ ენაზე შექმნილი. დისკუსიის დროს აქცენტები გაკეთდა იმაზეც, რომ ლიტერატურის ნაკლებობასთან ერთად, პრობლემებია სკოლაშიც. ყურადღება გამახვილდა სახელმძღვანელოების იმ ხარვეზებზე, რომელიც გენდერულ დისბალანსს გულისხმობს — პერსონაჟი გოგო-ბიჭები. ასევე ინკლუზიური სწავლების მიმართულებითაც — არც ერთ სახელმძღვანელოში განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვის ილუსტრაცია არ არსებობს, მათაც ისევე უნდა შეძლონ იდენტიფიცირება, როგორც დანარჩენებმა. მაგალითად, სახელმძღვანელოს ყდაზე გამოსახულ ფოტოზე, სადაც ბავშვები სკოლისკენ მიდიან, ვერსად იპოვით ეტლიან ბავშვს — ახლის მიღება თითქოს გვინდა, მაგრამ სინამდვილეში გვეშინია. დღევანდელი სკოლა, მიუხედავად იმისა, რომ დამოკიდებულებები შეიცვალა, ჩაკეტილ და შეშინებულ ახალგაზრდებს ზრდის — ასეთი განცხადებებიც გაკეთდა, მაგალითად, დასახელდა ერთ-ერთი პედაგოგის შემთხვევა. როცა ის პირველკლასელებთან შევიდა გაკვეთილზე, პატარები მასწავლებლის მიახლოებისას, თავზე ხელს იფარებდნენ. ეს მათი ბუნებრივად თავდაცვის ინსტინქტი იყო — სამწუხაროდ, ბავშვების უმრავლესობა ფიზიკური ძალადობის ქვეშ იმყოფებოდა; უკეთესი მდგომარეობა არც სტუდენტებთან გვაქვს, 40 სტუდენტი ლექტორს ფეხზე პროტესტის ნიშნად წამოუხტა, ამის მიზეზი წარმართობა და ფოლკლორის თემა გახდა. „უფლის სახელს ამაოდ ამდენჯერ ნუ ახსენებთ!“ — ამ მოთხოვნით ლექტორი იძულებული გახდა, თემა შეეცვალა. სინამდვილეში რეალობა ასეთი მძიმეა. ამის უმთავრესი მიზეზი რომ განათლებაა, ალბათ, ამას შეხსენებაც არ სჭირდება. რა თქმა უნდა, ლიტერატურას დიდწილად შეუძლია შეცვალოს ბევრი რამ, მაგრამ მთავარია, როგორ მივიყვანოთ ეს ბავშვები ლიტერატურამდე. „ეს ყველა ჩვენგანის ვალია, უპირველესად კი განათლების სისტემის“ — ეს ის მთავარი გზავნილია, რომელიც დისკუსიისას გამოიკვეთა. კითხვა, ანუ სიყვარული ბრძანებითი კილოს გარეშე მართალია, დისკუსიაში ეს არავის უხსენებია, მაგრამ მე, პირველ რიგში, არც მეტი და არც ნაკლები, წიგნის კითხვის შესაყვარებელი მეთოდოლოგიის სახელმძღვანელო, ფრანგი მწერლის, დანიელ პენაკის „რომანივით საკითხავი“ გამახსენდა. „კითხვის მათრახის“ ნაცვლად, მათ, ვისაც გულწრფელად აწუხებთ, რატომ არ კითხულობს ახალგაზრდა თაობა წიგნს, მწერალი საუკეთესო გზებს სთავაზობს ნაწარმოებით, რომელიც იმ შეცდომებზეა აგებული, რასაც მშობლები შვილებთან ურთიერთობისას უშვებენ. მწერალი კითხვის სიყვარულს, ზოგადად სიყვარულს ადარებს, რომელიც თუკი მოვიდა, არასდროს გვკითხავს, გვაქვს თუ არა ამის დრო — „კითხვის დრო არასდროს მქონია, მაგრამ თუ რომანმა დამაინტერესა, ვერაფერი შემიშლის ხელს მის დამთავრებაში“ — წერს ის. კითხვა, ანუ სიყვარული, მხოლოდ ბრძანებითი კილოს გარეშე, არანაირ გამართლებას არ აძლევს წაკითხულის გადამოწმებას, კრიტიკოსობას ან ანალიტიკოსობას, რადგან ფიქრობს, რომ: „ამით ვითომდა წიგნის უზენაესობას ვაღიარებთ, მის წინაშე ვიხრით ქედს, სინამდვილეში კი უბრალოდ ვამუნჯებთ მას. საკუთარი კომპეტენტურობის ტყვეობაში მოქცეულნი, წიგნის სათქმელს ჩვენი სათქმელით ვანაცვლებთ. იმის მაგივრად, რომ ჩვენი სახით წიგნი ღაღადებდეს, წიგნს ჩვენი ჭკუის გამოსამზეურებელ ასპარეზად ვხდით“. „წიგნები იმისთვის კი არ იწერება, რომ მათზე ილაპარაკონ, არამედ იმისთვის, რომ წაიკითხონ“. რადგანაც დისკუსია ბავშვის უფლებათა კონვენციას მიეძღვნა, ვფიქრობ, პენაკის რჩევების ჩამონათვალი მკითხველის უფლებების „კონვენციაა“: უფლება — არ წავიკითხოთ. უფლება — გამოვტოვოთ გვერდები. უფლება — ბოლომდე არ წავიკითხოთ. უფლება — ხელახლა წავიკითხოთ. უფლება — ვიკითხოთ, რაც გვინდა. უფლება — ბოვარიზმის (ტექსტუალური გზით გადამდები დაავადება). უფლება — სადაც გვინდა, იქ ვიკითხოთ. უფლება — საიდანაც გვინდა, იქიდან დავიწყოთ კითხვა. უფლება — ხმამაღლა ვიკითხოთ. უფლება — არ ვილაპარაკოთ წაკითხულზე. დაიცავით ეს უფლებები, თუ გინდათ, რომ შვილები კარგ მკითხველებად გაზარდოთ და, რაც მთავარია, პენაკის უმთავრესი რჩევა არ გამოგრჩეთ — კითხვა ბრძანებითი კილოს გარეშე.
|
