2014-10-16
სსსმ ბავშვების სწავლების პროცესის გაადვილების პირველი ცდა მრავალფეროვანი სასწავლო რესურსები და სწავლების მოქნილი მეთოდები
ლალი ჯელაძე
სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის ქართულისა და მათემატიკის დამხმარე სახელმძღვანელოები შეიქმნა. პირველი მცდელობის ავტორი საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მულტიდისციპლინური გუნდის წევრი ცირა ნარმანიაა. პროექტი საქართველოს ბანკის მიერ დაარსებულმა საქველმოქმედო ფონდმა „სიცოცხლის ხე“ მიმდინარე წელს დააფინანსა, სამომავლოდ, დაგეგმილია წიგნების მეორე დონის გამოცემა. აღნიშნული წიგნები განკუთვნილია სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე (სსსმ) მოსწავლეებისთვის, რომლებსაც, მულტიდისციპლინური გუნდის დასკვნის საფუძველზე, ეროვნული სასწავლო გეგმის დაძლევა უჭირთ და ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმებს საჭიროებენ. საგანმანათლებლო რესურსები ქვეყანაში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის ძალიან მცირეა. შესაბამისად, წიგნი საგნის მასწავლებლებს და სპეციალურ პედაგოგებს სასწავლო მიზნების მიღწევაში დაეხმარებათ. სახელმძღვანელო, რომელიც ქართულ ენასა და მათემატიკაში განმავითარებელი სავარჯიშოების კრებულს წარმოადგენს, აგებულია იმგვარად, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეები წერა-კითხვასა და მათემატიკას ხალისითა და ინტერესით შეისწავლიან. დავალებები ორიენტირებულია აღქმის, ყურადღების, მეტყველების, აზროვნების, ნატიფი მოტორული უნარების განვითარებაზე. წიგნი ორიენტირებულია მულტისენსორულ მიდგომაზე, რაც დავალებების მიზნებიდან გამომდინარე, სხვადასხვა სენსორული არხის საშუალებით ინფორმაციის გადამუშავებას გულისხმობს სწავლების პროცესში. ცირა ნარმანია, სახელმძღვანელოს ავტორი: „2003 წლიდან ვმუშაობ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებთან. მათთან მუშაობამ დამანახა ინდივიდუალური მიდგომების აუცილებლობა და იმის საჭიროება, რომ შემექმნა მათ უნარებზე მორგებული სპეციალური სავარჯიშოები, რომლებიც მოსწავლეებს დაეხმარებოდა წერა-კითხვის ათვისებაში, მეტყველების განვითარებაში, ზოგადად, სამყაროს შეცნობაში, ასევე, მარტივი არითმეტიკული უნარების განვითარებაში. შემდეგ უკვე, 2009 წლიდან, როგორც მულტიდისციპლინური გუნდის წევრი, ვაკვირდებოდი საჯარო სკოლებში სსსმ მოსწავლეების ჩართულობას, მათ განვითარებას და როცა ვხედავდი, რომ სპეციალური სახელმძღვანელოების არარსებობის გამო, პედაგოგები ვერ ახერხებდნენ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების სრულფასოვან ჩართვას საგანმანათლებლო-საგაკვეთილო პროცესში, ვთავაზობდი მათთვის ინდივიდუალურად შემუშავებულ სპეციალურ სავარჯიშოებს. მათთან მუშაობის განმავლობაში შევიმუშავე მათემატიკის და ქართული ენის სწავლების აქტივობები, რომელსაც თავი მოვუყარე სახელმძღვანელოებში და მინდა გავუზიარო სსსმ ბავშვების მშობლებსა და მასწავლებლებს. დამხმარე სახელმძღვანელოებში მოცემულია აქტივობები მათემატიკის სწავლებისა და სამყაროს შეცნობისათვის“. ლია გიგაური: „მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი დღეა. მოგეხსენებათ, ინკლუზიური განათლება ჩვენი პრიორიტეტული მიმართულებაა. პირველად შეიქმნა ინკლუზიური განათლების სტრატეგიის დოკუმენტი, რაც, თავისთავად, გულისხმობს იმას, რომ დავიწყეთ სისტემური მიდგომა ინკლუზიურ განათლებასთან მიმართებაში. თავად განათლების განვითარება სხვადასხვა ასპექტებს მოიცავს, ერთ-ერთი ყველაზე პრობლემური მიმართულება გახლავთ შესაბამისი საგანმანათლებლო რესურსების უზრუნველყოფა თითოეული კლასისთვის, რადგანაც ინდივიდუალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის ჯერჯერობით არ გვაქვს ალტერნატიული სასწავლო გეგმების ისეთი სპექტრი, რითაც მასწავლებლები იხელმძღვანელებენ და უკეთეს შედეგებს მიაღწევენ. ამ ეტაპზე, ვმუშაობთ ამ მიმართულებით. ასევე, მოსაგვარებელია საგანმანათლებლო რესურსების საკითხი. ამ სახელმძღვანელოებში, ნამდვილად განსხვავებულადაა წარმოდგენილი სწავლების სტრუქტურა და მეთოდოლოგია, მიმზიდველი და ადვილად აღსაქმელია შეთავაზებული აქტივობები, ანუ მორგებულია მიზანზე, რომ სსსმ მოსწავლეებმა ნამდვილად მიაღწიონ გარკვეულ შედეგებს. ვფიქრობ, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმძღვანელო გათვალისწინებულია, როგორც დამხმარე რესურსი, საბოლოო ჯამში, ალბათ, ძირითად რესურსად იქცევა ამ ბავშვებთან მუშაობისას, რისთვისაც მინდა მადლობა გადავუხადო ქალბატონ ცირა ნარმანიას, რადგან ყოველთვის მნიშვნელოვანია ის სახელმძღვანელო, რომელიც პრაქტიკულ მუშაობას ეყრდნობა. ეს სახელმძღვანელოები აპრობირებული და გატესტილია ავტორის მიერ, შექმნილია დაკვირვების საფუძველზე და, რაც მთავარია, ავტორმა ზუსტად იცის, რას რატომ გვთავაზობს. ასეთი რესურსების საჭიროება ძალიან დიდია, მით უფრო, როცა ამას პრაქტიკოსი ადამიანი, ჩვენი მულტიდისციპლინური გუნდის წევრი საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით გვთავაზობს.“ „მათემატიკის განმავითარებელი სავარჯიშოების კრებული“ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისა და მათი მასწავლებლებისათვის ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მიზნების მისაღწევად, სწავლების პოროცესის გაადვილების პირველი ცდაა. სახელმძღვანელოში მოცემული ინფორმაცია მარტივი, ადვილად აღსაქმელი ფორმითაა წარმოდგენილი. სახელმძღვანელო ხელს შეუწყობს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის აზროვნების განვითარებას, კერძოდ: მარტივ კანონზომიერებებსა და სიდიდეებს შორის დამოკიდებულების ამოცნობისა და სიტყვიერი აღწერილობის მიხედვით ფიგურის ამოცნობისა და მოდელის შექმნის უნარების განვითარებას; გაეცნობიან ნატურალურ რიცხვებს ათის ფარგლებში; შეუსაბამებენ რაოდენობას შესაბამის რიცხვს; შეადარებენ რაოდენობებს; ამოიცნობენ და დაახასიათებენ ბრტყელ გეომეტრიულ ფიგურებს; შეძლებენ პერიოდული მიმდევრობის შევსებას და გაგრძელებას; გადაჭრიან მარტივ პრაქტიკულ ამოცანებს; ჩამოუყალიბდებათ არითმეტიკული მოქმედებებისა და მათი ადეკვატურად გამოყენების და მანძილის გაზომვისა და განსაზღვრის, საზომი ერთეულების (მანძილის, დროის, ფულის ერთეულების), მათ შორის, მიმართების დადგენის უნარები. აღნიშნული აქტივობების დაუფლება მოსწავლეს გაუადვილებს რიცხვის არსის გააზრებას, რაოდენობის სხვადასხვა ხერხით გამოსახვას, რიცხვებს შორის მიმართების გაგებას, რაოდენობათა შედარებას. ეს უნარ-ჩვევები მოსწავლეს სჭირდება არა მხოლოდ მათემატიკის, არამედ სხვა საგნების შესასწავლადაც. „ქართული ენის განმავითარებელი სავარჯიშოების კრებული“ მოიცავს სხვადასხვა სტრატეგიებს, ორიენტირებულია ისეთი უნარების განვითარებაზე, როგორიცაა: აღქმა, ყურადღება, აზროვნება, მეხსიერება, ნატიფი მოტორული უნარების განვითარება. წერა-კითხვის სწავლება, ზოგადად რთული პროცესია, ის დაკავშირებულია ბევრი სხვა უნარის განვითარების ერთობლიობასთან. შესაბამისად, სახელმძღვანელო არის მცდელობა იმისა, რომ სწავლაში სირთულეების მქონე მოსწავლეებს, თითოეული დავალება შესთავაზონ სხვადასხვა მეთოდით — „მოვახდინოთ ნასწავლის გენერალიზება, თითოეული ასო-ბგერის შესწავლა სხვადასხვა სიტუაციებსა და აქტივობებში, მათ შორის გამოყენებულია თვალსაჩინო მასალა, გაფერადების, გამოჭრის, აწყობის აქტივობები ეფუძნება პრაქტიკულ აქტივობებს, თამაშის პრინციპს“ — ამბობს ავტორი. სახელმძღვანელო მოიცავს 50 სიტყვის შესწავლას. თითოეული სიტყვის შესწავლა აერთიანებს 10 დავალებას, საბოლოო ჯამში სახელმძღვანელო მოიცავს ქართული ანბანის 33 ასო-ბგერის წერა-კითხვის სწავლებას, სხვადასხვა სახალისო და საინტერესო აქტივობებით. სულ მოცემულია 500 დავალება. სახელმძღვანელოს აგების პრინციპი — სწავლება „მარტივიდან — რთულისაკენ“ ეფუძნება მულტიმოდალურ მეთოდოლოგიას, რაც გულისხმობს თითოეული შესასწავლი მასალის სხვადასხვა სენსორული არხით გადამუშავების შესაძლებლობას. სხვადასხვა დავალებებში მოსწავლეებს საშუალება აქვთ გააფერადონ ასოები, გამოჭრან, ააწყონ — შესაბამისად გამოიყენონ ტაქტილური მასალა, რაც აღქმასა და დამახსოვრებას გაცილებით ეფექტურს ხდის. სახელმძღვანელოს მიზანია: გაზარდოს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ჩართულობის ხარისხი კლასში; სწავლების პრინციპი გახადოს მულტიმოდალურ მიდგომაზე ორიენტირებული; სწავლების პროცესი — მოსწავლისთვის საინტერესო, სახალისო და მრავალფეროვანი. სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვებთან მუშაობა ავტორისთვის განსაკუთრებით საინტერესოა, რადგან, როგორც თავად ამბობს: „შედეგის მიღწევისთვის აუცილებელია ინდივიდუალური მიდგომა, სიყვარული, ოპტიმიზმი და რწმენა. ცნობილია, რომ თითოეული მოსწავლის წარმატება და დასახული მიზნების მიღწევა დამოკიდებულია საგანმანათლებლო გარემოზე, რომელიც მორგებული იქნება მათ საჭიროებებს; სასწავლო რესურსები უნდა იყოს მრავალფეროვანი, ხოლო სწავლების მეთოდები — მოქნილი. შესაბამისად, ჩემ მიერ მომზადებულ კრებულებში მოცემული აქტივობები ინდივიდუალურ და მულტიდისციპლინურ მიდგომებს ეფუძნება. ინკლუზიური განათლება გულისხმობს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესში თანატოლებთან ერთად. ყველა მოსწავლე არის უნიკალური და განსხვავებული თავისი ინდივიდუალური ფიზიკური და ფსიქიკური მახასიათებლებით, ნიჭით, ემოციებით, ინტერესებით, პირადი გამოცდილებით, აკადემიური საჭიროებებით და სწავლის სტილით, რაც გათვალისწინებული უნდა იყოს სწავლების დროს. სსსმ მოსწავლეებს სპეციფიკური სასწავლო მოთხოვნები აქვთ და ამიტომ საჭიროებენ განსხვავებულ სასწავლო სტრატეგიასა და ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმას, რომელიც უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის მოთხოვნებსა და ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს, აგრეთვე, უნდა მოიცავდეს დამატებით აქტივობებს, რომელიც აუცილებელია გეგმით გათვალისწინებული მიზნების მისაღწევად.“ ეკა დგებუაძე, ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველოს უფროსი: „ეს არის დამხმარე სახელმძღვანელო, რომელიც შეუძლია გამოიყენოს კლასის დამრიგებელმა, საგნის პედაგოგმა, ასევე სპეციალურმა პედაგოგმა, მაგალითად, რესურსოთახში სხვადასხვა საჭიროების განვითარებაზე იმუშაოს მოსწავლესთან. ჩვენს სისტემაში ასეთი რესურსები მწირია და ამიტომაც ძალიან მნიშვნელოვანია. აუცილებელია, შეიქმნას დამხმარე სახელმძღვანელოები, რომლებიც უშუალოდ სხვადასხვა უნარების განვითარებისთვის იქნება განსაზღვრული. ეს სახელმძღვანელოები განსაკუთრებულად საინტერესო იმითაც არის, რომ ავტორი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მულტიდისციპლინური გუნდის წევრი, ქალბატონი ცირა ნარმანიაა. ამ ადამიანმა მუშაობის პროცესში აღმოაჩინა მნიშვნელოვანი მეთოდები და უნარების განვითარებაზე იფიქრა, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სსსმ მოსწავლისთვის. ავტორი გარკვეული წლების განმავლობაში აფასებს ასეთ ბავშვებს, აკვირდება რა უნარების განვითარება სჭირდებათ და ამ კონკრეტული უნარების განვითარებისთვის რა სავარჯიშოები იქნება მნიშვნელოვანი. სწორედ ამის მიხედვით ააგო მან სახელმძღვანელო, რისთვისაც მადლობას ვუხდი. ზოგადად, იდეას, რომ ინკლუზიური კლასებისთვის არსებობდეს სპეციალური სახელმძღვანელოები, ვეწინააღმდეგებით, რადგანაც არსებობს ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, სასწავლო გეგმა თითოეული ბავშვის საჭიროებას ინდივიდუალურად მოვარგოთ. კონკრეტული მიზნების მიღწევაში კი სწორედ ასეთი დამხმარე სახელმძღვანელოები დაგვეხმარება. მინდა დიდი მადლობა გადავუხადო საქველმოქმედო ფონდს „სიცოცხლის ხე“, რომელმაც დააფინანსა სახელმძღვანელოების გამოცემა.“ სახელმძღვანელოს ეფექტიანი გამოყენებისთვის, ფსიქოლოგი, სახელმძღვანელოების რედაქტორი თამარ ისაკაძე მასწავლებლებს და მშობლებს ასეთ რეკომენდაციებს აძლევს: — ყოველთვის უხვად გამოიყენეთ თვალსაჩინო მასალა, როდესაც ცდილობთ ბავშვს დაასწავლოთ ახალი ცნებები. მცირე მოთხრობების სწავლებისას, გამოიყენეთ პატარა სიუჟეტები, ბავშვთან ერთად შექმენით კოლაჟები და ნახატები; — მიყევით ბავშვის ინდივიდუალურ ტემპს, ნუ იჩქარებთ და ნუ შეცვლით სწრაფად მასალას. დაელოდეთ, სანამ დასახული მიზანი განმტკიცდება; — გამოიყენეთ თვალსაჩინოებები, რომელიც მხოლოდ იმ კონკრეტულ შინაარსს მოიცავს, რომელიც სასწავლო ამოცანას წარმოადგენს. ერთ ჯერზე მიეცით მხოლოდ ერთი ინსტრუქცია, დაელოდეთ, გადაამუშავებს ინფორმაციას და მხოლოდ მაშინ გადადით ახალზე, როდესაც დარწმუნდებით, რომ გაიგო ინსტრუქცია და შეასრულა. ნუ მიაწოდებთ ერთ ჯერზე ბევრ ინფორმაციას, აკონტროლეთ, რომ ინსტრუქციები იყოს მარტივი და არ შეიცავდეს სხვა, აბსტრაქტულ ცნებებს; — შეეცადეთ, რომ ისეთი საგნები, როგორიცაა კალამი, მაკრატელი, იყოს შედარებით მსხვილტარიანი, რათა გაუადვილდეს მისი მოხერხებულად დაჭერა, ხელით შესასრულებელი საქმიანობისთვის შეურჩიეთ მსხვილი, ხელში ნაკლებად სრიალა საგნები; — შეუწყვეთ ბავშვს ხელი იყოს წარმატებული მოსწავლე. გახსოვდეთ, მიუხედავად სწავლაში გამოვლენილი სირთულეებისა, სსსმ მოსწავლეს შეუძლია იყოს წარმატებული მოსწავლე. მთავარია, სწავლება იყოს მისი უნარების შესაბამისი და ადეკვატურად ორგანიზებული. თუ სწორად დაისახავთ სასწავლო მიზნებს და ამოცანებს, შეადგენთ სასწავლო გეგმას, რომელიც მთლიანად მოსწავლის საჭიროებებსა და შესაძლებლობებზე იქნება მორგებული, ის შეძლებს ეტაპობრივად დაეუფლოს მასალას და თავს იგრძნობს წარმატებულად. ფონდი „სიცოცხლის ხე“ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვებისთვის არაერთ პროექტს ახორციელებს და როგორც ფონდის დირექტორმა, თორნიკე გურულმა განაცხადა, ინტენსიურად თანამშრომლობს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან. ამჟამად კი,ს სსსმ ბავშვებისათვის ქართული ენისა და მათემატიკის განმავითარებელი სავარჯიშოების კრებულებს ყველა იმ სკოლას დაურიგებენ, სადაც სსსმ ბავშვები სწავლობენ. კრებულებში მოცემული სახალისო აქტივობები, საქართველოს მასშტაბით, 3000-მდე ბავშვს გაუადვილებს სწავლის პროცესს.
|
