2013-06-05 წერილები, რომლებიც დიდხანს ელოდა მკითხველს „შესაძლოა საქართველომ არ მიიღოს რობაქიძე, მაგრამ საქართველოს ისტორია უთუოდ აღნიშნავს, რომ იგი უღელტეხილი იყო (ლექსში, პროზაში, პრობლემის წამოყენებაში). ეს ფაქტია, ვწერ ჩემს თავზე როგორც მესამე პირი“ — ეს ფრაზა გრიგოლ რობაქიძის მიერ 1922 წლის 9 ოქტომბერს კოტე მაყაშვილთან გაგზავნილი ბარათიდანაა. გრიგოლ რობაქიძე მართლაც იტევს XX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ყველა პრობლემასა და წახნაგს. თუ არა მისი შემოქმედების სიღრმისეული ანალიზი, სრულყოფილი ვერ იქნება ქართული ლიტერატურის ისტორია. ამგვარი კვლევა შეუძლებელია დოკუმენტური მასალის გარეშე. ცოტა ხნის წინ ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დასრულდა გრიგოლ რობაქიძის პირად არქივზე მუშაობა, რომელიც 378 ერთეულს მოიცავს. მასალა დალაგებულია თემატურად და ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით — ბიოგრაფიული და საზოგადოებრივი მოღვაწეობის ამსახველი მასალა, შემოქმედება და მიმოწერა. მწერლის არქივი ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის საარქივო დეპარტამენტის მთავარმა სპეციალისტმა, ფილოლოგიის დოქტორმა ეთერ ქავთარაძემ დაამუშავა. ქალბატონი ეთერი ჩვენი რუბრიკის სტუმარია, რომელიც წერილებით აღმოჩენილი „უცნობი რობაქიძის“ შესახებ გვესაუბრება.
სალიების ფასდაუდებელი
საჩუქარი
გრიგოლ რობაქიძემ ცხოვრების უმეტესი ნაწილი ემიგრაციაში გაატარა, რაც ართულებს მისი საარქივო მასალის ერთად თავმოყრას. ამიტომ მწერლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ ყოველი ახალი დოკუმენტის გამოვლენა განუზომელ მნიშვნელობას იძენს.
ყველასთვის ცნობილია, რომ გრიგოლ რობაქიძის არქივი არ არსებობს. ის მარტოობაში გარდაიცვალა. ჟანდარმერიამ გარდაცვლილი მეორე თუ მესამე დღეს იპოვა — რობაქიძესთან მისულ ფოსტალიონს კარი არავინ გაუღო, მან ჟანდარმერია გამოიძახა, ოთახის კარი შეამტვრიეს და იქ რობაქიძის გვამი დახვდათ. კალისტრატე სალიამ პარიზიდან ჩასვლა მოასწრო და არქივი ფიზიკურ განადგურებას გადაარჩინა. მწერლის არქივი საარქივო სამმართველოს გადაეცა, მაგრამ დღეს ჟენევის არქივი აცხადებს, რომ ასეთი მასალა იქ არ ინახება. ალბათ, ყველასთვის იოლი წარმოსადგენია, თუ რა მნიშვნელობა აქვს გრიგოლ რობაქიძის ყოველ მცირე ჩანაწერსა თუ დეტალს. არქივის გარეშე ხომ შეუძლებელია მწერლის შესწავლა. თუ გინდა მწერალი ბოლომდე გაიაზრო და ჩასწვდე, მის არქივსა და შემოქმედებას უნდა იცნობდე, ეს ერთი მთლიანობაა. დღეს ჩვენ რაც გვაქვს მწერლის არქივიდან — 378 ერთეული — ძირითადად, კალისტრატე სალიას მოწოდებულია. რასაკვირველია, საზოგადოებისთვის ისიც საინტერესო იქნება, თუ როგორ მოხვდა ეს ყველაფერი კალისტრატე სალიასთან. 200-მდე წერილი, რომლებსაც რობაქიძე კალისტრატესა და ნინოს უგზავნიდა, ცალ-ცალკე და ერთობლივად, კალისტრატე სალიასთან ინახებოდა. მიხაკო წერეთელმა (მიუნხენში ცხოვრობდა), გარდაცვალებამდე ანდერძის აღმასრულებლად კალისტრატე სალია დაამტკიცა. მისი გარდაცვალების შემდეგ მიუნხენში ჩასულმა კალისტრატემ მიხაკო წერეთლის საარქივო მასალა თან წაიღო პარიზში. ამ მასალებში კი გრიგოლ რობაქიძის მიხაკოსადმი მიწერილი 11 წერილი აღმოჩნდა. მიხაკო წერეთელს ანდერძში ერთ-ერთ თხოვნად ჩაუწერია, რომ მისი პირადი მიმოწერა გაენადგურებინათ. კალისტრატემ, რასაკვირველია, ეს არ გააკეთა და ასე გადარჩა მართლაც ძალიან დიდი მნიშვნელობის წერილები, მათ შორის რობაქიძის მიერ გაგზავნილი, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, უდრის მის ნაწარმოებებს. ეს რომ განადგურებულიყო, ქართული ეპისტოლური მემკვიდრეობა მართლაც გაღარიბდებოდა.
კალისტრატეს მიერ გამოცემულ ჟურნალში „ბედი ქართლისა“ აქტიურად მოღვაწეობდა გრიგოლ რობაქიძე, თითქმის ყველა ნომერში იბეჭდებოდა მისი წერილები. აქედან გამომდინარე, ჟურნალის არქივში აღმოჩნდა რობაქიძის ნაწარმოებები. მაგალითად, სწორედ ამ ჟურნალმა შემოგვინახა სუხიშვილებისადმი მიძღვნილი ცნობილი ესსეს ავტოგრაფული ხელნაწერი — „ქართული გენია როკვად განფენილი“. ასევე, „ბედი ქართლისაში“ განმეორებით დაიბეჭდა, შესწორებული ვარიანტი ორი ლექსისა, რომელიც პირველად 1920 წელს გამოქვეყნდა და წმინდა ნინოს მიეძღვნა, ესეც ავტოგრაფული ნუსხაა. ეს ყველაფერი კალისტრატე სალიამ შეაგროვა და გადმოსცა ხელნაწერთა ინსტიტუტს. გარდა ამისა, ჩვენთან დაცულია ნინო და კალისტრატე სალიების მიერ მიწერილი წერილები რობაქიძისადმი, რომლებიც მის არქივში ინახებოდა.
წლების წინ ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორი გახლდათ ქალბატონი ელენე მეტრეველი, ის ხშირად დადიოდა პარიზში, ქართული ხელნაწერების შესასწავლად და სტუმრობდა სალიების ოჯახს. მეგობრული ურთიერთობა ჰქონდათ და სწორედ ქალბატონ ელენეს ხშირმა ვიზიტებმა და მათმა ურთიერთობამ განაპირობა ამ არქივის ჩვენს ინსტიტუტში ჩამოტანა. სალიებმა არა მარტო ეს არქივი, არამედ მთელი სამეცნიერო ბიბლიოთეკა გადმოსცეს ხელნაწერთა ინსტიტუტს საჩუქრად. 90-იან წლებში, მოგეხსენებათ, ჩვენს ქვეყანაში საარქივო მასალებისთვის არავის ეცალა. შემდეგ ელენე მეტრეველი გარდაიცვალა. მისი იუბილე ახლოვდებოდა და მე დამევალა დამემუშავებინა მისი არქივი. სწორედ ამ არქივზე მუშაობისას ვნახე ეს მასალები, რომლის საფუძველზე შეიქმნა სალიების, გრიგოლ რობაქიძის და მიხაკო წერეთლის ცალკე ფონდები. რადგან დადგა გრიგოლ რობაქიძის არქივის ცალკე ფონდად გამოყოფის საკითხი, შევეცადე მასალები ჩვენს ფონდებშიც მომეძიებინა. ჩვენთან აღმოჩნდა გრიგოლ რობაქიძის რამდენიმე წერილი აკაკი წერეთელთან, არჩილ ჯორჯაძესთან, დავით წერეთელთან, მეუფე გიორგისთან (დავით ალადაშვილი) და დიმიტრი ჩოლოყაშვილთან მიწერილი. საინტერესო მასალა ინახებოდა ფონდ „სხვადასხვაში“ — გრიგოლ რობაქიძის 44 წერილი ქეთევან ამირეჯიბთან. ყველა წერილი ძირითადად ცნობილი მხატვრების სურათების რეპროდუქციებით გაფორმებულ ღია საფოსტო ბარათებზეა, რომელთაც მწერალი საგანგებოდ არჩევდა ადრესატისთვის. წერილების ბოლოს გრიგოლ რობაქიძის ხელმოწერა საგულდაგულოდაა ამოფხეკილი, სავარაუდოდ, ქეთევან ამირეჯიბის მიერ, რითაც მან წერილები გადაარჩინა. ეს მასალა ინახებოდა ადრესატთან გარდაცვალებამდე (1967 წ.), შემდეგ ხელნაწერთა ინსტიტუტს გადასცა ქალბატონმა მზექალა შანიძემ, რომლის მეუღლე რიჩარდ ამირეჯიბი ქეთევანის შვილიშვილი იყო. ეს წერილები თავად მეტყველებს, თუ რაოდენ სულიერი და ინტელექტუალური ერთობა აკავშირებდა მწერალს ამ დარბაისელ, ღირსეულ მანდილოსანთან. ქეთევანი იყო მეუღლე კონსტანტინე ამირეჯიბისა, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღვის საქართველოში სოფლის მეურნეობის მექანიზაციის დანერგვაში. ლექციებს კითხულობდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, პოლიტიკურსა და სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტებში, გარდაიცვალა 1948 წელს. მისი სახელობის იყო სოფლის მეურნეობის მექანიზაციის ინსტიტუტი. ამირეჯიბების ოჯახი დროის დიდ ნაწილს სოფელ ავლევში, საკუთარ მამულში ატარებდა. ისინი ოჯახურ ტრადიციას აგრძელებდნენ — კონსტანტინე ამირეჯიბის დედას, სოფიო არღუთინსკაიას (ქართველი მწერლების პირველი მთარგმნელი რუსულ ენაზე) ახლო მეგობრობა ჰქონდა ქართველ მწერლებთან და საზოგადო მოღვაწეებთან. გრიგოლ რობაქიძე ხშირად სტუმრობდა მათ თბილისშიც (კრილოვის ქუჩაზე) და ავლევშიც. წერილებიდან კარგად ჩანს, რომ ეს ვიზიტები შემოქმედებითი და სულიერი ენერგიით მუხტავდა მწერალს. ბარათები დათარიღებულია 1910-1913 წლებით, დაწერილია რუსულ ენაზე.
ჩვენს არქივში დაცულია, ასევე, ბოლო წერილი, რომელიც გარდაცვალებამდე ერთი დღით ადრეა დაწერილი. მისი გარდაცვალების შესახებ სამედიცინო დასკვნა 19 ნოემბერსაა დაწერილი, ხოლო წერილი 18 ნოემბერსაა კალისტრატესადმი გაგზავნილი. უკანასკნელი წერილი საქმიანია და არაფერი მიგვანიშნებს, რომ ის მეორე დღეს გარდაიცვლებოდა. ანუ ხელთ გვაქვს მთელი მისი სიცოცხლის ამსახველი წერილები —1910 წლიდან 1962 წლის 18 ნოემბრამდე. ამ წერილებში ჩატეულია მთელი მისი ცხოვრება — შემოქმედებითი თუ პირადი.
ღმერთმა ნუ ქნას, რომ მისი არქივი დაკარგულად მივიჩნიოთ, ალბათ, ეს არც ჩემს თაობას და, შესაძლოა, არც თქვენს თაობას არ მოესწროს, მაგრამ დადგება დრო და ის აუცილებლად გამოჩნდება. დღეს კი ყოველი ფურცელი და დეტალი ფასდაუდებელია გრიგოლ რობაქიძის არქივში, რომელიც დღეს ჩვენს ხელთაა.
წიგნად აკინძული
„პირადი მიმოწერა“
რაც შეეხება წიგნს, „გრიგოლ რობაქიძე — „პირადი მიმოწერა“ — შემომთავაზეს გამოგვეცა, ზვიად კვარაცხელიას პროექტის „უცნობი რობაქიძის“ სერიის ფარგლებში.
წერილები ადრესატების შემდეგ მე წავიკითხე. ერთ-ერთ წერილში რობაქიძე მიხაკო წერეთელს წერს: „...ამას გწერ იმიტომ, რომ ოდესმე ჩვენს წერილებს მოქექავენ არქივებში“. ვერ აღვწერ რა გრძნობა დამეუფლა, როცა მე აღმოვჩნდი ამ ხელნაწერების „მომქექავი“. ეს გამაოგნებელი განცდაა.
კალისტრატე სალიამ ხელნაწერთა ინსტიტუტს წერილები 80-იანი წლების ბოლოს გადმოსცა. მე არქივზე მუშაობა 2000 წელს დავიწყე. გარდა ამ წერილებისა, წიგნში შევიტანეთ მასალები, რომლებიც ჩვენს არქივში დაცული არ არის. მაგალითად, ნიკოს კაზანძაკისადმი გაგზავნილი 5 წერილი, რომლებიც თამარ მესხმა გამოაქვეყნა (თარგმნა მარიამ ქსოვრელმა).
ასევე შევიტანეთ კარლო ინასარიძის მიერ შეგროვებული წერილები, რომლის ადრესატი გახლდათ ემიგრანტი პოეტი გიორგი გამყრელიძე. კარლო ინასარიძემ ეს წერილები ქსეროასლების სახით ხელნაწერების უფლებით გამოსცა რამდენიმე ცალად აკინძული. ბატონი კარლო შესავალში წერს, რომ ყველა ეს წერილი დაკარგულია, შემორჩენილია მხოლოდ ქსეროასლები. მთელ ევროპაში ვეძებთ მის დედნებს, გამყრელიძე ჯერ ამერიკაში ცხოვრობდა, შემდეგ გერმანიაში, საფრანგეთში და სად დაიკარგა, ვერ მივაკვლიეთ. ქსეროასლებით კი, ჩვენდა საბედნიეროდ, გადარჩა წერილები.
საინტერესოა, რომ კალისტრატე სალიას არქივს მოჰყვა ერთ-ერთი წერილის დედანი, რომელიც ჩვენთან ინახება. ეს განუზომელი მნიშვნელობისაა.
წიგნში შევიდა აგრეთვე რუსი ემიგრანტი მწერლის ვიაჩესლავ ივანოვისადმი (რუსული სიმბოლიზმის მამად ითვლება, რომელიც ემიგრაციაში 20-იან წლებში წავიდა) მიწერილი წერილები. მათი ურთიერთობა ემიგრაციამდე დაწყებულა. როცა გრიგოლ რობაქიძე ტარტუში სწავლობდა ყოველ თვე ჩადიოდა პეტერბურგში და კითხულობდა ლექციებს ქართულ ლიტერატურაზე, ნიცშეზე. სწორედ ამ პერიოდში გაიცნო ვიაჩესლავ ივანოვი. წერილებში შეიტყობთ, თუ რა საოცარი გავლენა მოახდინა ივანოვმა გრიგოლ რობაქიძეზე. ვიაჩესლავ ივანოვი გარდაცვალებამდე იტალიაში ცხოვრობდა, გარდაცვალების შემდეგ იქ მისი შემოქმედების შემსწავლელი ინსტიტუტი შეიქმნა. სწორედ ამ ინსტიტუტში აღმოაჩინეს გრიგოლ რობაქიძის მიერ მიწერილი წერილები. ბუნებრივია, წერილები რუსულ ენაზეა დაწერილი, ინსტიტუტის თანამშრომელმა ჩამოგვიტანა, ვთარგმნე და წიგნში შევიტანე.
„ძვირფასო ვიაჩესლავ ივანეს ძევ!
იენიდან გწერთ, სადაც ჩემს გამომცემელ Diederichs-თან ვსტუმრობ. ჩემი მეუღლე უკან დაბრუნდა იტალიიდან. სამწუხაროდ, ცუდმა ამინდებმა ხელი შეუშალა ბოლომდე დამტკბარიყო ამ კურთხეული მხარით. თქვენთან ორჯერ შეხვედრა მის მეხსიერებაში წარუშლელი დარჩება. მოხიბლულია თქვენი პიროვნებით, როგორც რუსი და როგორც ადამიანი. Paeschke კი მხოლოდ თქვენზე ლაპარაკობს. ჩემმა მეუღლემ თქვენი სიტყვები გადმომცა: დაე, გრიგოლ ტიტეს ძეს მუდამ ვუყვარდეო. ამან ცრემლებამდე შემძრა. ეჭვი არ შეგეპაროთ თქვენდამი ჩემს სიყვარულში, ვიაჩესლავ ივანეს ძევ! მე ბოლომდე ერთგული ვრჩები მათი, ვისთან შეხვედრაც ჩემში ამ გრძნობას აღძრავს: განშორება არ არის, მაშასადამე, არც სიკვდილია. ერთ-ერთი პირველი ადგილი თქვენ გიჭირავთ იმ მცირერიცხოვან ადამიანთა შორის, რომელთაც სამყაროს საიდუმლოებებს მაზიარეს. ამაზე ჩემი წიგნები მეტყველებენ. ვფიქრობ, ადამიანი ერთადერთი არსებაა, რომელიც „გატყორცნილია“ სამყაროში, როგორც შემოქმედებითი პროექტი. რაღაც პუნქტში მან ორი საწყისი უნდა განახორციელოს. თქვენი განმარტებით, ეს ნაზავია ღვთიურისა და არაღვთიურის. ადამიანი ზეპიროვნულის პიროვნულ მაგალითად უნდა იქცეს. ესაა აზრი ღმერთის მოწამებრივი გზისა ადამიანამდე, როგორც პირუკუ, ადამიანის ასევე მოწამებრივი გზისა ღმერთამდე. ყველა ერთნაირად ვერ ართმევს თავს ამ ამოცანას. და ამიტომაც ყველა ერთნაირად უკვდავი ვერ იქნება კოსმიურად და არა მეტაფიზიკურად. ამაში ღრმად ვარ დარწმუნებული. აქედან გამომდინარე, რა სიხარული უნდა ელოდეს ადამიანს, როდესაც ის მოულოდნელად შეხვდება პიროვნებას, რომელშიც ეს ორი საწყისი თავის ძალითა და ყველა მოცემულობით სრულქმნილობამდეა დაძლეული. უფრო დაწვრილებით ამის შესახებ პირისპირ ვისაუბრებთ, როცა, სავარაუდოდ, აგვისტოში, რომში ვიქნები. წინასწარ ვტკბები თქვენთან „პითაგორულად“ საუბრის მოლოდინში.
ნათელ დღეებს გისურვებთ!“
წერილის P.S. ასე მთავრდება: „ოღონდ ერთსა გთხოვთ: ჩაღრმავებული ჭვრეტის წუთებში ზოგჯერ მეც გამიხსენეთ“.
მიმოწერით აღმოჩენილი
„უცნობი რობაქიძე“
ამ წერილებმა ახალი შტრიხები შემატა გრიგოლ რობაქიძის პიროვნებას. თავის თავს რობაქიძე მუდმივ ოპონირებას უწევდა, გარკვეული სტანდარტი შეუქმნა საკუთარ თავს — რა არის ღირებული — და ამ ღირებულებების ქვეშ ცხოვრობდა. ეს ვერაფერმა ვერ შეაცვლევინა. მას ხომ ყველაფერი აკლდა ქვეყანაზე. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, სამშობლო აკლდა, რასაც სიცოცხლის უკანასკნელ წუთამდე ვერ ინელებდა. მთელი სიცოცხლე საქართველოთი ცხოვრობდა. სიცოცხლის უკანასკნელ ათწლეულში დაწერა — საქართველო თავის მსოფლხატში, შეიძლება მართლა მითივით შექმნა წარმოდგენა ერზე და იმაზე მეტი მიაწერა ქართველ ერს, რაც არის. ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ სწორება ყოფილიყო კარგზე! სამოქალაქო საზოგადოება სხვაგვარად არც შეიქმნება, თუ რამეზე არ არის სწორება. მწერალმა ეს მითი სწორედ იმისთვის შექმნა, რომ ქვეყანას ჰქონოდა მასზე სწორება. რაც მთავარია, ეს ყველაფერი გასაჭირშიც არ დავიწყებია. როცა გიორგი გამყრელიძის წერილებზე ვსაუბრობთ, მინდა ისიც გითხრათ, რომ ყოველ წერილში გრიგოლ რობაქიძეს 5 დოლარს უდებდა, რადგან იცოდა, თუ როგორ გასაჭირში იმყოფებოდა. ის ჟენევაში ლტოლვილის შემწეობით ცხოვრობდა, ლტოლვილი იყო ყველა ქვეყანაში, არც ერთი ქვეყნის ქვეშევრდომობა არ მიიღო. მიხაკო წერეთლისადმი მიწერილ ერთ-ერთ წერილში რობაქიძე წერს: „ხშირად ვერ გეხმაურები, სამწუხაროდ. ჯერ ერთი: დრო არა მაქვს — მე, რომელსაც დრო ყოველთვის ჰქონდა. ალბათ კოსმიურმა წონასწორობამ მოითხოვა: თავს დამტეხვოდა სიცოცხლის ბოლოში მთელი სიმძიმით „წყევა ადამისა“! შემდგომ: ხელით წერა თანდათან მიძნელდება. ქართული საწერი მანქანა კი არ გამაჩნია. რამდენს მოვიგებდი მე როგორც ქართველი მწერალი, რამდენს მოიგებდა ქართველი მკითხველი, ასეთი მანქანა რომ მქონდეს! იძულებული ვარ ხელით ვწერო. ამას თან ემატება კიდევ ერთი რამ. „გასმით“ წერას უარობს ჩემი ხელი: იგი ცდილობს: ასოები „ამოჭრას“. ხანდახან ვფიქრობ: ჩემს გვარში ძველად ლურსმულ-მწერელნი თუ იყვნენ-მეთქი“. სიცოცხლის ბოლომდე ქართულ საბეჭდ მანქანაზე ოცნებობდა მწერალი.
რაღაც ამაღლებული ადამიანი იყო და თავისი თავი თვითონვე შექმნა. ერთ წერილში წერს: „ქართველთ უნდა ახსოვდეთ ეს — ბუნებით კეთილშობილნი არიან, მაგრამ აკლიათ წვართი. მე თუ რამეს მივაღწიე, მხოლოდ და მხოლოდ „წვართის“ წყალობით“. ის გამუდმებით მუშაობდა საკუთარ თავზე არა მარტო გონებრივი და ინტელექტის გაღრმავების თვალსაზრისით, არამედ პიროვნული თვისებების ჩამოსაყალიბებლად. როგორც უკვე გითხარით, მის მიერ აღიარებულ ღირებულებებზე არასოდეს, არაფრის გამო უარს არ ამბობდა.
სავსე ვარ მისი პიროვნებით. როგორც გითხარით, არქივში შესულია ორი ლექსი და ესსე „ქართული გენია როკვით განფენილი“, ასევე, ფილოსოფიური ხასიათის ჩანაწერები გერმანულ ენაზე, რომელზეც ძალიან დიდი დაკვირვებითაა საჭირო მუშაობა. მაგალითად, ადამი და ევას ცოდვად დაცემის საფუძვლების ახსნა, რასაკვირველია, ამოკითხული აქვს თეოლოგიურ თუ ფილოსოფიურ ლიტერატურაში, მაგრამ გატარებული აქვს თავის აზროვნებაში.
გრიგოლ რობაქიძის წერილებმა შემოგვინახა მისი უაღრესად საინტერესო შეხედულებები პოლიტიკაზე, ემიგრაციის მოვალეობასა და მრწამსზე, საკუთარ შემოქმედებით ლაბორატორიაზე, ჟურნალში გამოსაქვეყნებელ სტატიებზე და ყველა იმ პრობლემაზე, რომელიც მის წინაშე იდგა სულიერ და შემოქმედებით ჭრილში. ამ წერილებით, ერთგვარად, გაცოცხლდა გრიგოლ რობაქიძე.
წერილები მკითხველს დაეხმარება, ბოლომდე შეიგრძნოს გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებითი გზა, რომელიც მხოლოდ ემპირიული და ინტუიტური საფუძვლიდან არ იღებს სათავეს. მწერალი ღრმა ჭვრეტით „მარადიულ მიბრუნებაშია“ დროსა და სივრცეში. ესაა მიბრუნება შინაგანი არსის მითიურ შრეებთან. მისი აზრით, ადამიანის ქვეშეცნეული სრულყოფილიდაა გაჯერებული ცივილიზაციათა მონაპოვრით — მითიური ატლანტებიდან მოაქჟამამდე. იგი დარწმუნებულია, რომ „წვართის“ წყალობით ადამიანს შეუძლია მარადიულ მღვიძარებაში ამყოფოს ეს შრეები, რათა კაცობრიობის ისტორია ერთ მთლიანობაში აღიქმებოდეს. ამის ერთ-ერთ ძლიერ საშუალებად, ბუნებრივია, როგორც მწერალი, იგი სიტყვას მიიჩნევს.
ამ წერილების გაცნობის შემდეგ თითოეული მკითხველი თავის გრიგოლ რობაქიძეს აღმოაჩენს და საშუალება მიეცემა, ახლებურად გაიაზროს მისი შემოქმედება.
ესაუბრა
ლალი ჯელაძე
P.S. ინტერვიუს ერთ-ერთი უთარიღო, ბოლონაკლული წერილით დავასრულებ. რომლის ადრესატი უცნობია, ის ნათელს ფენს გრიგოლ რობაქიძის სულიერ მდგომარეობას ემიგრაციაში, იმ ტკივილს, რომელიც სამარეში წაიღო: „ეს არის შენი მშვენიერი ბარათი მივიღე. წავიკითხე, ცრემლები მომაწვა, სიხარულის თუ მწუხარების — სიხარულის, რადგან გულით გაგება ჩემი შემოქმედებისა ევროპაში ჩემთვის ღვთიური საჩუქარია. მწუხრის — რადგან სწორედ ასეთი გაგების დროს წინ მიდგება — მერამდენეჯერ? — შავი ბედი ჩვენი საქართველოსი... მე უარვყავი საკუთარი თავი, ვარ გახსნილი გული მარტო და გული სხეულქმნილი ნაწილია მისტიურ დაგლეჯილი დიონისისა. თუ რამ კარგი ნაყოფი გამოდის ჩემგან, ეს მადლი არის მხოლოდ და მხოლოდ დალოცვილი საქართველოს მიწისა. საქართველოს არ იცნობენ არც აქ და არც იქ. იგი უნივერსალური მოვლენაა. პატარა ერი, რომელშიაც ცოცხლობს ტომურად, ერთსხეულად სული, აღმოსავლური საშო, საცა მიწა „დედაა“ წმინდა, ისტორია უძველესი, რომელიც თავის ათასწლებიან სიგრძეზე აგროვებს ქმედით ცოცხალ ხსოვნას (ანამნეზისს), აქაა საქართველოს არსი. ეს ცხადდება ქართულ ხასიათში, ქართულ სიტყვაში, ქართულ სიმღერაში (რომელიც ღმერთკაცებისაა)... და აი ამ „დედის“, „ამ მიწის“ ტრაგიკული ხილვა ძნელია... ამ წამს ისიც არ ვიცი ცოცხალია თუ არა ჩემი წმინდა დედა, რომლის რძემ მე პირველად საქართველოს მადლი მაგემა, ვაი თუ ვეღარ ვნახო იგი, ჩემი წმინდა დედა. ცრემლებმა მიხშივრეს ბოლო დროს. დედის გული მაპატიებს ალბათ, რომ საქართველოს მოვცილდი — არა როგორც ემიგრანტი (ეს ფსიქოლოგიურად)... ვეღარ ვაგრძელებ. მოკითხვა.“
|