2013-05-29
მე, თოვლი და ორჰან ფამუქი
ვუძღვნი დედის —
ზაირა ჩხენკელი-ბაგრატიონის ხსოვნას
მოგესალმები,
ჩემო ერთგულო მკითხველო!
საპასუხისმგებლოა ასეთი აუდიტორიის სამსჯავროზე საკუთარი ნაფიქრალის გამოტანა, თუმცა ყოველთვის მიყვარს საკუთარი ხედვის მეგობრებისთვის, საინტერესო ადამიანებისთვის გაზიარება. თქვენ კი, უპირობოდ, საინტერესო ადამიანები ხართ და ის, რომ თქვენი უმრავლესობა პედაგოგია, გვაახლოებს კიდეც ერთმანეთთან.
წინამდებარე წერილი არ არის დაწერილი, როგორც საგაზეთო სტატია. ეს არის რომანის კითხვის დროს გაკეთებული ჩანაწერები, რომლებმაც შემდეგ ფეისბუკის სტატუსებად გადაინაცვლეს, ახლა კი, საგაზეთო სტატიად გაერთიანდნენ.
მოხარული ვიქნები, თუ ვისაც წაკითხული გაქვთ რომანი, თქვენს აზრს და ხედვას გაგვიზიარებთ, ისინი კი, ვისაც ჯერ არ წაუკითხავს ეს წიგნი, აუცილებლად წაიკითხავენ.
პატივისცემით, ინგა ბაგრატიონი
***
თბილისში, წიგნების მაღაზიაში „სანტა ესპერანსა“, რომელიც აღმაშენებლისა და უზნაძის შემაერთებელ პატარა ქუჩაზეა და სადაც ვიყიდე ორჰან ფამუქის „თოვლი“, თაროებზე ანბანის მიხედვით დაწყობილი წიგნების მესამე რიგის პირველ თაროზე დავინახე წიგნი, რომელსაც ყდაზე ყვითელი, უფრო სწორად სტაფილოსფერი ფურცელი ჰქონდა მიმაგრებული ე.წ. „სკრეპით“ და ზედ ხელნაწერი შრიფტით რაღაც ეწერა. სათაურად კი... „წიგნის ნეკროლოგი“ ჰქონდა.
მეორე წიგნზეც იყო უფრო ღია ფერის ფურცელი მიმაგრებული ე.წ. „სკრეპით“, რაღაც ტექსტით, მაგრამ მას არ ეწერა „წიგნის ნეკროლოგი“.
დამაინტერესა, მაგრამ იმ სტაფილოსფერფურცლიან წიგნს ხელი არ (ვერ) მოვკიდე და არ (ვერ) წავიკითხე... სიტყვამ — ნეკროლოგი — ჩემზე ცუდად იმოქმედა.
რა იყო ეს — მარკეტინგული გათვლა, თუ ავტორის პოზიცია წიგნისადმი, თუ ახალი თბილისური ინტელექტუალური მოდა, თუ წიგნის სათაური?
არ ვიცი....
თუ პირველი, მაშინ ჩემთვის არ გაამართლა, რადგან ნეკროლოგს გაზეთში არ ვკითხულობ და ტელევიზორში არ ვუყურებ (ვუსმენ) და იმ გარემოში, სადაც სიცოცხლე უამრავი წიგნიდან ჩქეფს, რა საქმე აქვს ნეკროლოგს? თუ მეორეა, მკვდარ წიგნს რა უნდა წიგნების მაღაზიაში? თუ წიგნი წაკითხვისთანავე მოკვდა, ასეთი წიგნის ყიდვას და წაკითხვას რა აზრი აქვს? თითქოს ცხოვრებაში ადამიანების სიკვდილი გვაკლია, წიგნის სიკვდილის მოწმეები რომ არ გავხდეთ! თუ მესამეა, ანუ მოდაა ასეთ სათაურზე, მაშინ ბოდიში, ჩემთვის, ერთი სოფლელი, პროვინციელი წიგნის მოყვარულისთვის, თბილისური ინტელექტუალური მოდა ძალიან მაღალი მოდაა და მის არსს ასე დაუახლოებლად, ალბათ, ვერ ჩავწვდები. ამიტომ, როცა კიდევ მოვხვდები ამ ძალიან საინტერესო და მდიდარ წიგნების მაღაზიაში, აღმაშენებელსა და უზნაძეს შორის, აუცილებლად წავიკითხავ იმ „წიგნის ნეკროლოგს“ და, იქნებ, მაშინ მივიღო პასუხი ჩემს კითხვებზე.
მაგრამ ეს სათაური „წიგნის ნეკროლოგი“ არ მასვენებს... იქნებ, როცა წიგნზე იწყებ წერას, ეს კლავს თავად წიგნს?
არის ამაში რაღაც... ალბათ, იმიტომ, რომ ყველას საკუთარი ხედვა აქვს წიგნისა და სხვამ შეიძლება არ დაინახოს ის, რაც მე დავინახე, ან ჩემი განცდილი და ნანახი სხვას არ მოეწონოს და მისთვის ეს წიგნი მოკვდეს და აღარ წაიკითხოს; ან პირიქით, ჩემი ნაფიქრალი და განცდილი იმდენად სრული და საინტერესო იყოს, რომ ყველაფერი ითქვას წიგნის შესახებ და ჩემი ნაფიქრალის წაკითხვის შემდეგ ვინმემ თავად წიგნი აღარ წაიკითხოს, ანუ მისთვისაც მოკვდეს ეს წიგნი! არა? (სტუდენტობიდან, ალბათ, ყველას ახსოვს ასეთი მკვდარი წიგნები, რომელთა შესახებ კრიტიკიდან ვგებულობდით ყველაფერს, წიგნს კი არ ვკითხულობდით. თითქმის ყველაფერი ვიცოდით წიგნზე, მაგრამ თავად წიგნი არ წაგვიკითხავს, ანუ ის წიგნი მკვდარია ჩვენთვის.
ახლა, როცა ვკითხულობ „თოვლს“, ბევრი რამის თქმა, დაწერა, გაზიარება მინდა, მაგრამ თვალწინ ის ყვითელი, უფრო სწორად, სტაფილოსფერი ფურცელი წარწერით „წიგნის ნეკროლოგი“ მიდგას...
...კიდევ, ალბათ, ესეც უნდა დავწერო... იმ მრავალ წიგნს შორის, რომლებსაც ნეკროლოგებით ძალიან კარგად ვიცნობდი, ჩემდა სამარცხვინოდ, იყო „დიდოსტატის მარჯვენა“, რომელიც ჯერ კიდევ სკოლაში მომიკვდა... მართალია, მაშინდელი გარჩევისა და ფილმის საშუალებით ამ წიგნის შესახებ ყველაფერი ვიცოდი, მაგრამ წაკითხული არ მქონდა (ასეც ხდება).
„დიდოსტატი“ მხოლოდ ჩემმა გოგომ გამიცოცხლა, როცა, პირველად ცხოვრებაში, წიგნის კითხვაში დაათენდა და დილით დიდი ხნის დუმილის შემდეგ თქვა — „უძაანმაგრესი წიგნია“!!! და გამომიტყდა გიორგის სიკვდილზე ვიტირეო (სენტიმენტალური ნამდვილად არ არის და საერთოდ, ისე გაიზარდა, არ უტირია)... შემრცხვა და „დიდოსტატი“ გამიცოცხლდა... და ამით ბედნიერი ვარ!
ეს ამბავი იმიტომ გავიხსენე, რომ სხვისი აზრი ყოველთვის არ კლავს წიგნს! სხვისი აზრი ნაწარმოების შესახებ შეიძლება არ იყოს ნეკროლოგი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს მშრალი ანალიზი კი არ არის, არამედ — წაკითხულისადმი პირადი ემოციებისა და დამოკიდებულების გამოხატვაა.
ასეთ შემთხვევაში, შენს მკითხველში იწვევ სხვადასხვა ემოციას და მას, შეიძლება, შენთან გასაუბრება, შენთან პოლემიკა ან შენი აზრების გაზიარება მოუნდეს, მაშინ ის აუცილებლად წაიკითხავს იმ წიგნს, რომლის შესახებაც გულწრფელ ემოციებს უზიარებ, რომ თავადაც გახდეს ან არ გახდეს ამ ემოციების თანამოაზრე ან მოზიარე.
თუკი გადავწყვეტ წაკითხულ წიგნზე რამის დაწერას, ვეცდები, ასე დავწერო — გულწრფელი ემოციებით!
მაშ ასე, დავიწყოთ... დავიწყოთ ყველაფერი თავიდან!
მე მიყვარს თოვლი და, უკვე მეორე წელია, ისეთ ადგილას ვცხოვრობ და ვმუშაობ, სადაც შარშან, მაგალითად, 6 თვე თოვლი იყო და მხოლოდ სააღდგომოდ დადნა.
მე მიყვარს კითხვა და ამ ბოლო დროს უფრო აღმოსავლური ლიტერატურის გაცნობა მწადია, ამიტომ, როცა წიგნების მაღაზიაში ფამუქის ნაწარმოებები ვნახე, რა თქმა უნდა, ჩემი არჩევანი „თოვლზე“ შევაჩერე.
მე არ დავიწყებ ორჰან ფამუქის რეგალიებსა და ავტორიტეტზე წერას, ნებისმიერი „დაგუგლავს“ და ნახავს, მეც ფამუქზე მხოლოდ ვიკიპედიის ინფორმაციის გაცნობით შემოვიფარგლე, სხვა არაფერი წამიკითხავს, რადგან მეშინია, სხვისი გავლენის ქვეშ არ მოვექცე და მინდა, შევძლო ჩემი ემოციებისა და განცდების შეუფერადებლად ჩვენება.
თუ ამ ადამიანს თურქეთში არანაირი პრობლემა არ ექმნება იმისთვის, რაც ამ რომანში უწერია, მაშინ არც მთლად ისეთი ქვეყანა ყოფილა თურქეთი, როგორადაც ის ამ ნაწარმოებშია ნაჩვენები. ამ სიტყვების წერისას „თოვლის“ ერთი გმირის სიტყვები გამახსენდა, რომელსაც არ სურდა, ფამუქის მიერ დაწერილ რომანში, თურქეთი არასწორად დაენახა მკითხველს. მაგრამ ვფიქრობ, რომ სწორად დაგვანახა ავტორმა თავისი ქვეყანა, რადგან, რამდენადაც ინტერნეტი იტყობინება, ფამუქს ჰქონია პრობლემები სახელმწიფოსთან თავისი შეხედულებების გამო. თავისი ქვეყნის ან კუთხის კრიტიკას ხომ ძნელად პატიობენ.
სამწუხაროა, მაგრამ ძალიან ხშირად, როცა წიგნს ვკითხულობთ, არ ვაქცევთ ყურადღებას ეპიგრაფებს, მაშინ როცა ისინი ძალიან ბევრს გვეუბნებიან იმის შესახებ რასაც ვკითხულობთ. ალბათ, ავტორიც ეპიგრაფებს ბოლოს წერს და ამით რეზიუმირებას ახდენს იმისა, რაც უკვე დაწერა. „თოვლის“ ეპიგრაფებშიც თავმოყრილია ყვალაფერი, რაც გაშლილია რომანში: მიძღვნა ქალიშვილისადმი, საგნების საშიში ზღვარი, პოლიტიკა ლიტერატურულ ნაწარმოებში და შუა კონცერტზე გასროლილი ტყვია, ევროპა და ევროპელობა და ხალხის უფასურობა! ამით ყველაფერი ნათქვამია, მაგრამ ეს არ კლავს წიგნს, ეს არ არის წიგნის ნეკროლოგი, რამეთუ მე, როგორც მკითხველმა, უნდა გავიგო, რა კავშირია ამ ფასეულობებს შორის და რაც მთავარია — რა შუაშია აქ თოვლი!
რომანი, ერთდროულად, პოეტურად და პროზაულადაც იწყება.
ეპითეტში „უხმოა თოვლი“ უკვე ჟღერს იდუმალი და ამოუცნობი მუსიკა, რომელიც ცხოვრებით გატანჯული გლეხი ქალის სულში შეიძლება დაიბადოს.
მეორე წინადადება კი უკვე პროზაული დამღლელი მოგზაურობაა ყარსისკენ. თუკი ვინმეს გიმოგზაურიათ თურქეთში, ჩემზე კარგად გეცოდინებათ ეს გზა. ვინც არ ყოფილხართ, წარმოიდგინეთ ან კიდევ უკეთესი, იმგზავრეთ ახალციხე-ახალქალაქის გზით ახალქალაქამდე და იგრძნობთ, რა დამღლელი და დაუსრულებელი იქნებოდა სტამბოლიდან არზრუმამდე და არზრუმიდან ყარსამდე გზა.
ის, რომ რომანის პირველივე თავებში საუბარია რუსებზე, სომხებზე, ქართველებზე, საბჭოთა კავშირზე, დაბოლოს ის, რომ მოქმედება ვითარდება ყარსში და არა ანკარაში ან ანტალიაში, არამედ აქვე მეზობლად, იმთავითვე ახლობელს ხდის ამ წიგნს ქართველი მკითხველისთვის. ნაცნობი პეიზაჟები, ნაცნობი სიტუაციები, არც ისე შორეული წარსული აიოლებს რომანის კითხვას, მისი პრობლემატიკის გათავისებას და, სამწუხაროდ, ძალიან ბევრი პარალელის დანახვასაც!
რატომ სამწუხაროდ? ...იმიტომ, რომ რომანში ისეთი განუკითხაობაა აღწერილი, ისეთი საშინელებები ხდება, ისეა გაუფასურებული ადამიანის ცხოვრება და სიცოცხლე, რაღაც იდეების გამო, რომ, სამწუხაროდ, ძალიან ბევრგან ჩემი სამშობლოს უახლეს წარსულს მაგონებს.
თავიდან, როცა ფამუქის „თოვლი“ შევიძინე, ანოტაცია წავიკითხე, სადაც ეწერა, რომ მთავარი გმირი, შემთხვევით, გადატრიალების მონაწილე გახდება, წიგნს გადავხედე და ფიფქზე დაწერილი ლექსების ჩამონათვალი ვნახე, ამ ყველაფერმა: თოვლმა, ლექსებმა და გადატრიალებამ, რატომღაც პასტერნაკის „ექიმი ჟივაგო“ გამახსენა.
თოვლი, მეგონა, ყველგან და ყველასთან ერთნაირ ემოციებს იწვევდა, მაგრამ სხვაა პასტერნაკის თოვლი, რემარკის თოვლი და ფამუქის თოვლი. ყველაზე ახლოს ჩემთან სწორედ ფამუქის თოვლია, ალბათ იმიტომ, რომ გეოგრაფიულადაც ახლოსაა.
„უხმოა თოვლი... ეს რომ ლექსის დასაწყისი ყოფილიყო, თავის გრძნობას თოვლის სიჩუმეს დაარქმევდა.“
„გამსხვილებულ ფიფქებს მიშტერებოდა, ქარი ჰაერში რომ ატრიალებდა. ისინი ბავშვობისაგან შემორჩენილი ბედნიერებისა და სისუფთვის, და არა მოახლოებული უბედურების ნიშნად ეჩვენებოდა.“
„ისეთი გრძნობა ჰქონდა, რომ ეს არნახულად ლამაზი თოვლი გაცილებით დიდ ბედნიერებას მიანიჭებდა.“
„თოვლი ცხოვრებაში ერთხელ მაინც ყველას გვესიზმრებაო.“
„ახლა თოვლის საფარქვეშ თითქოს ყველაფერი წაშლილიყო და დაკარგულიყო.“
„როცა თოვლი ქალაქის ჭუჭყს, ტალახსა და სიბნელეს თავის საფარქვეშ მალავდა, კას არსებაში უმანკოების მივიწყებული გრძნობა იღვიძებდა ხოლმე.“
„აქ თოვლი დამღლელი და მოსაბეზრებელი იყო. მთელ ღამეს თოვდა. თოვა ერთი წუთითაც არ შემწყდარა.“
„ეს თოვლიც უხმოდ მოასწავებდა სამყაროს დასასრულს.“
ამ პოეტური და თან ძალიან რეალური თოვლის საფარიდან ნელ-ნელა გამოძვრება ისტორია თვითმკვლელი ისლამისტი გოგონების და თეატრალური დასის პოლიტიკური გადატრიალების. თოვლის ზვავივით იზრდება დაპირისპირება: პრინციპები თუ პირადი ბედნიერება; ევროპა თუ აღმოსავლეთი; რწმენა თუ ურწმუნოება; სამშობლო თუ უცხოეთი! და ამ დაპირისპირების გამო ჰაერში ჰკიდია კითხვა — სად არის ფარისევლობა და სად არის ჭეშმარიტება? ასეთ გლობალურ პრობლემებზე ფამუქი, თავის გმირებთან და მკითხველთან ერთად, ფიქრობს, ბჭობს და ცდილობს, სამივენი — ავტორიც, გმირებიც და მკითხველიც სწორ ან, თუნდაც, ლოგიკურად გამართლებულ გზაზე დადგნენ.
მახსოვს, სულ პირველად როდის მოვიხიბლე ავტორის ყოფნით ნაწარმოებში — ეს იყო პუშკინის „ევგენი ონეგინი“. პუშკინი ისე ლაღად, თავისუფლად, უზადო იუმორით, წრფელი თანაგრძნობით ლაპარაკობდა თავის გმირებზე, მოვლენებზე, თავის რომანზე, საკუთარ თავზე, შეუძლებელია არ მოვხიბლულიყავი (მით უმეტეს, მე არც პირველი ვიყავი და არც უკანასკნელი, ვინც პუშკინმა მოხიბლა). პუშკინის ხიბლი იმაშიც იყო, რომ ის ზოგადად კი არ ამბობდა სათქმელს, პირადად მე მეუბნებოდა, გვერდით მეჯდა, მეხუმრებოდა, თვალს მიკრავდა, მუჯლუგუნსაც კი გამკრავდა, მაცინებდა და საერთოდაც აღფრთოვანებაში მოვყავდი (მართალია, ეს ფრაზა რუსულის კალკია, მაგრამ ქართულად „აღმაფრთოვანებდა“ ძალიან პრეტენზიულია).
მოკლედ, ფამუქმა პუშკინი გამახსენა... არ ვადარებ, ისე... უბრალოდ, გამახსენა!
მე არ ვაპირებ „თოვლის“ სიუჟეტის გამჟღავნებას, უბრალოდ, კითხვის დროს გაკეთებულ ჩანიშვნებს მინდა მივსდიო და კიდევ ერთხელ დავფიქრდე, რატომ მაინცდამაინც ამ ფრაზას გავუსვი ხაზი, რა წამოედო ჩემს გულს და გონებას. ფაქტია, ამ ჩანიშვნებიდან რაღაც გულს შეეხო, რაღაც კი — გონებას, რაღაც უბრალოდ მომეწონა, რაღაცამ კი დამაფიქრა, რაღაცას დავეთანხმე, რაღაც გავაპროტესტე.
„როცა პოეზია ბედნიერებისთვის საკმარისი არ არის, პოლიტიკის ჩრდილის აუცილებლობა ჩნდება“ — ამბობს რომანის მთავარი გმირი და მე მიჩნდება ეჭვი: ჩვენთან, ჩვენს ქვეყანაში, ალბათ, რამხელა ნაკლებობაა პოეზიის, რომ მთელი ქვეყანა პოლიტიკის ჩრდილქვეშ მოექცა, პოლიტიკა კი ნამდვილად ვერ გაგვაბედნიერებს, როცა ის მხოლოდ უარყოფითი ემოციების კასკადს ბადებს საზოგადოებაში. იქნებ მივუბრუნდეთ პოეზიას — ძველს, ახალს. ახლაც არიანო ახალგაზრდა საინტერესო პოეტებიო, ჩემი სტუდენტი შვილები მეუბნებიან. რა იქნება, ერთი დღით, ტელევიზიებმა და ზოგადად პრესამ დაივიწყოს პოლიტიკა, პოლიტიკოსები, პოლიტიკანები და დავუთმოთ ჟურნალ-გაზეთების გვერდები და ტელე-რადიო ეთერი პოეზიას. ახალგაზრდა პოეტები გავიცნოთ და ძველები გავიხსენოთ, იქნებ ამან ერთი დღით მაინც გაგვაბედნიეროს. თორემ პოლიტიკის ჩრდილის გამო მზეს ვეღარ დავინახავთ, ბნელი ღამე კი ბნელი ხალხის არენაა. პოეზიისა და სიკეთის გარეშე დარჩენილი ხალხი პოლიტიკის ჩრდილქვეშ ექცევა, შედეგად კი ბევრი გაუმართლებელი მსხვერპლია.
„წლები გავიდა, სამხედრო გადატრიალებები მოხდა, ყველა დაიჭირეს და მერე გამოუშვეს. ადამიანები, რომლებიც სამაგალითოდ მიმაჩნდნენ, გამოიცვალნენ“ — ძალიან ბევრი რამ ამ რომანში საქართველოს უახლეს წარსულს მაგონებს-მეთქი უკვე ვთქვი — სამხედრო გადატრიალებები, ყველას დაჭერები და მერე ყველას გამოშვებები... და ასეთი ბევრი მსგავსება არაერთხელ შეგვხვდება კიდევ. მაგრამ ყველაზე მტკივნეული მაინც ის არის, რომ ამ გადატრიალებების (სამხედრო თუ სხვა ტიპის) შედეგად ადამიანები იცვლებიან და არა უკეთესობისკენ, ისინი ოდესღაც იყვნენ სამაგალითოები, შემდეგ კი, უბრალოდ, გამოიცვალნენ. პარალელები, პარალელები, პარალელები. ისეთი გრძნობა მრჩებოდა რომანის კითხვისას, თითქოს ფამუქის რეალობა ჩვენს რეალობაში გადმოდიოდა ან ჩვენი რეალობა ფამუქის „თოვლში“ გადასულა.
ეს სიტყვები კი იმდენად ჩემია, ცოტა არ იყოს იმედგაცრუებულიც კი დავრჩი, რომ ვიღაც კიდევ ზუსტად ასე ფიქრობს და ასე ახასიათებს ჩემს ყოფას ყარსის საქართველოსთან დამაკავშირებელ ქალაქში. „ყარსში თითქოს არც ქალაქი და არც ადამიანები ნამდვილები არ იყვნენ. აქ ყველას ან სიკვდილი, ან აქაურობისგან გაცლა უნდოდა. მაგრამ მე წასასვლელიც აღარ დამრჩენოდა. ისტორიისა და ცივილიზაციის მიღმა დავრჩი. ცივილიზაცია იმდენად შორს იყო, რომ მისი იმიტაციაც კი შეუძლებელი ხდებოდა“ — ეს გრძნობა განსაკუთრებით ძლიერია ზამთარში, როცა თოვლი, პირდაპირი მნიშვნელობით, ცივილიზაციის მიღმა გტოვებს! მართლაც და, გარდაცვლილები ან მომაკვდავები ჩამოჰყავთ რუსეთიდან და სომხეთიდან, რომ აქ დაკრძალონ! ნოდარ დუმბაძის ტიგრანასი არ იყოს, „გამოდის ჩვენი საქართველო ამათი სასაფლაო გამხდარაო“, ახალგაზრდები კი გარბიან, გარბიან რუსეთში და სომხეთში და უფრო შორეულ ქვეყნებშიც კი. სწორედ ამიტომ, აქ „კაცის ჭაჭანება არაა და აქაურობა მიტოვებულ ქალაქს ჰგავს“, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, თუ პირიქით, ამის გამო, „უეცრად მივხვდი, რომ ქალაქში გამეფებული მარტოობისა და უთვისტომობის ეს განცდა მხიბლავდა“.
გარდა იმისა, რომ თოვლით გამოწვეული მარტოობისა და უთვისტომობის განცდაა მსგავსი და ახლობელი, სულიერ-რელიგიური და პოლიტიკურ-საზოგადოებრივი ძიებებიც ნაცნობი და ახლობელია ჩვენთვის.
როცა რომანის ერთმა გმირმა — განათლებულმა, ევროპულ კულტურასთან ნაზიარებმა პოეტმა მუჰთარ ბეიმ მოინდომა რელიგიაში ეპოვა საკუთარი თავი, დაუახლოვდა ყველაზე ავტორიტეტულ შეიჰს, მაგრამ როცა აღმოაჩინა, რომ ამ ადამიანმა (შეიჰმა) არაფერი იცოდა მოდერნისტულ პოეზიაზე და ვერ გაიზიარა პოეტის დარდი, „ამან შეიჰისადმი მისი რწმენა შეარყია“. პოეტმა იცოდა, რომ შეიჰი „მარტივი ადამიანი არ იყო, უბრალოდ, ბევრი რამ არ იცოდა“ და როცა კითხვებზე, რომელიც ნებისმიერ თავისუფლად მოაზროვნე ადამიანს უნდა აწუხებდეს, მუჰთარ ბეიმ ვერ იპოვა პასუხები რელიგიაში, მაშინ მასში „ათეისტობის დროიდან შემორჩენილმა, ნახევრად რაციონალისტმა, ნახევრად უტილიტარისტმა ეშმაკმა ისევ წამოყო თავი“ და მაშინ მიხვდა, რომ სულიერ სიმშვიდეს პარტიულ ცხოვრებაში მიაღწევდა, მიხვდა, რომ იქ (პარტიაში) გაცილებით ღრმა და აზრიან სულიერ ცხოვრებას შეიქმნიდა. ჰოდა, შექმნა პარტია, „სადაც რელიგიისა და სულიერების დამფასებელი ადამიანები გაერთიანდნენ“ და თან „მარქსისტობის დროინდელი პარტიული გამოცდილება ძალიან გამოადგა“. როგორ ჰგავს ეს ყველაფერი ზუსტად იმავე პერიოდის ქართული ინტელიგენციის ძიებებს: კულტურა, ლიტერატურა, რელიგია, პოლიტიკა; კულტურა, ლიტერატურა, რელიგია, პოლიტიკა და ა.შ. და ა.შ. და, რაც მთავარია, ეს ხალხი დღემდე ამ ძიებებშია და კიდევ, არა ნაკლებ მნიშვნელოვანი ნიუანსი: მარქსისტულ-კომუნისტური პარტიული გამოცდილება ბევრს ძალიან გამოადგა.
ნიშანდობლივია ის ფაქტი, რომ პარტიის არც სახელწოდებას, არც მიმართულებას არა აქვს არსებითი მნიშვნელობა! შესაძლებელია შექმნა რელიგიური სახელწოდების ან მიმართულების პარტია მაშინ, როცა შენში ათეისტობისდროინდელი ეშმაკი და ეს პარტია მართო მარქსისტულ-კომუნისტური პარტიული გამოცდილების საშუალებით. და სამწუხაროა ის, რომ ასეთ ხალხს არც დრო, არც გარემოება, არც ასაკი არ ზღუდავს! ქვეყნის არსებობის ყოველ ახალ ეტაპზე ახალ პარტიას შექმნიან და სულ იქნებიან თავიანთი „სულიერი ცხოვრების“ ძიებაში.
„დინჯად და რაღაცნაირად, მსუყედ ბარდნიდა. გაურკვეველი მხრიდან მომავალ მოლურჯო სინათლეზე თოვლი უფრო ქათქათა ჩანდა. ეს ყველაფერი ადამიანს საოცარ სიმშვიდეს, იმედს, ძალასა და სინატიფეს ანიჭებდა.“
„ისე ნელა თოვდა, თითქოს ფიფქები ჰაერში ეკიდა, დრო კი გაჩერებულიყო ან შენელებულიყო.“
„თოვლმა ალაჰი მომაგონა, რაოდენ იდუმალი და მშვენიერია ეს ქვეყანა, ცხოვრება რა დიდი ბედნიერებაა... ეს მომაგონა თოვლმა.“
„თურქეთში ალაჰის რწმენა, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოებაში, გარკვეულ წრეში შესვლას ნიშნავდა და არა უზენაეს აზრთან და შემოქმედთან ადამიანის პიროვნულ ურთიერთობას“ — ფამუქის ამ სიტყვებს მხოლოდ სინანულით შემიძლია შევეხმიანო: ეეეჰ! მხოლოდ თურქეთში? მხოლოდ ალაჰის?
რომანში ძალიან ბევრს მსჯელობენ რელიგიაზე, რწმენაზე. მხოლოდ ამ ქვეყნის (თურქეთის) წარმომადგენლები ითვლებიან ნამდვილ მორწმუნეებად, ევროპელები კი ათეისტებად, ურწმუნოებად და ღმერთისგან მიტოვებულებად მიაჩნიათ. მართალია, მოქმედება ღმერთისგან და ხალხისგან დავიწყებულ პატარა ყარსში ვითარდება, მაგრამ მეჩვენება, რომ აზრები და პრობლემები, რომლებიც აქაა ნაჩვენები, მთლიანად თურქეთის, აღმოსავლეთის ქვეყნების, მათ შორის ჩვენი პრობლემებიცაა! რამეთუ ჩვენთანაც არიან ადამიანები, რომლებიც მხოლოდ ქართველებს თვლიან ჭეშმარიტ მორწმუნეებად და მხოლოდ ჩვენ ვართ მარადიული ცხოვრების ღირსი, არ გაგიგონიათ, რომ მხოლოდ საქართველო გადარჩება? სხვა ყველა კი... სხვა ყველა თავისი ცოდვებისთვის დაისჯება... მხოლოდ ჩვენ ვართ უცოდველები... თუმცა, ღმერთმა დაგვიფაროს ამ აზრების იმ მასშტაბებამდე გაზრდა და ისეთ რეაქციულ ფაზაში გადაყვანა, როგორც ეს „თოვლშია“.
მაგრამ როცა კითხულობ და ხედავ, ერთ დროს სეკულარისტული სახელმწიფო როგორ უბრუნდება რელიგიურ აგრესიას, მეოცე საუკუნის მიწურულს, ქვეყანაში, რომლის ნახევარი, ფაქტობრივად, ევროპაა, შიში გიპყრობს. მით უმეტეს, როცა ხედავ შენს ქვეყანაში რა აქტიურადაა ჩართული ყველა დონის რელიგიური პირი პოლიტიკაში. რელიგიისა და პოლიტიკის აღრევას რა შედეგი მოსდევს, ამას ყოველდღე ვხედავთ არაბული ქვეყნების მაგალითზე. მიმაჩნია, რომ აქ მნიშვნელობა არა აქვს სარწმუნოებას, აქ მნიშვნელოვანია რელიგიური პოლიტიკა და პოლიტიკური რელიგია. ეს დასასრულის დასაწყისი იქნება ნებისმიერ ქვეყანაში.
ფამუქი გვეუბნება: „ამ ქვეყანაში ადამიანი მშვიდად ვერ შეასრულებს ღვთისმსახურებას, თუ საერო საქმეების გამკეთებელი, ვაჭარი და პოლიტიკოსი შრომისმოყვარე ურწმუნოების იმედი არ ექნება.“ დიახაც, თუ მთელი ქვეყანა ღვთისმსახურებაზე გადავა, ვინ შეასრულებს საერო საქმეს? ვინ ივაჭრებს, ვინ მართავს სახელმწიფოს, ვინ იმუშავებს ბოლოს და ბოლოს?
მარქსისტული ტერმინოლოგიით რომ ვისარგებლოთ (რაც შემომრჩა სტუდენტური დიამატიდან), ურწმუნოები აშენებენ ცხოვრების ბაზისს, მორწმუნეების (და არა მხოლოდ მათი) ვალდებულებაა, ამ ბაზისზე იდეოლოგიური ზედნაშენი სწორად დაადუღაბონ! მაგრამ რა არის საინტერესო, იცით, ეს ეკონომიკური ბაზისი ძალიან დიდ რყევებს და კატაკლიზმებს უძლებს, არა, ზოგან და ზოგჯერ შეიძლება ბზარი მისცეს, მაგრამ ეს ბზარი იოლად შეკეთდება. აი, იდეოლოგიურ ზედნაშენზე კი რა მოგახსენოთ... ის, რომ ქრიასტიანობა ერთი რელიგია არაა და ერთმანეთი შეაჩვენეს მხოლოდ იმისთვის, რომ გავლენის სფეროები ვერ გადაინაწილეს, თავის დროზე, ამაზე უფრო ხატოვან მაგალითად რა მოვიყვანო?
„თუ ადამიანებს არ ენდობი, ცხოვრებაში ვერაფერს მიაღწევ.“
„ადამიანი ყველაზე კარგად იმას იცნობს, ვინც უყვარს.“
„პატარა ბავშვივით სულ ის მინდოდა, ჩემი ქვეყანა აყვავებულიყო, ადამიანები უფრო თავისუფლები და თანამედროვეები ყოფილიყვნენ, მაგრამ ყოველთვის მეჩვენებოდა, რომ ჩვენი რელიგია ამას ეწინააღმდეგებოდა.“
ამ სიტყვებით ავტორმა ჩემი სულის ტკივილი და ბორგვა გადმოსცა, სიტყვა ალაჰის ნაცვლად უფალი წაიკითხეთ, არ მინდა ციტატა შევცვალო, მით უმეტეს, რომ ამით არსი არ იცვლება — „მე ისეთი ალაჰი მინდა, რომელიც არ მომთხოვს, რომ მის წინაშე წარსადგომად ფეხზე გავიხადო, ვინმეს ხელზე ვემთხვიო და მუხლი მოვიდრიკო. ჩემს მარტოობას რომ გაიგებს, ისეთი ალაჰი მინდა!“ ყველაზე დიდი პრობლემა, პირადად ჩემთვის (და ვფიქრობ, არა მხოლოდ ჩემთვის), სწორედ ეს არის. მე არავის არ მინდა ვემთხვიო ხელზე, მუხლი მოვიდრიკო და ათასი სხვა, რაციონალურ აზრს მოკლებული, დოგმატი შევასრულო და, უმეტეს წილად, უამრავი მაყურებლის წინაშე, რომლებიც საკუთარ რიგს ელოდებიან ამბორისთვის!... ჩემს მარტოობას რომ გაიგებს, ისეთი უფალი მინდა! მხოლოდ მე და ის! და არანაირი მოწმეები! და მე არ მჭირდება უფლის რწმენის დემონსტრირებით საზოგადოებაში, გარკვეულ წრეებში შესვლა, მე მინდა უფალთან ადამიანური, პიროვნული ურთიერთობები მქონდეს.
სამწუხაროდ, იმათ, ვინც ასე ფიქრობს და ეს რელიგიური პოზიცია აქვთ, ზემოდან და აგრესიულადაც კი უყურებენ ისინი, ვინც თავის თავს ჭეშმარიტ მორწმუნეებად მიიჩნევენ და არ ითვალისწინებენ და იზიარებენ „თოვლის“ ახალგაზრდა გმირის სიტყვებს — „შენ ათეისტად ვერ ჩაითვლები, რადგან შენ კარგი ადამიანი ხარ“.
„თოვლი ჩემში სიცოცხლის სილამაზისა და წარმავლობის განცდას იწვევსო. მტრობის მიუხედავად, ადამიანები ძირითადად ერთმანეთს ჰგვანანო... სამყარო და დრო უკიდეგანოა, ადამიანის სამყარო კი ვიწროო. ამის გამო, როცა თოვს, ადამიანები ერთმანეთს ეკედლებიანო. თოვლი თითქოს მტრობას, სიხარბეს, ბრაზს ფარავს და ადამიანებს აახლოებსო...“
„ამ მოჯადოებულ, თითქმის წმინდა სიჩუმეში უსაშველოდ ბარდნიდა და კას მხოლოდ საკუთარი ფეხის ხმა და სუნთქვა ესმოდა. ძაღლებიც არ ყეფდნენ. თითქოს სამყაროს დასასრული დამდგარიყო, ყველასა და ყველაფრის ყურადღება თოვლს მიეპყრო. ლამპიონის მკრთალ შუქზე კამ ისიც შეამჩნია, ზოგი ფანტელი დაბლა კი არ ეშვებოდა, პირიქით, სიბნელეში მაღლა მიიწევდა.“
„ეს ნაცრისფერი პალტო, რომელსაც არასდროს იხდიდა.“
ეს ნაცრისფერი პალტო... ნაცრისფერი პალტო... პალტო...
ჩემდაუნებურად გოგოლიც გამახსენდა, რომლის გმირისათვის ახალი შინელი ყველაფერი იყო... ყველაფრის სიმბოლო იყო... და ჩეხოვიც მაგონდება და მისი ადამიანი ფუტლიარი.
რაღაცით კა ამ ორ გმირს ჰგავს.
განსაკუთრებით მისი დამოკიდებულება ამ ნაცრისფერი პალტოსადმი. ეს პალტო მისთვის იყო მცველიც, მზრუნველიც, სტატუსის მაჩვენებელიც, მოკლედ, ყველაფერი იყო...
და, რაც მთავარია, ის სულ მუდამ ამ პალტოშია, როგორც ფუტლიარში და ის მოკვდა კიდეც ამ პალტოში...
ანუ იცხოვრა და მოკვდა თავის ფუტლიარში.
„ცხოვრება, გარდა სიყვარულისა და ბედნიერებისა, ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უაზრო, რიგითი მოვლენების ჯაჭვი იყო მხოლოდ“, ანუ ცხოვრებას აზრს მხოლოდ სიყვარული და ამ სიყვარულით გამოწვეული ბედნიერება აძლევს. უსიყვარულო და უბედური ადამიანისთვის მართლაც რიგითი მოვლენების ჯაჭვია ცხოვრება.
კაც იმიტომ დარჩა თავის პალტოში, რომ სიყვარული და ბედნიერება მის ცხოვრებაში მხოლოდ დროებითი მოვლენა იყო, მთელი ცხოვრება კი, რიგითი მოვლენების ჯაჭვი იყო. მხოლოდ ეს პალტო აკავშირებდა ბედნიერებასთან. ამ მხრივ, ნამდვილად ბედისაგან დაჩაგრული ადამიანი იყო, თუმცა ფამუქი თავის სიტყვებში, აშკარად, ბედით ჩაგრულებს არ გულისხმობდა.
„მარტო ჩაგრულობა არ არის საკმარისი, მართალიც უნდა იყო. ჩაგრულთა უმრავლესობა აბსურდულამდე მტყუანია.“ — მეტად საგულისხმო სიტყვებია. ჩაგრულის მანტია, რატომღაც, ამ ბოლო დროს, წმინდანის ნიმბის ფუნქციასაც ითავსებს და ნაკლებად ჩანს ვინმე, ვინც იკითხავს, რამდენად მართალია ეს ჩაგრული? მაგრამ, სამწუხაროდ, სიმართლის დადგენა საკმაოდ რთულია... ან, იქნებ, სულაც არ არის რთული, უბრალოდ ამისთვის ნებაა საჭირო, ნება მისი, ვისაც ევალება სიმართლის დადგენა.
მაგრამ, სამწუხაროდ, მათი უმეტესობა, ვისაც ევალება სიმართლის დადგენა, აბსურდულამდე გულგრილია სიმართლისადმი.
ძალიან საინტერესო აზრი ამოვიკითხე „თოვლში“ — „გულგრილობა ადამიანს თავისუფლების შეგრძნებას ანიჭებდა“ ... ჰმ! არასდროს ამ კონტექსტში არ განმიხილავს თავისუფლება! თავისუფლება ხომ თავის უფლებაა! ანუ ადამიანი არის საკუთარი თავის უფალი და აქვს უფლება, თავად განაგოს თავისი ცხოვრება, მაგრამ ფამუქმა დამაფიქრა...
გულგრილი ადამიანი არის ის, ვისაც სხვებთან არანაირი ინტერესი არ აკავშირებს, ანუ კავშირები ან ძალიან სუსტია, ან არ არის... და თუ ადამიანი არავისთან და არაფერთან არ არის რაღაც კავშირებით მიმაგრებული, ის ნამდვილად თავისუფალია..(?!)
მაგრამ მინდა მე ასეთი თავისუფლება?
კავშირების გარეშე?
გულგრილობით მიღწეული თავისუფლება!
არა, არ მინდა!
მე მინდა, ადამიანის გულები გრილი კი არა, თბილი და ცხელი იყოს!
მე მინდა, ადამიანები ერთმანეთთან მეტად იყვნენ დაკავშირებული. აქ თავისთავად გახსენდება ნოდარ დუმბაძისეული ერთმანეთის გვერდში დგომა, რომ ადამიანების სულები არ დაობლდნენ, როცა ვიღაც გამოგვაკლდება ერთად დგომის ჯაჭვში და მხოლოდ ასე გადავა კაცობრიობა მარადისობაში და არა გულგრილობით სავსე თავისუფლებით!
საბედნიეროდ, საზოგადოება არ არის ერთხაზოვანი და მას, გულგრილობის გარდა, სიკეთის კეთების დიდი სურვილიც აქვს, თუმცა ჩვენ, ადამიანებს, ფენომენალური ნიჭი გვაქვს — ყველაფერი პრობლემად ვაქციოთ.
საყოველთაო პრობლემა, რომელიც კაცობრიობას დასაბამიდან მოსდევს და რომელიც ყველაზე დასამახსოვრებლად მაინც ლევ ტოლსტოიმ თქვა — „Дорога в ад вымощена благими намерениями“, ფამუქთან პერსონიფიცირებულია, პირდაპირ კონკრეტულ ადამიანზეა მიმართული — „ყველა კარგი ადამიანის მსგავსად, ბოროტებას ისე აკეთებ, რომ აზრზეც არა ხარ!“
რატომ გვემართება ეს ადამიანებს, რატომ გვგონია, რომ ვაკეთებთ სიკეთეს, სინამდვილეში კი ბოროტება გამოგვდის და კიდევ ერთ ქვას ვდებთ ჯოჯოხეთისაკენ მიმავალ ქვაფენილზე? ნუთუ ვერ უნდა ვისწავლოთ სიკეთისა და ბოროტების გარჩევა?
პრინციპში, ეს მართლაც რთულია; თუ გავიხსენებთ ბულგაკოვის ვოლანდის სიტყვებს — „ჩრდილი ყველა საგანს აქვს — ცოცხალსაც და არაცოცხალსაც“, ანუ ზოგადად ცხოვრება ბოროტების გარეშე იგივეა, რაც დედამიწა ცოცხალი და არაცოცხალი საგნების გარეშე, ანუ — უჩრდილოდ...
ამიტომ, როცა რამეს ვაკეთებთ, იმაზე მაინც უნდა ვიფიქროთ, რომ ჩრდილი, ანუ ბოროტება, რაც შეიძლება მოკლე და პატარა იყოს.
გული დამწვა ნახევარ გვერდზე აღწერილმა ქართველი წყვილის ყოფამ! რამდენჯერმე წავიკითხე ეს ადგილი. მინდა, ორჰან ფამუქი ტენდენციურობაში დავადანაშაულო, ქსენოფობია დავაბრალო, მაგრამ იმდენად მართალია, რასაც ის წერს, იმდენად უბრალოდ, ჩვეულებრივად, ყოველგვარი გაზვიადების გარეშე წერს, რომ ვერაფერი დავაბრალე! უბრალოდ, ძალიან დამეწვა გული...
რა ყოფით ნაშოვნი ფულით აპირებენ ისინი საქართველოში დაბრუნებას, სახლის ყიდვას და სიკვდილამდე უმუშევრად და უზრუნველად ცხოვრებას!!!
საოცარია, ქართველი ადამიანი თურქეთში მიდის და ასრულებს იმ სამუშაოს, რომელსაც საქართველოში არ გააკეთებს! და, რაც მთავარია, შემდეგ აქ, საქართველოში სიცოცხლის ბოლომდე არ აპირებს მუშაობას!
ამ ნახევარი გვერდის წაკითხვის შემდეგ დეპრესიაში ჩავვარდი და უცებ ვკითხულობ — „დეპრესიის შავი ფრინველი დღითი დღე ფრთიანდება ჩემს სულში“. ასე მხოლოდ აზიელს შეეძლო ეთქვა და ამ ლამაზმა ფრაზამ ჩემს გონებაში დეპრესიის ნაწილი გამოთიშა.
ფამუქის „თოვლის“ მთავარი გმირი პოეტია, ლექსის მუზა ყოველთვის რაღაც საოცრად არაპოეტურ სიტუაციებში აკითხავს ხოლმე და ისიც ეგრევე იწყებს წერას (მნიშვნელოვანია, რომ პასტერნაკის „ექიმი ჟივაგოსგან“ განსხვავებით, ამ გმირის არც ერთი ლექსი არ არის რომანში, ლექსების რვეული უბრალოდ დაიკარგა) და აი, ერთ-ერთი მისი „ლექსი მნიშვნელოვანწილად იმ საკითხს ეძღვნება, რამდენად შეეძლო პოეტს გონების ერთი ნაწილი გამოეთიშა, როცა ქვეყანაზე ბოროტება ზეიმობდა. მხოლოდ ის პოეტი, რომელიც ამას მოახერხებდა, შეძლებდა აწმყოს ჭეშმარიტად განცდას“.
ამ სიტყვების წაკითხვისას მივაწერე — ვითომ?
რატომღაც არ მომეწონა იმის მტკიცება, თუ პოეტი გამოეთიშებოდა რეალობას, მაშინ ის შეძლებდა აწმყოს ჭეშმარიტ განცდას.
მაგრამ, როგორ? რამდენად შესაძლებელია ეს?
და აქ, რატომღაც, მაიაკოვსკი გამახსენდა — როცა მან არ (ვერ) გამოთიშა გონება, როცა ქვეყანაზე ბოროტება ზეიმობდა, ვერ შეძლო აწმყოს ჭეშმარიტი განცდა და მაიაკოვსკი, როგორც პოეტი, მოკვდა... თვითმკვლელობამდე გაცილებით ადრე...
ნამდვილად არ მინდა იმის მტკიცება, რომ „თოვლის“ გმირის სიტყვები აბსოლუტური ჭეშმარიტებაა, მაგრამ რაღაც არის მათში...
„ენციკლოპედიაში ვნახე, სიტყვა „ათეისტი“ ბერძნული „ატჰოსიდან“ მომდინარეობს, რომლის მნიშვნელობაც ურწმუნო კი არა, ღმერთისგან მიტოვებული, ეული ყოფილა“ — ალბათ ამიტომ, ჩემი თავისთვის არასდროს მიწოდებია ათეისტი. მე ხშირად ვამბობ, რომ ვარ მატერიალისტი და ამიტომ ვერასოდეს ვიწამებ იმას, რისი ახსნაც არ შემიძლია, ან ვინმემ უნდა ამიხსნას და დამაჯეროს. ბევრ რამეს თავად ვხსნი, მატერიალურზე დაყრდნობით... მატერიალისტობა და ათეისტობა ტოლფასი არ არის, ალბათ, სწორედ ამიტომ, არასდროს მიგრძვნია თავი ღმერთისაგან მიტოვებულად.
„ათეისტი რომ იყო, ჯერ ევროპელი უნდა გახდე“ — ამბობს „თოვლის“ გმირი, ახალგაზრდა ყმაწვილი. სწორედ ამ კატეგორიულობაშია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შეურიგებლობა. ახალგაზრდა ისლამისტი თვლის, რომ ევროპელი ადამიანი ღმერთისგან მიტოვებულია, უღმერთოა და მორწმუნესთვის უღმერთო ევროპელი ვერასდროს იქნება მისაბაძი მაგალითი. სამწუხაროდ, იგივე ხედვა ჩვენს ახალგაზრდებშიც წარმოჩნდება ხოლმე — ვინც არ არის მართლმადიდებელი, ის უღმერთოა, ურწმუნო, ღმერთისაგან მიტოვებული და ჩვენ მათთან არაფერი საერთო არ გვაქვს. ეს ხედვა დამღუპველია, როგორც ცალკე აღებული ინდივიდისთვის, ასევე იმ საზოგადოებისთვის, რომელიც ამ ხედვას იზიარებს და მის კულტივირებას ახდენს.
რატომღაც გული დამწყდა, როცა რომანის კითხვისას აღმოვაჩენე, რომ ქვეყანა, რომელიც ათათურქის დროს გახდა სეკულატურული სახელმწიფო, სადაც ქალებმა უარი თქვეს ჩადრზე და თავსაბურზე, როგორც თავიანთი ღირსების შემლახავ ატრიბუტზე, ქალი აღიარებულ იქნა მამაკაცის თანასწორად და ქვეყანაში, სადაც პრემიერ-მინისტრი ქ ა ლ ი მართავდა გარკვეული დროით სახელმწიფოს, მეოცე საუკუნის მიწურულს ისევ რელიგიურ-ისლამისტურ დოგმებს უბრუნდება, გოგონები თავზე იფარებენ თავსაბურს და ამას თავიანთი ღირსების აღიარებად თვლიან, რადგან ამას ითხოვს რელიგია.
ჩემი აზრით (მე ხომ ქართველი ვარ, მაშასადამე ვარ ევროპელი), ეს აშკარად არის ნაბიჯი უკან.
გული დამწყდა თურქეთის გამო და შიში შემეპარა საქართველოს გამო, რამეთუ მართლმადიდებელი ეკლესიაც საკმაოდ მკაცრად ითხოვს გარეგანი დოგმატების შესრულებას, რაც ზოგს ჭეშმარიტი რწმენის გამოხატულებად მიაჩნია.
...ვიღაცას უკვირს ...ვიღაცას ღირსება აქვს შელახული, რომ თურმე უსმენენ!
დამისახელეთ ერთი ქვეყანა, ერთი ნორმალური მმართველობა, სადაც არ უსმენენ!
ეს ხომ ობიექტური ჭეშმარიტებაა!
ფლობ ინფორმაციას, ფლობ მსოფლიოს.
უსმენენ ყველას, ყველგან და ყოველთვის! რა იცი, რაში გამოადგება მთავრობას, ქვეყანას მოსმენილი, გაგონილი, ჩაწერილი და შენახული?!
სწორედ ასეთმა მოსმენილმა, ჩაწერილმა და შენახულმა ინფორმაციამ (სრულიად არაპოლიტიკურმა) მოახდინა ფამუქის „თოვლში“ მოქმედების შემობრუნება, კონფლიქტის გადაჭრა და იმ ფინალამდე მისვლა, რითაც მთავრდება რომანი.
და მე არ მგონია, რომ ეს მოსმენების ფაქტი მხოლოდ ფამუქის ლიტერატურული ფანტაზია იყოს.
შეიძლება ვინმემ მკითხოს — თურქეთს რატომ გვადარებო?
და მე კითხვას შევუბრუნებ — ვითომ რატომ არ უნდა შევედაროთ?
ანგარიშგასაწევი ქვეყანა არ არის თუ რა?
ჩვენზე ნაკლები ისტორია აქვს თუ რა? (მხოლოდ დროს და ვადებს არ ვგულისხმობ)
ჩვენზე ნაკლებ ჭკვიანები და ნიჭიერები არიან თუ რა? (ნობელის პრემიის ლაურეატი მაინც ჰყავთ)
ნატოში არ არის თუ ჩვენზე ნაკლები ევროპაა?
ევროპაზე და ევროპელობაზე ამ რომანში საკმაოდ მკვეთრი და მკაცრი განცხადებები კეთდება. მიუხედავად ამისა, აბსოლუტურად ნათლად ჩანს, რომ ეს არც მთავარი გმირის და არც თავად ავტორის პოზიცია არ არის.
„არც ევროპელი გავხდები და არც მათი მიმბაძველი. ჩემს ცხოვრებას გავივლი და „მე“ ვიქნები. რადგან მწამს, რომ ადამიანი ევროპელების მიბაძვისა და მათთვის დამონების გარეშეც შეიძლება იყოს ბედნიერი.“ — ამბობს ისლამისტი ტერორისტი, რომელიც რატომღაც ევროპელობას და ევროპას თუნდაც საკუთარი ბედნიერებისათვის საფრთხედ მიიჩნევს, თვლის, რომ ევროპისკენ სწრაფვა საფრთხეს უქმნის პიროვნებებს საკუთარი „მე“-ს შენარჩუნებაში, ე.ი. საფრთხეს უქმნის ერს, ქვეყანას საკუთარი სახისა და მენტალობის შენარჩუნებაში.
ევროპელობა და ზოგადად ევროპული ფასეულობები ბევრს ჩვენთანაც ქვეყნის დაქცევის, განადგურების, ეროვნულობის და ტრადიციების გაქრობის საფრთხედ მიაჩნია.
რა უშველის ამ სიტუაციას?
პასუხი ასეთი მომდის — განმანათლებლობა! ანუ უბრალოდ განათლება კი არა, ანუ ქვეყანაში ბევრი უმაღლესგანათლებული არა...
აი, სწორედ ის განმანათლებლობა, რომლითაც, თავის დროზე, ევროპამ მიიღო ის ფასეულობები და ის სახე, რითაც დღეს თავს იფასებს კაცობრიობა.
მე ცოტა სხვანაირად ვუყურებ ამ საკითხს.
მე ვამბობ, რომ ჩემი სიმდიდრე (ოჯახის გარდა) ის ხალხია, ვისაც ცხოვრებაში შევხვედრივარ. ზოგი საკმაოდ ხანმოკლე შეხვედრა და ხანმოკლე ურთიერთობაც შედის ამაში.
მიმაჩნია, რომ თუკი რამე ვიცი და შემიძლია, თუკი რამე მაქვს, ეს იმ ხალხის დამსახურებაა, ვისთან ურთიერთობის ბედნიერებაც მქონდა (სხვათა შორის, ვგულისხმობ არა მხოლოდ კეთილგანწყობილ ურთიერთობებსა და ხალხს).
და ვფიქრობ, რომ ხალხებიც, ერებიც, საზოგადოებებიც სწორედ ამ კონტექსტში უნდა განიხილავდნენ ერთმანეთთან ურთიერთობას.
ძლიერ ქვეყანას, ძლიერ მენტალობას, ძლიერ ეკონომიკას, მდიდარ ისტორიას სხვა ძლიერი ქვეყანა ვერ შთანთქავს და ვერ შეუქმნის საფრთხეს ვერც საზოგადოების მენტალობას, ვერც ქვეყნის ეკონომიკას და ვერც ერის ისტორიას.
ეს ურთიერთობები აძლიერებს და ამდიდრებს ქვეყნებს, ხოლო სხვათა მენტალობისა და კულტურის გაცნობა ნდობას ბადებს, უმეცრება კი — შიშს. სანამ არ იცი, რა აქვს იმ სხვა ქვეყანას, რისი გაკეთება ან შემოთავაზება შეუძლია, გეშინია მისი. მაგრამ თუკი იცნობ მას ახლოს, მაშინ ენდობი კიდეც, ღებულობ კიდეც და გასცემ კიდეც იმ საუკეთესოსა და უნიკალურს, რაც ერთმანეთშია.
„თოვლის“ რამდენიმე თავში აღწერილია ე.წ. გადატრიალება.
რატომ ე.წ.?
იმიტომ, რომ ამ გადატრიალებას ახდენს ხელმოცარული მსახიობი ღმერთისა და ქვეყნისაგან დავიწყებულ, თოვლით ჩაკეტილ ქალაქში.
ეს გადატრიალება იმთავითვე განწირულია!
გზები რომ გაიხსნება, ყველაფერი თავის ადგილზე დაბრუნდება.
სწორედ ეს მომენტი კიდევ უფრო ამძაფრებს და ტრაგიკულს ხდის ყოველივეს, რაც ყარსის თეატრის სცენაზე და დარბაზში ხდება.
რა ხდება — ამას მსურველი წაიკითხავს და ნახავს, მაგრამ მე როცა ეს რამდენიმე თავი ჩავიკითხე, რუსულად მივაწერე — Ужас!. რატომღაც მომეჩვენა, რომ ეს სიტყვა უფრო ზუსტად, უფრო მძაფრად და მოკლედ გადმოსცემს ყოველივეს, რაც თეატრში ხდება, ვიდრე სიტყვა „საშინელება“. ამ ხუთ მარცვალში ნამდვილად იფანტება ის სიმძაფრე, რაც ამოფეთქავს სიტყვაში „Ужас“!
რა ცუდია, როცა მართლდება შექსპირის სიტყვები — მთელი ცხოვრება თეატრია, ჩვენ კი მსახიობებიო. ცუდია იმიტომ, რომ ძალიან ბევრი ფიქრობს, რომ ამ ცხოვრებაში სხვისი როლი უნდა შეასრულოს უთუოდ, ითვალთმაქცოს და, რაც ყველაზე ცუდია, სხვისი ცხოვრებითაც ითამაშოს თავისი ამბიციების დასაკმაყოფილებლად. უნდა, რომ თავად იყოს მთავარი გმირი, მას არ აკმაყოფილებს ამ ცხოვრებაში სტატისტობა და მზადაა, გადააბიჯოს ცხედრებს და აკეთებს კიდეც ამას.
სწორედ ასეთია ფამუქის „თოვლის“ გმირი, ხელმოცარული რევოლუციონერი მსახიობი.
ადამიანი არ ფიქრობს იმას, რომ დიახ, ცხოვრება თეატრია და ყოველ ჩვენგანს ჩვენი როლი გვაკისრია ამ ცხოვრებაში — ზოგი ჰამლეტია, ზოგი — მეფე ლირი, ზოგიც კი — უბრალოდ სტატისტი.
და ამ სპექტაკლს, სახელწოდებით ცხოვრება, მხოლოდ მაშინ აქვს აზრი, როცა თავის როლს ყველა პირნათლად ასრულებს, მსახიობი არ პოლიტიკოსობს და პოლიტიკოსი არ მსახიობობს.
გადატრიალების შემდეგ, რომანში, სადღაც ისვრიან, რაღაცას აფეთქებენ, ვიღაცებს კლავენ... მაგრამ თოვლი ისევ ისეთია — „ლამაზად თოვდა! შეუპოვრად, გადაუღებლად და უხმოდ ბარდნიდა“. ჩემი ყურადღება მიიქცია იმან, რომ იმ უბედურებების და საშინელებების მიუხედავად, რაც ყარსში ხდება, ფამუქი არსად არ გვიჩვენებს სისხლს!
მისი თოვლი ყველგან თეთრია და არსად არ შეღებილა სისხლით.
სიტყვა სისხლი მხოლოდ ორ თუ სამ ადგილას გვხვდება, რომანის ბოლოსკენ.
თოვლი კი ისევ ისე უმანკოდ და უცოდველად თეთრია.
თოვლის ერთ-ერთი ფუნქცია რომანში არის ის, რომ კას ყარსში დაწერილი ლექსები თოვლის ფიფქის ქიმებზე აქვს გადანაწილებული.
იცით? ასეთი ფიფქი შარშანდელ ზამთრამდე არ მინახავს.
ჩვენთან, დასავლეთში, თუ თოვს, თოვს დიდი, მძიმე ფანტელებით, რომლებიც გაჟღენთილია წყლით და მიწაზე წვიმის დიდი წვეთებივით ეცემიან და იქვე დნებიან. დაკრისტალებული თოვლის პაწაწინა ფიფქები მხოლოდ აქ, ზღვის დონიდან 1666 მეტრზე, ყარსიდან ალბათ არც ისე შორს, ვნახე. ეს პაწაწინა კრისტალები, რომლებიც უფრო ორგანზომილებიანია, ვიდრე სამგანზომილებიანი, შეგიძლია ხელში აიღო, გულმოდგინედ დაათვალიერო ეს ექვსქიმიანი ფიფქი, ის მაინც არ დადნება, გარეთ ხომ —15 გრადუსია.
სწორედ ასეთ ფიფქზე აქვს კას განლაგებული თავისი ლექსები.
ფამუქი თვლის, რომ „ყველა ადამიანს უნდა ჰქონოდა ასეთი ფიფქი, რომელიც მისი ცხოვრების ერთგვარი შინაგანი რუკა იქნებოდა“.
ალბათ, იდეალურია ადამიანი, რომლის ცხოვრების შინაგანი რუკა ისეთი სწორი, სიმეტრიული, უნაკლო და ნაზია, როგორც ექვსკუთხაქიმებიანი კრისტალიზებული თოვლის ფიფქი...
მხოლოდ ერთია ცუდი... ეს შინაგანი რუკა ძალიან ხანმოკლე და დღენაკლული აღმოჩნდება... თუმცა, ცხოვრებაც ხომ წარმავალია...
რა ძნელია მშობლისთვის, როცა პირმშოს ხედავს პატიმრად, თავისუფლებაშეზღუდულ ადამიანად...
ერთი ჩემი უმცროსი მეგობარი ხშირად ამბობს, მამაკაცები სხვანაირად აზროვნებენ და გაცილებით იოლად უმკლავდებიან პრობლემებსო...
ხშირად ვკამათობთ... მაგრამ ზოგჯერ დათანხმება მიხდება...
აი, რა ამოვიკითხე „თოვლში“ — „შვილის პატიმრობით გამოწვეული სირცხვილი რომ გადაეტანა, თურგუთ ბეი ცდილობდა ციხისთვის ისე შეეხედა, როგორც სკოლა-ინტერნატისთვის, რომელშიც ყველა ღირსეულ მოქალაქეს უსწავლია“.
ღირსეული გამოსავალია რთული მდგომარეობიდან.
...მე კი ვიცნობდი ქალს, რომელმაც ვერ შეხედა ციხეს, როგორც ღირსეულ მოქალაქეთა სკოლა-ინტერნატს, ვერც შვილის პატიმრობით გამოწვეული სირცხვილი გადაიტანა და... გული გაუსკდა, დაეფლითა და გაუჩერდა...
მართლაც იოლად უმკლავდებიან მამაკაცები პრობლემებს.
ფამუქის „თოვლი“ იწყება და მთავრდება ჩადრის, თავსაბურავის ტარება-არტარების და ქალების თვითმკვლელობის პრობლემით. ამ ნაწარმოების ერთ-ერთი მთავარი გმირი ქალი ეუბნება გადატრიალების შემოქმედ ხელმოცარულ მსახიობს — „ძალიან მარტივად უყურებთ ცხოვრებას“.
მართლაც, ქალები იმით ვირთულებთ ცხოვრებას, რომ ბევრს ვფიქრობთ, მუდამ თვითანალიზით ვართ დაკავებული, მუდამ ვცდილობთ ნებისმიერი ქმედების თუ უმოქმედობის, სიტყვისა თუ მდუმარების პირველმიზეზი ვეძებოთ... ნუთუ იმიტომ, რომ ამაყები ვართ? მაგრამ სიამაყე ხომ ბოროტების სათავედ და ცოდვათა ცოდვად მოიაზრება. აკი ქადიფეც კი თვლის, რომ „სუიციდის მთავარი მიზეზი სიამაყეა... ქალები ნამდვილად ამ მიზეზით იკლავენ თავს... და კიდევ... ქალები მოგების იმედით იკლავენ თავს, კაცები კი მაშინ, როცა ამის იმედი ეკარგებათ“ , ანუ დიდი ფიქრის და განსჯის შემდეგ ქალი მზადაა მოიკლას თავი, ოღონდ კი დაამტკიცოს, რომ ის მართალია, ანუ მოიგოს.
როცა ჩავიკითხე „თოვლის“ ბოლო სიტყვები, გაკვირვებული და გაოცებული დავრჩი, თითქოს რაღაც დამიმალეს, ის კი არა, მომატყუეს. უფრო რომანტიკულ ფინალს ველოდი, შეიძლება უფრო ბანალურსაც კი, მაგრამ ყველაფერი სხვაგვარად დასრულდა. ალბათ, რაღაც გამომრჩა, რაღაც გამომეპარა, რაც მიმანიშნებდა იმაზე, რომ კა გააკეთებდა იმას, რაც გააკეთა. მაგრამ, მგონი გულდასმით წავიკითხე.
მაშინ ისმის კითხვა — რატომ?
ეჭვიანობა? შური? პირველობის სურვილი?
მაგრამ კა ხომ ჭკვიანი კაცი იყო. მან ხომ იცოდა, რომ დანაშაულს სჩადიოდა და ნამდვილად უნდა სცოდნოდა, რომ ამ დანაშაულით სამუდამოდ დაკარგავდა იმ ერთადერთ სიყვარულს, რომელმაც იმ უბედურების ჟამს ლექსები აწერინა. ხვდება, ხვდება ამას კა და სწორედ ამიტომ ვერ უგზავნის ვერც ერთ წერილს მას, ვისაც სიყვარულით და სიყვარულის გამო... უღალატა.
მე მგონი, ეს ნამდვილად ღალატი იყო და გამართლება კას ქმედებას არ აქვს. ალბათ, სწორედ ამიტომაც არ შემორჩა არც ერთი იმ ლექსთაგან, რომელიც იმ განუმეორებელ დღეებში იყო დაწერილი. ის სიყვარული, ის თვითძიება, ის ნათელი მოგონებები საბოლოოდ შეიბღალა, დაიჩრდილა, შერცხვენილ იქნა ღალატით და ამ ლექსებს არსებობის უფლება ჩამოართვა ბედისწერამ.
ორჰან ფამუქის „თოვლის“ კითხვისას მონიშნული თითქმის ყველა ადგილი დავაკომენტარე. ზოგან მხოლოდ ციტატები ამოვწერე უცვლელად და უკომენტაროდ.
მაინც, რატომ მომეწონა ეს რომანი?
საერთოდ, ვცდილობ მოდას არ მივსდიო არაფერში. როგორც ერთი პოპულარული რუსული ტელეგადაცემის წამყვანი, მოდის ისტორიკოსი, იმეორებს ყოველი გადაცემის დაწყებისას „Следовать моде смешно, а не следовать глупо“ — მოდაზე მიდევნება სასაცილო რამედ მეჩვენება, მაგრამ საერთოდ ჩამორჩენაც სისულელეა.
ამიტომ, ფამუქის ბუმმა გვერდით ჩამიარა, რადგან შორს ვარ, გეოგრაფიულად შორს ვარ, აქტიური ქართველი მკითხველისაგან. ფამუქის სახელი მაშინ გავიგე პირველად, როდესაც ჩემი ხელოვნებათმცოდნე ძმისშვილი აღფრთოვანებით საუბრობდა „უმანკოების მუზეუმზე“, უფრო სწორად იმაზე, თუ როგორ დააანონსა ეს რომანი მისმა ლექტორმა.
დამაინტერესა...
მაგრამ რომანი ძალიან ძვირი ღირდა.
ცოტა ხნის შემდეგ ისევ ძმისშვილთან ვნახე „უმანკოების მუზეუმი“, იმ ლექტორს მიეცა წასაკითხად.
დავიწყე კითხვა... მაგრამ არც დრო და არც სიტუაცია ხელს არ მიწყობდა ეს საკმაოდ დიდი მოცულობის წიგნი წამეკითხა. მაგრამ რამდენიმე თავის წაკითხვის შემდეგ ვიგრძენი, რომ საკმაოდ საინტერესო და თვითმყოფად მწერალთან მქონდა საქმე.
მაგრამ ეს დაინტერესება გაღიზიანებით შემიცვალა ვიღაცამ... ვინ — ნამდვილად არ ვიცი, იმიტომ რომ არ მახსოვს, ინტერნეტის უკიდეგანო სივრცეში სად (ფეისბუკის სტატუსად ჰქონდა ვინმეს თუ ბლოგზე, არ მახსოვს) წავიკითხე ფრაზა — „სვეტსკობისთვის კითხულობენ ფამუქს“, ამ ფრაზამ საერთოდ გამიქრო ფამუქის წაკითხვის სურვილი.
არ მინდოდა, ამ აგდებული, დამცინავი და შეურაცხმყოფელი ფრაზის ადრესატი მეც ვყოფილიყავი.
მაგრამ, როცა „სანტა ესპერანსაში“ მოვხვდი (გახსოვთ, ალბათ, ეს წიგნების მაღაზია აღმაშენებლისა და უზნაძის დამაკავშირებელ პატარა ქუჩაზე), ფამუქმა დამიძახა.
წიგნების მესამე რიგში, ქვედა თაროზე იდგა.
იყო „უმანკოების მუზეუმი“, „თოვლი“ და კიდევ ერთი მისი რომანი.
ამ თაროს წინ ჩავიმუხლე და წიგნებს თვალიერება დავუწყე. პირველი 19 ლარი ღირდა, მეორე — 16. ფასი არჩევანზე აშკარად გავლენას ვერ ახდენდა.
გავლენა მოახდინა სათაურმა — „თოვლი“, თოვლი ძალიან მიყვარს.
არჩევანზე გავლენა მოახდინა პირველმა აბზაცმა — „უხმოა თოვლიო... ეს რომ ლექსის დასაწყისი ყოფილიყო, თავის გრძნობას თოვლის სიჩუმეს დაარქმევდა“.
თოვლის სიჩუმის გრძნობა იმდენად ჩემი იყო, რომ გადავწყვიტე „თოვლი“ მეყიდა. მით უმეტეს, რომ ავტორი, წიგნის გარეკანიდად კამათს მპირდებოდა. მე კი ძალიან მიყვარს კამათი, რადგან მართლა ვთვლი, რომ კამათში ნამდვილად იბადება ჭეშმარიტება. მით უმეტეს, ჭკვიან ადამიანთან კამათში — ფამუქის სიჭკვიანე კი ნობელის პრემიას აქვს დადასტურებული.
მოკლედ, ასე დავრჩით მე და „თოვლი“ ერთმანეთის პირისპირ გრძელ, თოვლიან საღამოებთან ერთად.
ეს არ არის სასიყვარულო რომანი, რომლითაც შეიძლება აღფრთოვანდეს ახალგაზრდა გოგო ან სენტიმენტალური ქალი. თუმცა, სიყვარულს ამ რომანში დიდი ადგილი და უმთავრესი როლი აქვს (ბოლომდე მაინც ვერ გავარკვიე ეს სიყვარული იყო თუ რამე სხვა, რასაც სახელს ვერ ვუძებნი).
ეს არც პოლიტიკური რომანია, თუმცა სისხლიანი პოლიტიკური გადატრიალება ხდება, მაგრამ, როგორც თავად პოლიტიკა, ეს გადატრიალებაც ფარსი აღმოჩნდა, თუმცა ბევრი უდანაშაულო და უმანკო სიცოცხლე შეიწირა.
ეს არ არის ფილოსოფიური რომანი ან თეოლოგიური ტრაქტატი, თუმცა, ამ რომანში ბევრი რამ არის რელიგიაზე, რწმენაზე, მის დაცვაზე და დაცვის მეთოდებზე, ადამიანის „მე“-ზე, მის ადგილსა და დანიშნულებაზე. გმირები ბჭობენ, კამათობენ — შენც ერთვები ამ კამათში და შენც ფიქრობ მათთან ერთად, რაღაცაში ეთანხმები, რაღაცაში არა.
ორჰან ფამუქი წერს: „ეს რომანიც პოსტმოდერნისტულია. მე არ გეუბნებით, აი, სიმართლე, აი, რეალობა-მეთქი. მე ვწერ იმას, რაც სარკეში ირეკლება და როგორც შემიძლია, ვკამათობ ამაზე“.
სწორედ სარკეში არეკლილ რომანს დავარქმევდი „თოვლს“, რომელიც ყველაფერს ზუსტად იმეორებს, მხოლოდ იმ, ირეალურ სამყაროში; თითქოს არის და თითქოს არ არის კიდეც. მაგრამ რეალობა რომ არ არსებობდეს, სარკეშიც არაფერი აირეკლება.
სწორედ ამიტომ მომეწონა ეს რომანი, რომ მასში, როგორც სარკეში, არეკლილია სიყვარული, მაგრამ სიყვარულია კი?
მასში, როგორც სარკეში, არეკლილია პატარა ყარსის პოლიტიკური ცხოვრება, მაგრამ პოლიტიკაა ეს ყველაფერი?
მასში, როგორც სარკეში, არეკლილია ადამიანის, პიროვნების ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ძიებანი, მაგრამ სარკეში არეკლილი ძიება მხოლოდ და მხოლოდ ძიებად რჩება და მას არსად არ მივყავართ, გზა არ ჩანს სარკეში, რადგან ყველაფერი თოვლმა დაფარა. არა მხოლოდ ზეციდან გამოგზავნილმა ლამაზმა ექვსკუთხა ფანტელებმა, არამედ ადამიანთა გულგრილობამ, რომელიც მიუხედავად გმირების ვითომ მოქმედებისა, ცეცხლოვანი ემოციური ტირადებისა, მაინც გულგრილობის ცივ საფარქვეშ არიან მოქცეულნი და გზას ვერ ხედავენ, ვერ პოულობენ.
ელოდებიან, რომ ვიღაც მოვა და გააკეთებს მათ გასაკეთებელს.
ეს, სამწუხაროდ, ჩვენი დროის უკურნებელი სენია — გულგრილობა და იმის მოლოდინი, რომ ვიღაც მოვა და გააკეთებს შენს გასაკეთებელს.
ვამბობთ და ვქადაგებთ ერთს და ვაკეთებთ მეორეს, უფრო სწორად, არაფერსაც არ ვაკეთებთ.
მიედინება ჩვენი ცხოვრება, როგორც ყარსის ერთნაირი თოვლიანი დღეები და ამ გულგრილობის თოვლში შეიძლება გამოჩნდეს ვიღაც, ვინც გულგრილად გასწირავს თავისი ამბიციებისათვის, თავისი იდეებისათვის ხალხს, რომლებსაც არც კი იცნობს, არც აინტერესებს ისინი, ის კი არა და, საკუთარ თავსაც კი გასწირავს, რადგან არც ის აინტერსებს ვინმეს და მხოლოდ სიკვდილით შეიძლება რაღაც დროით გამოიწვიოს ინტერესი საკუთარი პერსონისადმი.
ასე რომ, ეს რომანი მრავალწახნაგა და მრავალქიმიანია, როგორც თოვლის კრისტალიზებული ფიფქები.
ნამდვილად ბევრ რამეზე დამაფიქრა, ბევრ რამეში დამარწმუნა და, უბრალოდ, იცით, ვისიამოვნე ამ რომანის კითხვისას.
ევროპული ლიტერატურისათვის დამახასიათებელ აშკარა რაციონალურობასთან და დახვეწილობასთან ერთად, მასში უხვად არის ის აღმოსავლური სიტკბო და ხიბლი, რომელიც თვით რუსთაველსაც კი განუმეორებლობას სძენს (უდავოდ, ყოველივე ამის ქართველ მკითხველთან მოტანა მთარგმნელის დამსახურებაცაა).
რომანის კითხვისას სულ მახსენდებოდა ფრაზა ცნობილი საბჭოთა ფილმიდან — „Восток дело тонкое“, ნამდვილად სათუთია აღმოსავლეთი, ზედმიწევნით დახვეწილი და მშვენიერი.
ამაზე ჩემგან საუბარი უხერხული იქნება, რადგან აღმოსავლეთის ქვეყნებში ნამყოფი არ ვარ, მაგრამ...
მხოლოდ ერთს ვიტყვი: ფამუქის „თოვლმა“ ჩემზე ისეთივე შთაბეჭდილება მოახდინა, როგორც ბორჯომში შემორჩენილმა ფირუზას სასახლემ.
ინგა ბაგრატიონი
|
