თანამედროვე ფიზიკის პოპულარიზების ხელშესაწყობად

შვეიცარიაში, ბირთვული კვლევების ევროპულ ცენტრში (CERN), მსოფლიოს მეცნიერებთან ერთად, 50-მდე ქართველი ფიზიკოსი და ინჟინერი დიდი აფეთქების ექსპერიმენტით სამყაროს შექმნის მოდელს იკვლევს. მსოფლიოში ყველაზე გიგანტურმა ამაჩქარებელმა — დიდი ადრონული  კოლაიდერი — პირველი წარუმატებელი გაშვება გასულ წელს განახორციელა. გიგანტური ამაჩქარებელი აგებულია საფრანგეთისა და შვეიცარიის საზღვარზე არსებულ ტერიტორიაზე. მას უკავია 100 მეტრის სიღრმეზე განთავსებული გვირაბი, რომლის რკალის სიგრძე 27 კილომეტრია. მისი შემქმნელების ჩანაფიქრით, ერთმანეთის საპირისპიროდ აჩქარებული მძიმე პროტონების კონები შექმნიან დიდი აფეთქების შემდგომ პირველ მიკროწამებში არსებულის მიახლოებულ პირობებს, რის შედეგადაც შეიქმნა სამყარო. შემდგომი ექსპერიმენტები გაზაფხულზე იგეგმება.
ეს ინფორმაცია რომ უფრო გასაგები გავხადოთ მკითხველისათვის, ჩვენი გაზეთის ნომრის სტუმრად  თბილისის 42-ე საჯარო სკოლის ფიზიკის მასწავლებელი თემურ გაჩეჩილაძე მოვიწვიეთ. მისი სტუმრობის მიზეზი ისიც გახლავთ, რომ ბატონმა თემურმა თბილისისა და საქართველოს რეგიონების საჯარო სკოლების ფიზიკის 13 პედაგოგთან ერთად CERN-ში სტაჟირება გაიარა. ქართველი მასწავლებლებისათვის სპეციალური სატრენინგო პროგრამა  CERN-ის ექსპერტებთან ერთად განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულმა ცენტრმა შეიმუშავა, რომლის ფარგლებშიც, 6 დღის განმავლობაში, ქართველი პედაგოგები გაეცნენ CERN-ში მიმდინარე ექსპერიმენტებს და კვლევებს, მოისმინეს ლექციები ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკასა და კოსმოლოგიაში.

— ბატონო თემურ, სულ ახლახან, 13 ქართველ პედაგოგთან ერთად,  CERN -ში სტაჟირება გაიარეთ. როგორია თქვენი შთაბეჭდილებები...
— პროგრამის ფარგლებში, CERN-ში 13 მასწავლებელი ვიმყოფებოდით.  რა იყო  მიზანი?  მოგეხსენებათ, რომ ფიზიკისადმი ინტერესი, როგორც ჩვენს ქვეყანაში,  ასევე მთელ მსოფლიოში კლებულობს. CERN-ში (ბირთვული კვლევების ევროპული ცენტრი) სხვადასხვა ქვეყნების პედაგოგებისათვის სემინარები მოეწყო, რომელიც მიზნად ისახავდა თანამედროვე ფიზიკის პოპულარიზებას და მიღწევების გაცნობას, რათა შემდგომში ჩვენ  დანარჩენ პედაგოგებს გავაცნოთ. ამ შეხვედრის ინიციატორი თავად  CERN-ის ცენტრი იყო. დააფინანსა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების  ცენტრმა.  სხვა ქვეყნის მასწავლებლებისაგან გასხვავებით, ჩვენ 3-დღიანი პროგრამის ნაცვლად,          6-დღიანი პროგრამა გვქონდა, ეს ცენტრის დამსახურებაა.
პროგრამას წარმართავდნენ უცხოეთში მოღვაწე ქართველი მეცნიერები, სწორედ ისინი გვიკითხავდნენ ლექციებს.
ჩვენი მიღების ყველაზე აქტიური მომხრე გახლდათ ირაკლი მინაშვილი, რომელიც ცენტრში მიმდინარე ერთ-ერთი უდიდესი ექსპერიმენტის — ატლასის — თანაორგანიზატორია. ახლა მოსამზადებელი სამუშაოები მიმდინარეობს, დასრულების შემდეგ, თებერვლის ბოლოს-მარტის დასაწყისში, იგეგმება დიდი ადრონული კოლაიდერის გაშვება.
პირველი  ექსპერიმენტი უკვე ჩატარდა, მისი სიმძლავრე შედარებით ნაკლები იყო. ახლა მიმდინარე მუშაობის მიზანია, მისი სიმძლავრის იმ დონემდე გაზრდა, რომ შესაძლებელი გახდეს ელემენტარულ ნაწილაკებზე დაკვირვება, რომელიც თეორიულადაა მოსალოდნელი (არსებობს თეორია ელემენტარული ნაწილაკების შესახებ),  საჭიროა დაკვირვება ჰიგსის ნაწილაკზე, რომლის აღმოჩენა  საშუალებას მოგვცემს, წარმოდგენა ვიქონიოთ ნებისმიერი ნივთიერების  მასის არსის შესახებ. აქამდე ვიცოდით, რომ  მასა ეს არის ნებისმიერი ამა თუ იმ სხეულის ინერტულობის ზომა, მაგრამ რა არის თავად მასა, ამაზე წარმოდგენას მოგვცემს ექსპერიმენტი, რომელსაც ხელმძღვანელობს ირაკლი მინაშვილი.
ის მოღვაწეობდა დუბნაში, მოსკოვის ახლოს (ბირთვული კვლევების ცენტრი), ამჟამად CERN-ში მუშაობს.
— იქნებ მოკლედ განმარტოთ რა არის ჰიგსის მექანიზმი?
— ბუნებაში არსებობს ელექტრომაგნიტური, სუსტი, ძლიერი და გრავიტაციული ურთიერთქმედება. კვანტური თეორიის მიხედვით, ელემენტარული ნაწილაკები მიკროსკოპულ მყარ ბურთულებს  კი არ წარმოადგენენ, არამედ ველის რხევად პატარა „ნაკუწებს“ — კვანტებს. ელექტრონები ელექტრონული ველის კვანტებია, ფოტონები — ელექტრომაგნიტური  ველის და ა.შ. ყველა ველს აქვს უმდაბლესი ენერგეტიკული მდგომარეობა, ვაკუუმი, ანუ როცა ნაწილაკები საერთოდ არ არიან, ველის ენერგია ნულის ტოლია. ჰიგსის (ფიზიკოსის გვარის მიხედვით) ველი კი სხვაგვარადაა მოწყობილი (თუ თეორია მცდარი არაა), მისი ვაკუუმი ნულზე მეტია. ეს არის მდგომარეობა, როცა მთელი სივრცე ჰიგსის ველითაა სავსე და მის ფონზე მოძრაობენ დანარჩენი ელემენტარული ნაწილაკები. ჰიგსის ველის მოქმედება განსაკუთრებულია, ის ხელს უშლის ნაწილაკების აჩქარებას, თუმცა არ ეწინააღმდეგება მათ თანაბარ მოძრაობას. ველის მოქმედების შედეგად ნაწილაკები უფრო ინერტულები ხდებიან, ძნელად გადაადგილდებიან, ანუ იძენენ მასას. თითქოს ველი სქელდება მათ გარშემო და უფრო მეტად, რაც მაღალია ნაწილაკების აჩქარებული მოძრაობა. ელექტრომაგნიტური ველის კვანტებზე (ფოტონებზე)  ველი არ მოქმედებს, მათ შორის „მოჭიდება“ ძალიან სუსტია, ამის გამო ისინი უმასოდ რჩებიან.
თანამედროვე ელემენტარული ნაწილაკების თეორია ეყრდნობა ელექტრომაგნიტურ და სუსტ ველებს შორის ურთიერთქმედებას — სუსტ ელექტროურთიერთქმედებას, რომელიც სამყაროს განვითარების ადრეულ ეტაპზე დაირღვა და ნაწილაკებმა შეიძინეს მასა. სწორედ ეს არის ჰიგსის სიმეტრიის დარღვევის მექანიზმი, ეს პროცესი უნდა შეისწავლოს კოლაიდერმა.
— იმისთვის, რომ დიდი კოლაიდერის ექსპერიმენტზე უფრო ნათელი წარმოდგენა  შევქმნათ, დავუბრუნდები თემას: რა არის დიდი ადრონული კოლაიდერი?
—კოლაიდერი თავისთავად აღნიშნავს დამჯახებელს — ინგლისური სიტყვიდან (კოლაიდერ)  მომდინარეობს. ხდება პროტონების, ანუ ბირთვის შემადგენელი ნაწილაკების აჩქარება და მათი მიყვანა იმ სიჩქარემდე, რომელიც თითქმის სინათლის სიჩქარის ტოლია, სინათლის სიჩქარეზე მეტი კი ბუნებაში არ არსებობს. ასეთ სიჩქარეზე  უკვე ხდება პროტონების ურთიერთდაჯახება. საექსპერიმენტოდ საშუალოდ 100  მეტრ სიღრმეზე 27-კილომეტრიანი გვირაბია გაკეთებული,  პროტონები ერთმანეთის საპირისპიროდ 27-კილომეტრიან წრეზე მოძრაობენ და ზემოთაღნიშნული სიჩქარით ერთმანეთს ეჯახებიან. პროტონების წყარო  წყალბადია, რომელიც მოთავსებულია  ბალონში, შემდეგ, ელექტრულ ველში, წყალბადს მოწყდება ელექტრონი და ერთი ატომისგან ერთი პროტონი  წარმოიქმნება — გამომდინარე იქიდან, რომ ბალონში ბევრი ატომია მოთავსებული, შესაბამისად, ბევრი პროტონი დარჩება. შემდეგ ხდება ამ პროტონების ჯგუფებად წარმოქმნა  ელექტრულ ველში, რაც  იწვევს აჩქარებას, ხოლო მაგნიტური ველი  — მათ წრიულ ტრაექტორიას.
წარმოსახვით ცოტა რთულია ამ ექსპერიმენტის ჩაწვდომა, მაგრამ მაინც შევეცდები. წარმოიდგინეთ ასეთი სურათი: 27-კილომეტრიან წრეზე, მოთავსებულია მილი (დაახლოებით 10  მეტრის დიამეტრის), გარშემო მაგნიტებია, ასევე გარკვეულ ადგილებში არის ე. წ. დეტექტორები, ანუ მიმღებები, რომლებმაც უნდა დააფიქსირონ  დაჯახების შედეგად მიღებული პროდუქტი (დაჯახების შედეგად ხომ ერთი ნაწილაკი სხვა ნაწილაკებად გარდაიქმნება). იქ უნდა იყოს ისეთი ხელსაწყო, რომელიც ამას დააფიქსირებს, რადგანაც მიღებულ პროდუქტს არც სუნი აქვს, არც გემო და არც ხმა. ანუ ამ ექსპერიმენტის მიზანია: მივიღოთ პროტონები, ავაჩქაროთ, ერთმანეთს დავაჯახოთ და დავაფიქსიროთ დაჯახების შედეგად მიღებული პროდუქტი. დღეისათვის  მთელ წრეზე დაჯახების ოთხი ადგილია. სხვათა შორის საინტერესოა ისიც, რომ ერთი მათგანი სწორედ CERN-შია. 
CERN მდებარეობს ჟენევის დასავლეთით, ქალაქ მეირანთან ახლოს. იგი ლაბორატორიების, ოფისების კომპლექსია (თავის ამაჩქარებლებთან ერთად) და გადაჭიმულია შვეიცარიიდან საფრანგეთის მხარეს — შეჭრილია საფრანგეთში. როგორც აღვნიშნე, ასეთი ოთხი ცენტრია — დიდი დაჯახების პუნქტებიდან ერთი შვეიცარიაშია და სამი — საფრანგეთში, რომელიც ქმნის ერთიანობაში მიწისქვედა და მიწისზედა კომპლექსს ექსპერიმენტებისათვის. ერთ-ერთი უდიდესი ექსპერიმენტი, რომელიც CERN-ში მიმდინარეობს, არის „ატლასი“, რომლის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი ირაკლი მინაშვილია. „ატლასში“ ხდება სწორედ ამ დაჯახების შედეგად მიღებული ნაწილაკების რეგისტრირება. 
— კონკრეტულად რა თემებს მოიცავდა ლექციების კურსი?
— ჩვენ გვიკითხავდნენ ლექციებს ელემენტარულ ნაწილაკებში, როგორც მიმოხილვითი, ისე ექსპერიმენტული, თუ როგორ მუშაობს ამაჩქარებელი,  შესაბამისად, კოლაიდერი, შემდგომ როგორ ხდება მიღებული ნაწილაკების რეგისტრაცია. დაჯახების შედეგად ამ ნაწილაკების წარმოქმნა, დაახლოებით, 10 მინუს მეჩვიდმეტე ხარისხში წამ დროში ხდება —  ანუ თექვსმეტი ნოლი და ერთიანი რომ დაწეროთ, ამდენ წამში. სამყაროს წარმოქმნის შესახებ არსებობს დიდი აფეთქების თეორია, რომლის თანახმადაც ვიგებთ, რომ იყო ერთი ზემკვრივი ნივთიერებისგან შემდგარი ნაწილაკი, რომლის აფეთქების (დაშლის, ათი მინუს მეჩვიდმეტე ხარისხში წამის დროში) შემდეგ წარმოიქმნა ისეთი ნაწილაკები, რომლებიც ამ კოლაიდერში დაჯახების შედეგად მიღებული ნაწილაკების ზომისა და თვისებების უნდა იყვნენ. ამით, ფაქტობრივად, სამყაროს წარმოქმნის მოდელის შემუშავება ხდება. ანუ ჩვენ შესაძლებლობა გვექნება გავიგოთ, თუ რა ხდებოდა სამყაროს წარმოქმნიდან ათი მინუს მეჩვიდმეტე წამის გავლის შემდეგ, მაგრამ რა ხდებოდა მანამ, დღევანდელი ტექნიკური საშუალებებით ამის გაგება შეუძლებელია. მაგრამ თუკი გვეცოდინება,  რა ხდებოდა აფეთქების შემდეგ, შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რა ხდებოდა აფეთქებამდე, ანუ ჩვენ შეიძლება ვერ დავინახოთ, ვერ დავაკვირდეთ და ვერ შევქმნათ ექსპერიმენტული სიტუაცია აფეთქებამდე რა ხდებოდა, მაგრამ შესაძლებელია გავიგოთ აფეთქების შემდეგ რა ნაწილაკები წარმოიშვა. ბუნებრივია, ეს ყველაფერი  ექსპერიმენტის წარმატებით წარმართვის შემთხვევაში გახდება შესაძლებელი, რომელიც გაზაფხულზეა დაგეგმილი. 
ჩვენი ლექციებიც სწორედ ამ საკითხებს ეხებოდა. ბატონი გია დვალის ლექციებიც ამას მიეძღვნა. ის თეორეტიკოსია, ჩვენთან სამი დღით ჩამოვიდა და სამი ლექცია წაგვიკითხა. ლექციების კურსს ასეთი სათაური ჰქონდა — ელემენტარული ნაწილაკები და კოსმოლოგია. ლექციების კურსმა მოიცვა თავისი სიდიდით აბსოლუტურად განსხვავებული მიკრო სამყარო (ელემენტარული ნაწილაკები)  და მაკრო სამყარო (კოსმოლოგია). ამ თეორიიდან კარგად ჩანს, რომ დიდი და პატარა  — უმცირესი და უდიდესი  — ერთმანეთთან დაკავშირებულია. ის, რომ სამყარო მართლაც ფართოვდება, ექსპერიმენტულად ჩანს, დღესაც იზრდება მანძილები  ვარსკვლავებსა თუ გალაქტიკებს შორის. ანუ, თუ იზრდებოდა მანძილები, უკან რომ დავბრუნდეთ დროში, ეს ყველაფერი ერთ წერტილში უნდა შეიკრიბოს.   ის ერთი წერტილია სწორედ ის ნაწილაკი, სადაც დიდი აფეთქება მოხდა. 
გარდა იმისა, რომ თეორიული ტიპის ლექციებს ვისმენდით,  ირაკლი მინაშვილისგან ვიღებდით ინფორმაციას უშუალოდ ექსპერიმენტების შესახებ.  ერთ-ერთი ლექცია აიოვას უნივერსიტეტის პროფესორმა ალექსი მესტვირიშვილმა წაგვიკითხა. ქართველი მეცნიერები ლექციებს ქართულად გვიკითხავდნენ. საინტერესო იყო ისიც, რომ, პარალელურად, მიმდინარეობდა ამ ინფორმაციის დამუშავება. ჰიგსის ნაწილაკები ძალიან ცოტა ხანს ცოცხლობენ. მაგრამ ისეთი დეტექტორები და მიმღებებია დაყენებული ამ პროცესზე, რომ დაკვირვება შესაძლებელია. ათი მინუს მეჩვიდმეტე წამი საკმარისია იმისთვის, რომ ამ ნაწილაკებზე დაკვირვება მოხდეს და  დაფიქსირდეს, რომ ისინი ნამდვილად წარმოიქმნა. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ,  ჰიგსის  ნაწილაკი ჯერ არ აღმოუჩენიათ, ახლა მიმდინარეობს ამაზე მუშაობა, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, მისი აღმოჩენის  შემთხვევაში წარმოდგენა იქმნება მასის წარმოშობაზე. 
ყოველი ლექციის შემდეგ კითხვა-პასუხით ხდებოდა მიღებული ინფორმაციის გადამოწმება-გაანალიზება. პროგრამის კოორდინატორი ინგლისელი პროფესორი მიკი სტორი გახლდათ, ის მართლაც ძალიან განათლებული ადამიანია, თავი არაფორმალური შეხვედრებითაც დაგვამახსოვრა.  გარდა ლექციებისა, პროგრამით გათვალისწინებული იყო ჟენევის დათვალიერება, რომელიც საკმაოდ საინტერესოდ იყო ორგანიზებული — მომზადებული ჰქონდათ შემეცნებითი ხასიათის პროგრამა — შემეცნებითი ტიპის კითხვარები, რომელიც ჟენევის დათვალიერებისას დაგვირიგდა.
— გარდა თეორიული კურსისა, თუ გქონდათ პრაქტიკული მუშაობა — რაიმე სახის ექსპერიმენტი?
— ბუნებრივია, ექპერიმენტს ვერ ვნახავდით, რადგანაც ამჟამად შეჩერებულია, მაგრამ იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მიმდინარეობს, იქ ყოფნა დაუშვებელია მათთვისაც კი, ვინც წარმართავს.  ერთ-ერთი ექსპერიმენტის ჩატარების ადგილი კი მოვინახულეთ. ჩვენ შესაძლებლობა მოგვეცა, გვენახა გრანდიოზულობით  რიგით მეორე ექსპერიმენტის სივრცე (90 მეტრის სიღრმეშია განთავსებული), ამ ექსპერიმენტში წამყვანი ქართველი მეცნიერია  — ალექსი მესტვირიშვილი. ექსპერიმენტის გვირაბში განთავსებულია რამდენიმე ოთახი ელექტრონული მოწყობილობებით, სადაც ამ ინფორმაციის ელექტრონულად დამუშავება ხდება, რომელიც შემდეგ მიეწოდება კომპიუტერულ ცენტრს.
კომპიუტერული ინფორმაციის გადამუშავების შესახებ ლექცია წაგვიკითხა, ასევე, ქართველმა მეცნიერმა  ვახტანგ წულაიამ. გარდა ამისა, იქ მუშაობენ ახალგაზრდა ქართველი ქალბატონები: ქეთი ქააძე და სოფიო პატარაია. დამეთანხმებით საამაყოა, როცა ამდენ ქართველ მეცნიერს თუ თანამშრომელს  ნახავ CERN-ში.
ძალიან საინტერესო იყო, ასევე, ინდოელი მეცნიერის, მანჯიტ დოსანჯის მიერ წაკითხული ლექცია ბიოლოგიური ზემოქმედების შესახებ (რა ბიოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენენ დაჯახების შედეგად წარმოქმნილი ნაწილაკები სხვადასხვა ცოცხალ უჯრედებზე).
გარდა ამისა, გვქონდა პრაქტიკული მეცადინეობაც. მოგეხსენებათ, რომ არსებობს კოსმოსური სხივები. ყველა ის ნაწილაკი, რომელიც ამაჩქარებელზე მიიღება დაჯახების შედეგად და  ასევე, ბუნებრივი აუჩქარებელი —  გალაქტიკები და სამყარო, სადაც მიმდინარეობს სხვადასხვა აფეთქებები, რომლის  შედეგადაც წარმოიქმნება ნაწილაკები. მაგალითად,  ისეთი ნაწილაკი, როგორიც არის მიონი, რომლის მოძრაობის კვალზე დაკვირვება შესაძლებელია ისეთ ხელსაწყოში, როგორიცაა ნისლოვანი კამერა, ანუ ცნობილი ვილსონის კამერა.  ეს იყო ერთ-ერთი პირველი კამერა, სადაც აკვირდებოდნენ  ელემენტარული ნაწილაკების კვალს, რომელსაც ისინი ტოვებენ. თვითონ ნაწილაკს ვერ დაინახავ, მაგრამ შეგიძლია დაინახო დაახლოებით ისეთივე კვალი, როგორსაც თვითმფრინავი ტოვებს ცაზე. თუ პირობებს შეურჩევ, ნაწილაკი გარბენის შემდეგ დატოვებს ნისლოვან კვალს. წარმოიდგინეთ სპირტით გაჯერებული ყუთი, გადმობრუნებული აკვარიუმი, რომელსაც დაბლა აქვს ლითონის ფირფიტა, რომლის ქვეშ მშრალი ყინულია, მინუს 70 გრადუსი. ყუთს ზემოთ მიკრული აქვს სპირტით გაჟღენთილი ქეჩა. სპირტი იწყებს აორთქლებას იმის გამო, რომ  ქვემოთ მეტი სიცივეა, სპირტის ორთქლიც ქვემოთ იყრის თავს. თუ ჩავაქრობთ სინათლეს და ფანარს მივანათებთ, დავინახავთ, რომ პერიოდულად ნისლის სწორი კვალი ჩნდება — ეს არის ნაწილაკების კვალი. ჩვენ ეს კამერა ავაწყვეთ და მიონების კვალსაც დავაკვირდით. 
— გარდა იმისა, რომ ბევრი ინფორმაცია მიიღეთ თანამედროვე ფიზიკის მიღწევებზე და უშუალოდ იმ მეცნიერებისაგან მოისმინეთ ლექციები, ვინც ამ დიდ ექსპერიმენტებს წარმართავენ, თქვენი მისია იმაშიც მდგომარეობს, რომ ეს ყველაფერი ქართველ პედაგოგებს გაუზიაროთ...
— ერთხელ მოსმენილი ლექცია, ბუნებრივია, იმისთვის არ არის საკმარისი, რომ სხვა პედაგოგებსაც გადასცე. ამიტომ საიტზე იდებოდა ლექციების პრეზენტაციები, რომელსაც ჩვენ კიდევ ვამუშავებდით.  სამინისტროსთან გავაფორმეთ ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც, ეს გამოცდილება ფიზიკის მასწავლებლებს უნდა გავუზიაროთ. მოგეხსენებათ, რომ დღეს სკოლებში კლასიკური ფიზიკა ისწავლება და ნაკლებად არის შეტანილი საკითხები თანამედროვე ფიზიკის შესახებ. ეს პროექტიც სწორედ თანამედროვე ფიზიკის სწავლების გაუმჯობესებას ემსახურებოდა.  CERN-ში ასეთ დირექტივებს გვაძლევდნენ: თქვენ შუამავლები, ელჩები ხართ დანარჩენ მასწავლებლებთან და თქვენს მოსწავლეებთან. ჩვენ მხოლოდ თქვენი დახმარებით შევძლებთ გავზარდოთ  მოსწავლეების მოტივაცია შეისწავლონ ფიზიკა, ჩვენ შევსება გვჭირდება — ახალი თაობები, რომლებიც ფიზიკით დაინტერესდებიან,  თქვენ, მასწავლებლებმა უნდა აღზარდოთ. ამისთვის კი აუცილებელია, კარგად იცოდეთ, რა ხდება აქ. რაც მთავარია, მასწავლებლებმა მიმზიდველად უნდა მიიტანოთ მოსწავლეეებთან ეს ყველაფერი.
ბუნებრივია, ჩვენ ვერ გადავცემთ ახალგაზრდებს მათ თანამედროვე ფიზიკას, თუკი თავად არ გვეცოდინება. ხაზგასმით გვეუბნებოდნენ იმასაც, რომ, არ გაგიჭირდეთ იმის თქმაც, რომ ყველაფერი ჯერ კიდევ არ იცით, რადგანაც ექსპერიმენტი ისევ მიმდინარეობს.
ჩვენ უკვე შევიკრიბეთ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრში და გავინაწილეთ ცენტრის საიტზე განთავსებული ინფორმაციები — ლექციების პრეზენტაციები, რომელიც ინგლისური ენიდან ქართულზე უნდა გადავთარგმნოთ. შემდეგ შევხვდებით ფიზიკის პედაგოგებს და ამ ინფორმაციას გადავცემთ.
ჩვენთვის მნიშვნელოვანი იყო  ქართველი მეცნიერების წვლილის დანახვა CERN-ის განვითარებაში. ეს ძალიან სასიამოვნო მოსასმენი და სანახავი იყო თითოეული ჩვენგანისთვის.
— რა დოზით ისწავლება დღეს თანამედროვე ფიზიკის საკითხები ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში? 
— აქამდე სკოლებში ამ საკითხს — ელემენტარულ ნაწილაკებს  — პროგრამებში (მაშინ როცა ფიზიკის სწავლებას მეტი საათი ეთმობოდა) მხოლოდ ორი ან სამი პარაგრაფი ეთმობოდა.  სასურველია, აქცენტი ნელ-ნელა გადავიტანოთ თანამედროვე ფიზიკის მიღწევებზე. ამ პროექტის უმთავრესი მიზანი, სწორედ ეს იყო — არ ჩამოვრჩეთ თანამედროვე ფიზიკის მიღწევებს. პედაგოგებზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა  CERN-ში მოსმენილმა ლექციებმა — ჩვენი დამოკიდებულებაც სხვაგვარი გახდა. ბუნებრივია, ფიზიკოსს მუდმივად აინტერესებს რა ხდება ფიზიკის სფეროში,   მაგრამ უშუალოდ იმის ნახვა, თუ სად მიმდინარეობს თანამედროვე  მიღწევების ექსპერიმენტები, ეს ყოველგვარ ინტერესზე მაღლა დგას.
— როგორია მოსწავლეთა ინტერესი ამ საგნისადმი?
— ადრეც იყვნენ და ახლაც არიან მოსწავლეები, რომლებიც ინტერესდებიან თანამედროვე ფიზიკის  მიღწევებით.  ბუნებრივია, ჩვენ მათ ეს ინტერესი უნდა დავუკმაყოფილოთ. კარგია, როცა თითოეული პედაგოგი კი არა, ქვეყანა ინტერესდება ამით. ზოგადად, შეიცვალა დამოკიდებულება ფუნდამენტური მეცნიერებებისადმი — მსოფლიომ აღიარა, რომ თუ არ განვითარდა ფუნდამენტური მეცნიერებები,  ვერც ერთი სხვა დარგი ვერ განვითარდება.

ესაუბრა ლალი ჯელაძე