2018-05-31
წერტილოვანი ნახატებით შექმნილი იდუმალი სამყარო
შავ-თეთრი წერტილოვანი ნახატები თავის თავში მოიცავს ფანტასტიკისა და ილუზიის ელემენტებს, მაგრამ ამავე დროს არ არის დაკარგული ის რეალისტური შეგრძნება, რომელიც მხატვარმა ჩადო ნახატების შექმნისას. მხატვრის შთაგონების წყარო ყოველდღიური ცხოვრებაა, სწორედ ამიტომაც მის ნამუშევრებში ყველაზე ხშირად გვხვდება ის ნივთები თუ მოვლენები, რომლებიც ჩვენ გარშემოა. მხატვარი დიდ ყურადღებას უთმობს უმცირეს დეტალებსაც კი, ყოველი ნახატის შექმნას რამდენიმე დღეს ანდომებს. ამ შრომატევადი პროცესის შედეგად ჩვენ თვალწინ ცოცხლდება მისი შემოქმედების თითოეული ჩანაფიქრი. რეზო მირიანაშვილი ქართველი თვითნასწავლი მხატვარია.
„შენს ქალაქში, შენს მეზობლად, შენს გვერდით, შენთან, დადის, სტუმრობს, თუ შემთხვევით შემოგხვდება ადამიანი, რომლის ღიმილი, მოკრძალებული იუმორი, შინაგანი ფრთხილი დისტანციურობა, მანერა შემპარავი შეცნობისა — მოგწონს, გაინტერესებს და ბოლოს გრძნობ, რომ მეგობრად, სულიერ განმდობლად გეგულება. მისი ამ თვისებების შეჯამებისას, ეჭვმიუტანლად არქმევ ამას ინტელიგენტობას, ნამდვილს და ამიტომაც ძალზე იშვიათს, უჩუმარს და არა ძალმომრეულს... და შემდგომ, ასევე ფეხაკრეფით, წლების განვლით, იგებ, რომ სრულიად არა ხმამაღლა მღერის, გულში ჩამწვდომად, რომ ხატავს, ჩუმად, თავისთვის, რომ ამ ხატვით ცდილობს თავი მოუყაროს, თავისთვის, ნანახს, და აქაც, (როგორც არაპროფესიონალს) სრულიად არ ეშლება ხელი, არამედ მორჩილად მიჰყვება ნაფიქრს. მისი ნახატების შემხედვარეს გგონია, რომ ხატვისას ბევრ რამეზე ეძებს პასუხს — პირადზე, საზოგადოზე... და ეს გონებისმიერი ძიებანი ამხელს მასში თავდაპირველ პროფესიას ფილოლოგისას, რომელიც ბოლო სიტყვას ითხოვს მისი ძიებების ახსნა-განმარტებისათვის. მისი უანგარო სულისძიება და ფრთხილი, ინტელიგენტური მოუსვენრობა ესოდენ იშვიათია“ — ასე ახასიათებენ მეგობრები ლიტერატურის ინსტიტუტის თანამშრომელს, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, რეზო მირიანაშვილს, რომელიც დღეს ჩვენი სტუმარია და სულ სხვა ამპლუაში, როგორც პუანტილისტ მხატვარსა და პოეტს გაგაცნობთ.
— ბატონო რეზო, თქვენს ლექსებში გადმოცემულია პირადი განცდები, კერძო შემთხვევები და მოგონებები. კრებულში „წერილები მეგობარს“კარგად იხატება თქვენი ბიოგრაფია, მორალური კრედო, ინტერესები, სურვილები, ასახულია ადამიანის ყოველდღიურობა, წუთისოფლის გაუტანლობა და სამდურავი, ბავშვობა, მშობლები, სამშობლო... თქვენი განცდები იმდენად გულწრფელია, რომ შეუძლებელია არ გაიზიარო. გვიამბეთ, როგორ გახსენდებათ ბავშვობის დროინდელი თბილისური უბანი და ეზო?
— დავიბადე თბილისში, ვერაზე, ვსწავლობდი თბილისის 53-ე საჯარო სკოლაში. სწავლასთან ერთად ვხატავდი, დავდიოდი მუსიკაზე გერმანელ პედაგოგთან —ერნა კარლოვნა კრაუზესთან. მაშინ ხატვას არც დიდ დროს ვუთმობდი და არც სერიოზულად აღვიქვამდი. სკოლის დამთავრების შემდეგ ჩავაბარე თსუ-ს დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის ფაკულტეტზე...
...იმ დროს, საოჯახო საქმეები, სხვადასხვა საჭირბოროტო საკითხები და ინტიმური ურთიერთობებიც კი უბანში ირჩეოდა. რაკი ეს ყველაფერი, იმდროინდელი ცხოვრების წესის შესაბამისად, ყველას თვალწინ, სხვათა დასანახად, ეზოში ან ქუჩაში, ანუ „სცენაზე“ ხდებოდა, მეზობლებიც გაათმაგებულად ეფერებოდნენ ერთმანეთს, თუ მოსაფერებელი იყო, ხოლო მათ შორის „შავი კატა თუ გადაირბენდა“, ასევე თავშეუკავებლად იწყებდნენ ერთმანეთში დავასა და ჩხუბს. პლეხანოვზე, სვანეთის უბანში, ელიაზე თუ ნახალოვკაში ზუსტად იგივე ურთიერთობები იყო, რაც ვერაზე. ქართველები, სომხები, აისორები, აზერბაიჯანელები, ბერძნები, ებრაელები, ქურთები, გერმანელები, უკრაინელები, რუსები, თითქოს, თბილისში, ერთ ოჯახად საცხოვრებლად, საგანგებოდ შეყრილიყვნენ. ერთი მონღოლიც კი ცხოვრობდა, უბნელი მენავთე...
მეზობლები ხან იყოფდნენ ერთმანეთში წყლის საერთო ონკანს, სარეცხის გასაფენ თოკებსა თუ საერთო საპირფარეშოებს, ხან ვერა. დიასახლისები დიდხანს ვერ წყვეტდნენ ნაგავსა თუ შეშასთან დაკავშირებულ გადაუჭრელ საკითხებს, რაც, ძირითადად, მათი შეტაკების მიზეზად იქცეოდა ხოლმე. ბავშვების გაუთავებელი, ხმაურიანი და უფროსებისთვის მომაბეზრებელი თამაშებიც ერთ-ერთი მიზეზი იყო უსიამოვნებისა, მით უფრო, თუ მეზობლის შუშა ჩაიმსხვრეოდა ან გასაშრობად გაფენილ მატყლში შევარდნილ კოჭს, ბიჭები, ცხადია, ჭუჭყიანი ფეხით შეჰყვებოდნენ...
ურთიერთობები ერთდროულად რთულიც იყო და უაღრესად მარტივიც, ანუ ზუსტად ისეთი, როგორი ხალხიც ცხოვრობდა გარშემო. ადვილი წარმოსადგენია არა მხოლოდ ცალკეული ოჯახების დონე, ვისი შვილებიც შავი სატინის ტრუსებითა და თეთრი მაისურებით, ანუ „სუფთად ჩაცმულები“, საგანგებოდ შეღებილი, თვითნაკეთი „სამაკატკებით“, „რულზე“ დროშა და ფერადბუშტებმიმაგრებული, სამაისო „პარადებზე“ ამაყად რომ დადიოდნენ, არამედ საერთოდ, იმდროინდელი თბილისის საშუალო ფენის ცხოვრების წესი, როცა ახლად შემოსული ტელევიზორის სანახავად მეზობლებს ერთმანეთთან თავისი სკამები დაჰქონდათ. ზამთარში კი, ზოგი თვითნაკეთი ციგით, „პალოზებზე“ სინები რომ ჰქონდა მიმაგრებული სრიალის მოსამატებლად, და ზოგიც ჯგუფურად ხის გრძელ კიბეზე შემომჯდარი, „ავოეს“ ყვირილით, ლამის ვერის ბაზრამდე რომ ჩადიოდა სიცილ-ხარხარით...
მოკირწყლული ქვაფენილიდან ბალახამოსულ ქუჩაში, მზის მოსარიდებელი ფერადქოლგებიანი ქალები და პეპლის საჭერიანი ბავშვები დადიოდნენ. მზის სხივი ქვებს შუა განათებული აკაციებიდან ჩამოცვენილ მოთეთრო-მოყვითალო გაბნეულ ყვავილებს ჭრელად ეფინებოდა. მეორე მხარეს რომ გადასულიყავი, რიყის ქვით ნაგები დამრეცი ფერდი უნდა ჩაგერბინა, ქვითნაგებივე გზა გადაგეჭრა და ასეთივე ფერდი აგევლო...
...უაღრესად თავისებური ტიპაჟების მიხვრა-მოხვრა, ლაპარაკის მანერა, ლექსიკა, სიხარულის, წუხილისა და სხვა მრავალი გრძნობის გამოხატვა ისეთივე განსაკუთრებული იყო, როგორიც მათი ცხოვრების წესი და აზროვნების დონე;
სწორედ ისინი ქმნიდნენ იმ თბილისის სახეს, რომელიც ასე გამოარჩევდა მას სხვა ქალაქებიდან.
— თქვენი განცდები შესანიშნავადაა წარმოჩენილი თქვენივე შექმნილ სამყაროში, ნახატებში, რამ განაპირობა ხატვის ეს მანერა?
— როდესაც დედა მომავალი სიცოცხლის გასაგრძელებლად ემზადება, ბავშვის გასაზრდელად, მას ბუნება სათანადო ფიზიოლოგიური, მორალური თუ ფსიქოლოგიური თვისებებითაც „ამარაგებს“. ასევე, მომავალი მამის იმ ენერგეტიკით აღჭურვაც ხდება, რომელიც მან შვილის აღზრდას უნდა შეალიოს. სამწუხაროდ, ჩემი მეორე შვილისთვის (გვარის გამგრძელებლისთვის) „სამომავლო მარაგის განკარგვა“ ღმერთმა აღარ ინება... ვფიქრობ, ეს დაუხარჯველი ენერგია სწორედ ამ წერტილების დასმაში, ნახატებში „განსხეულდა“.
გარკვეული პერიოდი საქართველოს სახელმწიფო კინოკომიტეტში ვმუშაობდი, სწორედ იქ დავიწყე აქტიურად ჩანახატების, ჩანაწერების სახით ხატვა, შემდეგ ეს დეტალები გავაერთიანე და ასე დაიბადა რამდენიმე ნახატი.
ჩემი ნამუშევრების გამოფენა, პირველად, 1985 წელს, ლიტერატურის ინსტიტუტში შედგა, ამავე წელს ვმონაწილეობდი ცისფერი გალერეის ჯგუფურ გამოფენაში, სადაც ჩემი ორი ნახატი გამოიფინა, ერთდღიანი გამოფენა კი უნივერსიტეტში მოეწყო. პერსონალური გამოფენა არ მქონია.
— თქვენი ხატვის სტილს „პუანტილიზმი“ — წერტილებით მხატვრობა ჰქვია, წერტილებით გადმოცემული სიუჟეტი აღსაქმელად არც ისე მარტივია. რა არის თქვენი სათქმელი?
— გრაფიკის პლასტიკა ხაზის მოძრაობით დანახულ საგანს გულისხმობს და მისი ესთეტიკაც ხაზის სრულყოფილებას მოიცავს (და არა ფერისას). რაკი ხაზი წერტილთა ჯამია, ხაზით გამოსახული საგანიც მრავალი წერტილის ერთიანობაა, ამდენად, პუანტილისტური პრინციპით საგანთა გამოსახვა უფრო „პირველადია“, ვიდრე ხაზით მათი წარმოჩენა.
სამყაროში ყველა საგანი ბუნებრივად „ერწყმის“ ერთმანეთს. მათი ტილოზე ან ქაღალდზე გადატანისას ეს ჰარმონია არ უნდა დაირღვეს. უწყვეტი ხაზით საგნის გამოსახვა არ იძლევა საშუალებას, ხატვისას დავიცვათ ეს ჰარმონია, რადგანაც ერთი ხაზით მეორის გადაკვეთისას ჩანს ეს ადგილი.
პუანტილისტური გრაფიკა „ანალიტიკურია“ — შეყოვნებული, დაფიქრებული, განმსჯელობითი, დიალოგური. იგი საგნის არსში ჩაწვდომის, მისი შემადგენელი ნაწილების გააზრების, ხატვის პროცესში განუწყვეტელი მიზეზ-შედეგობრიობის დადგენის, დასკვნის საშუალებას იძლევა. ხაზის მოძრაობა კი, თავისი მიმსწრაფი ბუნებით, კატეგორიულია, უაპელაციოა (ეს დაახლოებით იმას ჰგავს, როდესაც დასავლეთ საქართველოს მცხოვრებნი, მათი ექსპრესიული ხასიათის შესაბამისად, აღმოსავლელებისგან განსხვავებით, როგორც წესი, ჯერ ზმნას — მოძრაობას, მისწრაფებას გამოხატავენ და შემდეგღა ზრუნავენ წინადადების სხვა წევრებზე, ანუ „ერთ ხაზს მეორეთი ჰკვეთენ“). ამ თვალსაზრისით პუანტილისტური გრაფიკა სცილდება ჩვეულებრივი გრაფიკის ჩარჩოებს და ფერწერის პრინციპებს უახლოვდება, რაც ერთი ფერის მეორესთან მიმართებაში, ძიებით მონაცვლეობაში მდგომარეობს. იგი, გარკვეული თვალსაზრისით, თუ შეიძლება ასე ითქვას, „ფერწერული გრაფიკაა“.
მრავალი წერტილის გარკვეული სიმრავლე ხშირად იმ ზუსტ კონტურსა თუ მოძრაობას წარმოშობს, რომელიც მოსაძებნი იყო ნახატში. ამ დროს ხდება უაღრესად საინტერესო მოვლენა, ალბათ ის, რასაც „მუზასთან მიახლებას“ ან ზიარებას უწოდებენ — თვითონ ნახატი იწყებს „კარნახს“ საით უნდა წარიმართოს კომპოზიცია თუ პლასტიკა და განვითარდეს სიუჟეტი. ამ თვალსაზრისით წერტილის მარტო დატოვება არ შეიძლება. ნახატზე ყოველთვის წერტილთა სიმრავლე უნდა იყოს. მარტო დატოვებული წერტილი არაბუნებრივია, რადგანაც წერტილთა წესრიგი განსაკუთრებული მოვლენაა და მათ ლოგიკურ ურთიერთმიმართებას გულისხმობს.
პუანტილისტური გრაფიკის ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტი „უსაშლელო პრინციპია“, როდესაც არასასურველი ფორმა არა მისი სრული წაშლით, არამედ უფრო მეტ წერტილთა მეშვეობით იცვლება, რამაც, საბოლოოდ, მის „ამგვარად“ უარყოფასთან — ანტითეზასთან შეიძლება მიგვიყვანოს. ამას თუ ერთგვარი ხუმრობით შევხედავთ, გამოდის, რომ სხვადასხვა მოვლენის არსი იმთავითვე შეიცავს საპირისპიროს — მის უარმყოფელს და მისკენ მიისწრაფის, ანუ „მეორე“ „პირველიდან“ მომდინარეობს, თუმცა არსებობს მათი „თანაარსებობის“ ნეიტრალური მდგომარეობაც, როდესაც არც ერთია და არც მეორე, ასე მაგალითად — დაბადებასა და სიკვდილს შორის „სიცოცხლის მდგომარეობა“, კერძო შემთხვევაში კი — ნახატი, სხვანაირად რომ ვთქვათ — ნახატი სიცოცხლის სინონიმია.
თუ ნახატს „მოვლენად“ განვიხილავთ, წერტილის დასმა დაბადებაა, „არარა“ კი ფურცლის აბსოლუტურად შავი ზედაპირი. სიკვდილისგან — „არარასგან“ განსხვავებით კი, ნახატს ის „უპირატესობა“ აქვს, რომ ამ „ნეიტრალურ“ მდგომარეობაში „მარად“ იარსებებს, ხოლო საზრისი თუ მშვენიერება სწორედ ამ პროცესის მიმდინარეობაშია.
— მომავლის გეგმები, ოცნებები, რომლებიც შეიძლება ახდეს...
— თითოეული ნახატის შექმნას 2-3 დღეს ვანდომებ, ძირითადად, ლურჯ ან შავ ე.წ. „პასტას“ ვიყენებ. ნამუშევრებს სახელებს არ ვარქმევ, ამით დამთვალიერებელს ფიქრის, „პირადული ინტერპრეტაციის“ საშუალებას ვაძლევ. დასათაურება ან ნებისმიერი „ტექსტური მინიშნება“ ძალაუნებურად გარკვეულ „კარნახს“ შეიცავს, რაც „ზეწოლად“ და არასწორად მიმაჩნია. მინდა, 100-მდე ნამუშევრიდან, გამორჩეულად ღირებული ნახატების ალბომი გამოვცე. სამწუხაროდ, არც პერსონალური გამოფენა მქონია, ამ ორი განზრახვის რეალიზება კი, მოგეხსენებათ, სურვილის გარდა, სხვა კომპონენტებთანაცაა დაკავშირებული.
ესაუბრა მაკა ყიფიანი
|
