2018-03-29
როცა მშობლიურ ენას რიგითი საგნის სტატუსიც აღარ გააჩნია
მაკა ყიფიანი
სიტყვები „გახსოვდეს აფხაზეთი!“, უკვე კარგა ხანია, ბანალურად ჟღერს. სამწუხაროდ, ამ თემაზე ახალს ვერაფერს დავწერ, რადგან ახალი არაფერია. უბრალოდ, რაც უფრო ახლოს ეცნობი აფხაზეთში დარჩენილი ქართველების ყოფა-ცხოვრებას, დღევანდელობას, ისმენ მათ ისტორიებს, ნაამბობსა და გაგონილს, ხვდები, რომ მათგან ძალიან შორს ხარ. ფაქტი ერთია, დრო არ აშუშებს ჭრილობებს, ის უფრო მეტად გვაშორებს აფხაზეთთან. ერთადერთი იმედი სასწაულია და ამ სასწაულის მოლოდინში, ერთ დროს, საქართველოს ულამაზეს მხარეში — აფხაზეთში, ყველაფერი ქართული ნელ-ნელა უკვალოდ ქრება. ახალს და საიმედოს ვერაფერს დავწერ... უბრალოდ, მინდა, კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი იქ შექმნილ ვითარებას.
აფხაზური ადმინისტრაციის განათლების პოლიტიკა, გალის რაიონის ტერიტორიაზე, ქართული ენის განდევნასა და მისი რუსულით სრულად ჩანაცვლებას ემსახურება. წლებია, გალის რაიონის სკოლებში იკრძალება ქართული სახელმძღვანელოების გამოყენება. სასწავლო პროცესი რუსულ ენაზე მიმდინარეობს. მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების უფლების შელახვასთან ერთად, სწავლების რუსულ ენაზე იძულებით გადაყვანა უარყოფითად ისახება გალის რაიონში ხარისხიანი განათლების ხელმისაწვდომობის საკითხზე. იქაურ მასწავლებელთა და მოსწავლეთა აბსოლუტური უმრავლესობისთვის რუსული ენა უცხოა და მასზე სასწავლო პროცესის მაღალ დონეზე წარმართვა პრაქტიკულად შეუძლებელია. ჩვენთან საუბარში სწორედ ამას ადასტურებს გალის საგანმანათლებლო რესურსცენტრის უფროსი ნონა შონია: „სამწუხაროდ, აფხაზური ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებით, ქართულ ენაზე მოაზროვნე ბავშვები პირდაპირ გადაიყვანეს რუსულენოვან სწავლებაზე. აქ განათლების ხარისხზე საუბარი ზედმეტია. მათთვის (რუსები, აფხაზები) მთავარია, ქართველებმა რუსულად იმეტყველონ.
თუ ვითარება არ შეიცვლება, ოკუპირებული გალის ომამდელ ტერიტორიაზე, ბოლო ქართულენოვანი გამოშვება 2022 წელს დაასრულებს სწავლას. ეს მიზანმიმართული პოლიტიკაა, რომლის შეცვლა, სამწუხაროდ, ჩვენს ძალებს აღემატება. თუმცა აფხაზეთის ლეგიტიმური ხელისუფლება, აფხაზეთის ა/რ განათლებისა და კულტურის სამინისტრო, საქართველოს მთავრობის, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხარდაჭერით, ყველაფერს აკეთებს შერიგებისთვის, ქართული ენის და, ამავე დროს, აფხაზური ენის დაცვა-განვითარებისთვის. ჩვენ ვამბობთ სათქმელს, ვუწვდით შერიგების ხელს, მთავარია მათ სწორად გაიგონ.
გალის რაიონის სკოლებში დომინანტი რუსული ენაა. მასთან შედარებით, მცირეა აფხაზურის, ასევე, უცხოური ენების საათებიც. ნაწილში ქართული ენა საერთოდ აღარ ისწავლება, ნაწილში კი თითო საათამდეა შემცირებული. აფხაზეთში დღეს ხდება ის, რაც თავის დროზე, მე-19 საუკუნის შუახანებში, ვერ მოახერხა მეფის რუსეთმა, რომელსაც სამურზაყანოს ტერიტორიაზე მიზანმიმართულად გახსნილ პირველ საგანმანათლებლო კერებში, ერთკლასიან და ცოტა მოგვიანებით, ორკლასიან სკოლებში, სასულიერო მოძღვრების, კატეხიზმოს, არითმეტიკის თუ სხვა საგნების მხოლოდ და მხოლოდ რუსულ ენაზე სწავლებით უნდოდა ადგილობრივი მოსახლეობისთვის მშობლიური ენა, კილო-კავებიც კი დაევიწყებინა. მაშინ ეს ვერ შეძლო მეფის რუსეთმა. სკოლებში დაუშვა ქართული ენის სწავლება და იგი გამოიყენა რუსული ენის შესასწავლად. სამწუხაროდ, დღეს, გალის რაიონის ომამდელი საზღვრების ტერიტორიაზე, არათუ ქართული სკოლა, მალე ქართული კლასიც კი აღარ იარსებებს, ეს მწარე რეალობაა“.
შეგახსენებთ, რომ 1992-1993 წლებში, სამხედრო მოქმედებამდე, გალის რაიონის ტერიტორიაზე 58 ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება ფუნქციონირებდა, 13180-ზე მეტი მოსწავლით, 1800-მდე მასწავლებლით და ტექნიკური პერსონალით. მუშაობდა 76 სკოლამდელი დაწესებულება, პროფესიულ-ტექნიკური სასწავლებლები, სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმი, სახელოვნებო სტუდიები, ბიბლიოთეკები და სხვა მრავალი კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულება. სამწუხაროდ, დატრიალებული ტრაგედიის შედეგად, ისევე, როგორც აფხაზეთის სხვადასხვა ტერიტორიაზე, გალის რაიონშიც მთლიანად მოიშალა საგანმანათლებლო სისტემა: დაიწვა19 სკოლა, დაინგრა საბავშვო ბაღები, საგანმანათლებლო და კულტურულ-აღმზრდელობითი დაწესებულებები, მოსახლეობის საცხოვრებელი სახლები, წარმოება-დაწესებულებები, განადგურდა სოფლის მეურნეობა და ეკონომიკა. დაწვას გადარჩენილი სკოლებისა და საბავშვო ბაღების მნიშვნელოვანი ნაწილი ისე გაიძარცვა, აღდგენა შეუძლებელია. სოფლები დღემდე დაცლილია მოსახლეობისგან, ბევრი ადგილი ტყით არის დაფარული.
ომის შემდგომ, 1994 წლიდან, სპონტანურად დაბრუნებულმა მოსახლეობამ (მასწავლებლებმა, მშობლების მხარდაჭერით) 31 სკოლაში მოახერხა სასწავლო პროცესის აღდგენა. დღეის მდგომარეობით, გალის რაიონის ომამდელ ტერიტორიაზე, 58 სკოლიდან, მუშაობს 30.
2017-18 სასწავლო წლის დასაწყისში, მეცადინეობას შეუდგა 31 სკოლა 4363 მოსწავლით. სამწუხაროდ, აფხაზური ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებით, ამ სასწავლო წლის პირველი ნახევრის ბოლოს, მოსწავლეთა მცირე კონტინგენტის მიზეზით, დაიხურა ერთი საბაზო სკოლა, რომლის მოსწავლეები და მასწავლებლები გადანაწილდნენ ახლომდებარე სკოლებში. ამჯერად, 30 სკოლაში სწავლობს 4286 მოსწავლე, რაც გასულ სასწავლო წელთან შედარებით 70 მოსწავლით ნაკლებია. მშობლები ვერ ეგუებიან სკოლების რუსულენოვან სწავლებაზე მიზანმიმართულ გადასვლას, უკვე მერამდენედ ტოვებენ მშობლიურ კუთხეს, საცხოვრებელ სახლებს და შვილებს სწავლას საქართველოს სხვადასხვა კუთხის ქართულ საჯარო სკოლაში აგრძელებინებენ.
ნონა შონია: „აფხაზურმა ადმინისტრაციამ ხელოვნურად დააქუცმაცა გალის რაიონი. მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი ტყვარჩელის რაიონს გადაეცა, ნაწილი — ოჩამჩირეს. თვით გალის რაიონი „ზედა და ქვედა ზონებად“ გადანაწილდა. გალის „ზედა ზონის“ სკოლებში ქართულ ენაზე სწავლების შეზღუდვა 1994-1995 წლებში, რუსული პირველი კლასების გახსნის პრინციპით დაიწყო და ეტაპობრივად, ქართული კლასების განდევნით, ქართული სკოლები რუსულ სკოლებად ჩამოყალიბდა. ამ ზონის სკოლებში ქართულ ენას რიგითი უცხო ენის საგნის სტატუსი მიენიჭა და აფხაზური სასწავლო გეგმით თითოეულ კლასში თითო საათიღა დაეთმო (1 — ენას, 1 — ლიტერატურას). ტყვარჩელისა და ოჩამჩირის „ზონებში“ მოქცეულ სკოლებში, 2008 წლის აგვისტოს შემდეგ, კატეგორიულად აიკრძალა მშობლიური ენისა და ლიტერატურის სწავლება, გათავისუფლდა ამ საგნის 26 მასწავლებელი. სამაგიეროდ, გაიზარდა რუსული ენის საათები და სხვა საგნების სწავლებაც რუსულ ენაზე.
გალის „ქვედა ზონის“ სკოლები, 2014-2015 სასწავლო წლამდე, ინარჩუნებდნენ ქართული სკოლების სტატუსს. სამწუხაროდ, გალის აფხაზური ადმინისტრაციის ბრძანებით, ამ წლის დასაწყისიდანვე, რუსულენოვან სწავლებაზე იქნა გადაყვანილი აღნიშულ „ზონაში“ ფუნქციონირებადი 11 სკოლის მოსამზადებელი და ჳ-ჳვ კლასები. ქართველი ბავშვისთვის, რომელიც წლების განმავლობაში სწავლობდა მათემატიკას თუ საბუნებისმეტყველო საგანს ქართულ ენაზე, სრულიად გაუგებარი გახდა რუსული სიტყვები და ტერმინოლოგია, რამაც უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა არა მარტო განათლების ხარისხზე, არამედ მოზარდებისა და მასწავლებლების ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.
აფხაზური ადმინისტრაცია არ ცნობს ქართული უმაღლესი განათლების დამადასტურებელ დოკუმენტს. გაკვეთილების რუსულ ენაზე ჩატარების მიზნით, საზაფხულო არდადეგების პერიოდში, მთელი 2,5 თვე, გალის ჰუმანიტარულ კოლეჯში, „გადაამზადეს“ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები. პედაგოგები იძულებულნი არიან, ჯერ თვითონ ისწავლონ გაკვეთილი რუსულად და შემდეგ აუხსნან მოსწავლეებს. ვინც ამას არ გააკეთებს, გათავისუფლდება და მის ადგილზე დაინიშნება სოხუმში — „აგუ“-ში ან რუსეთის ფედერაციაში განათლებამიღებული პირი. გალის რაიონის ომამდელ საზღვრებში აღდგენილი ყველა სკოლის ყველა კურსდამთავრებულს, განურჩევლად ეთნიკური წარმომავლობისა, აფხაზურ ატესტატში მშობლიურ ენად რუსული ენა უწერია. მასწავლებლები (თანამედროვეობის ნამდვილი გმირები), წლებია, საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად ასწავლიან მშობლიურ ენას, ინარჩუნებენ ქართულ ენას, ქართულ სულისკვეთებას და სამშობლოს სიყვარულს უნერგავენ თაობებს, რასაც თან სდევს შემოწმება-დასჯის მუდმივი მოლოდინი და სამსახურიდან გათავისუფლების, მშობლიური კუთხიდან გაძევების შიში.
ომამდე, გალის რაიონში 76 სკოლამდელი დაწესებულება — საბავშვო ბაღი ფუნქციონირებდა. დღეის მდგომარეობით, ომამდელ საზღვრებში, აღდგენილია მხოლოდ 8 საბავშვო ბაღი, სადაც 502 აღსაზრდელია; ასევე, ფუნქციონირებს სახელოვნებო სკოლები — 4 სამუსიკო და ერთი სამხატვრო, სადაც 250-ზე მეტი ბავშვი მეცადინეობს. მთლიანობაში 164 პედაგოგია დასაქმებული. ჩვენ ყველაფერს ვაკეთებთ მათი ხელშეწყობისთვისაც. დროებითი ადმინისტრაციის მოთხოვნა, აღზრდა რუსულ ენაზე მიმდინარეობდეს, აქაც იგივეა. საბედნიეროდ, ამ ეტაპზე, მშობლების დამსახურებით, ბავშვების უმეტესობას შეუძლია ქართულ ენაზე მეტყველება“, — გვიამბობს ქალბატონი ნონა.
აღსანიშნავია, რომ დღეს, აფხაზეთში, საკმაოდ ბევრია სომხური სკოლა. მათ აქვთ უფლება, სომხეთიდან შეიტანონ სახელმძღვანელოები და აკადემიური სომხური ენით განახორციელონ სწავლა-სწავლება. ქართველებს კი, რომლებიც მშობლიურ რაიონში მოსახლეობის დიდ უმრავლესობას შეადგენენ, საკუთარ ტერიტორიაზე ჩამორთმეული აქვთ არა მარტო მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების, არამედ გადაადგილების, ცხოვრების, ადგილობრივ ე.წ. არჩევნებში მონაწილეობის, ხმის მიცემის და სხვა უფლებები. ეუბნებიან, რომ არ არიან ადგილობრივი მკვიდრები და აიძულებენ, აიღონ დროებითი ბინადრობის უფლება, რაც საცხოვრებელ კარ-მიდამოზე და ყოველგვარ საკუთრებაზე აკარგვინებს უფლებას.
ნონა შონია: „ომის შემდეგ აღდგენილმა სკოლებმა მუშაობა დაიწყეს ძალიან პრიმიტიულ პირობებში. მათ არ გააჩნდათ არანაირი სასკოლო ნივთი, ინვენტარი, თუმცა სკოლების ხელმძღვანელობამ, პედაგოგებმა, მშობლების დახმარებით, ადგილზე მოქმედი არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციების (World ვizzion; დანიისა და ნორვეგიის ლტოლვილთა საბჭოები, გაეროს წარმომადგენლობა საქართველოში) მხარდაჭერით, ნელ-ნელა შეძლეს შედარებით უკეთესი პირობების შექმნა. გადაიხურა სასკოლო შენობები, ნაწილობრივ გარემონტდა სართულები, საკლასო ოთახები, სპორტული და სააქტო დარბაზები, სასკოლო ბუფეტები, შეძლებისდაგვარად მოწესრიგდა ღია სპორტული მოედნები, ნაწილობრივ მოხერხდა ელექტრო და წყალგაყვანილობის სისტემების გამართვა, შეძენილ იქნა დგამ-ავეჯი, თუმცა, ჩატარებული სამუშაოები არასაკმარისია და ბევრია გასაკეთებელი სკოლისათვის თანამედროვე იერ-სახის მისაცემად, თანამედროვე ტიპის სკოლის ჩამოსაყალიბებლად, რაც დიდ სიფრთხილეს მოითხოვს. აფხაზური ადმინისტრაცია სკოლაში დასაქმებულ თითოეულ ადამიანს მოუწოდებს, უარი თქვას ქართული მხარისგან, „სხვა სახელმწიფოსგან“ — საქართველოსგან“ გაწეულ ყოველგვარ დახმარებაზე. ურჩებს „ანტიკონსტიტუციურ“ ქმედებაში ედებათ ბრალი და ისჯებიან.
ისტორიული სამურზაყანოს — გალის რაიონის მოსახლეობა აფხაზეთში ოდითგან გამოირჩეოდა შვილების განათლებაზე ზრუნვით, ბავშვები კი ყოველთვის ხასიათდებოდნენ გონებამახვილობითა და ნიჭიერებით. მიუხედავად საოკუპაციო და სეპარატისტული რეჟიმის აკრძალვებისა და გატარებული მკაცრი ზომებისა, დღესაც დიდია რაიონის მოსახლეობის ლტოლვა ხარისხიანი ქართული განათლების მისაღებად ქართული საგანმანათლებლო სივრცისაკენ. დაწყებული პირველი ერთიანი ეროვნული გამოცდებიდან, გალის რაიონის ომამდელი საზღვრების სკოლების კურსდამთავრებული ახალგაზრდები წარმატებით აბარებენ ერთიან ეროვნულ გამოცდებს და ხდებიან საქართველოს სხვადასხვა უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტები; წარმატებით მონაწილეობენ ეროვნულ საგნობრივ ოლიმპიადებში, „ევერესტის“ მათემატიკის ოლიმპიადაში, სპორტულ-გამაჯანსაღებელ, ინტელექტუალურ ოლიმპიადებსა და ღონისძიებებში, კონკურსებში, შეჯიბრებებში. სწავლაში წარჩინებულები ჯილდოვდებიან ოქროსა და ვერცხლის მედლებით, კომპიუტერებით, სიგელებითა და დიპლომებით, ფასიანი საჩუქრებით, დასასვენებლად და გასაჯანსაღებლად იგზავნებიან საზაფხულო ბანაკებში.
აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუციის 49-ე მუხლის შესაბამისად, ყველას აქვს განათლების მიღებისა და მისი ფორმის არჩევის უფლება, ხოლო „ბავშვთა უფლებების კონვენციით“ მშობლებს აქვთ პრიორიტეტი, აირჩიონ რა სახის განათლებაც სურთ თავიანთი მცირეწლოვანი შვილებისათვის.“
აფხაზეთში, უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობის მხრივ, ვითარება ასეთია: გალის რაიონის სკოლების კურსდამთავრებულთა ნაწილი უმაღლეს სასწავლებელში ან არ აგრძელებს სწავლას, ან სოხუმის აფხაზურ სახელმწიფო უნივერსიტეტში აბარებს, დანარჩენი კი, საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებს ირჩევს. ერთეულები ირიცხებიან რუსეთის ფედერაციის უმაღლეს სასწავლებლებშიც. სამწუხაროდ, ზუსტი ინფორმაციის მოპოვება, რამდენი კურსდამთავრებული აბარებს და აგრძელებს სწავლას სოხუმის აფხაზურ სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, შეუძლებელია. რაც შეეხება აფხაზ მოსწავლეებს, მართალია მცირე ნაწილს, მაგრამ მათაც აქვთ სურვილი, ისწავლონ თბილისში, ქართულ უნივერსიტეტებში. აღსანიშნავია, რომ 2017 წლის მონაცემებით, გალის რაიონიდან 250 აბიტურიენტი აბარებდა ერთიან ეროვნულ გამოცდას, აქედან 120 სხვადასხვა ქართული უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტი გახდა. ჩარიცხულებზე, საქართველოს მთავრობის დადგენილებით, ვრცელდება „ერთიანი ეროვნული გამოცდების შედეგად აკრედიტებულ უმაღლეს საგანმანათლებლო პროგრამებზე ჩარიცხულ სტუდენტთა სოციალური პროგრამა (ბაკალავრებისათვის)“, რომლის ფარგლებშიც სწავლის გადასახადი უფინანსდებათ იმ სტუდენტებს, რომლებიც ბოლო ორი წლის განმავლობაში სწავლობდნენ და სრული ზოგადი განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტი მიიღეს გალის რაიონის ტერიტორიაზე არსებულ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში და წარმატებით ჩააბარეს ერთიანი ეროვნული გამოცდები. გალის რაიონის რესურსცენტრის უფროსის ინფორმაციით, 2018 წლის ეროვნულ გამოცდებზე, გალის რაიონიდან კვლავ, დაახლოებით, 200-250 აბიტურიენტი გვეყოლება.
გალში არსებულ უამრავ პრობლემას თან ერთვის გადაადგილების სირთულე, ვინაიდან იქ მყოფ ქართველ მოსახლეობას არ აქვს ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ გაცემული პასპორტები. გადასაადგილებლად მათ აძლევენ „მეცხრე ფორმას“, რომელსაც ვადა გაუვიდა; როგორც მოქალაქეებს, არა აქვთ ადგილობრივ ან ე.წ. საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის და სხვა ბევრი რამის უფლება. ფაქტობრივად, ქართულ მოსახლეობას, რომელიც აქ უდიდეს უმრავლესობას შეადგენს, სამწუხაროდ, ყველანაირი უფლება აქვს ჩამორთმეული. ბოლო წლებში გალის რაიონის თითქმის ყველა სოფელს აფხაზურით შეუცვალეს საუკუნეთა მანძილზე არსებული ქართული ტოპონიმიკა, რაც ქართული სინამდვილისთვის, ისტორიული სამურზაყანოსთვის — გალის რაიონისთვის სრულიად მიუღებელია.
ნონა შონია: „ყველაფრის მიუხედავად, ჩვენ ვახერხებთ ურთიერთობას მშობლიურ რაიონთან და ვცდილობთ, ხელი შევუწყოთ იქ სახელმწიფო საგანმანათლებლო პოლიტიკის გატარებას. თუმცა, წლების განმავლობაში, მოსწავლეებისა და მასწავლებლების საკეთილდღეოდ დაგეგმილი ღონისძიებების განხორციელება ნამდვილად არ არის ადვილი და ბევრ საფრთხესთანაა დაკავშირებული. ჩვენი მთავრი მიზანი ხარისხიანი ცოდნის გავრცელებაა, მშობლიური ქართული და აფხაზური ენების დაცვა-განვითარებაზე, ქართველთა და აფხაზთა შერიგებასა და მომავალზე ზრუნვაა, ამიტომ არ ვაკონკრეტებთ იმ ხშირ, უთვალავ შემთხვევას, რომელიც გადაგვიტანია ჩვენ და ჩვენს მოსწავლე ახალგაზრდობას, მასწავლებლებს მუშაობის პერიოდში. დამერწმუნეთ, ჩვენი სახელმწიფოს, საქართველოს მთავრობის, აფხაზეთის ლეგიტიმური მთავრობის მხრიდან ყველაფერი კეთდება შერიგებისათვის. ჩვენ აფხაზებისთვის სამშვიდობო ხელი ყოველდღიურად გვაქვს გაწვდილი: აფხაზი წარმომავლობის ადამიანების უფასო მკურნალობა, უმაღლესი განათლების მიღებაში აბიტურიენტებისთვის მაქსიმალური ხელშეწყობა, პედაგოგებისათვის პროფესიული განვითარების საქმეში დახმარება და მრავალი სხვა. სახელმწიფოს მხრიდან ყველაფერი კეთდება არა მარტო ქართული ენის, არამედ აფხაზური ენის დაცვისა და განვითარებისთვის; მიმდინარეობს სახელმძღვანელოებზე მუშაობა, სცენაზე იდგმება აფხაზური სპექტაკლები, ტარდება ღონისძიებები, სადაც იკითხება აფხაზური ლექსები, აფხაზური ენა ისწავლება ენგურს აქეთ ფუნქციონირებად აფხაზეთის საჯარო სკოლებში. ქართველ ბავშვებში და მათ მშობლებში აგრესია, რომ აფხაზი ჩემი მტერია და მის ენას არ ვისწავლი, საბედნიეროდ, არ არის. მთავარია, თავად აფხაზების მხრიდანაც გადმოიდგას ნაბიჯები ჩვენკენ; ყოველთვის მზად ვართ მათთან ურთიერთობისთვის“.
გალის რაიონის ომამდელ საზღვრებში ფუნქციონირებად სკოლებსა და სკოლამდელ საგანმანათლებლო, კულტურულ-აღმზრდელობით დაწესებულებებში მშობლიურ ენაზე სწავლების შეზღუდვის და ქართველი მოსახლეობის უფლებების დარღვევის საკითხების საერთაშორისო დონეზე აქტუალიზაცია და ვითარების გამოსწორება, მიმდინარე ეტაპზე, საქართველოს ხელისუფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა.
|
