2018-02-14
რამ განაპირობა რელიგიის ისტორიის არჩევით საგნად შემოტანის აუცილებლობა
ლალი ჯელაძე
სკოლებში რელიგიის სწავლების საკითხი საზოგადოებაში დიდი ხანია, სადავო თემადაა ქცეული. რელიგიის სწავლების შემოტანა ჯერ კიდევ წინამორბედი მინისტრების დროს განიხილებოდა, მაგრამ „სვლა“, რომელიც სკოლებში რელიგიის ისტორიის სწავლების არჩევით საგნად შემოსვლას გულისხმობს, ამჟამინდელმა მინისტრმა დააანონსა და მას წინ პატრიარქის ქადაგებაში გაჟღერებული აზრი უძღოდა. „მიმაჩნია, რომ რელიგიის ისტორია, როგორც არჩევითი საგანი, ყველა სკოლაში უნდა იყოს და მივდივართ აქეთკენ“ — განაცხადა ცოტა ხნის წინ მიხეილ ჩხენკელმა.
გადაწყვეტილების მიმღებთა აზრით, ეს ნაბიჯი მიმართულია სკოლებში ძალადობის პრევენციისკენ. ბუნებრივია, რელიგიის სწავლების თემის კიდევ ერთხელ წამოწევას, საზოგადოებაში ამჯერადაც მოჰყვა აზრთა სხვადასხვაობა. პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარის, მარიამ ჯაშის აზრით: „ტრადიციულ რელიგიებთან დაკავშირებით სწორი ინფორმაცია, ხელს შეუწყობს არა მხოლოდ ტოლერანტული საზოგადოების ჩამოყალიბებას, არამედ იმ არასწორი დამოკიდებულების აღმოფხვრას, რომელიც დღეს მსოფლიოში გვხვდება, თუნდაც ისლამის რადიკალური მიმართულებების თვალსაზრისით.“
ჯერ კიდევ გაურკვეველია ზუსტი ფორმა და დოზა არჩევით საგნად რელიგიის სწავლების შემოტანის შესახებ, მაგრამ გარკვეულია მინისტრის აზრი, რომ აუცილებლად უნდა შემოვიდეს ამ საგნის სწავლება სკოლებში. რატომ უნდა ისწავლებოდეს, ამის არგუმენტად მარიამ ჯაში ცივილიზაციის განვითარებაში თეოლოგიის პრინციპებისა და რელიგიების ისტორიის როლს ასახელებს: „თეოლოგიის პრინციპები და რელიგიების ისტორია განუყოფელი ნაწილია ცივილიზაციის განვითარების, საკაცობრიო ისტორიისა და კულტურათაშორისი დიალოგის. სწორი ცოდნა მხოლოდ და მხოლოდ დაგვეხმარება, რომ მრავალეროვან საზოგადოებაში კიდევ უფრო გავაძლიეროთ ურთიერთპატივისცემისა და ტოლერანტობის შეგრძნება და რაც მთავარია, თავიდან ავიცილოთ ის უაღრესად ტრაგიკული განვითარება, რაც დღეს გვხვდება მსოფლიოში გლობალური უსაფრთხოების თვალსაზრისით“.
რელიგიების ისტორიის არჩევით საგნად სკოლებში შეტანის საკითხზე მსჯელობამ საპატრიარქოში გამართულ ერთ-ერთ შეხვედრაზეც გადაინაცვლა, რომელსაც განათლების სამინისტროს, პარლამენტის შესაბამისი კომიტეტების ხელმძღვანელები, რელიგიის საბჭოს, სხვადასხვა კონფესიებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. შეხვედრაზე საპატრიარქოს წარმომადგენლების მხრიდან გაჩნდა ინიციატივა, რომ რელიგიის გაკვეთილები სკოლებში სპეციალურად გადამზადებულმა სასულიერო პირებმა ჩაატარონ. თუმცა, განსხვავებული პოზიციები აქვს პარლამენტის კომიტეტის ხელმძღვანელს. მისი აზრით, მოსწავლეებისთვის სწორი ინფორმაციის მიწოდებისთვის კონსულტაციები შესაბამის სასულიერო პირებთან, როგორც მართლმადიდებლურ, ისე ყველა რელიგიური კონფესიის წარმომადგენელთან უნდა გაიარონ, მაგრამ სკოლაში სწავლების პროცესში უნდა იყოს ჩართული შესაბამისი კვალიფიკაციის პედაგოგი. „რელიგიების ისტორიის სწავლება, ყველაზე მართებულია, ჰუმანიტარული დისციპლინების პედაგოგებმა შეითავსონ აღნიშნულ საგანში შესაბამისი ტრენინგის შემდგომ.“ რაც შეეხება საზოგადოებაში გავრცელებულ არაერთგვაროვან დამოკიდებულებას ეკლესიისა და განათლების სისტემის თანამშრომლობაზე, მარიამ ჯაშის აზრით, არასწორია, რადგან: „ზედმეტ სიფრთხილეს ვიჩენთ განათლების სისტემისა და ეკლესიის თანამშრომლობასთან და კონსულტაციებთან დაკავშირებით. ბუნებრივია, მიმდინარე კონსულტაცია არ ნიშნავს, რომ ეკლესია სწავლების პროცესში ან გადაწყვეტილების მიღებაში უნდა ჩაერიოს“.
თემის აქტუალობიდან გამომდინარე, 6 თებერვალს, ტოლერანტობის ინსტიტუტის (Tდჳ) ორგანიზებით, ნატოსა და ევროკავშირის შესახებ საინფორმაციო ცენტრში გაიმართა დისკუსია „საჯარო სკოლა და რელიგია“. დისკუსიაში, რომელსაც Tდჳ-ის გამგეობის წევრი, მარიამ ღავთაძე უძღვებოდა, მონაწილეობდნენ: განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტის უფროსი მარიამ ჩიქობავა, საქართველოს საპატრიარქოს წმინდა მეფე დავით აღმაშენებლის სახელობის განათლების ცენტრის თავმჯდომარე, მიტროპოლიტი იოანე გამრეკელი, საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესიის ეპისკოპოსი რუსუდან გოცირიძე და სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის დირექტორი შალვა ტაბატაძე.
მომხსენებლებმა ისაუბრეს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოს ბოლოდროინდელ ინიციატივაზე საჯარო სკოლებში რელიგიის ისტორიის სწავლების შესახებ, მიმოიხილეს რელიგიის თავისუფლებასა და ზოგად განათლებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა, რელიგიური ნეიტრალობის დაცვის, პროზელიტიზმის, ინდოქტრინაციისა და დისკრიმინაციის კუთხით საჯარო სკოლებში არსებული მდგომარეობა, სასკოლო სახელმძღვანელოების შინაარსი, გრიფირების ახალი სტანდარტები და ზოგადსაგანმანათლებლო სივრცეში რელიგიასთან დაკავშირებული სხვა მნიშვნელოვანი საკითხები.
მიტროპოლიტმა იოანე გამრეკელმა ისაუბრა საჯარო სკოლაში რელიგიის სწავლების ისტორიულ კონტექსტსა და მნიშვნელობაზე, საგნის სახელმძღვანელოსა და მასწავლებლების გადამზადებასთან დაკავშირებულ კონკრეტულ გეგმებზე. მან აღნიშნა, რომ საგანი, „რელიგიის ისტორია“ არჩევითი იქნება, რომლის სტანდარტსა და შინაარსზე, სამინისტროსთან ერთად, ინტერრელიგიურმა კომისიამ უნდა იმუშაოს. მისი განცხადებით, სწავლება არ უნდა იყოს კონფესიური და მიზნად უნდა ისახავდეს „ძირითადი რელიგიების“ ისტორიის შესახებ მოსწავლეების ინფორმირებას. მისი აზრით, სახელმძღვანელოების მომზადებასთან ერთად, ძალიან მნიშვნელოვანია კადრების მომზადებაც, რისთვისაც უნდა შეიქმნას კომისია, რომელიც მოამზადებს პედაგოგებს და ამ პროცესში ჩაერთვებიან სხვადასხვა კონფესიის ადამიანები. „მე შემიძლია რეკომენდაცია გავუწიო აკადემიის ზოგიერთ კურსდამთავრებულს, ყველას, რა თქმა უნდა, არა. ზოგადად კი, ყველა პროფესიის ადამიანი რელიგიის ისტორიას ვერ ასწავლის. მაგალითად, ხატვის მასწავლებელი რელიგიას ვერ ასწავლის, ქართული ენის მასწავლებელს კი ისედაც დიდი დატვირთვა აქვს და კიდევ ამ დატვირთვას ვერ მივცემთ, აქ აჩქარება კარგს არაფერს მოგვიტანს. უნდა დავსხდეთ (ჩვენ ამის გამოცდილება გვაქვს) და ერთად ვიმუშაოთ ამ საკითხებზე. მთავარია, საკითხი დაიძრა და როცა ჰაერში იდეა ტრიალებს, ის აუცილებლად შედეგს გამოიღებს. ყველა ქვეყანას აქვს რელიგიის ისტორიის სწავლების საკუთარი მოდელი. ვფიქრობ, რომ ჩვენც ჩვენი ქვეყნისათვის მისაღები მოდელი უნდა შევარჩიოთ და თუკი ვითანამშრომლებთ, აუცილებლად შეიქმნება სწორი მოდელი.“
კანონი „ზოგადი განათლების შესახებ“კრძალავს პროზელიტიზმს. მეცამეტე მუხლში, რომელიც ნეიტრალურობასა და დისკრიმინაციას ეხება, ვკითხულობთ: „დაუშვებელია საჯარო სკოლაში სასწავლო პროცესის რელიგიური ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის ან იძულებითი ასიმილაციის მიზნებისათვის გამოყენება. ეს ნორმა არ ზღუდავს საჯარო სკოლაში სახელმწიფო დღესასწაულებისა და ისტორიული თარიღების აღნიშვნას, აგრეთვე ისეთი ღონისძიების ჩატარებას, რომელიც მიმართულია ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების დამკვიდრებისაკენ“.
დღეს მოქმედი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, რელიგია და მასთან დაკავშირებული საკითხები სკოლებში ყველა საფეხურზე ისწავლება და გადანაწილებულია ისეთ საგნებში, როგორიცაა: ისტორია, გეოგრაფია, სამოქალაქო განათლება. როგორც სასწავლო გეგმაში ვკითხულობთ, მაგალითად, საბაზო საფეხურზე, ისტორიის, გეოგრაფიის და სამოქალაქო განათლების სწავლება, სხვა საკითხებთან ერთად, მოსწავლეს უნდა დაეხმაროს რელიგიის რაობისა და მნიშვნელობის განსაზღვრაში, წარმოდგენა შეუქმნას მსოფლიოში არსებული რელიგიური სისტემების მრავალფეროვნებაზე. სტრატეგიის მიხედვით, სწავლების შედეგები თვალსაჩინოა, თუკი, მაგალითად, მეხუთე-მეექვსე კლასის მოსწავლე ასახელებს საქართველოში მცხოვრებ ეთნიკურ და რელიგიურ უმცირესობებს, რუკის დახმარებით აღწერს საქართველოს მოსახლეობის ეთნიკურ და რელიგიურ მრავალფეროვნებას, აღწერს საქართველოში მცხოვრები ეროვნებების საოჯახო თუ რელიგიურ დღესასწაულებს და ავლებს მათ შორის პარალელებს; თუკი, მაგალითად, მეშვიდე კლასის მოსწავლე ჯგუფური მუშაობისას, რომელიმე ქვეყნის მაგალითზე, მსჯელობს რელიგიური ტოლერანტობის შესახებ (როგორც წარსულში, ასევე დღეს), რუკაზე უჩვენებს მისთვის ცნობილი რელიგიების წარმოშობის ადგილებს, გავრცელების დღევანდელ არეალებს და ჩამოთვლის მათთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან საკულტო ძეგლებს, სიმბოლოებსა და ტრადიციებს და ა.შ. ანუ, დღეს მოქმედი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სკოლებში რელიგია ისწავლება და, თუკი სტრატეგიას დავეყრდნობით, წესით და რიგით, უნდა ისწავლებოდეს საკმაოდ საფუძვლიანადაც. „მე ვიქნებოდი ძალიან ბედნიერი, რომ მოქმედი სტანდარტი ხორციელდებოდეს და, რაც აქ წერია იმას ვაღწევდეთ.“ — ამბობს სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის დირექტორი შალვა ტაბატაძე. მისი აზრით, საკამათო სულაც არ არის საკითხი, უნდა ისწავლებოდეს თუ არა რელიგიის ისტორია სკოლებში და ამაზე დროის დახარჯვა არ ღირს: „რელიგიის ისტორია, დიახ, უნდა ისწავლებოდეს სკოლებში და რელიგიების შესახებ ინფორმაცია უკვე არის ინტეგრირებული სხვადასხვა საგანში. ჩვენ ვცხოვრობთ მრავალფეროვან საქართველოში და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეს ჰქონდეს ბაზისური ცოდნა ყველა რელიგიის შესახებ, რომ შეძლოს მშვიდი თანაცხოვრება. საკამათოა სხვა საკითხი. მთელი ამ ხნის განმავლობაში მე ვერანაირი დასაბუთება ვერ მოვისმინე, რატომ არის საჭირო რელიგიის ისტორიის, როგორც ცალკე საგნის, უფრო ზუსტად კი — არჩევითი საგნის შემოტანა. ეს ნიშნავს იმას, რომ ის საკითხები, რაც დღეს, ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სავალდებულოა და გადანაწილებულია სხვადასხვა საგანში, უნდა გაერთიანდეს ერთი — არჩევითი საგნის ქვეშ. ეს კი შეიძლება იყოს უკან გადადგმული ნაბიჯი, რადგან, შესაძლოა, რელიგიის ისტორია არც ერთმა სკოლამ არ აირჩიოს და, შედეგად, მოსწავლეები დარჩნენ ესოდენ მნიშვნელოვანი ცოდნის გარეშე. მნიშვნელოვანი საკითხია ფინანსური რესურსის გამოძებნაც. მიუხედავად მზარდი მონაცემებისა, განათლებაზე დახარჯული თანხა მაინც ძალიან მცირეა და არ არის საკმარისი.“
რამდენად სწორი ნაბიჯი შეიძლება აღმოჩნდეს, საგანმანათლებლო და განათლების პოლიტიკის კონტექსტში, ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ასეთი ცვლილება? შალვა ტაბატაძემ ის ხუთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი ჩამოთვალა, რომლის გამოც მიაჩნია, რომ ეს არ იქნება სწორი ნაბიჯი: „პირველი და მნიშვნელოვანი კომპონენტი — საგანი შემოდის არჩევითი სახით, ეს ნიშნავს, რომ რაც დღეს სავალდებულოდ გაფანტულია სხვადასხვა საგანში უნდა გაერთიანდეს ერთი საგნის ქვეშ. ჰიპოთეტურად, რელიგიის სწავლების კუთხით, ეს უკან გადადგმული ნაბიჯია.
მეორე მნიშვნელოვანი კომპონენტი, რომელიც ამ პროცესს ახლავს და მსჯელობა, სწორედ ამ მიმართულებით უნდა მიდიოდეს, ინტეგრირებულ სწავლებას ეხება. მაშინ, როცა მთელი თანამედროვე მსოფლიო და პედაგოგიკა მიდის თემებისა და საგნების ინტეგრაციისკენ, ჩვენ იმაზე ვსაუბრობთ, რომ პირიქით, დავაქუცმაცოთ სხვადასხვა საგნები. ეროვნულ სასწავლო გეგმებში შეხვდებით საგნებს, რომლებიც კვირაში ერთი საათი ისწავლება, როცა გაცილებით უფრო ეფექტური იქნება მათი ინტეგრირებულად სწავლება. ინტეგრირებული სწავლება, სწორედ რომ, უკეთესი აკადემიური, კოგნიტური და საგანმანათლებლო შედეგების მატარებელია. მე, როგორც განათლების სპეციალისტს, მჭირდება დასაბუთება, რომ ცალკე აღებული საგანი, აკადემიური და საგანმანათლებლო რეფორმის თვალსაზრისით, უფრო მნიშვნელოვანი და ეფექტური იქნება. თუკი ამის დასაბუთება არსებობს რაიმე კვლევით, კი ბატონო, მაშინ ეს ჩემთვის მისაღები იქნება და საკამათო საკითხადაც აღარ იქცევა.
მესამე მნიშვნელოვანი საკითხი კადრებს უკავშირდება. განათლების პოლიტიკის კონტექსტში სახელმწიფომ უნდა გააკეთოს კონკრეტული და ძალიან სწორი არჩევანი. როგორი სისტემა სჭირდება მას — სისტემა, რომელიც იქნება უფრო ინტეგრირებული, სწავლებაზე ორიენტირებული, რომელსაც ნაკლები მასწავლებელი დასჭირდება თუ პირიქით, დაქუცმაცებული და მეტი მასწავლებლით. შესაბამისად, როცა სისტემას ნაკლები მასწავლებელი სჭირდება, იმის ალბათობაც იზრდება, რომ გაცილებით მეტი კვალიფიციური მასწავლებელი ჰყავდეს; უფრო დიდია იმის შესაძლებლობაც, რომ სახელმწიფომ ამ ნაკლები მასწავლებლის პროფესიულ განვითარებაზე ეფექტურად იზრუნოს. ამის გარდა, მასწავლებლებში პრესტიჟის ამაღლების და ხელფასის ზრდის შესაძლებლობაც მატულობს. ძალიან მარტივი გამოსათვლელია — 65 ათასი კვალიფიციური მასწავლებლის მოძებნა 3 მილიონ-ნახევრიან ქვეყანაში უფრო ადვილია თუ 20 ათასი მასწავლებლის? მით უფრო მაშინ, როცა სასწავლო პროცესი შეიძლება ისე დაიგეგმოს, რომ მასწავლებლების ნაკლები რაოდენობა გახდეს საჭირო? საინტერესოა, რა არჩევანს აკეთებს სახელმწიფო — რაც შეიძლება ბევრი მასწავლებელი ჰყავდეს და მათგან უმეტესობა არაკვალიფიციური, თუ პირიქით, ახდენს ინტეგრირებას, რომელიც, სწავლების თვალსაზრისით, უფრო ეფექტურია და უზრუნველყოფს ამ საგნებს, მათ შორის, რელიგიის ისტორიას, კვალიფიციური მასწავლებლებით. კონტრარგუმენტად ხშირად მოჰყავთ, რატომ არ მქონდა იგივე პოზიცია „მე და საზოგადოებასთან“ მიმართებაში. სხვათა შორის, აქაც იგივე პოზიცია მქონდა. ჩემი აზრით, დაქუცმაცებულად ცალკე საგნის გამოყოფა არც ამ მიმართულებით იყო სწორი მიდგომა. ამ მიმართულებითაც, განათლების პოლიტიკის თვალსაზრისით, ინტეგრირებულად სწავლება უფრო სწორი მიდგომაა.
მეოთხე კომპონენტად გამოვყოფ ფინანსურ რესურსს. ყველამ კარგად ვიცით, რა ქვეყანაში ვცხოვრობთ. ჩვენ არ გვაქვს ფუფუნება და რესურსი დიდი ფინანსური დანახარჯები გავწიოთ სწავლებაზე, ეს რესურსი, საბიუჯეტო თვალსაზრისით, საკმაოდ შეზღუდულია. როცა ევროპული გამოცდილება მოგვყავს, სადაც რამდენიმე მოსწავლეს შეუძლია აირჩიოს კონკრეტული საგნის სწავლება, მას სახელმწიფო უზრუნველყოფს. მწირ ფინანსურ მდგომარეობასთან ერთად, იმის გამოცდილებაც გვაქვს, თუ როგორ არ მუშაობს ჩვენთან არჩევითი საგნების სისტემა. დამატებითი რესურსების მობილიზებაა საჭირო იმისთვისაც, რომ სახელმძღვანელოები შეიქმნას და მასწავლებლები გადამზადდენ. აუცილებლად ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ არჩევით საგნებში სახელმძღვანელოების გრიფირება და სკოლაში შეტანა განსხვავებული პროცესია. დღეს ეროვნული სასწავლო გეგმით 30 არჩევითი საგანი გვაქვს, სახელმძღვანელო კი — მხოლოდ სამი. ეს ნიშნავს, რომ სახელმწიფომ სახელმძღვანელოთი უნდა უზრუნველყოს არჩევითი საგნები, დამატებითი ფინანსური რესურსების ხარჯზე. ცალკე საკითხია, რამდენად ეფექტური იქნება სახელმძღვანელო, როცა ავტორები სახელმწიფოს დაკვეთას პირდაპირი შეფუთვის წესით შეასრულებენ, ხოლო რამდენად ჯდება ეს ზოგადი განათლების პოლიტიკაში, ცალკე პრობლემაა.
მეხუთე მნიშვნელოვანი კომპონენტი განათლების სისტემის პრიორიტეტებს ეხება. რა პრიორიტეტები გვაქვს განათლების სისტემაში? არის თუ არა რელიგიის ისტორიის სწავლება პრიორიტეტი? კი ბატონო, როცა მოგვარებული გვაქვს ძალიან ბევრი პრობლემა, აკადემიური თუ სკოლის კულტურის ამაღლების თვალსაზრისით, შეიძლება ვისაუბროთ, რომ რელიგიის ისტორიის სწავლება ცალკე საგნად დავნერგოთ და ყველა კონფესიის ადამიანს მივცეთ არჩევანის შესაძლებლობა. აქვე ჩნდება კითხვა, არის კი დღევანდელი ჩვენი განათლების სისტემა იმდენად გამართული წელში, რომ ამ პრიორიტეტის შესახებ ვილაპარაკოთ?
განათლების პოლიტიკის თვალსაზრისით, გადაწყვეტილება, რომ ეს საგანი არჩევითი საგნის სახით შემოვიდეს, რა თქმა უნდა, კრიტიკას ვერ უძლებს. მაგრამ რელიგიის ისტორია რომ უნდა ისწავლებოდეს, ეს საკამათო საკითხი არ არის. ამიტომ, მოდით ვიმსჯელოთ არა იმაზე, ისწავლებოდეს თუ არა, მით უმეტეს, რომ ძალიან კარგად ისწავლება სტანდარტის მიხედვით, არამედ იმაზე, რა მიდგომები გამოვიყენოთ უკეთესი შედეგების მისაღებად, ან იმაზე მაინც ვიმსჯელოთ, ცალკე საგნის შემოტანით განათლების რა ეფექტებს მივიღებთ. უმთავრესი მაინც ის არის, რამ განაპირობა საგნის ცალკე საგნად შემოტანის აუცილებლობა. სწორედ ამის დასაბუთებას ველი განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსგან — ძალიან მკაფიოდ და არგუმენტირებულად უნდა გვითხრას, რომ ინტეგრირებული სწავლებით შედეგებზე ვერ გავიდა და არჩევითი საგნის შემოღებით ამ შედეგს მიაღწევს. ეს დღემდე არ მომისმენია, არადა სადისკუსიო თემა სწორედ ესაა და არა ის, რელიგიის ისტორია ისწავლებოდეს თუ არა სკოლაში.“
როგორია დღეს ის სასწავლო გარემო, სადაც ბავშვი უნდა გაიზარდოს შემწყნარებელ, მიმღებელ მოქალაქედ და აფასებდეს საკუთარი ქვეყნის ეთნიკურ, კულტურულ და რელიგიურ მრავალფეროვნებას, არის თუ არა სკოლა ნეიტრალური მრავალფეროვნების მიმართ და როგორ ხედავენ საკუთარ თავს არადომინანტური რელიგიური ჯგუფების წარმომადგენლები — ამ თემებს შეეხო ეპისკოპოსი რუსუდან გოცირიძე. მან ისაუბრა საჯარო სკოლებში არადომინანტი რელიგიური ჯგუფების მოსწავლეების მიმართ არსებულ დისკრიმინაციულ სასწავლო გარემოზე, მოსწავლეების მიმართ ინდოქტრინაციის პრაქტიკასა და იმ რისკებზე, რაც ახალი საგნის პროფილურმა სწავლებამ შეიძლება გამოიწვიოს.
მან ასევე ისაუბრა სახალხო დამცველთან არსებული რელიგიათა საბჭოს რეკომენდაციებზე, რომლებშიც ასახულია საჯარო სკოლებში რელიგიის თავისუფლებისა და რელიგიური ნეიტრალობის დაცვის მხრივ არსებული პრობლემები და წარმოდგენილია შესაბამისი რეკომენდაციები. მისთვისაც უპირველესი კითხვაა, თუ რატომ გაჩნდა ამ ინიციატივის აუცილებლობა?
„მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს ეროვნულ სასწავლო პროგრამაში ამ დოზით ყოფილა გაწერილი რელიგიების შესახებ სწავლება, ის ფონი, რომელიც ჩვენს საზოგადოებაშია და ფობიების დონე, გვაძლევს დასკვნის გაკეთების საშუალებას, რომ ჩვენმა საზოგადოებამ ძალიან ცოტა რამ იცის რელიგიური მრავალფეროვნების შესახებ, რომლის ანარეკლიცაა ამ დოზით მიუღებლობა და შეუწყნარებლობა. როგორც ჩანს, ვერ მოერია ამ პრობლემას ის პროგრამა, რომელიც სახელმძღვანელოებში გვაქვს. ლოგიკურია, რომ ადამიანებმა დაიწყეს ფიქრი იმაზე, თუ როგორ შეიძლება დაიძლიოს სიძულვილი და შეუწყნარებლობა.
რეკომენდაციები, რომლებიც შევიმუშავეთ, შემდეგი სახის იყო: ვთხოვდით განათლების სამინისტროს მოემზადებინა დოკუმენტები, რომ დახმარებოდა სკოლის დირექტორებს, ემართათ ის მრავალფეროვნება, რომელიც მათი სკოლის სივრცეშია. მეორე რეკომენდაცია შეეხებოდა მომავალ პედაგოგებს, რომლებიც ახლა უნივერსიტეტის სტუდენტები არიან, მათ კურიკულუმში შეეტანათ ისეთი მნიშვნელოვანი საგანი, როგორიცაა მრავალფეროვნება და მისი მართვა, კონფლიქტური სიტუაციების მართვა და ა.შ. ჩვენი ინიციატივა იყო, მასწავლებლებს, რომლებიც ახლა შედიან კლასებში, მიეღოთ ის უნარ-ჩვევები, რომელიც ძალიან აკლია ჩვენს საზოგადოებას. როცა საუბარია ახალ ინიციატივაზე ვფიქრობ, როგორი „მარგალიტი“ სახელმძღვანელოც უნდა შეიქმნას და მასში შევიდეს არა მარტო საქართველოს, არამედ მსოფლიო გამოცდილებაც, ვიცით, რომ ჩვენი პედაგოგები იმ საზოგადოების ნაწილი არიან, რომლებიც ისევე ატარებენ ქსენოფობიურ განწყობებს, როგორც ჩვენ, რიგითი მოქალაქეები. სამწუხაროდ, მათ არ აქვთ ის უნარები, რომ უზრუნველყონ კლასში ნეიტრალური, არადისკრიმინაციული განწყობა. ჩვენი შვილები, რომლებიც არ არიან უმრავლესობის რელიგიის თემის წარმომადგენლები, ამ არჩევანის ფონზე, შესაძლოა კიდევ ერთხელ გახდნენ რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციის (დომენდისის) მსხვერპლნი. ამ დემოკრატიული ინსტრუმენტის შემოთავაზების ქვეშ, ზუსტად ამის გაუთვალისწინებლობას ვგრძნობ. ვამბობთ, რომ საგანი არჩევითი უნდა იყოს. მაშინ რა პასუხი გვაქვს იმაზე, როცა 35 ბავშვიდან 34 აირჩევს საგანს, რა პასუხს ვაძლევთ იმ ერთს, რომელიც არ წარმოადგენს რელიგიურ უმრავლესობას? რას ვუპირებთ იმ განწყობებს, რომელიც უმრავლესობის განწყობები არ არის?
ამას წინათ, ჩემი შვილის თემას წავაწყდი, რომელიც სკოლაში სწავლის პერიოდში დაწერა, ახლა ის უკვე სტუდენტია: „ერთ ძალიან ჩვეულებრივ დღეს მოხდა ისეთი რამ, რამაც სრულიად შეცვალა ჩემი ცხოვრება. მაშინ 10-11 წლის ვიქნებოდი. ვიჯექი გაკვეთილზე, მასწავლებელი კი ჰყვებოდა ამბავს, როგორ გადაარჩინა მართლმადიდებლობამ ჩვენი ქვეყანა. უცებ მოწკურული თვალები მოავლო კლასს და იკითხა: არის კლასში არამართლმადიდებელი მოსწავლე? თუ არის, ადგეს ფეხზე. მე ვიჯექი, დავცქეროდი საკუთარ ხელებს, გული გამალებით მიცემდა, თავი ჩაქინდრული მქონდა და ვცდილობდი არ შემეხედა თვალებში არც მასწავლებლისა და არც კლასელებისათვის. მეგონა, რომ თუკი მათ არ შევხედავდი, ისინი ვერ მიხვდებოდნენ, რომ მე ვიტყუებოდი. ეს იყო ყველაზე გრძელი და ყველაზე საშინელი წამები ჩემს ცხოვრებაში. პირველად ვიგრძენი, რომ ჩემს საუკეთესო მეგობრებს საიდუმლოს ვუმალავდი. გაკვეთილი ისე გაგრძელდა, თითქოს არც არაფერი მომხდარა, თუმცა ჩემთვის იმ გაკვეთილის შემდეგ ყველაფერი შეიცვალა. მე ვიცოდი, რომ ჩემი ოჯახი, პროტესტანტი ქრისტიანები, საქართველოსთვის ჩვეულებრივი მოვლენა არ იყო. და ვიცოდი, რომ ბევრ ადამიანს ეს არ მოსწონდა. ამიტომ, ვიცოდი, რომ თუკი ჩემი ან ჩემი ოჯახის შესახებ ვინმე ცუდს იტყოდა, მე ხმა უნდა ამომეღო, მაგრამ როდესაც ფაქტის წინაშე დავდექი, სკამიდანაც კი ვერ წამოვდექი. მე ვკითხულობდი ამბებს ადამიანებზე, რომლებიც ძალადობას, უსამართლობას აპროტესტებდნენ, სწირავდნენ თავებს იმისათვის, რისიც სჯეროდათ. და ისინი ჩემი გმირები იყვნენ. გაკრული მქონდა მათი პოსტერები კედლებზე... და უცებ აღმოვაჩინე, რომ მე ვუღალატე საკუთარ თავს და ვუღალატე ჰარი პოტერს, რომელიც ასე ძალიან მიყვარდა. ნუთუ ვერაფერი ვისწავლე მისგან? ჰარი პოტერმა გაილაშქრა ვოლდემორის წინააღმდეგ. მე კი რა გავაკეთე? სახლში დაბრუნებულმა მშობლებს მოვუყევი იმ დღის ამბავი, მოვუყევი ჩემი საქციელის შესახებ, არადა, როგორ მინდოდა მეთქვა, რომ მე ისინი დავიცავი და მამაცურად ვიდექი. ახლა, როცა მეშინია ხოლმე, ვიხსენებ იმ დღეს და 10 წლის გოგოს გრძნობებს. და ეს მშველის...“
რამდენიმე წლის შემდეგ ეს ბავშვი ძალიან თამამად გამომყვა ერთ-ერთ გადაცემაში, საჯაროდ იჯდა ჩემ გვერდით და აღარ ეშინოდა აღარც მასწავლებლის და აღარც მოსწავლის, მაგრამ დამერწმუნეთ, რომ აქ დარბაზში სხედან უმცირესობის წარმომადგენლები, მშობლები, მასწავლებლები, წინამძღოლები და მათაც კარგად იციან მსგავსი შემთხვევების შესახებ. ჩვენთან მოსულა უამრავი ატირებული მშობელი თუ ბავშვი, რომლებიც თავისი სიჩუმით ატარებენ იმ ჭრილობებს, შიშს, რომ არ ენდობიან არც თავის მეგობრებს, აღარც თავის საყვარელ მასწავლებლებს, როდესაც საქმე მიდგება რელიგიურ მრავალფეროვნებაზე. იმიტომ კი არა, რომ მშიშრები არიან ან ესირცხვილებათ თავიანთი რელიგიური იდენტობა, იმიტომ, რომ ტელევიზიიდან, მედიიდან, ქუჩიდან, პოლიტიკოსებიდან, ყველა მხრიდან ვგრძნობთ და ვხედავთ როგორი არამიმღებლური განწყობაა მრავალფეროვნების მიმართ ჩვენს საზოგადოებაში, მათ შორის სკოლებში.
ჩვენი მოწადინება იყო, განათლების სამინისტროსთვის შეგვეთავაზებინა ამ ცნობიერების ამაღლების ხელშეწყობა. თავისთავად, ცოდნა რელიგიური მრავალფეროვნების შესახებ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ამ ფონზე და ამ რესურსებით, ისედაც გაღატაკებულ ქვეყანას, კიდევ ახალ ტვირთს ნუღარ ავკიდებთ — გადაამზადოს 3331 სკოლისთვის (ზოგიერთ სკოლას ერთი მასწავლებელი არ ეყოფა) მასწავლებლები. ჩვენი შეთავაზება იყო, გააქტიურებულიყო კლასგარეშე ინიციატივები, ეს შეიძლება ყოფილიყო სამინისტროსა და საზოგადოებრივი მაუწყებლობის თანამშრომლობით მომზადებული საგანმანათლებლო დოკუმენტური ფილმები, ასევე, სკოლებს შორის კონკურსები, რომელიც ზუსტად ამ თემატიკის ირგვლივ იქნებოდა შემუშავებული. ჩვენი ინიციატივა იყო, რომ ექსკურსიები, რომლებიც ქაოსურ ფორმას და ხასიათს ატარებს დღევანდელ სკოლებში, სასკოლო ცხოვრების ეს ძალიან საინტერესო ელემენტი, გამოყენებული ყოფილიყო სწორედ ამ ცნობიერების ასამაღლებლად. ჩვენი ინიციატივა იყო, გაცვლითი პროექტების გაკეთება, მაგალითად, მუსლიმი ბავშვები ესტუმრებოდნენ ქრისტიანულ ოჯახებს და პირიქით. სხვადასხვა რამეზე შეგვეძლო საუბარი, რაც ნაკლებ საფრთხეებს შეიცავს.
როცა მასწავლებელი საკლასო ოთახის კარს მიიხურავს, მერწმუნეთ, მნიშვნელობა არა აქვს როგორი სახელმძღვანელო უჭირავს ხელში ან როგორი ძვირადღირებული პროცესი უძღვის მის შექმნას წინ, რა ტრენინგები ჩაუტარდა, აქ უმთავრესი სწორედ მასწავლებელია. ძალიან ბევრ ტრენინგს დავსწრებივარ მრავალფეროვნების მიმართულებით, თავადაც ჩამიტარებია და გეტყვით, რომ მასწავლებელი არის ერთ-ერთი უმძიმესი კატეგორია, რომელთანაც ყველაზე დიდი სამუშაოა ჩასატარებელი მრავალფეროვნების მიმართულებით. ვფიქრობ, განათლების სამინისტრომ ყველაზე დიდი ძალისხმევა სწორედ აქეთ უნდა მიმართოს. კარგად უნდა იყოს გათვლილი საფრთხეები და მოსალოდნელი შედეგები, რომლებსაც ინიციატივით ველოდებით, რადგან „მარგალიტი“ პროდუქტი ბევრ კარგ რამეს შეცვლის, მაგრამ გაუთვალისწინებელი დეტალებით შეიძლება მონსტრი მივიღოთ. რასაკვირველია მინდა, ჩემი ქვეყნის ახალგაზრდებმა, რაც შეიძლება ბევრი რამ იცოდნენ რელიგიის ისტორიების შესახებ, მაგრამ ეს ცოდნა მათ უნდა მიეწოდოს გააზრებულად და ყველა საფრთხის გათვალისწინებით.“
შეხვედრაზე დასმული მთავარი კითხვის ადრესატი განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო იყო — რის საფუძველზე გახდა აუცილებელი რელიგიის ისტორიის არჩევით საგნად შემოტანა? მარიამ ჩიქობავას განცხადებით: „თუკი სამინისტროს ნაფიქრი არ აქვს, რა საფუძველი არსებობს ახალი საგნის შემოსატანად, რა თქმა უნდა, სამინისტროს გადაწყვეტილება უპასუხისმგებლო იქნება. ამდენად, რა თქმა უნდა, ამაზე ნაფიქრია. მეტსაც გეტყვით, როდესაც „მე და საზოგადოების“ საგანი შემოდიოდა, ის დაეფუძნა კვლევას — სასწავლო გეგმის დანერგვის მონიტორინგი — რომელიც ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტმა განახორციელა. ჩვენ, დამხმარე ჯგუფთან ერთად, საქართველოს მასშტაბით, ვესწრებოდით გაკვეთილებს და ვატარებდით მონიტორინგს. ეს იყო თვისებრივი კვლევა, რომელმაც ძალიან ბევრი პრობლემა დაგვანახა. კვლევა, ასე ვთქვათ, შიდა დოკუმენტია და არ გაგვისაჯაროებია. მისი მიზანი იყო სწორად დაგვეგეგმა შემდგომი ცვლილებები.
მაგალითად, „მე და საზოგადოებას“, რომელიც, ძირითადად, სამოქალაქო განათლების მიმართულების საგანია, სწორედ ეს დაედო საფუძვლად. თუკი მანამდე სამოქალაქო განათლება ინტეგრირებული იყო ბუნებისმეტყველებასა და ქართულში, დანერგვის მონიტორინგის შედეგად, აღმოჩნდა, რომ არავითარ ინტეგრირებაზე იქ საუბარი არ იყო. ქართულის პედაგოგი უფრო სხვა რამეზე აკეთებდა აქცენტს, განსაკუთრებით დაწყებით საფეხურზე. მოგეხსენებათ, რომ ეს წერა-კითხვის სწავლების პერიოდია და, სამწუხაროდ, ვერ გამოკვეთდა იმ კომპონენტებს, რაც მნიშვნელოვანია სამოქალაქო განათლებისთვის. ამ და კიდევ სხვა მიზეზების გამო გადაწყდა სწორედ, რომ ცალკე საგნად შემოსულიყო. ასევე მოხდა შემდგომ კლასებშიც. მესმის, რომ ინტეგრირებული სწავლება, გარკვეულ სიტუაციებში, ნამდვილად უმჯობესია, მაგალითად, იგივე შემიძლია გითხრათ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებზე, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჩვენთან ეს ეფექტიანად ვერ ხორციელდება. სასწავლო გეგმის რევიზია, ზოგადად, ორი მიზნით ხორციელდება — დაინახოს ადგილობრივი საჭიროებები და უპასუხოს ამ საჭიროებებსა და გამოწვევებს. ვფიქრობ, თუნდაც დაწყებით საფეხურზე ახალი საგნის შემოტანა და საბაზო საფეხურზე სამოქალაქო განათლების დამატება სწორედ ამ გამოწვევებზე იყო პასუხი. მეორე მიზანი — დავინახოთ, რა ხდება, ზოგადად, მსოფლიოში — რა მიმართულებებია, რა ტრენდია ან რა შეიცვალა განათლების პოლიტიკაში.
რელიგიის შესახებ კომპონენტები ნამდვილად არის ინტეგრირებული სხვა საგნებში, მაგრამ ჩვენი მოსაზრება იყო, რომ, ზოგადად, ეროვნული სასწავლო გეგმის თამასა ცოტა მაღალია და სტანდარტები გადატვირთულია ამიტომ შევეცადეთ, დაწყებითი საფეხურის პროგრამა განგვეტვირთა, კიდევ უფრო მეტად განტვირთული იქნება საბაზო საფეხური. ამდენად, გარკვეულწილად, ის კომპონენტები, რაც ახსენეთ, ამოვარდა დაწყებით საფეხურზე და აღარ იქნება არც საბაზოზე, თუმცა, ბუნებრივია, რელიგიის ნაწილი, რაც სხვა საგნებთან კავშირშია, დარჩება. რაც შეეხება საშუალო საფეხურს — რატომ ვამბობთ, რომ არჩევითი საგანი შემოვიტანოთ საშუალო საფეხურზე. საკითხს თუ ასე შევხედავთ, რომ რაღაც ისწავლება დაწყებით და საბაზო საფეხურზე, არასწორი მიდგომა იქნება აღარ ვასწავლოთ საშუალო საფეხურზე. საშუალო საფეხურს კიდევ უფრო სხვა მიზნები აქვს. მით უმეტეს, როცა სამინისტროს ინიციატივაა პროფილური სწავლების შემოღება, რაც სხვადასხვა პროფილის კიდევ უფრო გამოკვეთას გულისხმობს. როგორც წესი, ჩვენი სწავლება დაფუძნებულია სპირალზე — ეს ნიშნავს, რომ მაგალითად, ისტორიაში, გეოგრაფიაში, საშუალო საფეხურზე, ესა თუ ის თემა კიდევ უფრო გაღრმავდეს. აქედან გამომდინარე, სრულიად შესაძლებლად გვესახება, რომ, მოსწავლეს, რომელმაც უფრო დაბალ საფეხურებზე გარკვეული ცოდნა შეიძინა ხელოვნებაში, რელიგიის კუთხითაც შეეხო არქიტექტურის ნიმუშებს, ასევე ლიტერატურაში, ისტორიაში, შესაძლებლობა მივცეთ, გაღრმავებულად ისწავლოს ყოველივე ეს სწორედ საშუალო საფეხურზე.“
საკმაოდ ბევრი კითხვა დაისვა იმის თაობაზეც, თავად პედაგოგები რამდენად შექმნიან სკოლებში ნეიტრალურ გარემოს, რამდენად არიან ისინი მზად ამისთვის? — ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტის უფროსი ამბობს, რომ სწორედ ამიტომ არ არის საჭირო სიჩქარე, შესაქმნელია სტანდარტი, სახელმძღვანელო და, რაც მთავარია, აუცილებელია პედაგოგთა მომზადება. „საგნის შემუშავების პროცესი ჯერ არ დაწყებულა, რადგან, ზოგადად, საშუალო საფეხურის კონცეფციაზე ახლა მიდის მუშაობა. სავარაუდოდ, მარტის ბოლოსთვის საშუალო საფეხურის კონცეფცია შემუშავებული გვექნება და შემდეგ დაიწყება სტანდარტებზე მუშაობა. ვფიქრობ, არ უნდა ვიჩქაროთ დანერგვა, რადგან საჭიროა სახელმძღვანელოების მომზადება და პედაგოგების გადამზადება, მანამდე კი სწავლის დაწყება არ ღირს“ — აცხადებს მარიამ ჩიქობავა. აქედან გამომდინარე, სკოლებში რელიგიების ისტორიის საგანი,
|
