2017-11-30
ეროვნული ბიბლიოთეკის საუკუნის პროექტი
მაკა ყიფიანი
17 ნოემბერს, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის პირველ კორპუსში, თითქმის ორწლიანი მუშაობის შემდეგ, კავკასიაში უდიდესი და საქართველოში პირველი წიგნის მუზეუმი გაიხსნა, რომელიც ერთ-ერთი საუკეთესოა როგორც ვიზუალური, ისე თვისობრივი თვალსაზრისით. წიგნის მუზეუმი ეროვნული ბიბლიოთეკის საცავში დაცულ 19 ათასზე მეტ რარიტეტულ წიგნს აერთიანებს. აღსანიშნავია, რომ ეროვნული ბიბლიოთეკა ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი იშვიათ გამოცემათა ფონდის მესაკუთრეა, რომელიც ბეჭდური წიგნის და მათ შორის, ქართული ნაბეჭდი გამოცემების ისტორიას ქმნის. მუზეუმში ყველა ის უნიკალური გამოცემა გამოიფინება, რომელიც იშვიათ გამოცემათა ფონდშია დაცული. წიგნის მუზეუმში წარმოდგენილი იქნება როგორც მუდმივი ექსპოზიციები, ასევე თემატური გამოფენები, კერძო კოლექციებში დაცული თუ ბიბლიოთეკის საცავში შენახული უნიკალური ნაბეჭდი წიგნები. ასევე, დამთვალიერებელს საშუალება ექნება, ყველა უძველესი წიგნი ციფრულ ფორმატში, სენსორულ ეკრანებზე იხილოს. წიგნის მუზეუმი, ბოლო ათწლეულების, ყველაზე მასშტაბური პროექტია ამ სფეროში. ეროვნული ბიბლიოთეკის გენერალური დირექტორის, გიორგი კეკელიძის განცხადებით, „წიგნის მუზეუმი“ საუკუნის პროექტია, აქ განთავსდება ეროვნული ბიბლიოთეკის საგანძური, რომელიც ათეული წლებია, დახურულ ფონდში ინახება და ფართო საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომი არ ყოფილა.
იშვიათი გამოფენებისთვის თანამედროვე საცავისა და მუზეუმის მოწყობა „დავით ბეჟუაშვილის განათლების ფონდის“ მხარდაჭერით გახდა შესაძლებელი.
წიგნის მუზეუმში შესასვლელი სივრცე, თავის დროზე, პოლონელი მხატვრის, ჰენრიხ ჰრინევსკის მიერაა მოხატული, რომლის რესტავრაციაზე და მასზე პოლონელი სპეციალისტები მუშაობენ. სპეციალურად აღდგენილ ძველ და რარიტეტულ კარს შეაღებ თუ არა, პირველად „ვეფხისტყაოსნის“ მუზეუმში ხვდები, სადაც წარმოდგენილია 1884 წელს, გიორგი ქართველიშვილის დაფინანსებით, შექმნილი „ვეფხისტყაოსანი“ და ყველა ის გამოცემა, რომელიც ამ პერიოდში გამოსულა ქართულ ენაზე, ასევე უცხოური თარგმანები; ილია ჭავჭავაძის დარბაზი — ექსპოზიცია, სადაც სხვა საინტერესო მასალების გვერდით, ის წიგნები და ნივთებია, რომლებიც მისმა ოჯახმა ეროვნულ ბიბლიოთეკას დაუტოვა. მუზეუმში წარმოდგენილია დავით კაკაბაძის ავანგარდული ნამუშევარი, სახელწოდებით — „ტერენტი გრანელი“, რომელიც ტერენტი გრანელის თხოვნით შექმნილა.
მუზეუმში განთავსებულია ფორმით, შინაარსითა და სიძველით მნიშვნელოვანი წიგნები. მათი უმეტესობა უკიდურესად ფასეულია ჩვენი კულტურული იდენტობისთვის. საინტერესოა მინიატურული წიგნების კოლექცია და უნიკალური, უძველესი გამოცემები: იტალიელი მისიონერის, არქანჯელო ლამბერტის „სამეგრელოს აღწერა“, 1629 წელს რომში გამოცემული პირველი ქართული ნაბეჭდი წიგნი, ქართულ-იტალიური ლექსიკონი; მაჯიო ფრანცისკო-მარიას მიერ, 1670 წელს, გამოცემული „ქართული ენის გრამატიკა“; არჩილ მეფის მიერ, 1705 წელს, მოსკოვში, სინოდის სტამბაში დაარსებულ ქართულ წიგნსაბეჭდში დაბეჭდილი „დავითნი“, რომლის ტირაჟიდან 3-4 ეგზემპლარია შემორჩენილი; პირველნაბეჭდი ქართული გამოცემა სახელმწიფოს, სამთავროსა და ოჯახის მართვის შესახებ — ბასილიოს მაკედონელი. ტესტამენტი, რომელიც 1739 წელს, მოსკოვში დაიბეჭდა; თბილისში, ვახტანგ ვჳ-ის სტამბაში, 1709 წელს გამოცემული „სახარება“, რომელიც ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია, როგორც საქართველოში დაბეჭდილი, ერთ-ერთი პირველი წიგნი; ასევე, 1710 წელს ვახტანგის სტამბაში გამოცემული „კონდაკი“; ვახტანგ ვჳ-ის სტამბის წიგნები — 1712 წლის, „ვეფხისტყაოსანი“, ერეკლეს სტამბის წიგნები; იმერეთში, საჩხერის სოფელ წესში გამოცემული, პირველი ქართული მინიატურული წიგნი „ღვთისმშობლის სავედრებელი“; რუსეთში, ათანასე ამილახვრის სტამბის გამოცემები და მრავალი სხვ. „წიგნის მუზეუმი“ მართლაც უმნიშვნელოვანესი საჩუქარია ყველა ქართველისთვის.
საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის „წიგნის მუზეუმი“ მუშაობს ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით, დილის 10:00 საათიდან 18:00 საათამდე. მუზეუმში შესვლა ეროვნული ბიბლიოთეკის მკითხველის ბილეთითაა შესაძლებელი. მუზეუმის გახსნა, გალაკტიონ ტაბიძის დაბადების დღეს, მის ერთ ოცნებას დაემთხვა.
„რა დიდებული გამოფენაა, რა ძვირფასი, რა საყვარელი, იშვიათზე-იშვიათი. უკვდავზე-უკვდავი მასალებით სავსე, სასახელო დიდათ სასახელო!
უფრო შესანიშნავი იქნება — თუ ამ გამოფენით საძირკველი ჩაეყრება დიდ საქმეს „მუდმივ გამოფენას“ — თბილისშივე, რა თქმა უნდა.
გისურვებთ, ძვირფასო ამხანაგებო, გამარჯვებას. ძალიან, ძალიან გაგვახარებთ ყველას, თუ ეს წამოწყება შესაფერისად დაგვირგვინდება. გაუმარჯოს „მუდმივი გამოფენის იდეას!“ — 1952 წელი, 31 მარტი. გალაკტიონ ტაბიძე, საქართველოს სახალხო პოეტი.
ეს სიტყვები, თავის დროზე, გალაკტიონმა ერთჯერად გამოფენაზე დაწერა და ეს ერთგვარი სურვილი, ოცნება იყო, რომელიც მას შემდეგ ბიბლიოთეკის ყველა ხელმძღვანელს, ყველა იმ ადამიანს ჰქონდა, ვინც დაინტერესებული იყო „წიგნის მუზეუმის“ დაარსებით.
გიორგი კეკელიძე, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის გენერალური დირექტორი: „წლების წინ, როცა ხელი მოვკიდეთ ამ საქმეს, ძნელად თუ ვინმე დაიჯერებდა და აი, ვულოცავ საქართველოს! გალაკტიონ ტაბიძის დაბადების დღეს მისი წლების წინ ნაოცნებარი ახდა! წიგნის მუზეუმი ბოლო ათწლეულების ყველაზე მასშტაბური პროექტია ამ სფეროში. მუზეუმი კავკასიაში უდიდესი და ევროპაში ერთ-ერთი საუკეთესოა როგორც ვიზუალური, ისე თვისობრივი თვალსაზრისით. ეს არის ქვეყანაში დაცული ძვირფასი წიგნების პირველი მუდმივმოქმედი გამოფენა, რომელიც ოთხ ნაწილადაა წარმოდგენილი: 1) საკუთრივ იშვიათი გამოცემების მუზეუმი, სადაც სიძველით და ფორმით გამორჩეული წიგნებია წარმოდგენილი — მაგალითად; ქართულ-იტალიური ლექსიკონი (1629), ვახტანგის სტამბის გამოცემები, ინკუნაბულა (აკვანი) და სხვ; 2) ვეფხისტყაოსნის მუზეუმი — წარმოდგენილია ყველა გამოცემა ქართულ და უცხოურ ენებზე; 3) ილიას დარბაზი — ილია ჭავჭავაძის კაბინეტის ექსპოზიცია, მისი პირადი ნივთებითა და ბიბლიოთეკით; 4) ბროსეს საცავი — ულტრათანამედროვე, შესაბამისი კლიმატ-კონტროლის აპარატურით. მუზეუმში დაცულია წიგნები, რომლებიც ფორმით, შინაარსით, კონტექსტით გამორჩეულია და შესაბამისად, ამ წიგნების მდგომარეობიდან გამომდინარე, მომხმარებელი მათ ვერ შეეხება. ამიტომ, ეს იქნება საგამოფენო მუდმივმოქმედი სივრცე. ყოველგვარი პათეტიკის გარეშე, ეს მართლაც ისტორიული დღეა, იმიტომ რომ, ეროვნული ბიბლიოთეკა რეალურად ახალ ცხოვრებას იწყებს, მათ შორის ის წიგნებიც, რომლებიც წლების განმავლობაში ჩაკეტილი იყო და ინახებოდა სპეციალურ საცავში, ახალ და გამორჩეულ ცხოვრებას იწყებენ.
ჩვენ ლეგენდარულ და ისტორიულ შენობაში ვიმყოფებით და, ამავდროულად, გვაქვს ამბიცია და სურვილი იმისა, რომ ვიწყებთ ასევე ისტორიულ და ლეგენდარულ საქმეს. საქმეს, რომელსაც სიმბოლურად დაერქვა „წიგნის მუზეუმი“ და რომელიც გულისხმობს ჩვენი ეროვნული იდენტობის და სახელმწიფოებრივი მეხსიერების ერთგვარ თავმოყრას იმ სივრცეში, რომელსაც წიგნის მუზეუმში წარმოგიდგენთ. ეს სივრცე თითქმის ყველა ქართულ ბეჭდურ წიგნს ინახავს და ჩვენ სწორედ ამ წიგნების „ტექსტების ჯამი“ ვართ, ადამიანები, რომლებიც აქ შევიკრიბეთ, ადამიანები, რომლებიც ხვალ, ზეგ და მაზეგ დაათვალიერებენ ამ სივრცეს. ის ადამიანები, რომლებიც არ არიან ამ წიგნებთან ორგანულად დაკავშირებული (ვგულისხმობ უცხოეთის მოქალაქეებს), ძალიან იოლად შეიტყობენ, რა მდიდარი კულტურული საგანძური აქვს ჩვენს ქვეყანას, რას გულისხმობს ჩვენი მწერლობა და არა მხოლოდ მწერლობა, რამ მოგვიყვანა აქამდე.
მესმის, რომ ჩემი სიტყვები ახლა ცოტა პატეთიკურად ჟღერს, მაგრამ მსგავსი საღამოები პათეტიკის გარეშე წარმოუდგენელია. ვფიქრობ, ეს დღე, რომელიც ბევრ სიმბოლურ დატვირთვას გულისხმობს, ნამდვილად შემორჩება ისტორიას. პირველი, ვინც წიგნის მუზეუმზე ისაუბრა, ეს იყო გალაკტიონი. გალაკტიონ ტაბიძემ გააკეთა ჩანაწერი, 1958 წლის 31 მარტს, ერთ-ერთ ერთჯერად გამოფენაზე. ჩანაწერიდან ჩანს, რომ გალაკტიონი ოცნებობდა, ოდესმე გახსნილიყო მუდმივმოქმედი საგამოფენო სივრცე, რომელიც თავს მოუყრიდა მთელ იმ საგანძურს, რომელიც დღეს წიგნის მუზეუმში წარმოვადგინეთ. მისი ეს ოცნება დღეს, 17 ნოემბერს, მის დაბადების დღეზე ახდა.
დიდი მადლობა მინდა ვუთხრა ყველა იმ ადამიანს, წიგნმცოდნეს, იშვიათგამოცემათა განყოფილების თანამშრომლებს, დიზაინერებს, მუშებს, რომლებიც ქმნიდნენ ამ სივრცეს. ეს არ იყო ადვილი პროცესი, წელიწადზე მეტი ხნის თავაუღებელ მუშაობას გულისხმობდა, რომელმაც ასეთი შედეგი მოგვიტანა; მინდა დიდი მადლობა ვუთხრა, დაფინანსებისთვის, დავით ბეჟუაშვილის ფონდს, მისი მონაგები იქნება განათლებული მომავალი თაობა და ვფიქრობ, ამაზე უკეთესი ინვესტიცია არ არსებობს; დიდი მადლობა სახელმწიფოს წარმომადგენლებს, კულტურის მინისტრს, მიხეილ გიორგაძესა და განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარეს, მარიამ ჯაშს, რომლებიც აქტიურად გვეხმარებიან; დიდი მადლობა სხვადასხვა ქვეყნის საელჩოების წარმომადგენლებს, განსაკუთრებით აშშ-ს, იტალიისა და პოლონეთის ელჩებს; დიდი მადლობა ბიბლიოთეკის ყველა იმ დირექტორს, ვინც ჩემამდე ხელმძღვანელობდა ამ სივრცეს და შექმნა დღევანდელი დღის წინაპირობა; დიდი მადლობა ყველა ჩემს თანამშრომელს, რომელთა მეშვებითაც, ერთი მხრივ, შეიქმნა ეს სივრცე და მეორე მხრივ, ბუნებრივია, მომავალშიც განვითარდება.
„წიგნის მუზეუმი“ ჩვენი წარსულის გასახსენებლად შევქმენით იმისთვის, რომ ეს წარსული კარგი მაგალითი იყოს მომავალი თაობებისთვის. ეს არ არის მუზეუმი მუზეუმისთვის, „წიგნის მუზეუმი“ „განწირულია“ სიცოცხლისთვის და მე ძალიან დიდი იმედი მაქვს, რომ მისი სიცოცხლის მამოძრავებელი ძალა იქნებით თქვენ — მომავალი თაობა“.
მიხეილ გიორგაძე, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრი: „დარწმუნებული ვარ, ამ მუზეუმს არა მხოლოდ დამთვალიერებელი არ მოაკლდება, არამედ ის გახდება შეკრების ადგილი წიგნის მოყვარულებისთვის, ახალგაზრდებისთვის, მკვლევრებისთვის, ჩვენი ფართო საზოგადოების წარმომადგენლებისთვის.
ყველას ვულოცავ დღევანდელ დღეს. ნახევარი საუკუნის შემდეგ ასრულდა გალაკტიონის ოცნება და ეროვნულ ბიბლიოთეკაში 19 000-ზე მეტი უიშვიათესი, უძვირფასესი გამოცემა დღის სინათლეს იხილავს.
ასეთი დონის, მასშტაბის, ხარისხის, მნიშვნელობის პროექტების განხორციელება შესაძლებელია, როდესაც სახელმწიფოსა და კერძო სექტორს შორის თანამშრომლობის სწორი მოდელი მოიძებნება. განსაკუთრებული მადლობა მინდა გადავუხადო ბატონ დავითს და მის ფონდს, ასევე ყველა მხარდამჭერს — აშშ-ს, იტალიისა და პოლონეთის საელჩოებს, ყველა იმ ადამიანს, ვინც მონაწილეობა მიიღო ამ შესანიშნავი პროექტის განხორციელებაში“.
დავით ბეჟუაშვილი, „დავით ბეჟუაშვილის განათლების ფონდის“დამფუძნებელი: „ჩვენს ფონდს ერგო ძალიან დიდი პატივი, ეთანამშრომლა ეროვნულ ბიბლიოთეკასთან, რისთვისაც დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო გიორგი კეკელიძეს. იმას, რაც ჩვენ, პრაქტიკულად, ტექნიკურად გავაკეთეთ, გიორგიმ და მისმა გუნდმა ძალიან დიდი შინაარსი მიანიჭა, რაც ძალიან დასაფასებელია. დიდი მადლობა ბიბლიოთეკის ყველა თანამეშრომლს იმისთვის, რომ დღემდე მოგვიტანეს ის უძვირფასესი განძი, რომელიც წიგნის მუზეუმში დაიდებს ბინას“.
მარიამ ჯაში, განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარე: „დღეს მართლაც ისტორიული დღეა, ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე. პირველ რიგში, დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო თითოეულ ადამიანს, ვინც საუკუნეების მანძილზე დღემდე შემოგვინახეს ისტორია, ჩვენი უდიდესი ეროვნული განძი. მათ არანაკლები დამსახურება მიუძღვით საქართველოს გადარჩენაში, ბევრ მათგანს ხმლით უწევდა ჩვენი ქვეყნის დაცვა. ეროვნული საგანძურის მცველები, დღეს, საბედნიეროდ, ბევრი გვყავს საჯარო ბიბლიოთეკაში. უახლესი წარსული რომ გავიხსენოთ, როდესაც თბილისში, სამწუხაროდ, სამოქალაქო დაპირისპირება მიმდინარეობდა, იმ პერიოდშიც კი საჯარო ბიბლიოთეკის თანამშრომლებმა სათუთად, განსაკუთრებული სიყვარულით და თავდადებით შემოინახეს ჩვენი უნიკალური ექსპონატები, ხელნაწერები. დიდი მადლობა ამ ურთულესი გზის გამოვლისთვის. განსაკუთრებული მადლობა გიორგის და მის თანამოაზრეებს, ამ უდიდესი საქმის ინიცირებისთვის და ბოლომდე მიყვანისთვის; ასევე დიდი მადლობა ბატონ დავით ბეჟუაშვილს, ეს საქმე ნამდვილად დარჩება თაობებს მისი სახელით.
ძალიან დიდი სურვილი მაქვს, რომ უფრო მეტი დაფასება ჰქონდეთ ჩვენს თანამემამულეებს, რომლებიც იცავენ ეროვნულ საგანძურს. სურვილი მაქვს, კიდევ უფრო გაძლიერდეს ეროვნული ბიბლიოთეკის განსაკუთრებული როლი და კანონის დონეზე, ეროვნულ ბიბლიოთეკას საბიბლიოთეკო საქმის მართვის მთავარი მეთოდური ოფისის სტატუსი მივანიჭოთ, რადგან ასეთი გამოცდილება, რაც ამ შენობაშია დაგროვილი (განსაკუთრებით ბოლო პერიოდში, გიორგი კეკელიძის ხელმძღვანელობის დროს), უნიკალურია და ჩვენ ეს უნდა გადავცეთ ყველა მუნიციპალიტეტში არსებულ ბიბლიოთეკებს“.
ლაშა ბაქრაძე, ქართული ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორი: „ვფიქრობ, წიგნის მუზეუმი მნიშვნელოვანი ადგილი იქნება იმ ადამიანებისთვის, ვისაც უყვარს წიგნი და საერთოდ კულტურა, განსაკუთრებით იმ დიგიტალურ ეპოქაში, რომელშიც ჩვენ გადავდივართ. ეროვნულ ბიბლიოთეკაში რომ არის ასეთი ადგილი, რა თქმა უნდა, ძალიან მნიშვნელოვანია, ხარისხობრივად საინტერესოდაა გაკეთებული და ვფიქრობ, ბევრი ადამიანის საყვარელი ადგილი გახდება. ის, რომ მუზეუმმა ადამიანებს წიგნისადმი ინტერესი გაუღვიძოს, ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია და, ამ მხრივ, თავის როლს ეს მუზეუმი უდავოდ ითამაშებს. აქედან გამოსული ადამიანი ჩემი აზრით, წიგნსაც უფრო სიამოვნებით მოკიდებს ხელს, შეიძლება უფრო მეტი ინტერესი გაუჩნდეს, ვიდრე მხოლოდ და მხოლოდ ინტერნეტში კითხვისას“.
ლევან ბერძენიშვილი, ფილოლოგი, პოლიტიკოსი: „ეროვნულ ბიბლიოთეკაში ყოველთვის იყო და არის რარიტეტის განყოფილება, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ფერიდე კვაჭანტირაძე. წიგნის მუზეუმის დაარსება, მისი იდეა იყო წლების წინ, მაგრამ აბსოლუტურად განუხორციელებელი. იმიტომ, რომ წიგნის მუზეუმი გულისხმობს ძალიან სერიოზულ ცვლილებებს, სერიოზულ ფინანსურ დახმარებას. მაშინ ეს შეუძლებელი იყო, როცა სახელმწიფო ერთ წიგნსაც ვერ ყიდულობდა, ხელფასი პრობლემა იყო და სხვ. ახალი ხელმძღვანელობის პერიოდში, ჩვენს დროში, ეს იდეა განხორციელდა და ეს მართლაც დასაფასებელია და მნიშვნელოვანი. სასიხარულოა, რომ იდეის განხორციელებას დავით ბეჟუაშვილის ფონდი დაეხმარა. ვინც „წიგნის მუზეუმში“ მოვა, ნახავს, რამდენად მნიშვნელოვანია ქართული წიგნი, რა სიძველეა, რა პატივისცემას იმსახურებს. წიგნის მუზეუმი ძალიან სერიოზული წინ გადაგმული ნაბიჯია წიგნიერების გადარჩენის გზაზე“.
ლევან ბრეგაძე, კრიტიკოსი, ჟურნალისტი: „მოხარული ვარ, რომ ეროვნულ ბიბლიოთეკაში წიგნის მუზეუმი გაიხსნა. ადამიანს ადვილად უნდა მიესვლებოდეს ძველ წიგნებთან. წიგნი ადამიანს აბედნიერებს. მუზეუმი ნებისმიერი დამთვალიერებლისთვის ღია იქნება, აქ ვნახავთ არაჩვეულებრივად შესრულებულ ძველ ქართულ ხელნაწერებს, პოლიგრაფიის შედევრებს, ყველა იქ წარმოდგენილი წიგნი ხელოვნების ნიმუშია. მიუხედავად იმისა, რომ ელექტრონული წიგნი დიდ კონკურენციას უწევს ბეჭდურ წიგნებს, დამერწმუნეთ, რაც დრო გავა, მეტი ფასი დაედება ნაბეჭდ და ხელნაწერ წიგნს. ტრადიციული წიგნის ფასი დღითი დღე იზრდება. 21-ე საუკუნეში წიგნის მუზეუმი სახვითი ხელოვნების შედევრთა მუზეუმებს და ამ რანგის კულტურულ დაწესებულებებს უტოლდება. დღეს მართლაც ისტორიული დღეა“.
|
