2017-11-09
კორეული „ლითონის“ წიგნები და ქართული ხელნაწერები
მაკა ყიფიანი
კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის, საქართველოში სამხრეთ კორეის რესპუბლიკის საელჩოსა და საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ორგანიზებით, პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში ორი უძველესი კულტურის დამწერლობის ისტორიის უნიკალური ნიმუშების გამოფენა გაიმართა, სადაც კორეული „ლითონის“ წიგნები და ქართული ხელნაწერები იყო წარმოდგენილი. გამოფენის მიზანი იყო უძველესი და უდიდესი კულტურის მქონე ქვეყნების — კორეისა და საქართველოს, რომლებიც სრულიად განსხვავებული კულტურული ტრადიციის მატარებლები არიან, ნაბეჭდ წიგნთა და ხელნაწერთა გამორჩეული ნიმუშების საზოგადოებისთვის წარდგენა და გაცნობა. დამთვალიერებელს საშუალება ჰქონდა, გაცნობოდა კორეული ლითონის წიგნებისა და ქართული დამწერლობის მრავალსაუკუნოვან ისტორიას, გამოფენის ფარგლებში, კორეიდან საგანგებოდ ჩამოტანილი ტექნიკის დახმარებით, კორეული წიგნის ბეჭდვის უძველეს ხელოვნებას.
გამოფენაზე წარმოდგენილი იყო კორეის ჩონგჯუს ადრეული ნაბეჭდი წიგნების მუზეუმში დაცული კორეული „ლითონის“ წიგნები და შუა საუკუნეების ქართული ხელნაწერები:
• „ჯიკჯი“, დიდი ბუდისტური ბერების მოძღვრება ძენის შესახებ, ანთოლოგია (ასლი, მეორე ტომი), 1377 წელი; „ჯიკჯი“ (აღდგენილი, ლითონის მოძრავი შრიფტით ნაბეჭდი); 80 ათასი ტრიპიტაკა („ტრიპიტაკა კორეანა“ ასლი, ხის დაფით ნაბეჭდი) — ბუდისტური ტექსტების კრებული; გუტენბერგის 42-სტრიქონიანი ბიბლია (ასლი); სიმღერები ათასობით მდინარეში მთვარის შუქის ანარეკლზე — ბუდას ბიოგრაფია. რესტავრირებული ლითონის შრიფტი 1447-1450; გორიოს დინასტიის დროინდელი ლითონის მოძრავი შრიფტი; „აღმოსავლეთის ქვეყნების სტანდარტული რითმები“ — სტანდარტული ჩინური იეროგლიფების კორეულად წარმოთქმის ლექსიკონი, რესტავრირებული მოძრავი ხისა და ლითონის შრიფტები; ლითონის მოძრავი შრიფტი (ქვიშის ყალიბებში ჩამოსხმული რკინა); ჩოსუნის დინასტიის დროინდელი ლითონის მოძრავი შრიფტი; „ჯიკჯის“ მსოფლიო მეხსიერების რეესტრის სერტიფიკატი.
• თამარ მეფის კუთვნილი ვანის ოთხთავი, ხჳჳ-ხჳჳჳ სს; ასტროლოგიური ტრაქტატი. 1188-1210 წწ.; ქართული ანბანი ლოცვებითურთ, დაბეჭდილი რომში, 1629 წელი; სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობა ევროპაში“ ხვჳჳ ს.; ვახუშტი ბატონიშვილის „გეოგრაფია“ხვჳჳ ს.; „ქართლის ცხოვრება“. 1633-1646 წწ. ბეჭდვის უძველესი ტექნოლოგიის ნიმუშები, ვჳჳ საუკუნის, პირველი, ჩვენამდე სრულად მოღწეული ხელნაწერი — ხანმეტი ლექციონარი, შატბერდის მონასტერში გადაწერილი ხ საუკუნის ჯრუჭის სახარება — ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი; ქართულ-იტალიური ლექსიკონი, დაბეჭდილი რომში, 1629 წელს — საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
„თუ მედიტაციის გზით ადამიანის გულში ჩაიხედავ, მიხვდები, რომ ის ბუდას გულია“, ასე ითარგმნება მსოფლიოში პირველი ნაბეჭდი კორეული წიგნის — „ჯიკჯის“ აბრევიატურა. კორეული „ლითონის” წიგნების დოკუმენტირებული ისტორია სათავეს 1377 წლიდან იღებს, გუტენბერგის უმნიშვნელოვანეს გამოგონებამდე 78 წლით ადრე, გორიოს დინასტიის მმართველობის დროს დაბეჭდილი წიგნი, რომელსაც კორეულ ენაზე „ჯიკჯი“ ეწოდა, ბუდისტური დოკუმენტია, მოიცავს ამონარიდებს ბუდისტი ბერების ნაშრომებიდან. ის ორ ტომად დაიბეჭდა, პირველ ნაწილს ჩვენამდე არ მოუღწევია, ხოლო მეორე ნაწილი საფრანგეთის ეროვნულ ბიბლიოთეკაშია. „ჯიკჯი“ მსოფლიოს უძველესი წიგნია, რომელიც ლითონის ტიპოგრაფიული შრიფტით დაიბეჭდა. 2001 წლის სექტემბერში „ჯიკჯი“ იუნესკომ მსოფლიო მეხსიერების რეესტრში შეიტანა, ხოლო 2004 წელს იუნესკოს მიერვე დაწესდა „ჯიკჯის პრიზი“.
ქართულ ხელნაწერ ტრადიციას 16-საუკუნოვანი ისტორია აქვს. ის თავიდანვე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მაშინდელი დასავლური ცივილიზაციის კერებთან, ამ სიახლოვეს განაპირობებდა საქართველოს კულტურული და პოლიტიკური ორიენტაცია. ქართული დამწერლობა გახდა ის უმნიშვნელოვანესი მოვლენა, რომელიც ეროვნულ იდენტობას განაპირობებდა და სახელმწიფოებრიობის განმტკიცებისთვის ერთ-ერთ ყველაზე მყარ საფუძველს ქმნიდა.
ქართულმა დამწერლობამ, თავისი განვითარების მანძილზე, სამი საფეხური განვლო: ასომთავრული (ვ-ჳხ), ნუსხური (ჳხ-ხჳ) და მხედრული (ხ-ხჳ). ისინი დღესაც თანაარსებობენ. ქართული დამწერლობის უძველესი დოკუმენტები — პალიმფსესტები (ვ-ვჳჳ) სასულიერო შინაარსისაა, მათ მონასტრებში ქმნიდნენ როგორც საქართველოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ. ჟანრობრივად მრავალფეროვანია ქართული საერო მწერლობაც. 2011-2013 წლებში, ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცული ორი კოლექცია („ბიზანტიური ეპოქის ქართული ხელნაწერები“ და „ვეფხისტყაოსნის“ ხელნაწერები“) შევიდა მსოფლიო მეხსიერების რეესტრში.
ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის, პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკისა და კორეის რესპუბლიკის საელჩოს ერთობლივი გამოფენის ფარგლებში, ჩატარდა იონგჰო მუნისა და ჰვანგ სუნმის ლექცია თემაზე „მსოფლიო მეხსიერების რეესტრი და კორეული ნაბეჭდი წიგნი“. გამოფენის ფარგლებში, ლექციაზე წარმოდგენილი იყო ბეჭდვის უძველესი, კორეული ხელოვნებაც.
გამოფენა გახსნეს კორეის რესპუბლიკის საელჩოს საქმეთა დროებითმა რწმუნებულმა კიმ ინ ჰანიმ და ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორმა ზაზა აბაშიძემ. გამოფენას ესწრებოდნენ დიპლომატიური კორპუსისა და სამეცნიერო სფეროს წარმომადგენლები, სტუდენტები და სხვა დაინტერესებული პირები.
გიორგი კეკელიძე, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის დირექტორი: „ორი კულტურის შეხვედრა ეროვნულ ბიბლიოთეკაში ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო სამხრეთ კორეის წარმომადგენლობას, ამ ფანტასტიკური გამოფენის წარმოდგენისთვის. მე ამ შემთხვევაში, არა მხოლოდ როგორც ეროვნული ბიბლიოთეკის დირექტორი, არამედ ადამიანი, რომელსაც აინტერესებს წიგნი, როგორც ფენომენი, გარდა იმისა, რომ აღფრთოვანებული ვარ, გაოცებულიც გახლავართ. ჩვენ წინაშე წარმოდგენილია სრულიად ახალი გამოცდილება. უძველესი წიგნები, ფორმები და ფორმატები, რაც ქართველი დამთვალიერებლისთვის, სრულიად უცხოა. გარდა ესთეტიკური სიამოვნებისა, ჩვენ წინ გადაიშალა დიდი ინფორმაციული ველი ისეთი უცხო კულტურის შესახებ, როგორიც კორეულია. დამეთანხმებით ალბათ, რომ დამთვალიერებელი, მეცნიერი თუ უბრალოდ დაინტერესებული ადამიანი, დღევანდელი გამოფენიდან არა მხოლოდ კმაყოფილი, არამედ გაოცებული წავა. ამავდროულად, ძალიან მიხარია, რომ სამხრეთ კორეის რესპუბლიკის წარმომადგენლებმა წიგნის მუზეუმისთვის, რომელიც სულ მალე გაიხსნება, უნიკალური წიგნები გადმოგვცეს“.
მარიამ ჯაში, საქართველოს პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარე: „ვფიქრობ, დღევანდელ გამოფენაზე წარმოდგენილი პარალელური ისტორიები, ორი უძველესი ცივილიზაციის ბიოგრაფიები, რომელიც გადატანილია ხელნაწერებსა თუ წიგნებში, მართლაც უნიკალურია. ჩვენ გვქონდა ძალიან საინტერესო შეხვედრა კორეის საელჩოს ხელმძღვანელობასთნ, მათ თანამშრომლებთან, ასევე კორეის ეროვნული ასამბლეის წევრებთან — ჩვენს კოლეგებთნ. ვისაუბრეთ იმ მიმართულებებზე, რომელიც განათლების, მეცნიერების და კულტურის კუთხით შეიძლება გაიშალოს და გაფართოვდეს ორ სახელმწიფოს შორის. ვამაყობთ საქართველოს ისტორიით და იმ ხელნაწერებით, რომელიც ხელნაწერთა ინსტიტუტში, ეროვნულ ბიბლიოთეკაში და სხვადასხვა მუზეუმში ინახება. ჩვენთვის ძალიან საინტერესოა, რომ ახალი ფორმატი, კულტურული ურთიერთობების არაჩვეულებრივი სიმბოლიკაა, რომელიც დღევანდელ გამოფენას ახლდა. დარწმუნებული ვარ, ჩვენს ქვეყნებს შორის კულტურული ურთიერთობა კიდევ უფრო გაფართოვდება“.
თამარ ჟღენტი, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის, საერთაშორისო ურთიერთობების სამსახურის უფროსი: „ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში გვესტუმრა ბატონი კიმ ინ ჰანი, (დროებითი რწმუნებული საქართველოში), რომელიც დაინტერესდა ვახუშტი ბაგრატიონის ხელნაწერი რუკით. მაშინ შევთავაზეთ, რომ გვეთანამშრომლა და გამოგვეფინა კორეული და ქართული ხელნაწერები. მან გვითხრა, რომ კორეაში არ აქვთ ხელნაწერი წიგნის კულტურა და მათთვის უფრო მნიშვნელოვანი ნაბეჭდი წიგნების კულტურაა. ჩვენ, რა თქმა უნდა, დავინტერესდით და სწორედ ასე დაიბადა გამოფენის იდეა. გამოფენაზე ერთობლივად წარმოვადგინეთ კორეული ნაბეჭდი წიგნები და ქართული ხელნაწერები. ამ ტიპის გამოფენა საქართველოში პირველად მოეწყო, რომელიც გვიჩვენებს კორეულ ნაბეჭდ წიგნებს და ქართულ ხელნაწერ კულტურას, ორ განსხვავებულ კულტურულ არეალს და ამ კულტურული არეალის ორ განსხვავებულ გამოვლინებას. საქართველოში ალბათ ბევრმა არ იცის და ჩვენთვისაც სიახლე იყო, როდესაც გავიგეთ, რომ პირველი წიგნი, გუტენბერგის ბიბლიამდე 78 წლით ადრე, კორეაში დაბეჭდილა. კორეული „ლითონის“ წიგნების დოკუმენტირებული ისტორია სათავეს 1377 წლიდან იღებს. კორეაში, გორიოს დინასტიის მმართველობის დროს, შეიმუშავეს წიგნის ბეჭდვის ტექნოლოგია, დაიბეჭდა წიგნი, რომელსაც კორეულ ენაზე „ჯიკჯი“ ეწოდა. „ჯიკჯი“ მსოფლიოს უძველესი წიგნია, რომელიც ლითონის ტოპოგრაფიული შრიფტით დაიბეჭდა. წიგნი კორეული ბუდისტური დოკუმენტია, რომელიც მოიცავს ამონარიდებს ბუდისტი ბერების ნაშრომებიდან“.
თინათინ ქაროსანიძე, თავისუფალი უნივერსიტეტის აზიის და აფრიკის ინსტიტუტის დეკანი: „პირველ რიგში, დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო გამოფენის ორგანიზატორებს ასეთი საინტერესო და მნიშვნელოვანი ღონისძიების მოწყობისთვის. აზიის და აფრიკის ინსტიტუტი ერთადერთი სასწავლებელია, სადაც სტუდენტებს კორეული ენის საბაკალავრო პროგრამას ვთავაზობთ, ასევე კორეული ენის კურსებს — უკვე 20 წელიწადია. მოდელი წარმატებული აღმოჩნდა, რადგან ოცწლიანმა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ძალიან დიდი ინტერესია კორეული ენის, კორეის ისტორიის, კულტურის და პოლიტიკის მიმართ. ყოველწლიურად უფრო მეტი სტუდენტი ეუფლება კორეულ ენას და კორეისტიკას აფრიკის და აზიის ინსტიტუტში, რასაც ხელს უწყობს საქართველოში კორეის რესპუბლიკის საელჩო, რომელიც აქტიურად თანამშრომლობს ჩვენს ინსტიტუტთან. გვაქვს ორნაირი მოდელი — მაინორი და მეიჯორი. ჩვენი სტუდენტები, რომლებიც ფლობენ კორეულ ენას, შეძლებენ არა მარტო დაათვალიერონ გამოფენა, არამედ წაიკითხონ წარმოდგენილი უნიკალური ნიმუშები, ასევე ისინი მონაწილეობას მიიღებენ ვორქშოპში — ორგანიზატორებისგან შეიტყობენ, როგორ მზადდებოდა კორეული წიგნები, როგორი იყო მათი წაკითხვისა და აგების პრინციპი. იმედი მაქვს, კორეული ენის ცოდნა დაეხმარება მათ კომუნიკაციაში. ძალიან კარგი შეგრძნებაა, როცა ხედავ, რომ შუასაუკუნეების წიგნს ქართველი კორეულ ენაზე კითხულობს.
კორეისტიკის სწავლების ნათელი მაგალითი, ის, რომ წელს, ჩვენი ინსტიტუტი მასპინძლობდა მთარგმნელს, რომელიც 10 წლის განმავლობაში კორეულად თარგმნიდა „ვეფხისტყაოსანს“, მას დახმარებას უწევდა ჩვენი კურსდამთავრებული რუსუდან ფირცხალავა. ეს პირველი ქართული წიგნია, რომელიც კორეულ ენაზე ითარგმნა. ერთი ჭკვიანი ადამიანის გამონათქვამი მახსენდება: „ნაწარმოებს, რომელსაც კითხულობენ, აქვს აწმყო და რომელსაც ხელახლა კითხულობენ, აქვს მომავალი.“ მე ძალიან მიხარია, რომ დღევანდელ გამოფენაზე წარმოდგენილ უძველეს წიგნებს მომავალი აქვს“.
|
