2017-10-26 იაკობ გოგებაშვილის მემკვიდრეობა — მარად აქტუალური გამოწვევა
2013 წელს, „დედაენის“ — ქართული საანბანე სახელმძღვანელოს შედგენის იაკობ გოგებაშვილისეულ მეთოდს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსი მიენიჭა, 2014 წელს კი განესაზღვრა ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორია. ქართული საანბანე სახელმძღვანელოს შედგენის გოგებაშვილის მეთოდის შესანარჩუნებლად, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ მიზანშეწონილად ჩათვალა სასწავლო პროცესში მისი გააქტიურება და „პროგრამა დედაენის“ ფარგლებში, გამოაცხადა კონკურსი ამ მეთოდით შედგენილი ჳ კლასის საგანმანათლებლო რესურსის შესარჩევად.
საკონკურსე პირობებში პირველივე პუნქტში ვკითხულობთ, რომ „წარმოდგენილი სახელმძღვანელო უნდა შეესაბამებოდეს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლად აღიარებულ საანბანე სახელმძღვანელოს შედგენის გოგებაშვილისეულ მეთოდს (სავალდებულოა საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სსიპ საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს შესაბამისი კომისიის დასკვნის წარმოდგენა).“
ამ შესაბამისობის დასადგენად შექმნილმა კომისიამ ორივე სახელმძღვანელოს (ერთი სახელმძღვანელო საკონკურსოდ მამა კონსტანტინე გიორგაძემ წარადგინა, მეორე — ნინო გორდელაძემ და გვანცა ჩხენკელმა) გაუწია რეკომენდაცია. სახელმძღვანელოები განათლების სამინისტრომაც მიიღო და, წელს, 20 სკოლაში, საპილოტე რეჟიმში გამოიცდება.
აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა დაეწეროს იაკობ გოგებაშვილის მეთოდით შექმნილ „დედაენას“ გარეკანზე: ავტორი — იაკობ გოგებაშვილი თუ „შედგენილია იაკობ გოგებაშვილის მიხედვით“. ერთ პოზიციაზე შეთანხმების მიღწევა შეუძლებელი აღმოჩნდა და საპილოტე რეჟიმში ეს ორი სახელმძღვანელო ავტორების მიერ თავდაპირველად წარმოდგენილი სახით შევა (მამა კონსტანტინე გიორგაძის სახელმძღვანელოს ეწერება — იაკობ გოგებაშვილი, ნინო გორდელაძისა და გვანცა ჩხენკელის სახელმძღვანელოს — შედგენილია იაკობ გოგებაშვილის მიხედვით). ჩვენ შევეცდებით, დავადგინოთ, რომელი უფრო მიზანშეწონილია და რატომ. გავესაუბრებით ავტორებსაც და იმ ადამიანებს, ვინც ჩახედულია ამ საკითხში. დღეს ვესაუბრებით თამარ ჯაყელს, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტის ექსპერტს.
— იქნება თუ არა გამართლებული „დედაენის“ უცვლელი სახით შეტანა სკოლაში?
— გოგებაშვილის „დედაენის“ უცვლელი სახით შეტანა გარკვეულ უხერხულობას რომ გამოიწვევს, ალბათ, ამაზე არავინ დავობს. ბუნებრივია, რომ წინა საუკუნის პირველ ნახევარში შექმნილი სახელმძღვანელო, სულ მცირე, რედაქტირებას მოითხოვს. გასათანამედროვებელია არქაული, მოძველებული გრამატიკული ფორმები, შესაცვლელია დიალექტური ფორმები (მაგ., კუხე-მკვახე,), ასევე, გადასახედია დღევანდელი კონტექსტისათვის არაპოლიტკორექტული ფორმები (მაგ., ათი ოსი, ასი ოსი) და სხვ.
თუმცა, თუ გვსურს ერთგულად მივდიოთ იმ პრინციპებს, რომლებსაც ეფუძნებოდა და ნერგავდა იაკობ გოგებაშვილი, მხოლოდ რედაქტირებით არ უნდა შემოვიფარგლოთ.
— რა პრინციპები გაქვთ მხედველობაში?
— პირველ რიგში, მოსწავლის სასწავლო საქმიანობის ცხოვრებასთან დაკავშირება. გოგებაშვილი, როგორც ყველა დროის დიდი პედაგოგი, აუცილებლად მიიჩნევდა სასკოლო-სასწავლო საქმიანობის დაკავშირებას ბავშვის ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან. ამ პრინციპით იგი გაემიჯნა იმ დროს დამკვიდრებულ სქოლასტიკურ სწავლებას და ქართულ საზოგადოებას შესთავაზა სახელმძღვანელო, რომლის ტექსტებიც ხალხურ, ბავშვებისათვის ნაცნობ ენაზე იყო შედგენილი. ეს იყო ენა, რომლითაც იმ დროს ესაუბრებოდნენ ბავშვებს სახლში (მოგეხსენებათ, რომ ანბანის შესასწავლი მაშინდელი წიგნების დიდი უმრავლესობა იყენებდა არქაული საეკლესიო ენით დაწერილ ტექსტებს, რომლებიც გადატვირთული იყო ბავშვისთვის გაუგებარი სიტყვებითა თუ ტერმინებით).
იაკობ გოგებაშვილი საგანგებო ყურადღებას აქცევდა იმას, რომ ბავშვებისთვის წასაკითხად შეეთავაზებინა მათ გარემომცველ სამყაროში არსებული საგნებისა თუ რეალიების აღმნიშვნელი სიტყვები. როგორც ცნობილია, იმდროინდელი საქართველოს სამეურნეო ყოფა უმეტესწილად აგრარული იყო. შესაბამისად, საანბანე ტექსტები იმდროინდელი სასოფლო-სამეურნეო ყოფა-ცხოვრების ამსახველი სიტყვებითაა გაჯერებული (თოხი, მახე, ბანი, აკვანი, ჩადრი, თახჩა, კალო, გუთანი, ჯარა, ხელეჩო, დო, ჭილობი, ლეჩაქი, ტიკჭორა, ყევარი ხარი, ფუჩეჩი და სხვ.). ამ საგანმანათლებლო პრინციპთან დაკავშირებით გოგებაშვილი წერს: „ყმაწვილი მაშინვე იგრძნობს, რომ ბუნებასა, ცხოვრებასა და სწავლას შუა კავშირი არსებობს და რადგანაც ყოველს ყმაწვილს ბუნება და ცხოვრება უყვარს, სწავლაზედაც წახალისდება“ (იაკობ გოგებაშვილი, საიუბილეო კრებული, თბილისი, 1940, გვ.129).
იმისთვის, რომ პოსტინდუსტრიული ეპოქის ბავშვიც „წახალისდეს სწავლაზე“, საანბანე წიგნის ენობრივი სამყარო თანამედროვე ბავშვის უშუალო გარემოცვას უნდა შეესატყვისებოდეს. მე-19 საუკუნის რეალიები უცხოა და ეთნოგრაფიული იშვიათობის ღირებულებას იძენს თანამედროვე მოზარდისთვის. ცხადია, ჩვენს ბავშვებს ეს სიტყვები უნდა ვასწავლოთ, მაგრამ არა ამ ფორმით და, რაც მთავარია, არა წერა-კითხვის სწავლისას — ეს პროცესი მისთვის ისედაც დიდ სიძნელეებთანაა დაკავშირებული. ამ საკითხთან დაკავშირებით ისევ გოგებაშვილის სიტყვებს მოვიხმობთ: „როცა ბავშვს ერთსა და იმავე დროს ორს სიძნელეს ახვევენ თავზე, მას სწავლა უხდება ძნელად საზიდ ტვირთად, ხალისი და იმედი ეკარგება“. ბავშვს სიხარულს უნდა ჰგვრიდეს წაკითხული სიტყვის ამოცნობა და განა რა უნდა გაიგოს, როცა ამოიკითხავს ლეჩაქს, ჩადრს, თახჩას? გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ის მონაპოვრები, რომლებიც კულტურული და ტექნოლოგიური განვითარების პროცესებმა მოიტანა. დაგროვდა წიგნიერების განმავითარებელი აქტივობების უზარმაზარი ბაზა, რომლის გვერდის ავლა უგუნურება იქნება. ვფიქრობთ, გაუმართლებელია თანამედროვე საგამომცემლო ტექნოლოგიების უგულებელყოფაც — მათი გამოყენება სახელმძღვანელოებში მრავალფეროვანი თვალსაჩინოებებისა და მრავალგვარი სავარჯიშოს შეტანის საშუალებას იძლევა.
გასული საუკუნის დასაწყისიდან დღემდე ქართულ საბავშვო ლიტერატურაში შეიქმნა უამრავი ღირებული საბავშვო მოთხრობა თუ ლექსი. რატომ არ უნდა დაიმკვიდრონ ადგილი მათგან საუკეთესოებმა მოზარდთა პირველ საკითხავ წიგნში? თავად გოგებაშვილი ხომ აუცილებლად შეიტანდა მათ თავის ანბანის შემდგომ საკითხავ ტექსტებში, დღეს რომ ეცხოვრა? წარმოუდგენელია მოზარდებისათვის განკუთვნილი პირველი საკითხავი სახელმძღვანელოს იზოლირება ერის კულტურული განვითარების პროცესებისგან. განა ამას მოიწონებდა გოგებაშვილი? სხვათა შორის, „დედაენაში“ ცვლილებები შეაქვთ იმ პირებსაც კი, რომლებიც იბრძვიან გოგებაშვილის მეთოდიკის „ხელშეუხებლად“ დანერგვისთვის სკოლებში. მათ, კერძოდ, ცვლილებები შეიტანეს როგორც „დედაენის“ საანბანო ნაწილში — გაამდიდრეს ისინი სავარჯიშოებით, ისე ანბანის შემდგომ ნაწილში.
ჩვენთვის ცოტა გაუგებარიც ხდება, როგორ შეიძლება ამგვარად შეცვლილ წიგნს ავტორად „გოგებაშვილი“ დაეწეროს და არა „გოგებაშვილის მიხედვით“.
— თქვენ მიზანშეწონილად მიგაჩნიათ „დედაენაში“ ცვლილებების შეტანა?
— დიახ, მეტსაც გეტყვით, ამას მოითხოვს გოგებაშვილისადმი და ქვეყნისადმი ერთგულება. სახელმძღვანელო ცოცხალი ორგანიზმივით მუდმივ ქმნადობაში უნდა იყოს, რომ პასუხობდეს ეპოქის კულტურულ და პედაგოგიკურ მოთხოვნებს. განა რა მაგალითი მოგვცა თავად გოგებაშვილმა? თუ გადავხედავთ „დედაენის“ შექმნის პროცესს, ვნახავთ, რომ ეს წიგნი მუდმივი გაუმჯობესება-განვითარების გზას გადიოდა. 1912 წლის „დედაენის“ რედაქცია, ანუ ბოლო რედაქცია, გოგებაშვილის ცხოვრებაში ციდან მზამზარეულად არ ჩამოსულა. ეს იყო შედეგი ტრანსფორმაცია-განვითარების, სრულყოფა-გაუმჯობესების უწყვეტი პროცესისა, რომელიც დაიწყო 1865 წლიდან, ანუ გოგებაშვილის პირველი სახელმძღვანელოს დაბეჭდვიდან („ქართული ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის შედგენილი“) და გაგრძელდა 1912 წლამდე (როგორც ყვებიან, გოგებაშვილი სიკვდილის წინ 1912 წლის გამოცემის გაუმჯობესებაზეც საუბრობდა). ილია ჭავჭავაძისეული თერგისა არ იყოს, გოგებაშვილი, ყველა ნამდვილი მამულიშვილის მსგავსად, მუდმივ მოძრაობაში იყო, მუდმივად აახლებდა პედაგოგიკურ-მეთოდიკურ ცოდნას, რაც ცვლილებების შეტანის მიზეზი ხდებოდა. იგი ეცნობოდა პედაგოგიკის პროგრესულ იდეებს, სიახლეებს, მონაპოვრებს, შეისწავლიდა მაშინდელ სახელმძღვანელოებს და უწყვეტად, დაუცხრომელად ფიქრობდა და შრომობდა უკვე შემუშავებული ვარიანტების გასაუმჯობესებლად.
რით უფრო დავაფასებთ მის თავდაუზოგავ მოღვაწეობას ყმაწვილთათვის? იმით, რომ კულტის ობიექტად ვაქცევთ „დედაენას“ და „უძრაობაში“ მოვაქცევთ, თუ იმით, რომ პედაგოგიკურ-მეთოდიკური ცოდნის მუდმივი განახლებითა და თავდადებული შრომით ვეცდებით მისი მემკვიდრეობის იმგვარად განახლებას, რომ „დედაენამ“ ახალ თაობებს კვლავინდებურად მიჰგვაროს სიხარული და სიყვარული.
ცხადია, ძალიან დიდ შრომას მოითხოვს სახელმძღვანელოს ისე განახლება, რომ შენარჩუნდეს ყველა მნიშვნელოვანი პრინციპი და მეთოდიკური მიგნება. როგორც უკვე ითქვა, თავად გოგებაშვილი 12 წელიწადს ხვეწდა „დედაენას“. 1876 წლის გამოცემაში მას უკვე ჩამოყალიბებული აქვს კითხვის სწავლების ძირითადი სტრატეგია, რომელიც აღარც შეუცვლია — ვგულისხმობ ანალიზურ-სინთეზურ მიდგომას. მიუხედავად ამისა, იგი მუდმივად აუმჯობესებდა კითხვის სწავლების მეთოდიკას უამრავი დეტალის გათვალისწინებით. სულ უფრო მეტად იხვეწებოდა ის კრიტერიუმებიც, რომლებითაც გოგებაშვილი განსაზღვრავდა ასათვისებელ ასოთა რიგითობას, არჩევდა ანალიზისთვის თუ სინთეზისთვის (ანუ ასოების სიტყვებად გამთლიანებისათვის) განკუთვნილ სიტყვებს და მათ რიგითობას. გოგებაშვილს ხშირად უწევდა კრიტიკულ წერილებზე პასუხის გაცემა. მისი პასუხებიდან კარგად ჩანს, თუ როგორ ღრმად და მრავალმხრივად ფიქრობდა თითოეული ასოს, თითოეული სიტყვის შერჩევაზე. ეს კრიტერიუმები და მათი დახვეწის პროცესი შესანიშნავად აქვთ გამოკვლეული ქართველ მეცნიერებს, ამიტომ მათზე აღარ შევაჩერებთ ყურადღებას.
აქ, უბრალოდ, გვინდოდა აღგვენიშნა, თუ რა დიდ შრომას მოითხოვს სახელმძღვანელოს დახვეწა-გაუმჯობესება. უნებურად მახსენდება ამასთან დაკავშირებით ქართველის პორტრეტი, რომელიც უზნაძემ დაგვიხატა: „მუდმივი, დაუღალავი შრომის უნარი, თავდავიწყებითი ჭაპანის წევა... პატარა საქმეების ისეთივე სერიოზულობით კეთება, როგორც დიდი საქმეებისა... ქართველ ხალხს ეს თვისება არ აქვს. იშვიათია ჩვენში ისეთი ადამიანი, რომელიც ენერგიის გამძლეობის მხრივ საგრძნობლად არ კოჭლობდეს“. გოგებაშვილი სწორედ ასეთ იშვიათ ადამიანებს მიეკუთვნებოდა, იგი ისეთივე სერიოზულობით მუშაობდა ანბანის თითოეული ასოს შერჩევის საკითხზე, როგორც ეკიდებოდა დიდ მამულიშვილურ საქმეებს. აი, სწორედ ესაა, რაც გვიანდერძა ჩვენმა სახელოვანმა წინაპარმა. მხოლოდ ამ მაგალითის მიმბაძველი შეიძლება იყოს მისი ერთგული და მისი მემკვიდრე.
— რამდენჯერმე ახსენეთ საგანმანათლებლო პრინციპები. კიდევ რომელ მნიშვნელოვან პრინციპებს გამოყოფდით?
— სიტყვა ძალიან რომ არ გამიგრძელდეს, ერთ მნიშვნელოვან პრინციპზე შევჩერდები, რომელიც, როგორც წესი, ყურადღების მიღმა რჩება. სხვათა შორის, ეს არის პრინციპი, რომლის განხორციელებასაც ვგეგმავთ მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში.
ვგულისხმობ, კერძოდ, ცნებებზე დაფუძნებულ სწავლა-სწავლებას, რასაც გოგებაშვილი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა. მის მიდგომას შეიძლება ცნებებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების ინტერაქტიული პედაგოგიკაც ვუწოდოთ.
— უფრო ვრცლად, თუ შეიძლება, რას გულისხმობს ცნებებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების ინტერაქტიული მეთოდიკა?
— გოგებაშვილს შესანიშნავად ესმოდა, რომ განვითარებული აზროვნებისა და მეტყველების გარეშე გამართულად კითხვას ფასი არა აქვს, ამიტომ თავის სახელმძღვანელოს სამ საგანმანათლებლო მიზანს უსახავდა. ის ჯერ კიდევ 1872 წელს წერდა მასწავლებელთათვის განკუთვნილ „დარიგებაში“: „ამ წიგნმა მოსწავლეს უნდა მიაღწევინოს სამ მიზნამდის: უნდა გამართოს კითხვაში, გონება გაუღვიძოს და შეასწავლოს თავისი სამშობლო ენა, ე.ი. მეტყველი გახადოს“. გოგებაშვილი მეტყველებისა და აზროვნების განვითარებას, როგორც მისი მიდგომებიდან ცხადად ჩანს, სიტყვა-ცნებათა გააზრებული სწავლა-სწავლების გზით ხედავდა.
ნებისმიერ სიტყვას, თუკი განვიხილავთ მას, როგორც ცნებას, აქვს მოცულობა და, ასე ვთქვათ, სიღრმე. თუნდაც ისეთ უბრალო სიტყვას, როგორიცაა „სკამი“, დიდი მოცულობა აქვს — იგი აერთიანებს უხსოვარი დროიდან დღემდე შექმნილ ყველანაირ სკამს — ოთხფეხიანს, სამფეხიანს, ერთფეხიანს, მრგვალს, ოთხკუთხას, დასაკეცს, გასაშლელს, ხის, ნაჭრის, ზურგიანს, უზურგოს, სახელურიანს, ჩუქურთმიანს, საბავშვო მაღალ სკამს, ტრიალა სკამსა და სხვ. ამასთანავე, სკამს აქვს ზოგადი, არსებითი ნიშან-თვისებები, რომლებიც ნებისმიერი ტიპისა და სახის სკამში უნდა ამოიცნობოდეს და განირჩეოდეს. სიტყვა-ცნება „სკამი“ ზოგადი, არსებითი ნიშან-თვისებებით განირჩევა სხვა ახლო მდგომი სიტყვა-ცნებებისაგან, მაგალითად, მაგიდისგან ან საქანელასგან. ეს ზოგადი ნიშან-თვისებები არის სიტყვა „სკამის“ ზოგადი არსი, რომელიც კერძო შემთხვევების, კერძო მოცემულობების მიღმა დგას. ამიტომაცაა, რომ სიტყვა-ცნების არსებით ნიშან-თვისებათა გააზრება ათავისუფლებს ცოდნას კერძო მოცემულობათა „ტყვეობისგან“, როგორც ამბობს დ. უზნაძე, ხელს უწყობს ამ განზოგადებული ცოდნის განსხვავებულ კონტექსტებში გადატანას (ანუ ე.წ. ტრანსფერს).
ცხადია, რაც უფრო ზოგადია სიტყვის შინაარსი, მით უფრო დიდია მისი მოცულობა და მით უფრო კომპლექსური ხდება ცნებებს შორის არსებული მიმართებები. შდრ., მაგიდა — ავეჯი — ნივთი: ავეჯი შეუდარებლად უფრო დიდი მოცულობისაა, ვიდრე მაგიდა, ხოლო ნივთი — შეუდარებლად უფრო დიდი მოცულობისა, ვიდრე ავეჯი.
ცნებებზე დაფუძნებული სწავლება მნიშვნელოვანია იმით, რომ სიტყვათა არსობრივი მნიშვნელობების წვდომა და მათ შორის არსებული მიმართებების გააზრება გონებაში აყალიბებს იერარქიზებული, ურთიერთდაკავშირებული ცოდნის სტრუქტურებს. კოგნიტურ მეცნიერებაში 50-იანი წლებიდან დღემდე ჩატარებულმა კვლევა-ძიებებმა აჩვენა, რომ რაც უფრო ორგანიზებულია ცოდნის სტრუქტურები ჩვენს გონებაში, და რაც უფრო განვითარებულია ცოდნის სტრუქტურათა ქსელები, მით უფრო მძლავრია სააზროვნო რესურსები, უფრო მაღალია წიგნიერების დონე. ვგულისხმობთ მრავალსახოვანი ინფორმაციის მიღების, დახარისხების, დამუშავება-გააზრებისა და სისტემაში მოყვანის, ასევე ინტერპრეტირების, თვითგამოხატვისა და კომუნიკაციის უნარებს. ეს სიკეთე მოაქვს ცნებებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების აქტიურ მეთოდს, რომელიც გოგებაშვილის ძირეულ მიდგომას წარმოადგენს, წინასაანბანო პერიოდიდან დაწყებული ანბანის შემდგომი პერიოდის ჩათვლით.
ვფიქრობ, გოგებაშვილისეული კითხვის მეთოდის შენარჩუნებაზე არანაკლებ, თუ მეტად არა, საშური საქმეა ამ პრინციპის განხორციელება. იაკობისეული მემკვიდრეობა ამასაც გულისხმობს. საერთოდ, ჩვენს საგანმანათლებლო სისტემაში უნდა აღდგეს „ცნებებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლება“. აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში ცნებებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების აღდგენა უკვე მიმდინარეობს — იგი განახლებული სახით აღმოცენდა კონსტრუქტივისტული პარადიგმის ნიადაგზე და ინერგება სხვადასხვა ქვეყნის სკოლებსა თუ სასკოლო სისტემაში.
სქოლასტიკურმა სწავლებამ, რომელიც ცნებების არსებით ნიშან-თვისებათა გააზრების ნაცვლად, მოსწავლეებს გაუაზრებლად აზეპირებინებდა ცნებათა განსაზღვრებებს და ავსებდა მოსწავლის თავს, როგორც ცარიელ საბარგულს, რთული და გაუგებარი ტერმინოლოგიით, განაპირობა ცნებების სწავლების დისკრედიტაცია. ასე ვთქვათ, „ნაბან წყალს ბავშვიც გადააყოლეს“.
— შეიძლება ითქვას, რომ „ცნებას“ დღეს „კომპეტენცია“ ცვლის?
— ტერმინი „კომპეტენცია“ 90-იანი წლებიდან გავრცელდა. ამ ტერმინის შემოტანა-დამკვიდრება იყო მცდელობა ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემის მოგვარებისა: ინერტული, დაქუცმაცებული ცოდნის ჩანაცვლება დინამიკური და ქმედითი ცოდნით, სწავლების დანაწევრებული მიდგომებიდან გადასვლა ინტეგრაციულ და კონტექსტუალიზებულ მიდგომებზე. სამწუხაროდ, „კომპეტენციის“ კონცეპტუალური ჩარჩო არ აღმოჩნდა იმ მოლოდინების შესატყვისი, რომელიც ჰქონდა პედაგოგიკურ საზოგადოებას, და, მათ შორის პირადად მეც — რეფორმის დასაწყისში მე თავად გახლდით კომპეტენციებზე დაფუძნებული პედაგოგიკის გულმხურვალე ქომაგი, მაგრამ ცოდნის გაღრმავებასთან ერთად აღმოვაჩინე, რომ „კომპეტენცია“, „ცნებისაგან“ განსხვავებით, სრულიად მოკლებულია მეცნიერულ საფუძველს. იგი მეცნიერებაში გარედან შემოსული ტერმინია და მიუხედავად მრავალი ცდისა, როგორმე მიაკუთვნონ მას მეცნიერული სტატუსი, ეს შეუძლებელი აღმოჩნდა.
ცხადია, ტერმინ „კომპეტენციის“ უარყოფაზე ფიქრიც კი ზედმეტია, იმდენადაა იგი საგანმანათლებლო სივრცეში დამკვიდრებული. არც არაფერი დაშავდება, თუ ეს ტერმინი პოლიტიკოსების დისკურსში დამკვიდრებულ ადგილს შეინარჩუნებს, მაგრამ პედაგოგიკაში, ვფიქრობ, ამ ტერმინს უნდა შეველიოთ, თუკი გვსურს მოაზროვნე და მცოდნე თაობის ფორმირება.
ბევრს ჰგონია, რომ „კომპეტენციებზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლება“ კონსტრუქტივისტულ პარადიგმას განეკუთვნება. სინამდვილეში მას არაფერი აქვს საერთო ცოდნის კონსტრუირებასთან (აგებასთან). პირიქით, შეიძლება ითქვას, რომ იგი ცოდნის „დეკონსტრუირებას“ უფრო ემსახურება, ვიდრე კონსტრუირებას. მართლაც, როგორც ერთგან აღნიშნა ფიზიკა-მათემატიკის ერთმა ბელგიელმა მასწავლებელმა, კომპეტენციების „პედაგოგიკა“ კონკრეტულ ცოდნას იყენებს, როგორც ინსტრუმენტს რაიმე ზოგადი უნარისა, მაგალითად, პრობლემის გადაჭრის უნარის , ან „პრეზენტაციის უნარის“ გასავითარებლად. კონსტრუქტივისტულ პარადიგმაში სულ პირიქითაა საქმე — პრობლემის გადაჭრა ან პრეზენტაცია გამოიყენება, როგორც ინსტრუმენტი ცოდნის კონსტრუირების ხელშესაწყობად.
როგორც ვხედავთ, კომპეტენციების პედაგოგიკა რადიკალურად უპირისპირდება სწავლა-სწავლების კონსტრუქტივისტულ კონცეფციას. მისგან გვრჩება „პრეზენტაციის უნარი“, „პრობლემის გადაჭრის უნარი“ და სრულიად ზერელე, ფრაგმენტული, მალე დავიწყებადი ცოდნის ნაგლეჯები. ცნებებზე დაფუძნებული პედაგოგიკა კი გონებაში აყალიბებს ცოდნის სტრუქტურებს და „სჭედს და ლესავს“ მოზარდის შინაგან ძალებს, როგორც ამას მოითხოვდა დიმიტრი უზნაძე.
— რითი შეაჯამებდით საუბარს?
— ბოლოს, მინდა გამოვთქვა იმედი, რომ გოგებაშვილისა და უზნაძის მშობლიური ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემაში ოდესმე მოხერხდება იმ ბერკეტების ამუშავება, რომლებიც უზრუნველყოფს საგანმანათლებლო პროცესის წარმართვას მოზარდთა ძალების ლესვა-განვითარებისაკენ, დინამიკური ცოდნის კონსტრუირებისაკენ, პატრიოტი და მოაზროვნე მოქალაქეების ფორმირებისკენ. ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემა არც თუ ისეთი დიდია, რომ ვერ მოვერიოთ და ეს ვერ მოვახერხოთ. პრობლემა ისაა, რომ ამოქმედებული გვაქვს არასწორი ბერკეტები, რომლებიც სკოლებში არაჯანსაღ გარემოს ამკვიდრებს და სულ სხვა მიმართულებას აძლევს სასკოლო საქმიანობას. მოსწავლის ძალთა ზრდა-განვითარებაზე საზრუნველად დრო აღარავის რჩება. სულ სხვა ფიქრებითა და საზრუნავით დავაკავეთ სასკოლო საზოგადოების გონება. აუცილებელია ამ მდგომარეობის შეცვლა. სისტემა ისე უნდა ავაწყოთ, რომ სკოლის პერსონალის ერთადერთი საზრუნავი მოზარდების ზრდა-განვითარება იყოს.
ესაუბრა ლალი თვალაბეიშვილი
|