2017-07-06 „სავალდებულო მინიმუმი“ თუ „საოცნებო მაქსიმუმი“ — ლიტერატურის სწავლება სკოლებში
მაკა ყიფიანი
30 ივნისს თბილისის კლასიკურ გიმნაზიაში ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა ასოციაციამ ჩაატარა კონფერენცია თემაზე: „ლიტერატურის სწავლება X-XII კლასებში“. პედაგოგებმა იმსჯელეს საშუალო საფეხურის ქართული ენისა და ლიტერატურის მოქმედი სტანდარტის შესახებ, განიხილეს პრობლემები: ლიტერატურის სწავლების მიზნის არაადეკვატურობა; საგნობრივი სტანდარტის სირთულე; სასწავლო პროგრამისთვის მხატვრული ტექსტების შერჩევის კრიტერიუმების ბუნდოვანება; პროგრამის გადატვირთულობა; ქართული ენის სწავლების არასაკმარისობა და სხვ. ასოციაციის პოზიცია ამ პრობლემების გადაწყვეტაა. „ჩვენი აზრით, დროა, ლიტერატურა ქართულ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში თანამედროვე პარადიგმის მიხედვით ვასწავლოთ. ეს ბევრი რამის ხელახალ გააზრებასა და ზოგჯერ გადაფასებასაც გულისხმობს. იმედი გვაქვს, საერთო ძალისხმევით, ქართველი პედაგოგები ამ გამოწვევას შესატყვისად ვუპასუხებთ ,“ — განაცხადა ასოციაციის დამფუძნებელმა გია მურღულიამ, რომელმაც კონფერენცია პლენარული სხდომით გახსნა და ისაუბრა სკოლის მე-3 საფეხურზე ლიტერატურის სწავლებასა და არსებულ პრობლემებზე.
პლენარული სხდომის შემდეგ კონფერენციის მონაწილეები სამ სექციაში გადანაწილდნენ და უკვე კონკრეტულ პრობლემებზე იმსჯელეს. სექციების მუშაობას მოდერატორები წარმართავდნენ.
პირველ სექციაში (მოდერატორები: ეკა ფხალაძე, ელენე შიოშვილი და ქეთევან საბაური) პედაგოგებმა ისაუბრეს ლიტერატურის ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში სწავლების მიზნებსა და ამოცანებზე, შეეცადნენ გაეაზრებინათ, რამდენად ადეკვატურია ეს მიზნები და ამოცანები დღევანდელი გამოწვევების;
მეორე სექციაში (მოდერატორები: თათია გიგანი და მარიამ რურუა) იმსჯელეს საგნობრივ სტანდარტზე, პროგრამაზე, ეროვნულ სასწავლო გეგმაში დაფიქსირებულ მოთხოვნებსა და მათ ადეკვატურობაზე;
მესამე სექციაში (მოდერატორები: ლალი დათაშვილი და მაია ჯალიაშვილი) კი განხილვის თემა უფრო კონკრეტული იყო — ლიტერატურული ტექსტების სასკოლო პროგრამისათვის შერჩევის კრიტერიუმები.
დასკვნით სხდომაზე სექციათა მოდერატორებმა წარმოადგინეს პედაგოგების მიერ გამოთქმული მოსაზრებები, მიღებული გადაწყვეტილებები და რეკომენდაციები შემდგომი მუშაობისთვის.
კონფერენციას ესწრებოდნენ და მონაწილეობდნენ თბილისის სკოლების ქართული ენისა და ლიტერატური მასწავლებლები, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და ეროვნული სასწავლო გეგმის დეპარტამენტის წარმომადგენლები, განათლების ექსპერტები.
გია მურღულია: „კონფერენცია საკმაოდ დიდი ხნის წინ დავაანონსეთ, საიმისოდ, რომ ყველას გაგვეაზრებინა, თუ რა თემებს შევეხებოდით დღეს, რა გადაწყვეტილებები შეიძლება მიიღოს ასოციაციამ, ჩვენმა პედაგოგიურმა კორპუსმა იმ ძალიან მტკივნეულ საკითხებზე, რაც ნებისმიერ ჩვენგანს აღელვებს. შევეცდები ძალიან მოკლედ, ლაკონიურად წარმოვადგინო ჩვენი ასოციაციის ხედვა იმ პრობლემებთან დაკავშირებით, რასაც შემდგომ სექციებში გავშლით. სამივე თემა, რომელზეც სექციები იმუშავებენ ძალიან მნიშვნელოვანია და სისხლხორცეულად უკავშირდება თითოეული ჩვენგანის სასკოლო ბედს, თუ ბედისწერას არა.
ჩემი მოხსენება საკმაოდ ხანგრძლივი შეიძლებოდა ყოფილიყო, იმიტომ რომ აქ იმდენი საკითხია, თითოეულს მოკლედ, დეტალურად, დამარწმუნებლად რომ შეეხო, შეიძლება ძალიან დიდი ხანი დაგჭირდეს. ადამიანები ხანდახან უბრალოდ გამოთქვამენ ხოლმე საკუთარ მოსაზრებებს, რომლებიც არაფრით არის გამყარებული. დღეს ასე არ მინდა, რომ იყოს. ჩვენი (ასოციაციის) სურვილია, თითოეული ჩვენი მოსაზრება, რომელსაც გაგაცნობთ, მყარად არგუმენტირებული იყოს.
რა მიზნებს ისახავს ლიტერატურის სწავლება ქართულ სკოლაში და როგორ არის ჩამოყალიბებული სავალდებულო მოთხოვნები ამ მიზნის მიღწევის გზებზე? როგორ შეირჩევა ტექსტები პროგრამისთვის? ვინ აკეთებს ამას ყველაფერს? — ჩემი აზრით, დღევანდელმა კონფერენციამ ამ კითხვებს პასუხი უნდა გასცეს. თუ ამას მოვახერხებთ, უნდა მივიჩნიოთ, რომ დღე ტყუილად არ დაგვიკარგავს.
მთავარი კითხვები: რა დროს ითხოვს ეროვნულ სასწავლო გეგმაში — „მიზანში“, „ამოცანებსა“ და „მიმართულებებში“ — ჩამოყალიბებული მოთხოვნების დაკმაყოფილება? (ამ კითხვას საგანგებოდ მნიშვნელოვანს ხდის ის, თუ, ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნით, რა უნდა შეეძლოს მოსწავლეს მესამე საფეხურის დამთავრებისას) მარტივ ფრაზას ვიტყვი: რასაც გვავალებს ჩვენი ეროვნული სასწავლო გეგმა, რასაც ჩვენ, ქართულის მასწავლებლებს, გვთხოვს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, როგორც მთავრობის წარმომადგენელი და აგენტი — ჩვენი საზოგადოება და სახელმწიფო, ჩვენთვის გამოყოფილი დროის ფარგლებში, ეს პრინციპულად შესაძლებელი რამ არის თუ არა? რატომ ვკითხულობ ამას, იცით? იმიტომ, რომ ქართულის მასწავლებლის შრომას სწორედ ასე შეაფასებენ — რამდენად სრულად ასრულებს იმას, რასაც ავალებენ. მაგრამ თუ ეს დავალება პრინციპულად შეუძლებელი მოთხოვნაა, რისკენაც ჩვენ ვიხრებით, მაშინ ეს შეფასების კრიტერიუმიც მთლად სამართლიანი და ობიექტური არ არის.
არის თუ არა საკმარისი გამოყოფილი საათები საიმისოდ, რომ:
• ასწავლო შესაბამისი ტექსტების შინაარსი — მოგეხსენებათ, ეს საკმაოდ დიდ დროს მოითხოვს;
• განუვითარო მოზარდს ძირითადი სამეტყველო უნარები (წერა, კითხვა, მოსმენა, საუბარი). გეკითხებით — ხომ საინტერესოა, ამ ყველაფერს, ყოველდღიურად, რა დრო უნდა დაუთმოს პედაგოგმა, რომ მოსწავლეებს შეეძლოთ კარგად, გამართულად წერაც, კითხვაც, მოსმენაც და საუბარიც?
• გამოუმუშაო წერითი და ზეპირი მეტყველების კულტურა. წერა რომ ასწავლო ბავშვს (წერის სწავლა არ არის უბრალოდ ერთი ფრაზის გამოყვანა სტრიქონზე), ეს ნიშნავს წიგნიერებას მთელი თავისი მრავალი განზომილებით. მოსწავლეს უნდა ასწავლო, ჩამოყალიბებულად გაიაზროს ნებისმიერი ნაწერის სტრუქტურა. მას უნდა შეეძლოს არგუმენტირებული ესეს დაწერა, თავისი აზრის გამოხატვა (თან გვეუბნებიან, სხვადასხვა ჟანრში და სხვადასხვა სტილშიო). გეკითხებით — რა დრო სჭირდება ყველაფერ ამის სწავლებას?
• განუვითარო საკუთარი აზრის ლოგიკური თანმიმდევრობით გამოთქმისა და სხვადასხვა დანიშნულების წერილობითი ტექსტის შექმნის უნარი (ეს ყველაფერი გვიწერია ეროვნულ სასწავლო გეგმაში). ვინმემ დათვალა, რა დრო სჭირდება ამ უნარის განვითარებას?
• ჩამოუყალიბო დამოუკიდებელი შემოქმედებითი და რეფლექსური აზროვნების უნარი; შეაყვარო კითხვა, გამოუმუშაო ლიტერატურის, როგორც სიტყვის ხელოვნებისა და კულტურის ფაქტის, აღქმისა და გაცნობიერების უნარი;
• გააცნობიერებინო ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო კულტურა, როგორც ცვლილებებისა და განვითარების მუდმივმოქმედი პროცესი.
მე არ ვიცნობ არც ერთ მასწავლებელს, საკუთარი თავის ჩათვლით, რომელიც ამას სრულად, 100 პროცენტით ასწრებდეს (მოხერხებით ნაწილობრივ მოახერხებს, ალბათ) იმ დროის განმავლობაში, რაც ჩვენ გამოყოფილი გვაქვს.
მახსოვს, ადრე მოგვეთხოვებოდა მხოლოდ და მხოლოდ შინაარსის სწავლება, ეს ყველაფერი კი, რაც ზემოთ მოგახსენეთ — არა. მაშინაც კი, მაგალითად, ძველი ლიტერატურის სწავლებისას, გურამიშვილის სრულად გავლას ვერავინ ასწრებდა დედამიწის ზურგზე. რაც ზემოთ ჩამოვთვალე, ამის შემდეგ კიდევ რა უნდა გააკეთოს მასწავლებელმა? მან, ასევე, უნდა მოახერხოს თურმე: კალიგრაფიული კულტურის გამომუშავება, ლექსიკური მარაგის შევსება-გამდიდრება, აზრის ცხადად, ლაკონიურად, მკაფიოდ და მწყობრად გამოხატვის უნარის ჩამოყალიბება; მსჯელობის უნარის განვითარება, სააზროვნო მოქმედებათა (ანალიზი, შედარება, განზოგადება) განვითარება ენობრივ (ტექსტობრივ) მონაცემთა საფუძველზე; ფუნქციურად და შინაარსობრივად მრავალფეროვანი ტექსტების შესწავლისა და გააზრების უნარის ჩამოყალიბება; ტექსტებთან შემოქმედებითი (თავისუფალი) დამოკიდებულების გამომუშავება; დისკუსიაში მონაწილეობა და ა.შ. (პირველად რომ წავიკითხე, ვიფიქრე, თვალები ხომ არ მატყუებს-მეთქი, მაგრამ არა).
მომდევნო ბლოკი ჩვენი ვალდებულებების ასეთია: შეძლებს თუ არა მასწავლებელი გამოყოფილ დროში (რა თქმა უნდა, თუ რამე მორჩა) ისე წარმართოს მუშაობა, რომ მოსწავლემ შეძლოს: ინდივიდუალური შემოქმედებითი უნარის გამოვლენა და განვითარება; აზრებისა და დამოკიდებულებების გამოხატვის ენობრივ სტილისტური საშუალებების დაუფლება; სხვადასხვა ტიპის ტექსტების შესაქმნელად შესატყვისი სტილის შერჩევა (ალბათ აქ უნდა გავიღიმო); მართლწერისა და პუნქტუაციის სავალდებულო ნორმების დაცვა... ამას მოსდევს ზეპირმეტყველებისა და კითხვის, ანუ წიგნიერების დაწვრილებითი ანალიზი და შეფასება.
არის თუ არა აქ მოცემული მოთხოვნები ზოგადი განათლების დადასტურებისა და ატესტატის გაცემის აუცილებელი წინაპირობა? მხოლოდ ქართული ხომ არ ისწავლება, სხვა საგნებშიც იგივე მდგომარეობა გვაქვს. თუ აქ მოცემული მოთხოვნები ზოგადი განათლების დადასტურებისა და ატესტატის გაცემის აუცილებელი წინაპირობაა, მაშინ მე უნდა ვიკითხო, ასეთი მოთხოვნებით საქართველოს მოსწავლეების რამდენი პროცენტი შეძლებს სკოლის დამთავრებას? უფრო მწვავე კითხვა შემიძლია დავსვა — აქ რაც წერია, საქართველოს ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა რამდენი პროცენტი აკმაყოფილებს ამ მოთხოვნებს? სხვისკენ რომ არ გავიშვირო ხელი, გეტყვით: მე ამ მოთხოვნას, ალბათ, ვერ ვაკმაყოფილებ.
ამ მოთხოვნათა წაყენება ნიშნავს თუ არა იმას, რომ ჩვენი სახელმწიფო მასწავლებელს უპირობოდ სთხოვს ლიტერატურისმცოდნის აღზრდას (რაც შეუძლებელი მიზანი და ამოცანაა)? ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის ამოცანაა კარგი მკითხველის გაზრდა, რომელსაც, ასევე, შეეძლება გასაგებად, მკაფიოდ ჩამოაყალიბოს წერილობით თავისი აზრი — ზოგადი განათლებისთვის ეს სავსებით საკმარისია. ვინც ამას დაუმატებს, მაგალითად, რომ თურმე ნებისმიერმა მოწაფემ, სხვადასხვა ტიპის ტექსტის დაწერის დროს, სხვადასხვა სტილი უნდა გამოიყენოს, მე მექნება სერიოზული დისკუსია ასეთ ადამიანთან და გარანტიას ვაძლევ, დიდი ანგარიშით წააგებს (ერთ-ერთი სექცია კონფერენციაზე სწორედ ამ ამოცანას მიეძღვნება). სხვათა შორის, ეს უკავშირდება ლიტერატურის ისტორიის სწავლებასაც. როგორც ჩანს, მართლა ლიტერატურისმცოდნის აღზრდას გვთხოვენ. ნიშნავს თუ არა ეს იმასაც, რომ ამ მოთხოვნებზე დაფუძნებით, სასკოლო საგნობრივი პროგრამით ლიტერატურის ისტორიის სწავლება მასწავლებელს სთხოვს ლიტერატურის ისტორიკოსის აღზრდას (რაც, ასევე, შეუძლებელი მიზანი და ამოცანაა)? აბა, რატომ ვასწავლით ქართული ლიტერატურის ისტორიას ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში? თუ ასეა, რამდენად ადეკვატურია ეს მოთხოვნა? ამიხსნას ვინმემ, რატომ ვასწავლით ხ კლასში ძველ მწერლობას ან ხჳ კლასში — ე.წ. ახალ მწერლობას? რეზი თვარაძე ამბობდა: ეს მთლიანობაა, რატომ შლით ასეო. რატომ ვაკეთებთ ისე, რომ დასკვნით საფეხურზე, თანამედროვე მწერლობა პრაქტიკულად არ და ვერ შემოგვაქვს (ან რა მოესწრება მხოლოდ ერთ სემესტრში)?
რამდენიმე დღის წინ, სამინისტროში წინასწარი სამუშაო შეხვედრა ჩატარდა, წარმოდგენილი იყო ახალი საგნობრივი სტანდარტის (ვჳჳ, ვჳჳ და ჳხ კლასებში) სამუშაო ვარიანტი. ძალიან საინტერესო შეხვედრა იყო და გამიჩნდა სერიოზული იმედი, რომ სამინისტროში, დაახლოებით, ანალოგიურად ფიქრობენ — რეალური ცვლილებების გზაზე დადგნენ, რაც მისასალმებელია. ეს მაფიქრებინებს, რომ შეგვიძლია ძალიან კონსტრუქციულები ვიყოთ და ერთიანი ძალისხმევით მივაღწიოთ სასურველ შედეგებს. თუმცა, მანამდე კითხვები უნდა გავაგრძელო. აქ მოთხოვნებზე ვსაუბრობ, თორემ სკოლებში რაც ხდება, ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით — დასახელებული მოთხოვნების დაკმაყოფილებით თავს არავინ იწუხებს. შევალ ნებისმიერ სკოლაში, ნებისმიერ მასწავლებელთან, დავიჭერ ამ მოთხოვნებს ხელში და აღმოვაჩენ, რომ იქ ეს არ ხდება ან ხდება ნაწილობრივ, არასრულფასოვნად, ან სრულად — ძალიან ცოტა ადამიანთან. ეს არ ქმნის საერთო სურათის განცდას. დაკავშირებულია თუ არა მასწავლებლის შრომის შეფასება ამ მოთხოვნებთან და რამდენად სამართლიანია ეს?
ჩვენ წარმოგვიდგინეს ახალი სქემა, მე ვიყავი სახელმწიფო კომისიის წევრი, რომელიც ამ საკითხებს განიხილავდა. ამ კომისიამ საკმაოდ ინტენსიურად იმუშავა და საინტერესო შედეგებიც დაიდო, თუმცა ბევრი რამ კიდევ საკამათო დარჩა. ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო საკითხია, როგორ შევაფასოთ მასწავლებელი? მაგალითად, ლალი დათაშვილი ერთ-ერთი გამორჩეული მასწავლებელია მათ შორის, ვინც კი მე ცხოვრებაში მინახავს. როგორ შეაფასებენ მას? (აღარ ვლაპარაკობ ყველა ჩვენგანზე). დაიწყებენ იმის ანალიზს, როგორ აკმაყოფილებს ლალის თითოეული მოსწავლე იმ მოთხოვნას, რაც აქ წერია, იმიტომ, რომ ამას სტანდარტი ჰქვია. თუმცა, მე ვფიქრობ, რომ ეს სტანდარტი არ არის! ეს არ არის სავალდებულო მინიმუმი. „სტანდარტი“ კი ჰქვია სავალდებულო მინიმუმს. მე რომ სკოლის დირექტორი ვარ, რომელ მოსწავლეს მოვუწერო ხელი ატესტატზე — ვინ დააკმაყოფილა ეს „მინიმალური მოთხოვნა“? ზედა ზღვარი განსაზღვრული არ არის. ზემოთ, სადაც გინდა, ინავარდე. ეს უნდა იყოს მინიმალური, აუცილებელი დონე. არის ჩვენი სტანდარტი სავალდებულო მინიმუმი? კიდევ ერთხელ ვამბობ, საშუალო და კარგი მასწავლებელი კი არა, არ მეგულება საქართველოში ლიტერატურისმცოდნე, რომელიც ამას სრულად დააკმაყოფილებს. ასეთ მოთხოვნებს უნდა ვუწოდოთ სტანდარტული მინიმუმი, უნივერსიტეტში კი არა, სკოლაში? ეს დიდი გაუგებრობაა.
პირველად უნდა ვახსენო ასეთი სიტყვაშეხამება, როგორიცაა ლიტერატურის სწავლების „თანამედროვე პარადიგმა“. როგორ და რას აკეთებენ სხვა ქვეყნები, მარტო ჩვენ ხომ არ ვასწავლით მშობლიურ ლიტერატურას? არა მგონია, იქ ასე ურევდნენ უმაღლესი სკოლისა და ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის მიზნებსა და მიზანდასახულობებს, როგორც ჩვენ.
ისმის კითხვა: თუ ყველაფერი ის, რაც მე ზემოთ ჩამოვთვალე, ანგარიშგასაწევია (ვერ ვხედავ მიზეზს, რატომ არ უნდა ვიფიქროთ ასე), როგორ უნდა შეიცვალოს ლიტერატურის სწავლება ქართულ სკოლაში, რომ თანამედროვე რეალისტურ პარადიგმას დაეფუძნოს? არის თუ არა შესაცვლელი ის მიზნები და ამოცანები, რომელიც ახლა დამტკიცებულია? არ ვიცი, როგორი იქნება მესამე საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმის პროექტი, რომელსაც ალბათ მალე წარმოგვიდგენს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო. თუკი იქ ამ კითხვების მესამედი მაინც იქნება გამოხშირული და მოხსნილი, პირადად მე, ძალიან ბედნიერი ვიქნები.
აუცილებელია თუ არა საგნობრივი სტანდარტის ხელახალი გააზრება, რათა ის „სავალდებულო მინიმუმი“ იყოს და არა „საოცნებო მაქსიმუმი“? უნდა დავინტერესდეთ თუ არა, სკოლის რამდენი მოსწავლე (ან, თუნდაც, მასწავლებელი) აკმაყოფილებს ამჟამად დეკლარირებულ მოთხოვნებს? სულ მიკვირს ერთი ამბავი, ჩვენი სახელმწიფო მუდმივად აყენებს მოთხოვნებს და მერე, ფაქტობრივად, საერთოდ არ აინტერესებს, როგორ სრულდება ეს მოთხოვნები.
მონიტორინგი ძალიან პოპულარული სიტყვაა. ტარდება ამის მონიტორინგი — რამდენად აკმაყოფილებენ ქართული სკოლები ეროვნული სასწავლო გეგმით დეკლარირებულ მიზნებს? მე ვფიქრობ, არ ტარდება, ან ტარდება ძალიან ფერმკრთალად, იმიტომ, რომ ე.წ. „კატის“ გამოცდა იმის მეხუთედსაც არ ამოწმებს, ალბათ, რაც ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებშია ჩამოყალიბებული და — ვერც, მაინცდამაინც, ერთიანი ეროვნული გამოცდები.
ჩვენ ჩამოვაყალიბეთ ორი დოკუმენტი — „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები“ და ეროვნული სასწავლო გეგმა. სიმართლე უნდა ითქვას: სამწუხაროდ, არავის არ აინტერესებს ეს ამბავი! ეს მხოლოდ ინდივიდუალური ინტერესის სფეროს შეიძლება უკავშირდებოდეს. სისტემური ინტერესი ამ საკითხის მიმართ, თუ როგორ ასრულებს ქართული სკოლა ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრულ მოთხოვნებს, არავის აქვს (მე ასეთი განცდა მაქვს, არ ვიცი, შეიძლება ვცდები).
რუსებმა ჩაატარეს ასეთი კვლევა (ჩვენთან ანალოგიური კვლევა არ ჩატარებულა) — რამდენიმე წლის წინ დასვეს კითხვა: რაც ჩვენ სტანდარტული მოთხოვნები გვაქვს, მართლა რომ ისწავლონ ჩვენმა მოსწავლეებმა, რამდენი მეცადინეობა დასჭირდებათ? დასკვნა ასეთი იყო: მართლა რომ ისწავლოს ეს ყველაფერი მოსწავლემ, კვირაში 156 საათი უნდა იმეცადინოს. ეს აბსურდის აბსურდია — ზეაბსურდია! რასაც დღეს ქართულ სკოლას სთხოვს ქართული სახელმწიფო, ეს პრინციპულად შეუძლებელია.
დაბოლოს, უნდა დავინტერესდეთ თუ არა, საგნობრივი პროგრამის მთლიანი მოცულობის რა ნაწილს უნდა იკავებდეს თანამედროვე ლიტერატურის ტექსტები? ყველა აღიარებს, რომ თანამედროვე ადამიანს ზრდის თანამედროვე ლიტერატურაზე ფიქრი. ცხადია, უნდა იყოს კულტურული უწყვეტობა — ეს ბუნებრივია, მაგრამ ხომ არ შეიძლება მთელი ჩვენი დრო დავუთმოთ კულტურული უწყვეტობის შენარჩუნებას და აბსოლუტურად განზე დავტოვოთ ის, დღეს რაზე ფიქრობს ადამიანი, რა აინტერესებს, რა თემებზე მსჯელობს. ვერავინ დამაჯერებს, რომ ხჳჳ კლასში, რაც გინდა იდეალური პროგრამა შევთავაზოთ ბავშვებს, მის გავლას და სწავლებას მოასწრებს მასწავლებელი ერთი სემესტრის განმავლობაში — მეორე სემესტრი უკვე სააბიტუროა და გვავიწყდება, რომ იქ სრული საათების რაოდენობას კი არ გვაძლევენ, მხოლოდ ამის ნახევარს.
დავინტერესდეთ, საგნობრივი პროგრამისთვის მხატვრული ტექსტების შერჩევის რა კრიტერიუმები არსებობს და რამდენად კარგადაა გააზრებული ეს მოთხოვნები დღეს? ხ, ხჳ, ხჳჳ კლასები — სამი წელი, რომელ წელს რომელი ტექსტი უნდა შევიტანოთ, რა უდევს ამას საფუძვლად, ამ სიცარიელის შევსების რა ლოგიკა გვაქვს? ხომ არ გვავიწყდება, რომ სკოლაში ლიტერატურა მთავარი არ არის (ოდნავ უტრირებით ვსაუბრობ), მთავარია ბავშვი, რომელსაც ლიტერატურას ვასწავლით და, ყოველი კონკრეტული ტექსტის შეტანით, ეროვნული სასწავლო გეგმის მიერ დასმული ესა თუ ის ამოცანა უნდა გადავწყვიტოთ (აქ არ არის აუცილებელი ორი „მაგარი“ ტექსტი შეიტანოთ. შეიძლება ერთი იყოს შედევრი, მეორე — ჩვეულებრივი, მაგრამ საუცხოოდ, საუკეთესოდ დაგეხმაროთ ეროვნული სასწავლო გეგმით დასმული ამოცანის შესრულებაში).
უნდა ვიფიქროთ იმაზეც, რომ ქართული ლიტერატურის სწავლება ჩვენ სკოლებში მონოეთნიკური საქმიანობაა. როდემდე უნდა გაგრძელდეს ასეთი პრაქტიკა ქართულ სკოლებში, რომ მხოლოდ ცალი თვალით ვხედავდეთ მოვლენებს, რაც აღბეჭდილია ჩვენს ლიტერატურაში. როდემდე შეიძლება „აბოს წამება“ ვასწავლოთ ისე, რომ მოსწავლეს არაბულ სამყაროზე არაფერი ვუთხრათ, როდემდე შეიძლება „დიდოსტატის მარჯვენა“ ვასწავლოთ ისე, რომ ბიზანტიურ სამყაროზე არ ვესაუბროთ.
კითხვა ძალიან ბევრია. დღევანდელი ჩვენი კონფერენციის ამოცანა ოდნავ მოკრძალებულია — არის თუ არა ყველაფერი ის, რაც დღეს მოგახსენეთ, ჩვენი დღევანდელობის პრობლემა და სჭირდება თუ არა ამას შეცვლა? თუ როგორ შევცვალოთ, ამას სხვა კონფერენციას მივუძღვნით.“
მოდერაციის დასრულების შემდეგ, მოდერატორებმა გაგვაცნეს საბოლოო სექციური დასკვნა, პედაგოგების მოსაზრებები და ხედვა.
ეკა ფხალაძე, პირველი სექციის მოდერატორი: „ჩვენს სექციაში ვისუბრეთ სტანდარტის შესახებ, დღევანდელ მოთხოვნებთან მის შესაბამისობაზე.
პედაგოგებს მიაჩნიათ, რომ სტანდარტი დასახვეწია, ზოგიერთ მონაკვეთში ფორმულირების პრობლემაა. დღევანდელი მონაცემებით, გაგება-გააზრების პრობლემა აღინიშნება არა მარტო სასკოლო ასაკის, არამედ ზრდასრულ ადამიანებთანაც. ეს დასკვნა კონკრეტულ კვლევასა და კონკრეტულ პრაქტიკულ მაგალითებს ეყრდნობა.
პროგრამა გადატვირთულია, სწავლების მეთოდები, მშობლების აქტივობა და კარგი სახელმძღვანელოს თემა გასააქტიურებელია. ფაქტობრივად, არ არის საშუალება დამატებითი ლიტერატურის სწავლებისა, რადგან მოსწავლეთა რაოდენობა ხელს უშლის სტანდარტით გათვალისწინებული ნორმების შესრულებას. უნდა აღინიშნოს, რომ სტანდარტით გათვალისწინებული მოთხოვნები მესამე საფეხურზე, რაზეც ვამახვილებთ ყურადღებას, ფაქტობრივად, პირველ და მეორე საფეხურზე გათვალისწინებული მოთხოვნებიდან გამომდინარეობს. რაც უფრო მეტი მოთხოვნა იქნება სტანდარტში, მით უფრო გართულდება შესწავლის პროცესი, მაგრამ მოსწავლე უფრო მეტად განვითარდება. სხვადასხვა სტილით წერა მოსწავლემ აუცილებლად უნდა შეძლოს და სტანდარტი უნდა მივიღოთ ნორმად და არა მინიმუმად ან მაქსიმუმად.“
თათია გიგანი, მეორე სექციის მოდერატორი: „ჩვენი სექციის წევრებმა ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული საათების და, წლის ბოლოს, საგნობრივი სტანდარტის დონის მისაღწევ შედეგებზე ვისაუბრეთ. უფრო ზუსტად კი, სტანდარტით განსაზღვრულ მიზნებზე და მათ მიუღწევადობაზე. განვიხილეთ ხ-ხჳჳ კლასის კონკრეტული მაგალითები. ჩვენი თანხვედრა იმ მიზანთან, რასაც გვისახავს ეროვნული სასწავლო გეგმა, იმ საათობრივ ბადესთან, რასაც შემდგომ გვთავაზობს, წარმოუდგენელია. დასახული მიზნები და ამოცანები სასწავლო დროსთან შეუსაბამობაშია, მასზე ვერ გადის ვერც მოსწავლე და ვერც მასწავლებელი. იმ სტანდარტზე იმ კონკრეტული მითითებებით ვერ გავალთ, რადგან ამისათვის არც დრო არის და არც საჭიროება. შევთანხმდით, რომ უნდა აღვზარდოთ არა ლიტერატურის მცოდნე, არამედ გემოვნებიანი მკითხველი, რომელმაც შემდგომში უნდა გაიკვლიოს გზა უკვე უმაღლეს სასწავლებელში.“
ლალი დათაშვილი, მესამე სექციის მოდერატორი, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა ასოციაციის თანადამფუძნებელი: „ჩვენი სექცია სკოლის პროგრამისთვის მხატვრული ლიტერატურის ტექსტის შერჩევის კრიტერიუმებზე მუშაობდა. გამოიკვეთა შემდეგი მოსაზრებები: სასწავლო პროგრამისთვის შერჩეული ტექსტი უნდა იყოს ბავშვისთვის საინტერესო და ასაკზე მორგებული, მაგალითები უახლესი ლიტერატურიდან უნდა იყოს; 28 მწერალი ძალიან ბევრია, არ არის საჭირო მათი მონოგრაფიულად შესწავლა. შევთანხმდით იმაზეც, რომ სჯობს იყოს ერთი ქართული ნაწარმოები და მასწავლებელს უცხოურ თუ თანამედროვე ლიტერატურასთან მისი დაკავშირების შესაძლებლობა ჰქონდეს.
ჩვენ ორი მძიმე ამოცანის წინაშე ვდგავართ. ერთი მხრივ, უნარების ჩამოყალიბება ბავშვებში, რაც გვევალება სტანდარტით და მეორე მხრივ, მასალის გავლა, რაც გვევალება ლიტერატურის ჩამონათვალით. მესამე, ძალიან მძიმე ამოცანაა ის, რომ მასწავლებელმა თვითონ უნდა გადაწყვიტოს რომელი უნარი რომელი მასალის მიხედვით განუვითაროს მოსწავლეს და თუ რა დონეზე — ეს უკვე ყველამ კარგად ვიცით. ყველამ ერთად უნდა მოვიფიქროთ, რამდენად გამარტივდეს სტანდარტი და რამდენად გამარტივდეს ან შეიცვალოს ლიტერატურის ჩამონათვალი, რასაც ვასწავლით. ძალიან გვიჭირს დავით გურამიშვილის მოსწრება. მეთერთმეტე კლასში სერიოზული პრობლემის წინაშე ვდგავართ — ან ყაზბეგი უნდა გამოვტოვოთ და გადავიტანოთ მეთორმეტე კლასში, ან — ვაჟა-ფშაველა, ან მივაფუჩეჩოთ ერთიც და მეორეც. საკმაოდ დიდი პრობლემაა სქელტანიანი ნაწარმოებების სწავლება, ბევრი დრო უნდა, ეს დრო კი არ გვაქვს იმიტომ, რომ მეთორმეტე კლასი, ამავდროულად, აბიტურკლასია და იძულებული ხარ, განვლილი მასალაც გაიმეორო. როგორც ხედავთ, პრობლემები დაგროვდა და მათი დროული გადაწყვეტა აუცილებელია.“
სოსო ქუთათელაძე, სკოლა-ლიცეუმი „თამარიონი“: „დღევანდელი კონფერენცია ჩემთვის ძალიან საინტერესო იყო, რადგან ზუსტად ის საკითხები მაინტერესებდა, რომელიც აქ იყო განხილული — რამდენად შესაბამისობაშია სტანდარტი იმ დავალებებთან, რომელიც მოეთხოვება ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს? რა თქმა უნდა, სასწავლო პროგრამა გადატვირთულია, საათების რაოდენობა საკმარისი არ არის, რომ იმ გზაზე გახვიდე, რომელიც სასწავლო პროგრამითაა მოცემული. სტანდარტი დასახვეწია.“
რუსუდან ჭუმბურიძე, ქართული ენის ექსპერტი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტი: „პროფესიულ ასოციაციასთან და საერთოდ ამ საკითხით დაინტერესებულ ჯგუფებთან ჩვენი შეხვედრა ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანია. ეს შეხვედრები გვაძლევს საშუალებას, ეროვნული სასწავლო გეგმა უფრო მეტად დაიხვეწოს, მოსწავლესა და მასწავლებელზე უფრო მორგებული იყოს. ჩვენ მზად ვართ შემდეგი შეხვედრებისთვის.“
თინათინ ცერაძე, ქართული ლიტერატურის ექსპერტი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტი: „მინდა, ინფორმაცია მოგაწოდოთ ეროვნული სასწავლო გეგმის შექმნის პროცესზე, რადგან შეხვედრაზე დაისვა კითხვა იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ წერს ეროვნულ სასწავლო გეგმას. ამ დოკუმენტის შექმნას ხანგრძლივი, შრომატევადი და სისტემური მუშაობა უძღვის წინ. ასე მაგალითად, 2011-2016 წლების ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი პროგრამის მომზადებაზე რამდენიმე თვის განმავლობაში მუშაობდა ჯგუფი, რომლის წევრებიც იყვნენ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები, აკადემიური წრეების წარმომადგენლები — უმაღლესი სკოლების პროფესორ-მასწავლებლები, სამეცნიერო ინსტიტუტების მეცნიერი თანამშრომლები — ლიტერატორები, ლინგვისტები, ფსიქოლოგები, აგრეთვე განათლების ექსპერტები. მუშაობის პირველ ეტაპზე მომზადებული პირველადი ვერსია განსახილველად და შესაფასებლად გადაეცა სპეციალურ ფოკუს-ჯგუფებს, რომლებიც დაკომპლექტდა ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებისაგან, გადაეგზავნა რეგიონული ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების ქართული ენისა და ლიტერატურის კათედრებს ადგილობრივი რესურსცენტრების მეშვეობით; დაბოლოს, სამუშაო ვერსია გამოქვეყნდა განათლების სამინისტროს ვებგვერდზე, რათა საგნობრივი პროგრამის განხილვის პროცესში მონაწილეობა მიეღო ფართო საზოგადოებასაც. განხილვის ეტაპზე გამოთქმული შენიშვნების, რეკომენდაციების, სურვილებისა და მოსაზრებების გათვალისწინების საფუძველზე მომზადდა ქართული ენისა და ლიტერატურის 2011-2016 წლების საგნობრივი სასწავლო პროგრამის საბოლოო ვერსია, ამ ვერსიის საფუძველზე — საგნობრივი გზამკვლევები დაწყებითი, საბაზო და საშუალო საფეხურის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთათვის.
ყველასთვის კარგადაა ცნობილი, რომ ყოველ ხუთ-ექვს წელიწადში ტარდება ეროვნული სასწავლო გეგმის რევიზია, რათა აღნიშნული დოკუმენტი პასუხობდეს იმ გამოწვევებს, რომლებსაც სწრაფად ცვალებადი თანამედროვე სამყარო უყენებს საგანმანათლებლო სისტემას.
ამჟამად მიმდინარეობს საბაზო და საშუალო საფეხურების 2011-2016 წლების საგნობრივი პროგრამების რევიზიის პროცესი. რევიზიას წინ უძღოდა მთელი რიგი მოსამზადებელი სამუშაოები. კერძოდ, ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტმა ჩაატარა მონიტორინგი მე-6, მე-9 და მე-12 კლასებში იმ მიზნით, რომ დავკვირვებოდით: რამდენად და როგორ რეალიზდება კონკრეტულ საგაკვეთილო პროცესში ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნები; რა უშლის ხელს მათ დანერგვას და რა მიმართულებითაა საჭირო ცვლილებების განხორციელება. ამას გარდა, ჩავატარეთ 7 სხვადასხვა ქვეყნის კურიკულუმის კვლევა იმ მიზნით, რომ გავცნობოდით საერთაშორისო გამოცდილებას, თანამედროვე საგანმანათლებლო მიდგომებს.
ამჟამად მომზადებული გვაქვს საბაზო საფეხურის ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი სტანდარტის პროექტი. როგორც უკვე აღნიშნა ბატონმა გიამ, მასში შესულია ძალზე მნიშვნელოვანი, შეიძლება ითქვას, რადიკალური ცვლილებები ენისა და ლიტერატურის სწავლების კონცეფციის, ასევე სტანდარტის მოთხოვნათა რეალიზაციის საშუალებების კუთხით. მნიშვნელოვანი ნაბიჯებია გადადგმული სავალდებულო პროგრამის განტვირთვის მიმართულებით; მომზადებულია ბაზა, რათა ხელი შევუწყოთ მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდას, მათი ინტერკულტურული კომპეტენციის ამაღლებას. სტანდარტის პროექტის განსახილველად უკვე დავიწყეთ შეხვედრები ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებთან. გვსურს კმაყოფილებით აღვნიშნოთ, რომ ამ განხილვაში მონაწილეობა მიიღო ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა ასოციაციამაც. ვფიქრობთ, ეს იყო ძალიან კონსტრუქციული და საინტერესო შეხვედრა, რომელმაც დაგვანახა, რომ სტანდარტში შესული ცვლილებები ასახავს სკოლის საჭიროებებსა და მასწავლებელთა მოლოდინს. ამგვარ შეხვედრებს მომავალშიც გავაგრძელებთ. ვფიქრობთ, რომ მხოლოდ ამგვარი პროფესიული და მიუკერძოებელი განხილვების გზით შევძლებთ, მივაღწიოთ ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს და შევქმნათ ღირსეული პროდუქტი 21-ე საუკუნის ქართული სკოლისთვის.
სამწუხაროდ, დრო არ გვაძლევს საშუალებას, რომ შევეხოთ ყველა იმ საკითხს, რომლებზედაც ისაუბრა ბატონმა გიამ. ზოგადად, უნდა ითქვას, რომ კონტექსტის გარეშე მოყვანილი ციტატები ვერ შეგვიქმნის სრულ წარმოდგენას ეროვნულ სასწავლო გეგმასა და საგნობრივ პროგრამაზე. მეორეც, მხოლოდ საშუალო საფეხურის საგნობრივი პროგრამის სრულყოფილი განხილვაც შეუძლებელია, დაწყებითი და საბაზო საფეხურის სტანდარტების გათვალისწინების გარეშე. არ უნდა დავივიწყოთ ისიც, რომ არსებობს სტანდარტის მოთხოვნათა მიღწევის დონეები — თავისთავად ცხადია, რომ ყველა მოსწავლე სრულად ვერ დააკმაყოფილებს სტანდარტის ყველა მოთხოვნას. ამის მოლოდინი, ბუნებრივია, არ უნდა გვქონდეს. ეს ზოგადად, კონკრეტულად კი, გვსურს ცალკე შევეხოთ ამჟამად მოქმედი სტანდარტის ერთ-ერთ მოთხოვნას, რომელზედაც ბატონმა გიამ ვრცლად ისაუბრა. მხედველობაში გვაქვს მოთხოვნა, რომ მოსწავლემ უნდა შეძლოს სხვადასხვა სტილის გამოყენება სხვადასხვა ტიპის ტექსტების შექმნისას. აქ ძალიან მარტივი რამ იგულისხმება. კერძოდ, მოსწავლე უნდა აცნობიერებდეს განსხვავებას, ვთქვათ, განცხადებასა და ჩანახატს შორის; აქედან გამომდინარე კი, იყენებდეს სხვადასხვა სტილს ამ ტექსტების შედგენისას. ცხადია, საშუალო საფეხურის მოსწავლისთვის ეს მოთხოვნა სავსებით ადეკვატურია, თუმცა შესაძლებელია, რომ უფრო მკაფიო ფორმულირებაზეც ვიფიქროთ.
დასასრულ, გვსურს კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტი მზადაა ყველა დაინტერესებულ მხარესთან კონსტრუქციული თანამშრომლობისთვის. იმედი გვაქვს, რომ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა ასოციაცია ამ პროცესის აქტიური თანამონაწილე იქნება.“
|