2017-06-01
მოსწავლე დიდი მოცულობის ინფორმაციის „საბარგულედ“ არ უნდა გავხადოთ
ვაგრძელებთ ახალ, რევიზირებულ
ეროვნულ სასწავლო გეგმაზე საუბარს.
დღეს უშუალოდ საგნობრივ
სასწავლო გეგმებში განხორციელებულ მნიშვნელოვან
სტრუქტურულ და შინაარსობრივ ცვლილებებზე
გვესაუბრება ეროვნული სასწავლო
გეგმების დეპარტამენტის ექსპერტი
თამარ ჯაყელი
— როგორ შეიცვალა საგნობრივი სასწავლო გეგმები და რით იყო ეს ცვლილებები განპირობებული?
— შეგახსენებთ, რომ პირველი თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა 2006 წელს დამტკიცდა და 4 წლის განმავლობაში, 2006-2010 წწ-ში, ფუნქციონირებდა. 2010 წელს, მისი რევიზიის შედეგად, შემუშავდა მეორე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომლის დანერგვის ვადად 2011-2016 წლები განისაზღვრა.
2014 წელს ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტმა მეორე თაობის, ანუ 2011-2016 წლების ეროვნულ სასწავლო გეგმის რევიზიაზე დაიწყო მუშაობა. რევიზიის პროცესში ეროვნულ სასწავლო გეგმაში არსებითი ცვლილებების შეტანის საჭიროება გამოიკვეთა.
შეიძლება ითქვას, რომ პირველი და მეორე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა რეფორმასთან ადაპტაცია-შეგუების პერიოდში მოქმედებდა და ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელ გამოწვევებს პასუხობდა.
მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა კი (ისევე, როგორც ჩვენს სისტემაში შემავალი ყველა საგანმანათლებლო ინსტიტუცია), განსხვავებული ამოცანის წინაშე დგას. საქმე ისაა, რომ დადგა (ცოტა დაგვიანებით) განათლების რეფორმის გარდამტეხი ეტაპი, როცა საკლასო ოთახებში თვისებრივი ძვრები უნდა განხორციელდეს, როცა ჩვენი სისტემის ყველა (და არა — ცალკეულ) სკოლასა და საკლასო ოთახში არსობრივად უნდა დაინერგოს მოსწავლის ძალთა განვითარებაზე ორიენტირებული სწავლა-სწავლება, რაც აქამდე, ცალკეულ შემთხვევებს თუ არ ჩავთვლით, არ მომხდარა.
შესაბამისად, ამ ეტაპზე, ეროვნული სასწავლო გეგმის რევიზიის ამოცანაა მისი იმგვარად რესტრუქტურიზება, რომ მაქსიმალურად ითვალისწინებდეს არსებულ პრობლემებს და პასუხობდეს რეფორმის გარდამტეხი ეტაპის მოთხოვნებსა და საჭიროებებს.
— რა ძირითადი პრობლემები გამოიკვეთა რევიზიის დროს?
— სანამ პრობლემებს განვიხილავთ, პირველ რიგში აუცილებელია განვმარტოთ, რა ტიპის პროგრამებს განეკუთვნება ეროვნული სასწავლო გეგმა. ეს დაგვეხმარება არსებითი პრობლემების იდენტიფიცირებაში. ესგ კურიკულუმის ტიპის პროგრამაა. კურიკულუმი, როგორც ამ სიტყვის ეტიმოლოგია მოწმობს, მთავარ ყურადღებას ამახვილებს „გზაზე“, რომელიც უნდა განვლოს მოზარდმა, სხვა სიტყვებით, კურიკულუმი ორიენტირებულია მოზარდის განვითარების გზაზე. იგი „გზის გამკვალავ“ საგანმანათლებლო პროგრამად განიხილება, რომელმაც მოზარდი თანამედროვე საზოგადოებრივი ცხოვრებისათვის უნდა მოამზადოს. შესაბამისად, კურიკულუმი გულისხმობს არა საკითხთა დასწავლაზე ორიენტირებულ სწორხაზოვან სასწავლო პროცესს, არამედ მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო გამოცდილების შემქმნელ პროცესს, რომელიც ხელს შეუწყობს მოზარდთა მრავალმხრივ „წრთობას“, მათში იმ ინტელექტუალური და შემოქმედებითი ძალების „გალესვას“, რომლებიც ახალ პირობებში ქვეყნისა და საზოგადოებრივი ცხოვრების სასიკეთოდ გარდასაქმნელად სჭირდებათ.
განათლების კურიკულუმისეული პერსპექტივა განსაზღვრავს მის სტრუქტურასა და კომპლექსურ შინაარსს. სტრუქტურული თვალსაზრისით, კურიკულუმი მიზნებზე ორიენტირებულ პროგრამას წარმოადგენს. ამ ტიპის საგანმანათლებლო პროგრამებში მიზნებზე ორიენტირება პრინციპული საკითხია — თითოეული საგნის სწავლების მიზნები საერთო დიდი მიზნებიდან უნდა მომდინარეობდეს და მას უნდა უკავშირდებოდეს, რათა საგნის სწავლა-სწავლება მართლაც დასახული მიზნებისკენ მიმართულ „გზას“ წარმოადგენდეს. საგნის სწავლა-სწავლების პროცესში გრძელვადიანი მიზნის მხედველობის არედან დაკარგვა „გზის“ დაკარგვას ნიშნავს, რაც იწვევს თვითმიზნურ, უფრო სწორად კი უმიზნო, არსაით მიმავალ დაქუცმაცებულ, ქაოტურ სასწავლო პროცესს, რომელიც, განვითარების ნაცვლად, მოსწავლეს დიდი მოცულობის ინფორმაციის „საბარგულედ“ ხდის, როგორც ამას აღნიშნავდა ილია ჭავჭავაძე: „ყმაწვილის ნორჩს გონებას ვტვირთავთ, საბარგულედა ვხდით რიცხვით აუარებელ და მრავალფერ ცოდნისათვის, იმისდა გამოურკვევლად თუ, რა აზრით ვშვრებით ამასა“. იგი უმიზნოდ სწავლებას „უდიდეს ცდომად“ თვლიდა „ადამიანის ყოველ სხვათა ცდომათა შორის“.
— დავუბრუნდეთ ისევ პრობლემებს, რომელთა გადაჭრასაც უნდა მოემსახუროს ესგ
— 2011-2016 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმების რევიზიის პროცესში სამი არსებითი პრობლემა გამოიკვეთა, რომელთა გადაჭრასაც უნდა მოემსახუროს ესგ-ს რევიზია, რომ შესაძლებელი გახდეს ეროვნულ სასწავლო გეგმის დანერგვა და განათლების ხარისხის მკვეთრად გაუმჯობესება.
პირველი არსებითი პრობლემა, რომელიც რევიზიის პროცესში გამოიკვეთა, ესაა უმიზნოდ სწავლება, ანუ საგნობრივ საკითხთა ამოწურვაზე და არა მოსწავლის განვითარებასა და საგანმანათლებლო მიზნებზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესი. ამ თვალსაზრისით, შეიძლება ითქვას, რომ ზოგადად განათლების რეფორმის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანი — საგნობრივ საკითხთა დასწავლა-ამოწურვაზე მიმართული პროცესის შეცვლა მიზნებსა და მოსწავლის განვითარებაზე ორიენტირებული პროცესით, ჯერ არ განხორციელებულა.
საქმე ისაა, რომ პირველი თაობის კურიკულუმი საგნობრივი შინაარსის შემოსაზღვრის პასუხისმგებლობასა და თავისუფლებას მთლიანად მომხმარებელს, ანუ სახელმძღვანელოს ავტორებსა თუ მასწავლებლებს უთმობდა. ასე მაგალითად, პირველი თაობის ქართული ენისა და ლიტერატურის სასწავლო გეგმაში ერთ-ერთ მთავარ მიზანს წარმოადგენდა მხატვრული ნაწარმოების გაგება-გაანალიზებისა და შეფასების უნარების განვითარება. თუ რომელი და რამდენი ნაწარმოების საფუძველზე უნდა მიღწეულიყო ეს მიზანი, ეროვნული სასწავლო გეგმა ამას არ აზუსტებდა, შინაარსის შემოსაზღვრის საკითხს ღიად ტოვებდა ორი მოსაზრებით: ერთი მხრივ, იმისთვის, რომ არ შეზღუდულიყო პედაგოგებისა და სახელმძღვანელოს ავტორების შემოქმედებითი თავისუფლება, მეორე მხრივ, იმისთვის, რომ პედაგოგებს მისცემოდათ სწავლა-სწავლების პროცესის მოსწავლეთა ინტერესებსა და საჭიროებებზე მორგების შესაძლებლობა. ამის შესაბამისად, ესგ-ს თითოეული საგნობრივი პროგრამა შინაარსობრივ საკითხთა ფართო არჩევანს სთავაზობდა პედაგოგებსა თუ ავტორ-გამომცემლობებს.
— როგორ ფიქრობთ, რამდენად იყო მზად სასკოლო საზოგადოება, და საერთოდ, ჩვენი განათლების სისტემა ამგვარი თავისუფლებისთვის?
— როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, ჩვენი სისტემა მოუმზადებელი აღმოჩნდა ამისთვის, რაც არ არის გასაკვირი — საგანმანათლებლო შინაარსის გრძელვადიან მიზნებზე ორიენტირება ურთულესი ამოცანაა, რომელიც სპეციალურ ცოდნასა და გამოცდილებას მოითხოვს. თუკი ანგლოსაქსონურ საგანმანათლებლო პრაქტიკაში, საიდანაც მოდის კურიკულუმების ტრადიცია, ამ ფუნქციას ოდითგანვე სასკოლო კურიკულუმები ასრულებდა, ჩვენს პედაგოგიურ კულტურაში არ არსებობდა მიზნებზე ორიენტირებული სასკოლო სასწავლო გეგმების შემუშავების ცოდნა და გამოცდილება.
სწორხაზოვან პროგრამირებაზე აღზრდილი თაობა ამ ნამდვილად ძნელ ამოცანას თავს ვერ გაართმევდა. ეროვნული სასწავლო გეგმების მთავარი ბირთვი — საგანმანათლებლო მიზნები მხედველობის არედან დაიკარგა და ხელთ შეგვრჩა მიზნებს მოწყვეტილი შინაარსობრივ საკითხთა უზარმაზარი ჩამონათვალი. მდგომარეობა უკიდურესად დაამძიმა იმ ფაქტმა, რომ ამ სარეკომენდაციო ხასიათის ჩამონათვალმა სავალდებულო საკითხების სახით გადაინაცვლა სახელმძღვანელოების სარჩევებსა თუ საგამოცდო პროგრამებში. სკოლებმა სახელმძღვანელო მიიჩნიეს „სავალდებულო პროგრამად“, საგამოცდო პროგრამის საკითხთა უზარმაზარი ჩამონათვალი — სტანდარტად, ამ საკითხთა ამოწურვა — განათლების მიზნად. ზოგადი განათლების ნამდვილი მიზანი — მოაზროვნე, შემოქმედი, პასუხისმგებელი მოქალაქის აღზრდა — დღის წესრიგიდან ამოვარდა. რამდენადაც საგამოცდო „სტანდარტის“ შეუსრულებლობა მუქარას შეიცავდა სასკოლო საზოგადოებისათვის, სწავლა-სწავლების პროცესმა სწორედ ამ მეორე „სტანდარტისკენ“ აიღო გეზი. ამის შედეგად, საკლასო ოთახებში, საგანმანათლებლო მიზნებზე ორიენტირებული მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო პროცესის ნაცვლად, დაინერგა დიდი მოცულობის ფაქტობრივი მასალის დამახსოვრებაზე ორიენტირებული ერთფეროვანი პროცესი. აი, ეს გახლავთ მეორე არსებითი პრობლემა — დინამიკურ-ფუნქციური ცოდნის კონსტრუირებისა და აზროვნების განვითარების ნაცვლად, მოსწავლეთა გონების გადაქცევა ფრაგმენტულ ინფორმაციათა დიდი სიმრავლის საბარგულედ.
ასე რომ, გრძელვადიანი საგანმანათლებლო მიზნის მხედველობის არედან გაქრობამ ძალაუნებურად გამოიწვია მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლა-სწავლების ჩანაცვლება საგნობრივ საკითხთა სიმრავლეზე ორიენტირებული სწავლებით; განვითარების პედაგოგიკისა — სქოლასტიკური, ანუ ფორმალური, ზერელე, ფუტურო სწავლებით.
— და კიდევ ერთი, მესამე არსებითი პრობლემა...
— მესამე არსებითი პრობლემა გახლავთ უსიცოცხლო, სრულიად ფორმალური კავშირი ეროვნულ და სასკოლო კურიკულუმებს შორის.
ეროვნული სასწავლო გეგმა, როგორც კურიკულუმის ტიპის პროგრამა, გარკვეულ შეზღუდვებთან ერთად, ფართო არჩევანსაც უტოვებს სკოლებს. ამ აზრით, კურიკულუმი ეროვნული საგანმანათლებლო მეგაპროექტია, რომლის განხორციელების იმდენივე გზა არსებობს, რამდენი სკოლაცაა კონკრეტულ საგანმანათლებლო სისტემაში. შესაბამისად, ეროვნული კურიკულუმის არსებობა უპირობოდ გულისხმობს სასკოლო კურიკულუმის არსებობასაც. სკოლებმა საკუთარი პრიორიტეტების, მოსწავლეთა საჭიროებების, ადგილობრივი სასკოლო თემის მოლოდინების, სკოლისა თუ ადგილობრივად ხელმისაწვდომი რესურსების გათვალისწინებით, უნდა შეიმუშაონ სასკოლო კურიკულუმი, რომელიც უზრუნველყოფს ეროვნული კურიკულუმის, მისი ხედვისა და ფილოსოფიის კონკრეტული სკოლის კონტექსტში რეალიზებას. კურიკულუმის ხედვისა და მთავარი პრინციპის გასატარებლად სასკოლო კურიკულუმმა თავისი ორი — ფორმალური (საგაკვეთილო) და არაფორმალური (კლასგარეშე, ანუ ექსტრაკურიკულური) — კომპონენტის გამოყენებით, თითოეულ მოსწავლეს უნდა შესთავაზოს მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო გამოცდილება, რომელიც მჭიდროდ დაუკავშირდება, შეავსებს და გაამდიდრებს მოსწავლის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას. მხოლოდ ამგვარად შეიძლება იქცეს სკოლა მოსწავლის ცხოვრებისათვის მომზადების ინსტიტუციად.
აღსანიშნავია, რომ პირველი და მეორე თაობის კურიკულუმი სრულ თავისუფლებას უტოვებდა მასწავლებლებს სასკოლო კურიკულუმის ისეთ მნიშვნელოვან კომპონენტთან დაკავშირებით, როგორიცაა საგნის სწავლა-სწავლების საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვა. მართლაც, ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივ პროგრამებში არსადაა ნაჩვენები, თუ როგორ, რა პრინციპით უნდა განაწილდეს და დაიგეგმოს სასწავლო შინაარსი. სტანდარტში, რამდენადაც ის წლის ბოლოს მისაღწევ შედეგებს წარმოადგენს, შედეგები და ინდიკატორები თანწყობილადაა, თანადროულობაშია წარმოდგენილი და არ მიუთითებს რაიმე ქრონოლოგიურ განვითარებას. სწავლის პროცესი კი დროში უნდა განაწილდეს და დაიგეგმოს.
სასწავლო პროცესის ქრონოლოგიურად დაგეგმვა თავად სკოლებს ევალებოდათ. ამის უზრუნველსაყოფად სკოლებს სთხოვდნენ წლიური თუ თემატურ-კალენდარული გეგმების შედგენას. თვალის ერთი გადავლებაც კი საკმარისია იმის დასანახად, თუ რამდენად ფორმალურ ხასიათს ატარებს მათი დიდი უმრავლესობა, ხშირად ეს გეგმები გრიფირებულ სახელმძღვანელოთა სარჩევებს წარმოადგენს. სკოლის რეალობაში, სილაბუსიც და თემატურ-კალენდარული გეგმების შემუშავებაც, გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, რუტინულ-ადმინისტრაციულ, ფორმალურ, „მოსახდელ“ საქმიანობათა რიგს განეკუთვნება, რომელსაც მოზარდის აღზრდა-განვითარების ცოცხალ პროცესებთან არავითარი კავშირი არ აქვს.
ეს ფაქტი კი იმაზე მეტყველებს, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმა, არსებული სტრუქტურითა თუ დიზაინით, ვერ ასრულებს თავის ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციას — დაეხმაროს სკოლებს და პედაგოგიურ კოლექტივს, დაგეგმონ და განახორციელონ მოსწავლეთა განვითარებაზე ორიენტირებული ცოცხალი საგანმანათლებლო პროცესი.
აუცილებელია, ეროვნულ სასწავლო გეგმაში იმგვარი მექანიზმების ჩადება, რომლებიც დაეხმარება სკოლებს, რეალურად გარდაქმნან სასკოლო ცხოვრების ძველი ფორმები, განაახლონ სასკოლო ცხოვრების შინაარსი და დაუკავშირონ ის ცხოვრების ახალ შინაარსს. ეს აუცილებელი პირობაა იმისთვის, რომ სკოლამ შეძლოს თავისი უმთავრესი დანიშნულების განხორციელება — მოზარდების ცხოვრებისათვის მომზადება.
აი, ამ სამი არსებითი პრობლემის გადასაწყვეტად დაიგეგმა საგნობრივ სასწავლო გეგმებში არსებითი სტრუქტურულ-შინაარსობრივი ცვლილებების განხორციელება.
— კონკრეტულად რა ცვლილებები განხორციელდა?
— მე ზოგადად მოგახსენებთ, რა ცვლილებებზეა საუბარი, შემდეგ კი, სხვადასხვა საგნის სასწავლო გეგმის განხილვისას, ამ ცვლილებებს კონკრეტულ მაგალითებზე დაყრდნობით გააცნობთ მკითხველებს.
მესამე თაობის საგნობრივ სასწავლო გეგმებში განხორციელებული ძირითადი ცვლილებებია:
1. საგნობრივი სტანდარტები განსაზღვრავს საფეხურეობრივ და არა წლიურ შედეგებს. საფეხურეობრივი სტანდარტები, რომლებიც მთელი საფეხურისთვის, საშუალოდ, 10-15 შედეგს მოიცავს, უფრო გამოკვეთს იმ გრძელვადიან მიზნებს, რომელთა განხორციელებასაც უნდა მოემსახუროს საგნის სწავლება ერთი საფეხურის ფარგლებში;
2. საგანთა სასწავლო შინაარსი რომ აღარ იყოს განუსაზღვრელი მოცულობის, საფეხურეობრივ სტანდარტებში შინაარსი შემოისაზღვრა და დასტრუქტურირდა გრძელვადიან მიზნებთან მიმართებაში; შინაარსის შემოსაზღვრა-დასტრუქტურირებამ, წესით, გააზრებული და გაღრმავებული სწავლისაკენ უნდა მისცეს გეზი საგანმანათლებლო პროცესს და არ გაუშვას, რომ კვლავ „ჩაიძიროს“ იგი უამრავ საგნობრივ საკითხთა ზერელედ და გაუაზრებლად სწავლების მორევში.
3. საფეხურეობრივ სტანდარტებში შევიდა სასწავლო თემები, ანუ სასწავლო ერთეულები, რომელთა მიხედვითაც დროში განაწილდება და დაიგეგმება საგანმანათლებლო შინაარსი. თემები სხვა მნიშვნელოვან ფუნქციასაც შეასრულებს — უზრუნველყოფენ სასწავლო საკითხების შინაარსიან კონტექსტებში (და არა იზოლირებულად, კონტექსტებისგან მოწყვეტილად) დამუშავებას;
4. დაბოლოს, ეროვნული სასწავლო გეგმის თითოეული საგანი სკოლებს შესთავაზებს სტანდარტის თემების მიხედვით მომზადებულ არასავალდებულო ხასიათის ჩარჩო-გეგმებს. ეს თემატური ჩარჩო-გეგმები, თავისი საკვანძო შეკითხვებით, ტიპობრივი მიმდინარე და შემაჯამებელი აქტივობებითა თუ შეფასების სქემებით, ნათლად აჩვენებს პედაგოგებს, ტრენერებსა თუ სახელმძღვანელოს ავტორებს, თუ როგორ იგეგმება და ხორციელდება კურიკულუმის საფეხურეობრივი მოთხოვნები კონკრეტული საგაკვეთილო ერთეულების დონეზე.
აღვნიშნავთ, რომ თემატური ჩარჩო-გეგმები ერთგვარ წლიურ გეგმებს წარმოადგენს, და, სურვილის შემთხვევაში, სკოლებს შეეძლებათ მათი პირდაპირ გამოყენება. ეს ინსტრუმენტი შეამსუბუქებს მასწავლებლის შრომას, გაათავისუფლებს ფორმალურ-ბიუროკრატიული ხასიათის წლიური თუ თემატურ-კალენდარული გეგმების შედგენის ტვირთისაგან. ამასთანავე, ეს ჩარჩო-გეგმები პედაგოგებს დაეხმარება მსგავსი და კიდევ უკეთესი აქტივობების გენერირებაში.
დარწმუნებული ვართ, რომ ამ თემატურ ჩარჩო-გეგმებს მასწავლებლები საუკეთესოდ გამოიყენებენ, მათზე დაყრდნობით ადვილად აიმაღლებენ სასკოლო კურიკულუმის შემუშავების კვალიფიკაციას, სწრაფად განივითარებენ უნარებს, რომლებითაც შეძლებენ საგანმანათლებლო პროცესის სრულ განახლებას, მის გადასროლას უსიცოცხლო, დაჭაობებული კალაპოტიდან ახალ კალაპოტში და არსებული სიტუაციის ამოტრიალებას: მასწავლებლებს კი აღარ მოუწევთ საგამოცდო პროგრამების მოთხოვნების გათვალისწინება, არამედ საგამოცდო ცენტრს მოუწევს სასკოლო კურიკულუმების მოთხოვნათა გათვალისწინება და იმ კონცეფციის შეცვლა, რომელიც საფუძვლად უდევს სკოლის დამამთავრებელ გამოცდებს.
სამომავლოდ, როცა სასკოლო კურიკულუმის შემუშავებისა და მიზნებზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესის წარმართვის კულტურა ამაღლდება, ესგ-ს უწყება სკოლებს მთლიანად გადაულოცავს წლიური გეგმების წარმოებას, თვითონ კი მხოლოდ არსობრივი მიმართულებებისა და სავალდებულო ცნებების განსაზღვრით შემოიფარგლება. ვფიქრობთ, რომ სწორედ ეს იქნება დეცენტრალიზაციის იმ პროცესის ყველაზე ლოგიკური დასასრული, რომელიც 2000 წლიდანვე განათლების რეფორმის ერთ-ერთ პრიორიტეტად იყო დასახული.
მაგრამ, ყველას უნდა გვახსოვდეს, რომ განათლების სისტემებში თავისუფლების მაღალ საფეხურებზე მიმავალი გზა, როგორც ეს ცხადყო მაკკინზის ჯგუფის მიერ განხორციელებულმა უნიკალურმა კვლევამ, გეზის მიმცემ, დამაკვალიანებელ ჩარჩოებსა და ინსტრუქციებზე გადის.
ბოლოს აღვნიშნავთ, რომ ზემოთ აღწერილი ცვლილებები სრულად ხორციელდება საბაზო საფეხურის საგნობრივ სასწავლო გეგმებში. დაწყებით საფეხურზე მათი განხორციელება მხოლოდ ნაწილობრივ მოხერხდა, თუმცა მზადდება დაწყებითი საფეხურის გზამკვლევები, სადაც წარმოდგენილი იქნება ზემოთ ნახსენები ყველა ცვლილება, მათ შორის თემატური ჩარჩო-გეგმებიც.
ესაუბრა ლალი თვალაბეიშვილი
|
