2017-05-04 ბიბლიოთეკა, როგორც მომავალი ინოვაციების წყარო
საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა არაერთი საინტერესო სიახლის ინიციატორია. ახალი პროექტები, სხვადასხვა აქტივობები, გამოფენები და სხვადასხვა სახის ღონისძიებები ეროვნულ ბიბლიოთეკაში დიდი ხანია, ტრადიციად იქცა. საჯარო ბიბლიოთეკა ყველა ქვეყანაში ყველაზე დემოკრატიული ადგილია.
აქ ყველას უფასოდ და განურჩევლად ემსახურებიან, დღევანდელ დღეს უკვე — არა მხოლოდ წიგნებით.
სტატისტიკის მიხედვით, ამერიკელებს ბიბლიოთეკები უფრო უყვართ, ვიდრე რესტორანი ან მაკდონალდსი. რატომ ხდება ასე? — გვესაუბრება საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის მთავარი სპეციალისტი, ანგლო-ამერიკული სამკითხველო დარბაზის კურატორი, მაია სიმონიშვილი.
— ბიბლიოთეკა ყველა ქვეყანაში ყველაზე დემოკრატიული ადგილია, ის ერთნაირად ემსახურება ყველა მოქალაქეს, მიუხედავად ეროვნებისა, რასისა, სქესისა, პოლიტიკური და რელიგიური შეხედულებებისა. ეს ყველა ქვეყნის საჯარო ბიბლიოთეკის კონცეფციაში დევს. ჩვენ კარგად გვახსოვს, რომ ენდრიუ კარნეგიმ, ერთ-ერთმა პირველმა ბიზნესმენმა, სწორედ ასეთი ბიბლიოთეკები გახსნა. მან იმავე მეთოდებით დაიწყო გამდიდრება, რასაც პოსტ-საბჭოთა საქართველოში ვხედავდით, მაგრამ ყოველთვის აღნიშნავდა, რომ ჯერ კიდევ ღარიბი ბიჭი ბიბლიოთეკაში დადიოდა და მომავალზე ფიქრი იქ დაიწყო. სწორედ ამიტომ გახსნა ამერიკაში ორასზე მეტი საჯარო ბიბლიოთეკა, საკუთარი დაფინანსებით. ასე დაიწყო საჯარო ბიბლიოთეკების გავრცელება. ეს არის მაგალითი, თუ როგორ არის აწყობილი ამერიკული ბიზნესი: შენ საზოგადოებას აძლევ, რაც ცხოვრების გასაუმჯობესებლად სჭირდება, საზოგადოება კი სიმდიდრით გასაჩუქრებს. შემდეგ ისევ ამ სიმდიდრეს უნაწილებ, რისი საშუალებითაც სხვა ადამიანებიც კეთილდღეობის შექმნას სწავლობენ.
ბიბლიოთეკაში მუშაობა მოსალოდნელზე დინამიურია. ჩვენი ბიბლიოთეკა ყველასთვის უფასოა, შესაბამისად, მომხმარებელიც მეტია. იცით, რომ სამკითხველო დარბაზებთან ერთად, რომლებიც ყოველთვის სავსეა, კულტურულ პროგრამებსაც ვახორციელებთ. საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და კულტურის პროგრამების განყოფილებაში გვქონია შემთხვევა, როდესაც ამ ერთ შენობაში, დღეში, 13 ღონისძიება ჩატარებულა. გრაფიკი ხშირად 6 თვით ადრეა შედგენილი, ამ მხრივ, ჩვენი ბიბლიოთეკა დასავლეთ ევროპის ორგანიზაციებსაც მოგვაგონებს.
ჩვენ ვიცით, რომ რაიონებში, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, ბიბლიოთეკები დაიხურა. ეს არ მომხდარა მხოლოდ საქართველოში, სხვა ქვეყნებშიც ასე მოხდა, რაც ინტერნეტიზაციის პირველმა ბუმმა გამოიწვია. დღეისთვის აღმოჩნდა, რომ ინტერნეტმა ბიბლიოთეკები ვერ შეცვალა. პირიქით, ბიბლიოთეკებმა აიღეს სხვა ფუნქციები — საინფორმაციო, კულტურული, გასართობი. ამავე დროს, ეროვნული ბიბლიოთეკა იცავს ეროვნულ საგანძურს, ყველა წიგნს, რომელიც საქართველოში იბეჭდება. შარშან, გენერალური დირექტორის, გიორგი კეკელიძისა და საქართველოს პარლამენტის ხელშეწყობით, დამტკიცდა კანონი სავალდებულო ეგზემპლარის შესახებ. ეროვნული ბიბლიოთეკა, წიგნთან ერთად, მკითხველებს სხვა სერვისებსაც სთავაზობს. მაგალითად, ბიბლიოთეკები ადამიანებს პროფესიული კვალიფიკაციის ამაღლებაში ეხმარებიან მაშინ, როდესაც მათ ამის სხვა რესურსები არ აქვთ.
— რას გვეტყვით კონკრეტულად თქვენი დარბაზის — მარჯორი და ოლივერ უორდროპების სახელობის ანგლო-ამერიკული დარბაზის შესახებ?
— სამ წელზე მეტია, მარჯორი და ოლივერ უორდროპების სახელობის ანგლო-ამერიკული სამკითხველო დარბაზისთვის ვმუშაობ. ჩემი მიზანი იყო, რომ ეს არა მხოლოდ სამკითხველო დარბაზი, არამედ სხვა მხრივაც საინტერესო ადგილი ყოფილიყო. თქვენ იცით, რომ ადამიანი სამსახურში ყველაზე დიდ დროს ატარებს, პირადი ცხოვრება მნიშვნელოვანია, მაგრამ ფხიზელი ცხოვრების უმეტეს ნაწილს საქმეს ვუთმობთ. ერთი რამ მინდა აღვნიშნო, თითქმის ყველა წიგნი, რაც ჩვენს დარბაზშია, სმითსონიანის ინსტიტუტის აზიის პროგრამების დირექტორის, ანთროპოლოგის, პროფესორ პოლ მაიკლ ტეილორის შემოწირულობაა. ეს არის ამერიკის უდიდესი კულტურული ორგანიზაცია, რომელიც მრავალ მუზეუმსა და ბიბლიოთეკას აერთიანებს. ბატონი პოლი პირადი ხარჯით გვიგზავნის ამ წიგნებს. ამავე დროს, პირველი პროექტი, რომელიც ამ სამი წლის განმავლობაში განვახორციელე, პულიცერის კუთხეს უკავშირდება. ამერიკის საელჩომ და ბატონმა რიჩარდ ნორლანდმა პულიცერის პრემიის მფლობელი 100 ავტორის წიგნი გადმოგვცა. პულიცერის დიდი კოლექცია ძალიან ცოტა ბიბლიოთეკას აქვს. უკვე მეორე კონტრაქტი დავდეთ ამერიკის საბიბლიოთეკო ასოციაციასთან, რაც მომავალი ინფორმაციის სპეციალისტებისა და ბიბლიოთეკარებისთვის თანამედროვე პროფესიული ლიტერატურის თარგმნასა და გამოცემას ითვალისწინებს. მაგრამ დღევანდელი ბიბლიოთეკა არ არის მხოლოდ წიგნი, ეს ციფრული ბაზაცაა.
— რამდენად მნიშვნელოვანია ბიბლიოთეკაში ციფრული ბაზების არსებობა, რის შესაძლებლობას იძლევა ციფრულ ფორმატში გადაყვანილი მასალები და ვისთვის არის ხელმისაწვდომი ელექტრონული ბიბლიოთეკა?
— ჩვენ კი ვამბობთ, რომ საბჭოთა პერიოდში ყველა კარგ განათლებას ვიღებდით, მაგრამ ბევრი პრობლემაც იყო. დიახ, სკოლა იძლეოდა ელემენტარული განათლების საშუალებას. იმ პერიოდში ერთადერთი ბავშვი ვნახე, რომელმაც წერა-კითხვა არ იცოდა. დღეს ასეთი ბავშვების რაოდენობა მოსალოდნელზე მაღალია, მაგრამ ეს იმის შედეგიცაა, რომ საბჭოთა კავშირის სკოლებმა არ მოგვცა ყველაზე მთავარი ცოდნა — ყველა ადამიანს აქვს უფლება, იყოს ჯანმრთელი, განათლებული და ბედნიერი. ტექსტებს კი გვასწავლიდნენ, მაგრამ ამის გაცნობიერებას, ჩვეულებრივ ცხოვრებისეულ აუცილებლობად გააზრებას ის სისტემა ვერ ახერხებდა. შეიძლება, ვინმემ იკითხოს, რატომ მანაღვლებს? ნუ გვავიწყდება, რომ ჩვენ ამ ბავშვებმა უნდა შეგვიქმნან გარემო, რომელშიც, უკვე პენსიონერებმაც, უსაფრთხოდ ვიცხოვროთ. თუ მათ საკუთარ თავზე არ იგრძნეს სახელმწიფოს ზრუნვა, არც ჩვენ გვექნება უფლება, რაიმე მოვთხოვოთ, ეს კი უკვე უსაფრთხოების საკითხს უკავშირდება, არა მხოლოდ განათლებას. რაც ვთქვი, თითქოს ეგოისტურად ჟღერს, მაგრამ ბევრად სცილდება შვილის წყლის მომწოდებლად გაზრდას. „წყალს უნდა აწოდებდეს“ საზოგადოება, ნებისმიერი ადამიანი, ისეთი გარემო უნდა ვუანდერძოთ ბავშვებს, რომ მათ თავიანთ ქვეყანაში გაზრდა-დაბერების არ ეშინოდეთ.
მთელი საუკუნის განმავლობაში, ჩვენს ქვეყანაში, ვაკუუმი იყო დასავლეთში მიმდინარე განვითარების პროცესის შესახებ. უნდა აღინიშნოს, რომ დასავლეთ ევროპაში, მე-17 საუკუნეში, 1700 პროფესია არსებობდა, დღეს კი, მთელ მსოფლიოში, 500 000-მდე პროფესია არსებობს. წარმოიდგინეთ, რამდენი მათგანია ჩვენთან ათვისებული?! ელექტრონული ბაზები სწორედ მთელ ამ პროცესს გვაცნობს, თუ როგორ ვითარდებოდა ევროპა საუკუნის განმავლობაში და როგორ შეგვიძლია ეს ყველაფერი ავითვისოთ. ამჯერად, ცოდნის გაღრმავებას ვიზალიბერალიზაციაც (ევროპული ინსტიტუტების, მუზეუმებისა და სხვა კულტურული ორგანიზაციების ნახვაც) შეუწყობს ხელს.
— როგორ ახერხებთ ციფრული რესურსების მოძიებას, ამ ეტაპზე რამდენი ელექტრონული ბაზაა ჩართული და რა პერიოდულობით?
— უნდა აღვნიშნო, რომ ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მოქმედებს ქართული დიგიტალური ბიბლიოთეკა „ივერიელი“, რომლის დახმარებითაც ისტორიული ფოტოსა და ტექსტის მონაცემთა ბაზას გაეცნობით და რომელიც უკვე საკმაოდ პოპულარულია.
რაც შეეხება ინგლისურენოვან ბაზებს, მე თვითონ ვარჩევდი, რადგან აშკარად ვგრძნობდი ამ მასალების დეფიციტს და აუცილებლობას ჩვენი მკითხველებისთვის. მაგალითად, ამ რამდენიმე დღის წინ, მოვიდა მკითხველი, რომელსაც სადოქტორო ნაშრომისთვის ერთ-ერთი ჟურნალიდან მხოლოდ ორი გვერდი სჭირდებოდა. ამ ჟურნალზე ბიბლიოთეკებს უფასო წვდომა არ აქვთ, რის გამოც უთხრეს, რომ მხოლოდ ორი გვერდის დასასკანირებლად დიდ ბრიტანეთთან დაკავშირება დასჭირდებოდა. საბედნიეროდ, ჩვენ მიერ გახსნილ ბაზებში ეს ჟურნალი ვიპოვეთ და პრობლემაც გადაიჭრა.
რამდენჯერმე მქონდა შესაძლებლობა, უშუალოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში გავცნობოდი ბიბლიოთეკებს და კარგად ვიცნობ მათი მუშაობის პრინციპს. რაც უფრო მეტს ეცნობი, უფრო მეტი ინფორმაცია ამოდის. ვუკავშირდები ამ ბაზების ავტორებს, ვუამბობ, რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი და უკვე 300-მდე ელექტრონული ბაზა ჩავრთეთ. თუმცა, მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ეს ბაზები ძალიან ძვირი ღირს, თითოეული მათგანი, სულ მცირე, წელიწადში 5000 დოლარი ჯდება. ჩვენ არ გვყავს სპონსორი და ამის გამო, იძულებულები ვართ, მხოლოდ ერთი-ორი თვით ჩავურთოთ მკითხველებს. თუმცა, ეს არა მხოლოდ საჯარო ბიბლიოთეკის მკითხველებს, არამედ პროფესიულ ორგანიზაციებსაც აძლევს საშუალებას, გაიგონ, რომ ეს რესურსები არსებობს და, სურვილის შემთხვევაში, თავიანთი კადრებისთვის გამოიწერონ.
მაგალითად, ჩართული გვქონდა იელის უნივერსიტეტის ბაზა, ეს არის სტალინის მთელი არქივი, უცნობი მასალებით. მათთვის, ვინც საბჭოთა პერიოდს და რეპრესიების პროცესს იკვლევს, ყველა ასეთი დეტალი საინტერესოა. სულ ცოტა ხნის წინ, გვქონდა საერთაშორისო ციფრული ბიბლიოთეკის Adam Matthew Digital ბაზები მიგრაციის შესახებ. მკითხველებს გავაცანით უახლესი ბაზა — „სოციალიზმი კინოფირზე: ცივი ომი და საერთაშორისო პროპაგანდა“. სულ ორი თვეა, რაც ეს ბაზა ამოქმედდა და უნიკალურ დოკუმენტურ ფილმებს, ახალი ამბების ჩანაწერებს მოიცავს. მათი ავტორები არიან საბჭოთა, ჩინელი, ვიეტნამელი, აღმოსავლეთ ევროპელი, ბრიტანელი და სამხრეთ ამერიკელი რეჟისორები. „სოციალიზმი ფილმებში“ XX საუკუნის დასაწყისიდან 1980-იანი წლების დასასრულამდე, თითქმის, ყველა ისტორიულ ვიდეოჩანაწერს მოიცავს და კარგად წარმოგვიდგენს იმ პერიოდის აზროვნებას, ომებსა და რევოლუციებს, მედიისა და ტელევიზიების მუშაობას, კულტურასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებას, გვაცნობს არა მხოლოდ ლიტერატურას, არამედ ფილმებს, კვლევებს, ინტერვიუებს, თამაშებს. ამ მასალების გამოყენება სასწავლო პროცესსაც საინტერესოს და უფრო სახალისოს ხდის.
ახლა ჩართული გვაქვს ჳნფჴბაSჶ საგანმანათლებლო ონლაინ რესურსები მკითხველებისთვის, რომელშიც გაერთიანებულია: თანამედროვე მსოფლიოს ისტორია, მსოფლიოს გეოგრაფია და კულტურა, ამერიკის ისტორია, ბლუმის ლიტერატურა (ვიდეომასალები ლიტერატურის შესახებ), მსოფლიოს ახალი ამბები, თანამედროვე მეცნიერება, მსოფლიო რელიგიები, ელექტრონული სასწავლო ბიბლიოთეკა, ვიდეოკოლექციები საერთაშორისო ბაზრისთვის. ეს არის პაკეტები, რომლებიც მთელ მსოფლიოში საშუალო სკოლებს შეკვეთებით მიეწოდებათ, გაკვეთილების თემატურად მოსამზადებლად და მოსწავლეების დასაინტერესებლად.
ახლა ორი თვით ჩავრთეთ ცნობილი ბრიტანული გამომცემლობის „Bloomsbury Publishing“ ციფრული ბაზა, „პოპმუსიკის ციფრული ბიბლიოთეკა“, სადაც მუსიკის მოყვარულები გაეცნობიან მსოფლიოს პოპულარული მუსიკის ისტორიას არა მხოლოდ ალბომებით, არამედ სამეცნიერო კვლევებით, რუკებით და ა.შ.
ყველას ჰგონია, როცა „უფასოდ ხელმისაწვდომი“ წერია, ეს მართლა უფასო ბაზებია. სინამდვილეში, განვითარებულ ქვეყნებში, პროდუქტების მწარმოებლებს კარგად ესმით, რომ ყველას არ აქვს სარგებლობის საშუალება. ამ ბაზებს სპონსორები, მათ ქვეყნებში, ჩვენთვისაც აფინანსებენ, მაგრამ მხოლოდ გარკვეული პერიოდით. ბაზების საინფორმაციო სამსახური ამოწმებს, კვირაში რამდენი ადამიანი სარგებლობს ამ რესურსებით. ამიტომაც, ყოფილა შემთხვევები, რომ მეორედ საჩუქრად ჩაურთავთ. ჩემთვის ძალიან სასიხარულო მოვლენა იყო, რომ უზარმაზარი დაინტერესება მოჰყვა ამერიკის ფსიქოლოგიის ასოციაციის ბაზებს. მოთხოვნა იმდენად დიდი იყო, რომ რესურსების გვერდი გადაიტვირთა. ეს ბაზა უკვე მეორედ ჩაგვირთეს, სწორედ იმიტომ, რომ პირველ ჯერზე მკითხველების უდიდესი მოთხოვნა დაფიქსირდა. იგივე უნდა ითქვას „ბloomsbury Publishing“-ის შესახებაც, რომელმაც საჩუქრად ჩაგვირთო უახლესი, ყველაზე თანამედროვე, სამეცნიერო კვლევების ციფრული ბაზა.
— ნიუ-იორკში, ქართველი ემიგრანტებისთვის, თქვენი ინიციატივით, გაიხსნა ქართული წიგნის კუთხე. გვიამბეთ ამის შესახებ და სამომავლოდ, სხვა ქვეყანაშიც ხომ არ გეგმავთ ქართული ბიბლიოთეკის გახსნას?
— ეროვნული ბიბლიოთეკა ახორციელებს პროექტს „ეკვილიბრიუმი“. ბატონი გიორგი კეკელიძის ინიციატივით, წიგნების ფონდი განახლდა 700-ზე მეტ ბიბლიოთეკაში. მთავრობისა და საბიბლიოთეკო ასოციაციის დახმარებით, ხორციელდება ამ ბიბლიოთეკების კომპიუტერიზაციის პროცესი. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ბიბლიოთეკები რეგიონებში ახალგაზრდობის საინფორმაციო ცენტრებად გარდაიქმნას.
საფრანგეთში, არათუ სამკითხველო დარბაზები, მეტროს რამდენიმე სადგურიც კი კულტურულ ცენტრებად გარდაქმნეს, სადაც ადამიანს გართობა, დასვენება, განათლების მიღებაც შეუძლია.
ამავე დროს, ჩვენ გვაქვს პროექტი „ქართული ბიბლიოთეკები საზღვარგარეთ“. მის ფარგლებში, ემიგრანტებისა და მათი შვილებისთვის, 30-მდე ქვეყნის ბიბლიოთეკასა და უნივერსიტეტში, ქართული წიგნის კუთხეები შეიქმნა. საბავშვო ლიტერატურასაც ვაგზავნით, რაც ემიგრანტების შვილებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
ნიუ-იორკიდან დამიკავშირდა ქალბატონი მანანა ხერგიანი, რომ ქვინსის ბიბლიოთეკაში ქართული წიგნების კუთხის გახსნის სურვილი გამოთქვეს. გაირკვა, რომ მოსახლეობის აღწერის შესწავლის შედეგად, ყველაზე მეტი ქართველი ქვინსის რეგიონში ცხოვრობდა. ამიტომაც, მოთხოვნა მოვიდა, რომ გაგვეგზავნა 100 ქართული წიგნი, 20-მდე ქართული ფილმი და მუსიკალური დისკები. ასეც მოვიქეცით. ეს ძალზე საინტერესო პროცესი იყო, რამდენადაც ჩვენი დარბაზიდან ვგეგმავდით ნიუ-იორკში კუთხის გახსნას, პრესით გაშუქებას, საზეიმო ცერემონიალს და ფურშეტსაც კი. დახმარებისთვის დიდი მადლობა ქვინსის ბიბლიოთეკის წარმომადგენელს, ფრედ გიტნერს, მუსიკოს კარლ ლინიჩს, „ამერიკის ხმის“ წარმომადგენლებს — ნანა საჯაიასა და თეა თუაშვილს, ჟურნალისტ ია მერკვილაძეს, აქტიური თანამშრომლობისთვის.
შარშან, იტალიის რესპუბლიკის საელჩოს და პირადად ბატონი ელჩის, ანტონიო ბარტოლის მხარდაჭერით, ეროვნულ ბიბლიოთეკაში კიდევ ერთი, იტალიური სამკითხველო დარბაზი გაიხსნა, რომელშიც 5000 უახლესი წიგნია იტალიური ენის მოყვარულებისთვის. ამჟამად, ვგეგმავთ ქართული ვირტუალური კუთხის მოწყობას დიდი ბრიტანეთის ბიბლიოთეკაში, აგრეთვე გვინდა ავსტრალიაშიც გავხსნათ, მაგრამ ჯერ ვეძებთ, რომელ ქალაქშია უფრო მეტი შესაძლებლობა.
დავიწყეთ ინგლისური ენის საღამოები მკითხველებისთვის. ამერიკელი პედაგოგი, ბატონი ჯედ გურლი, ყოველ კვირა დღეს, მკითხველებს უფასო ინგლისურის გაკვეთილს ჩაუტარებს. ამერიკის საელჩოს ხელშეწყობით, ვატარებთ „ამერიკული ფილმის ჩვენების“ სერიას, საელჩოს წარმომადგენელი, ქალბატონი მოლი რიძინსკი მკითხველებს უახლეს ფილმებს წარუდგენს, რასაც ჩვენების შემდეგ, მკითხველების სურვილის მიხედვით, საუბარიც მოჰყვება.
გერმანულენოვანი ბიბლიოთეკის გამდიდრებაში ძალზე დაგვეხმარა საქართველოს გერმანელი მეგობარი, ბატონი მათიას იუნგერი, რომელმაც უკვე 10 ყუთი უახლესი წიგნები გამოგვივგზავნა. ახლო მომავალში, ავსტრიიდან ველოდებით ცნობილი ლიტერატურათმცოდნის, მიხაელ რორვასერის დიდ საჩუქარსაც.
— რას ურჩევთ მომავალ პროფესიონალებს?
— მომავალ და დღევანდელ სტუდენტებს ვურჩევდი, ყურადღებით აირჩიონ მომავალი საქმიანობა. მათმა არჩევანმა მათი ყოველდღიური ცხოვრება უნდა განსაზღვროს და არა მხოლოდ ერთჯერადი წარმატებით გამოწვეული სიხარული. ეს შეიძლება იყოს ნებისმიერი პროფესია, თუნდაც, დღეს ნაკლებად პრესტიჟული, მაგრამ მასში ხელფასის გარდა, სხვა რამეც უნდა გაინტერესებდეთ. თქვენ თვითონაც უნდა გინდოდეთ, რომ ყოველთვის მოიძიოთ განვითარების შესაძლებლობა და თქვენი საქმიანობა არა მხოლოდ თქვენთვის, სხვებისთვისაც საინტერესოდ აქციოთ.
ესაუბრა მაკა ყიფიანი
|