2017-03-23
ამერიკული სამხედრო ავიაციის ლეგენდა
პროექტ „თავისუფალი გაკვეთილის“ ფორმატში კერძო სკოლა ლიცეუმის მოსწავლეები (ხელმძღვანელი — ქიმიის პედაგოგი ქეთი ქიქოძე) აწარმოებენ კვლევებს ემიგრანტთა ცხოვრებასა და მოღვაწეობაზე. ამჟამად, მათ შეისწავლეს ავიაკონსტრუქტორების მიერ განვლილი გზა.
ალექსანდრე ქართველიშვილი
„სრულიად შესაძლებელია ჩვენი ცოდნის ისე გაღრმავება, რომ მთვარეს გავცდეთ და ვენერას და მარსს მივაღწიოთ, მთავარია ენთუზიაზმი, შემოქმედებითობა და გამბედაობა გვეყოს“ — ეს სიტყვები ეკუთვნის ალექსანდრე ქართველიშვილს, რომელიც ამერიკული სამხედრო ავიაციის ლეგენდად დარჩა.
სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა პოლიტიკური მოვლენებისა თუ დევნის გამო, არაერთ ქართველს მოუხდა სამშობლოს დატოვება. ბევრი მათგანის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ, ქართველებმა თითქმის არაფერი იციან. ერთ-ერთი ასეთი ქართველი ამერიკაში მოღვაწე ავიაკონსტრუქტორი ალექსანდრე ქართველიშვილი გახლდათ, რომელმაც უდიდესი როლი შეასრულა არა მარტო ამერიკის, ზოგადად, სამხედრო ავიაციის განვითარებაში.
დიდი ქართველის (მას დღემდე ასე მოიხსენიებენ ნასასა და ამერიკულ სამხედრო ელიტაში) შესახებ, ბევრს ვერაფერს გავიგებდით, რადგან მას შთამომავლობა არ დარჩენია, რომ არა ამერიკაში მცხოვრები რეჟისორი რამაზ ბლუაშვილი, რომელმაც მოძებნა მისი საფლავი და არქივი.
მეორე მსოფლიო ომში, ასევე კორეასა და ვიეტნამში, ალექსანდრე ქართველიშვილის შექმნილი თვითმფრინავები ამერიკული ავიაციის ძალას წარმოადგენდნენ.
ალექსანდრე ქართველიშვილი დაიბადა 1896 წლის 9 სექტემბერს, თბილისში, ცნობილი მოღვაწის — მიხეილ ქართველიშვილის ოჯახში. დაამთავრა პირველი გიმნაზია, 1917 წელს, იუნკერთა სასწავლებელში, დაინტერესდა ტანვარჯიშით, ჩაეწერა ჰაერნაოსნობის წრეშიც. მონაწილეობდა პირველ მსოფლიო ომში საარტილერიო ბატარეის მეთაურად. დაუახლოვდა კაპიტან მაჭავარიანის ავიარაზმს. მაშინ გადაწყვიტა ავიატორი გამხდარიყო. 1919 წელს, სამხედრო განათლების დასასრულებლად, ალექსანდრე პარიზში გაგზავნეს. ოკუპაციის გამო, ემიგრაციაში დარჩენილმა, აეროკლუბის დამთავრების შემდეგ, უმაღლესი საავიაციო სასწავლებლის საინჟინრო ფაკულტეტზე განაგრძო სწავლა.
ალექსანდრე ქართველიშვილმა საფრანგეთში აიხდინა ბავშვობის ოცნება — გამხდარიყო ახალი დარგის, ავიამშენებლის სპეციალისტი. ქართველიშვილი აპირებდა სამშობლოში დაბრუნებას, მაგრამ საქართველოში დამყარებულმა ბოლშევიკურმა წყობამ აიძულა საფრანგეთში დარჩენილიყო.
მის ცხოვრებაში გადამწყვეტი აღმოჩნდა მილიონერ ჩარლზ ლევინთან დაახლოება, მათ ერთად შეიმუშავეს პროექტი, რომლის მიხედვითაც უნდა შექმნილიყო სამგზავრო თვითმფრინავი, რომელიც დაუჯდომლად ჩაფრინდებოდა პარიზიდან ნიუ-იორკში. სწორედ ამ პროექტის დახმარებით მოხვდა ის ამერიკაში, სადაც 1941 წელს ცოლად შეირთო თავისი მდივანი ჯეინ როგინსონი. შვილები არ ჰყოლიათ.
თვითმფრინავებმა რომელსაც, „uncle sam“ ერქვა, ცხრა საცდელი ფრენა განახორციელა, მაგრამ ძალიან მძიმე იყო, ხოლო მოტორები, რომელიც ლევილმა შეიძინა, არ შეესაბამებოდა პროპორციებს. ამით დასრულდა მათი ურთიერთობა.
ქართველიშვილს ამერიკაში ცხოვრება ძალიან გაუჭირდა, ამიტომ თავი რომ გაეტანა, მუშაობდა ჭურჭლის მრეცხავად, ასევე გვიდა ეზოებს.
1931 წელს იგი შეხვდა თბილისელ ალექსანდრე სევერსკის, ცნობილი კორპორაციის „seversky aircraft company“ პრეზიდენტსა და მთავარ ინჟინერს. სწორედ სევერსკის კორპორაციაში შექმნილი მოდელები იქცა ქართველიშვილის გამანადგურებლის წინამორბედად. მის კორპორაციაში შექმნილმა მოდელებმა — ამფიბია „sev-3“ — მსოფლიო რეკორდი გააუმჯობესა. ორადგილიან p-35 სამხედრო მანქანად გადაკეთებულმა პოპულარობა მოიპოვა სამხედრო მფრინავთა შორის, იგი დიდ პარტიებად შეიძინა შვეიცარიამ, იაპონიამ, ჩინეთმა და ქართველიშვილს აღიარება მოუტანა.
1938 წელს სევერსკიმ კორპორაციის ხემძღვანელობაზე უარი თქვა. კორპორაცია გადაკეთდა „Republic avia-corporation“-ად და კომპანიის ვიცე-პრეზიდენტად და მთავარ ინჟინრად ალექსანდრე ქართველიშვილი დაინიშნა. 1939 წელს კი ახალი გამანადგურებლის დაპროექტება დაიწყო.
მეორე მსოფლიო ომის დროს, თავდაცვის სამინისტროს 1940 წლის კონტრაქტით, ქართველიშვილმა შექმნა გამანადგურებელი ჵ-47 „მეხთამფრქვევი“, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის მთავარ თვითმფრინავს წარმოადგენდა და დიდი როლი შეასრულა გერმანიაზე გამარჯვებაში. არანაკლები წარმატება ხვდა წილად მის მიერ შემდგომ პერიოდში შექმნილ თვითმფრინავებს. ამერიკის ავიაციის ისტორიის კუთვნილებაა ქართველიშვილის მიერ შექმნილი თვითმფრინავები: მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ წარმატება ხვდა ატომური ბომბით აღჭურვილ რეაქტიულ გამანადგურებელს ფ-84. ასევე ფ-105, რომლითაც სენატორი ჯონ მაქქეინი ვიეტნამის ომის დროს დაფრინავდა.
აღსანიშნავია, რომ ქართველიშვილზე ინფორმაციის მოძიება ძალიან რთული იყო, რადგან იგი გასაიდუმლოებულ პროექტებზე მუშაობდა ამერიკაში. ამის გამო, მისი ცხოვრება ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი არ იყო.
ალექსანდრე ქართველიშვილს თითქმის არ უცხოვრია საქართველოში, ამის მიუხედავად, მაინც მთელი ცხოვრება საქართველოს სიყვარულში გაატარა. ზეპირად იცოდა „ვეფხისტყაოსანი“. მთელი ცხოვრება ქართული საზოგადოების წევრი გახლდათ, რის გამოც რამდენჯერმე პრობლემაც შეექმნა, მაგრამ მაინც ბოლომდე დარჩა ამ საზოგადოების წევრად და საწევროსაც იხდიდა. თუმცა, აკრძალვის გამო შეკრებებს ვერ ესწრებოდა.
„გამანადგურებლის მეფის“ — ქართველიშვილის სახელი შეტანილი იყო წიგნში „who is who“. იყო ტემპლისა და ბრუკლინის უნივერსიტეტების საპატიო დირექტორი, სახელმწიფო საავიაციო კომიტეტისა და მრავალი საზოგადოების წევრი. ყველაზე დიდ სიამოვნებას ანიჭებდა ქართულ-კავკასიური საზოგადოების „ალავერდის“ წევრობა, სადაც თანამემამულეებთან და კავკასიელებთან ჰქონდა ურთიერთობა.
თვითმფრინავის შექმნისას ქართველიშვილი განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა მის აეროდინამიკას და გარეგნულ, ესთეტიკურ მხარეს. პენსიაზე გასვლის შემდეგაც მუშაობდა თავის კომპანიაში. იყო ამერიკის ნაციონალური აერონავტული ასოციაციის წევრი, საერთაშორისო საავიაციო საზოგადოებისა და სხვა საავიაციო ორგანიზაციების წევრი, მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო დოქტორი. უცხო ქვეყანაში მან საკუთარ წარმომავლობაზე გაამახვილა განსაკუთრებული ყურადღება და სახელად ალექსანდრე ქართველი დაირქვა.
ალექსანდრე ქართველი, 1974 წელს, ნიუ-იორკში გარდაიცვალა. ბატონმა რამაზ ბლუაშვილმა იპოვა და მოინახულა ქართველებისგან მიტოვებული მისი საფლავი. „თქვენ ხართ პირველი ქართველი, რომელიც ბოლო 30 წლის განმავლობაში მოხვედით აქ“ — ასე მიმართა საფლავის მომვლელმა.
ნიუ-იორკში, მუზეუმად ქცეულ მდინარე ჰუძონის ყურეში, დგანან 50-60-იან წლების თვითმფრინავები, ვერტმფრენები და საომარი საჭურველი, მათ შორის რეაქტიული ზებგერითი „Republik“ ფ-84 „Thunderestrik“, როგორც ამერიკული გამანადგურებლების ქართველი მამის — ალექსანდრე ქართველის ძეგლი.
თამუნა ხურცილავა
კერძო სკოლა ლიცეუმ „მწიგნობართუხუცესის“
ჳხ კლასის მოსწავლე
P.S. რეჟისორ-მკვლევარ რამაზ ბლუაშვილთან შეხვედრა რომ არა, ბევრს ვერაფერს გავიგებდით დიდი ქართველის (მას დღემდე ასე მოიხსენიებენ ნასასა და ამერიკულ სამხედრო ელიტაში) შესახებ, რადგან მას შთამომავლობა არ დარჩენია. ბატონი რამაზი იხსენებს: „სამი წლის წინ, დეტროიტის ავიაშოუზე გავიცანი მეორე მსოფლიო ომის ვეტერანი, რომელიც, თავის დროზე, ქართველიშვილის მიერ შექმნილი ჵ47-ით დაფრინავდა. მე ვკითხე, თუ რა იცოდა თვითმფრინავის შემქმნელის შესახებ, რაზეც მიპასუხა, რომ მისი ავტორი რუსი ავიაკონსტრუქტორი ალექსანდრე ქართველიშვილი იყო. ძალიან შევწუხდი და ავუხსენი, რომ ქართველიშვილი რუსი კი არა, ქართველი იყო. ქართველიშვილი ერთადერთხელ ჰყოლია ნანახი, 1962 წელს, მაგრამ ამ თვითმფრინავზე მეტად არაფერი ჰყვარებია. ძალიან გაუხარდა, რომ ის საქართველოდან ყოფილა“.
|
