2016-05-05 ლიბერალურ პრინციპებზე დამყარებული ლიტერატურული ექსპერიმენტი
ანა ფირცხალაიშვილი
21 აპრილს ბაქსვუდის საერთაშორისო სკოლა — თბილისი და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა დეპარტამენტი ლიტერატორებს, განათლების ექსპერტებს, ხელოვნებათმოცდნეებს მასპინძლობდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს სკოლა უკვე 15 წელია ფუნქციონირებს და ერთ-ერთ პრესტიჟულ სკოლად ითვლება, მის შესახებ თითქმის არაფერი ვიცოდი. ამიტომაც მიიქცია ყურადღება პრესრელიზის ერთმა ფრაზამ „...ჩვენი მიზანია, უშუალოდ ცოცხალმა პროცესმა — „დიალოგმა“ წარმოაჩინოს ახალი საგანმანათლებლო მიდგომების გამოყენების აუცილებლობა თანამედროვე სასწავლო სივრცეში“. შეხვედრის თემაც ასეთი იყო „საგანმანათლებლო სიახლე და ექსპერიმენტალიზმი ბაქსვუდში“.
სკოლის აკადემიური დირექტორი არჩილ სუმბაძე ღონისძიების შესახებ ამბობს: „ეს არის ლიტერატურული ექსპერიმენტი, რომელიც დამყარებულია ლიბერალური განათლების პრინციპებზე და ითვალისწინებს ლიტერატურული ტექსტების სწავლებას დიალოგური ფორმით. მოსწავლეები თავად ირჩევენ და კითხულობენ კონკრეტულ ტექსტებს (არამხოლოდ საპროგრამოს), ირჩევენ, მათი შეხედულებით, ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილებს, ეძებენ პარალელებს ქართულ და უცხო ქვეყნების ლიტერატურაში, ასევე ხელოვნების სხვადასხვა სფეროში. ამის შემდეგ იწყება შერჩეული ტექსტის ანალიზი — მოსწავლეები გამოთქვამენ საკუთარ მოსაზრებებს და ამგვარად, დიალოგის რეჟიმში, საუბრობენ ტექსტის ირგვლივ. ის, რაც დღეს აქ მოხდა, სწორედ ლიბერალური განათლების პრინციპზე აგებული სამოდელო გაკვეთილია და მისი ამ ფორმატით ჩატარების იდეა ქართულის მასწავლებელს, ნიკოლოზ ჩუბინიძეს ეკუთვნის“.
იმ დღეს კი მოხდა ის, რომ ჳხ-ხ კლასების მოსწავლეებმა: (ვაჟა კლდიაშვილი, ლიზა ტაბლიაშვილი, ლუკა ზვიადაძე, ანზორ გოგობერიშვილი, ანა ობოლაშვილი, ელენე შონია, მარიამ ფრუიძე და სხვ.), მოწვეულ სტუმრებს 6 სხვადასხვა ავტორის (ქართველი და უცხოელი) ნაწარმოებებიდან, მათი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი ამონარიდები შესთავაზა გასაანალიზებლად.
***
„სჯობს მცირე ხნით მაინც მოევლინო ცხოვრებას და შეიგრძნო მისი განსაკუთრებულობა, ვიდრე საერთოდ არ მოხვიდე ამქვეყნად. მართალია, ცხოვრება ბევრ ტკივილს მოგვაყენებს და სიმწარესაც განგვაცდევინებს, მაგრამ ტკივილისა და მარტოობის გარეშე, ალბათ ადამიანური ბედნიერების შეგრძნება და დაფასებაც გაგვიჭირდება. სიყვარული ის განცდაა, რომელსაც ადამიანი მხოლოდ დედამიწაზე ყოფნით შეიგრძნობს და მას პიროვნული სრულყოფილებისკენ სწრაფვაშიც დაეხმარება.“
„ფორთოხლის გოგონა“, იუსტაინ გორდერი
„განსხვავებულების ხვედრი აუცილებლად კრიტიკა და გარიყულობაა. ყველა, ვინც წყდება ჯაჭვს, რომელსაც ის ეკუთვნის და იწყებს ახლის ქსოვას, ყოველგვარი ტრადიციებისა და შეზღუდვების გარეშე, საზოგადოების მხრიდან დაცინვის ობიექტი ხდება. დოგმების დამცველი ბრბო გამორჩეულ ადამიანებს განვითარების საშუალებას არ აძლევს და ყალბი ფასეულობების დამკვიდრებისკენ მოუწოდებს. ადამიანები, რომლებიც თავისუფლებისთვის ყველაფერს თმობენ, იჩაგრებიან, განსაკუთრებით პირველი ნაბიჯების გადადგმის დროს, თუმცა მათი მოღვაწეობა უკვალოდ არასოდეს იკარგება. მათი ცხოვრება აფიქრებს თაობებს და ბოლოს არწმუნებს იმაშიც, რომ „ერთადერთი ჭეშმარიტი კანონი ისაა, რომელსაც თავისუფლებისკენ მივყავართ.“
„თოლია ჯონათან ლივინგსტონი“, რიჩარდ ბახი
„შიში ადამიანური ფენომენია. ჩვენ შიშის დაძლევით ვხდებით პიროვნებები. როგორც ამბობენ, სიკვიდილის შიში ამოძრავებს მთლიანობაში ცხოვრებას, ადამიანი კი უნდა ეცადოს, რომ ყოველი თავისი ქმედება დაუქვემდებაროს მოყვასის სიყვარულის პრინციპს. როცა პატივს სცემ საკუთარ თავს და ნაპოვნი გაქვს შინაგანი ძალა ცხოვრებასთან გამკლავებისა, ნაკლებად შეეცდები სხვების შიშით მანიპულირებას.“
„ანტონიო და დავითი“, ჯემალ ქარჩხაძე
„ადამიანებს შორის ურთიერთობა შეიძლება ანგარებას ეფუძნებოდეს და მიუხედავად ამისა, ამ ურთიერთობას მეგობრობა ერქვას.“
„თორმეტი სკამი“, ილფი და პეტროვი
***
ამონარიდები ნამდვილად იძლეოდა საფუძველს განსჯისა და კამათისათვის როგორც ლიტერატორისთვის, ისე განათლების ექსპერტისა და ხელოვნებათმცოდნისთვის. ასეც მოხდა, უდავოდ საინტერესო იყო მათი პასუხები და მოსაზრებები ყველა იმ კითხვაზე, რასაც მოსწავლეები ამონარიდებიდან გამომდინარე სვამდნენ. ისაუბრეს თავისუფლებაზე, სიყვარულზე, შიშით მანიპულირებაზე და სიკეთეზე, ეგვიპტური ხელოვნების სრულყოფილებასა და ლიტერატურის როლზე ადამიანში აზროვნების უნარის გამომუშავებაში. განათლების ექსპერტი სიმონ ჯანაშია გაკვეთილის ფორმას ჩაუღრმავდა და შეეცადა აეხსნა, რატომ არ არის „დიალოგი“ ის, რაც იქ ხდებოდა, თუმცა ვერც მოსწავლეები და ვერც უფროსები, პრინციპში, ვერ დაითანხმა. ზოგადად, შესამჩნევი იყო მოსწავლეთა მხრიდან ინერტულობა, ალბათ, მორიდებულობის გამოც, ერთი-ორი გამონაკლისის გარდა. „ჯონათანი უნიკალური, ძლიერი „პიროვნებაა“. როცა დაფრინავ, ჩამოვარდები და ფრთას მოიტეხავ, მოვლენ შენი მშობლები, მეგობრები, მოგეფერებიან და გაგამხნევებენ, შენც ადვილად ახერხებ წამოდგომას, მაგრამ, როცა პირიქით ხდება — დაგცინიან იმისთვის, რომ ჩამოვარდი და დაეცი — ეს ძალიან რთულია. ამიტომ ჯონათანი, ბრძოლისუნარიანობისა და შინაგანი კულტურის გამო, ჩემთვის გმირია და მიმაჩნია, რომ ეს ნაწარმოები უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში“ — ეს აზრი მოსწავლეს ეკუთვნის.
შეხვედრა 2 საათზე მეტხანს გაგრძელდა. სტუმრებიც დაიღალნენ და, სავარაუდოდ, მასპინძლებიც, ამიტომაც შეთანხმდნენ, რომ სამომავლოდ სჯობს ერთი თემა ან ერთი ნაწარმოები, თუნდაც რომელიმე პატარა მოთხრობა, აირჩიონ და სიღრმისეულად იმსჯელონ მის შესახებ, ვიდრე რამდენიმეზე — ზედაპირულად.
ბოლოს ქართულის პედაგოგმა ნიკოლოზ ჩუბინიძემ მიმართა შეხვედრის მონაწილეებს: „მე დიალოგის, როგორც საგაკვეთილო ფორმის, მომხრე ვარ. მისი მიზანია, გავარკვიოთ რამდენად გესმით ერთმანეთის. გაგება ხშირადაა პრობლემა, მით უმეტეს რთულია ეს, როცა საქმე გვაქვს პოსტსაბჭოთა თაობასთან. ჩემი აზრით მოსწავლეებმა გამოთქვეს კრიტიკული მოსაზრებები, ტექნიკური თვალსაზრისით, ჯობდა ერთ კონკრეტულ თემაზე გვესაუბრა, თუმცა, ჩვენი მიზანი არ ყოფილა რომელიმე ლიტერატურული ტექსტის გამოწვლილვითი ანალიზი, მხოლოდ მის ირგვლივ საუბარი გვსურდა, რადგან ერთი და იგივე ტექსტი არა თუ სხვადასხვა თაობის, თითოეული მკითხველის მიერაც კი სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციით იკითხება. ჩვენ შევეცადეთ გაგვერკვია, შესაძლებელია თუ არა სასწავლო სივრცეში დიალოგი და რა უშლის ამას ხელს. მე პირადად, ვფიქრობ, როცა ვამბობთ, რომ გვჭირდება მოაზროვნე თაობა, ეს, გარკვეულწილად, სწორედ ამ ტიპის გაკვეთილებს გულისხმობს, აზროვნების გაკვეთილებს, ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუნქციაც ეს მგონია“.
ლევან ბრეგაძე: „გეთანხმებით, ლიტერატურული ტექსტი დიდ საშუალებას იძლევა აზროვნების გასავითარებლად, მაგრამ, პირველ რიგში, აუცილებელია მისი კარგად შესწავლა. ტექსტის ავტორიტეტი შეუვალია. უმბერტო ეკოს აქვს ნათქვამი, ბიბლიოთეკა ღმერთის ადგილს დაიკავებსო. ეს ძალიან დამახასიათებელია მოდერნის ეპოქისთვის — ტექსტის გაღმერთება. ანალიზი კი, ნებისმიერ დონეზე, ავითარებს ჩვენი აზროვნების უნარს, რომ ვკითხულობთ, ესეც ტექსტზე მუშაობაა. კითხვის დროს გაითვალისწინეთ, რომ საქმე გაქვთ არაჩვეულებრივ მოვლენასთან, რომელიც შეგიძლიათ გააღმერთოთ, როგორმე მოახერხეთ მთლიანად შეხვიდეთ ტექსტში, კონგენიალური ანალიზიც მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი.
რაც შეეხება ფორმატს, ძალიან მომწონს, კარგი მეთოდია. დიალოგი შედგა, რთული საკითხები იყო, პრობლემებით დატვირთული. მოსწავლეები მშვენიერი ქართულით საუბრობდნენ, რაც განსაკუთრებით მისასალმებელია. ჩემ დროს რომ მსგავსი შესაძლებლობა გვქონოდა, ბედნიერი ვიქნებოდი“.
რუსუდან ბერიძე: „მოსწავლეები რომ ასე გამართულად გამოხატავენ საკუთარ აზრს და ასე საინტერესოდ საუბრობენ ლიტერატურული ტექსტების შესახებ, იმას ნიშნავს, რომ აქ ზრუნავენ მათი აზროვნების განვითარებაზე. ვფიქრობ, საინტერესო დიალოგი გამოვიდა, თუმცა, მეც იმ აზრის ვარ, რომ სჯობს ერთი თემა ავიღოთ, რომელზეც თქვენც იფიქრებთ, მოწვეული სტუმრებიც და მსჯელობა და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, შეხვედრისას, მის ირგვლივ გაიმართოს. მინდა ერთი რჩევაც მოგცეთ, კარგად ისწავლეთ მათემატიკა, რადგან ის ძალიან ამაღლებს აზროვნების დონეს. მათემატიკა რომ სვამს კითხვებს — რატომ და რისთვის — იმდენ კითხვებს არც ერთი საგანი არ სვამს. თქვენ ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას ისწავლით. გისურვებთ წარმატებებს.“
გოგი ხოშტარია: „ლიტერატურის გარეშე ვერ წარმომიდგენია ჩემი ცხოვრება, ვერ წარმომიდგენია, რა ვიქნებოდი იმ უზარმაზარი სამყაროს გარეშე, რაც ლიტერატურამ შემიქმნა. კითხვისას, ისევე როგორც ხელოვნების ნიმუშის ნახვისას, სიამოვნებას უნდა იღებდე — ანალიტიკურ მომენტთან ერთად სილამაზის დანახვისა და აღქმის უნარიც აუცილებელია. თქვენ მიერ მოხმობილი ამონარიდებისა და შეკითხვების მიხედვით შთაბეჭდილება შემექმნა თქვენი გემოვნებისა და აზროვნების შესახებ. ვფიქრობ, ამგვარი საუბრები ტრადიციად უნდა იქცეს, ეს უთუოდ წაადგება თქვენს შემდგომ განვითარებას.“
პაატა პაპავა: „მთავარია, თქვენ რამდენად ისიამოვნეთ დღევანდელი შეხვედრით, რა სარგებელი მიიღეთ, თორემ ჩემთვის ეს ფორმატი მისაღებია, თუმცა, უნდა მოსინჯოთ სხვაც, ჩაატაროთ ფორმით და შინაარსით განსხვავებული ექსპერიმენტები. შესაძლოა ეს საუბრები იყოს უფრო სტრუქტურირებული და ფორმალიზებული, შეიძლება — ჯაზურიც. აზროვნების განვითარების მიზნით კი, მინდა ორი პრაქტიკული რჩევა მოგცეთ, — შეკითხვების დასმის სოკრატისეული მეთოდისა და მუშაობის დროს ვიზუალიზების ხერხის გამოყენება. არსებობს ამ მეთოდების ადაპტირებული საკლასო ვერსია და გთხოვთ, გაეცნოთ.“
ნესტან რატიანი: „მერჩია მოსწავლეების აზრი მეტად მომესმინა. უფროსებმა ჩვენი ცოდნის დემონსტრირება მოვახდინეთ. ვილაპარაკეთ ყველაფერზე და სირღმისეულად — არაფერზე.“
„მეც ამის თქმას ვცდილობდი. კი არ ვიწუნებ მსგავსი ფორმატით გაკვეთილის ჩატარებას, უბრალოდ, ვამბობ, რომ დიალოგის მიზანია, რაღაც საკითხს ჩაუღრმავდე, ამ ფორმის ერთ-ერთი გამოვლინება ისაა, რომ საუბარს იწყებ სიტყვით „დიახ“, რაც გულისხმობს საერთო მიზნის ქონას; ასევე ძალიან სასარგებლოა დებატის ფორმატიც, როცა მიზნად გაქვს შენი პოზიციის სისწორის დამტკიცება.“ — აღნიშნა სიმონ ჯანაშიამ.
მოსწავლეებმაც გამოთქვეს საკუთარი მოსაზრებები. ისინი ამბობდნენ, რომ ასეთი ფორმატით ლიტერატურაზე საუბარი (და არა მხოლოდ ლიტერატურაზე) მათთვის პირველია და მიაჩნიათ, რომ სასარგებლოც, ბევრი ახალი და საინტერესო გაიგეს, რაღაცეებზე აზრიც შეიცვალეს. მეათეკლასელი ვაჟა კლდიაშვილი ამბობს, რომ ნიკა მასწავლებლის გაკვეთილები ყოველთვის განსხვავებული ფორმატით მიმდინარეობს, ეს არ არის კლასიკური გაგებით, მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობა, მსჯელობა და დიალოგი ქართულის გაკვეთილებზე ჩვეულებრივი პროცესია. „ჩვენთვის ეს საინტერესოა, რადგან განვითარებასთან ერთად, დიალოგის წარმართვის კულტურასაც გვიყალიბებს. დღევანდელი ფორმატი ნამდვილად განსხვავებული იყო, პირველ რიგში, საგრძნობია თაობათა შორის განსხვავება, თუნდაც იმიტომ, რომ ჩვენ სხვადასხვა სოციუმში ვიზრდებოდით და შესაბამისად სხვადასხვა გამოცდილება გვაქვს. სწორედ ამიტომაც გვაქვს განსხვავებული აზრები, რაც ძალიან კარგი რესურსია განვითარებისთვის.
რაც შეეხება დღევანდელ შეხვედრას, სამომავლოდ მართლაც შეიძლება ცვლილების შეტანა. პირადად ჩემთვის ასეთი მშვიდი დიალოგი, როცა გამოთქმული აზრების უმრავლესობა ერთმანეთს ემთხვევა, არც ისე საინტერესოა. მცირე დისკუსია, რაღაც მოსაზრების გამოთქმა და დამტკიცება, ერთი სიტყვით, პაექრობა, უფრო საინტერესო და სასარგებლოა“.
ასე რომ, ბაქსვუდში ნამდვილად წარმოჩინდა ცოცხალი დიალოგის მნიშვნელობა და უპირატესობა. რაც უნდა ბევრი იკამათონ მისი ფორმატის ან, ზოგადად, ტექნიკური მხარის შესახებ, ერთი რამ ცხადია — პედაგოგმა სწორი, თანამედროვე გზა იპოვა მოსწავლეების ლიტერატურით დაინტერესებისათვის, რაც აისახა კიდეც თითოეული მათგანის აზროვნებასა და მეტყველების კულტურაზე.
|