2016-02-25 როგორ მოვიპოვოთ მასწავლებლობის უფლება გაზრდილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების ფონზე
მასწავლებლის პროფესიაში შესვლა ახალი სქემის მიხედვით გართულებულია, ნებისმიერი კვალიფიკაციის მქონე ადამიანს არ შეუძლია გახდეს მასწავლებელი. მასწავლებლის მომზადების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემა პროფესიაში შესვლის დივერსიფიცირებულ გზებს განსაზღვრავს. ერთ-ერთი გზა საუნივერსიტეტო განათლებაა, რომელიც მასწავლებლის მომზადებას მიმდევრობითი და პარალელური პროგრამებით განახორციელებს. რას გულისხმობს ეს პროგრამები, რა გზები არსებობს მსურველებისთვის პროფესიაში შესასვლელად და ვის შეუძლია მასწავლებლობის უფლების მოპოვება, ამის შესახებ გვესაუბრება მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ექსპერტ-კონსულტანტი სოფიკო ლობჟანიძე
— ახალი სქემის მიხედვით, მასწავლებლის პროფესიაში შესვლა გართულდა. როგორია გზა, რომელიც მასწავლებლობის მსურველმა უნდა გაიაროს?
— ახალი სქემის ამოქმედებამდე, ნებისმიერ მსურველს, ვისაც ბაკალავრის ხარისხი ჰქონდა, შეეძლო მასწავლებლად მუშაობის დაწყება, შემდგომში კი მასწავლებლობის უფლებას სერტიფიცირების გამოცდით ამყარებდა, გამონაკლისს წარმოადგენდა სახელოვნებო და სასპორტო მიმართულებები. 2015 წელს კანონში „ზოგადი განათლების შესახებ“ შევიდა ცვლილება და ყურადღება მიექცა შემდეგს — სისტემას სჭირდება სასწავლო გეგმის შესაბამისი დარგის ბაკალავრის ხარისხის მქონე სპეციალისტი, რომელსაც, ასევე, გავლილი აქვს მასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი საგანმანათლებლო პროგრამა. როგორც ვხედავთ, მასწავლებლის საკვალიფიკაციო მოთხოვნები გაიზარდა, რამაც სისტემაში კადრების ხარისხობრივი და რაოდენობრივი დეფიციტი გააჩინა. რეალურად, პროფესიაში თვისობრივი დეფიციტია, განსაკუთრებით — რეგიონებში. ჩატარებული კვლევებით ირკვევა, რომ, ხშირად, რეგიონებში ერთი და იგივე მასწავლებელი რამდენიმე საგანს ასწავლის და არც ერთის სპეციალისტი არაა, საუკეთესო შემთხვევაში — მხოლოდ ერთის. სწორედ ამან შექმნა საჭიროება, რომ ყურადღება გაგვემახვილებინა არა მხოლოდ რაოდენობაზე, არამედ კვალიფიციურ მასწავლებელზე.
ხშირია შემთხვევები, როცა მასწავლებელი თავისი დარგის ძალიან კარგი სპეციალისტია, მაგრამ, სამწუხაროდ, არ იცის მეთოდოლოგია, როგორ ასწავლოს, როგორ შეაფასოს ან როგორ მართოს კლასი და ა.შ. არ იცის იმიტომ, რომ ეს უნივერსიტეტში არ უსწავლია. სწორედ ამიტომ იქცა ვალდებულებად მასწავლებლობის მსურველთათვის, მასწავლებელის მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამის გავლა. ეს პროგრამები უნივერსიტეტებში 2010 წლიდან არსებობს, დღეისათვის კი 12-მა უნივერსიტეტმა გამოთქვა მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამის ამოქმედების სურვილი. მაგრამ ეს პროგრამები მუშაობს, როგორც მაინორი პროგრამები — ბაკალავრიატის სტუდენტი მას ირჩევს, როგორც დამატებით სპეციალობას. სწავლის დასრულების შემდგომ, სტუდენტს, ბაკალავრის ხარისხის მინიჭებასთან ერთად, პროგრამის გავლის დამადასტურებელი სერტიფიკატი გადაეცემა. როგორც გითხარით, 60-კრედიტიანი პროგრამა უნივერსიტეტებში რამდენიმე წელია ისწავლება, თუმცა სტუდენტთა რაოდენობა, ამ მიმართულებით, არც თუ ისე დიდია.
ბაკალავრის დიპლომის მქონე კურსდამთავრებული, რომელსაც გავლილი აქვს მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამა (ან მის დიპლომში არის ჩანაწერი „პედაგოგი“), მხოლოდ საგნის გამოცდას აბარებს. მას შემდეგ, რაც საგნის კომპეტენციას დაადასტურებს, მასწავლებლის პროფესიაში შედის პირდაპირ უფროსი მასწავლებლის საფეხურზე, ანუ სკოლაში მასწავლებლად მუშაობას უფროსი მასწავლებლის სტატუსით დაიწყებს.
— როგორია 60-კრედიტიანი პროგრამის ხანგრძლივობა და რა მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს მისი გავლის მსურველი?
— მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამის შექმნისა და დანერგვის მიზანი სწორედ ის იყო, რომ უკვე დიპლომირებულ სპეციალიტს დამოუკიდებლად შეძლებოდა 60-კრედიტიანი პროგრამის გავლა. სამწუხაროდ, იმ პერიოდში, პროგრამაზე დამოუკიდებლად მიღება ვერ ამოქმედდა და მუშაობდა, როგორც საბაკალავრო კურსში ჩაშენებული მეორადი პროგრამა. უნივერსიტეტები სწორედ ახლა ამზადებენ პროგრამას სააკრედიტაციოდ, რომ კურსდამთავრებულები 60-კრედიტიან პროგრამაზე მიიღონ. შესაბამისი დარგის ბაკალავრის ან მაგისტრის ხარისხის მქონე ადამიანს (უკვე დიპლომირებულ სპეციალისტს) შესაძლებლობა მიეცემა, დამოუკიდებლად გაიაროს მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამა და ამით მასწავლებლობის უფლება მოიპოვოს. თუმცა, 60-კრედიტიან პროგრამაზე დაშვების წინაპირობა, კვალიფიკაციის გარდა (ის შესაბამისი დარგის ბაკალავრი უნდა იყოს), საგნის გამოცდის ჩაბარებაა, რადგან ამ პროგრამაზე საგანი არ ისწავლება. მასწავლებლის მომზადების პროგრამა, თავისთავად, გულისხმობს, რომ მსურველმა, რომელიც მასწავლებლის მომზადების პროგრამას გადის, საგანი უკვე იცის, საგნის კომპეტენცია დადასტურებული აქვს. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ 60-კრედიტიანი პროგრამის წინაპირობა საგნის გამოცდის ჩაბარებაა, პროგრამის ხანგრძლივობა კი — ერთი აკადემიური წელი.
— რის საფუძველზე ხდება პროგრამაზე ჩარიცხვა და როგორი დაფინანსების წესი მოქმედებს?
— პროგრამაზე ჩაბარება ეროვნული გამოცდის საფუძველზე ხდება, ანუ უნივერსიტეტები აცხადებენ კვოტებს, რაოდენობებს, რომელი მიმართულებით რამდენ სტუდენტს მიიღებენ. მას შემდეგ, რაც უნივერსიტეტები მისაღებ ადგილებს გამოაცხადებენ, მასწავლებლობის მსურველები ისეთივე წესით აირჩევენ პროგრამას, როგორც ეს ერთიანი ეროვნული გამოცდების შემთხვევაში ხდება. გამოცდის ჩაბარების შემდეგ კი, რანჟირებული წესით, ჩაირიცხებიან პროგრამაზე. რაც შეეხება დაფინანსების წესს, მასზე მუშაობა სწორედ ახლა მიმდინარეობს. სულ მალე გახდება ცნობილი ის მიმართულებები და სტუდენტების რაოდენობა, რომელსაც სახელმწიფო დააფინანსებს.
— რა განსხვავებაა მოქმედი მასწავლებლის საგნის გამოცდასა და 60-კრედიტიან პროგრამაზე შემსვლელი მასწავლებლობის მსურველის საგნის გამოცდას შორის?
— რასაკვირველია, განსხვავება არის — მოქმედი მასწავლებლისთვის განკუთვნილი საგნის გამოცდა ორი ნაწილისგან შედგება — საგანი და საგნის სწავლების მეთოდიკა, ხოლო დამწყები მასწავლებლისთვის განკუთვნილი საგნის გამოცდა არ შეიცავს მეორე ნაწილს, მეთოდიკას, რადგან მან სწორედ მეთოდიკა უნდა ისწავლოს მასწავლებლის მომზადების პროგრამით. ამიტომ, მათთვის საგნის გამოცდა ცალკე გამოცხადდება.
— გამოდის, რომ მასწავლებლობის უფლების მოპოვება საკმაოდ იოლად შეიძლება წარიმართოს ბაკალავრის სტუდენტისთვის, თუკი ის მეორად სპეციალობად მასწავლებლის მომზადების პროგრამას აირჩევს...
— ბაკალავრის სტუდენტს, რომელსაც ჯერ არ აქვს არჩეული მეორადი სპეციალობა, მის უნივერსიტეტში არის ზემოთ ხსენებული პროგრამა და იგი სწავლობს ეროვნული სასწავლო გეგმის შესაბამისი დარგის მიმართულებით, მეორად სპეციალობად შეუძლია მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამა აირჩიოს.
იმ შემთხვევაში, როცა ბაკალავრის სტატუსის მქონე მასწავლებლობის მსურველს გავლილი აქვს მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამა, მასწავლებლობის უფლების მოსაპოვებლად, მხოლოდ საგნის გამოცდის ჩაბარება სჭირდება. საგნის კომპეტენციის დადასტურების შემდეგ კი, სკოლაში, სქემის მიხედვით, ის უფროსი მასწავლებლის სტატუსით იწყებს მუშაობას.
თუმცა, დამწყებ მასწავლებელს ვალდებულება აქვს, ერთი წლის განმავლობაში, აუცილებლად გაიაროს გარე დაკვირვება, რომლის წარმატებით გავლის შემდეგ, უკვე მოეჭიდება პროფესიას. საგაკვეთილო დაკვირვება მოქმედი მასწავლებლისთვისაც სავალდებულოა, თუმცა, განსხვავება მხოლოდ ვადებშია — მოქმედ მასწავლებელს უფლება აქვს, ოთხი წლის განმავლობაში, გაიაროს საგაკვეთილო დაკვირვება, დამწყებ მასწავლებლებს კი, ეს ვადა ერთი წლით განესაზღვრათ.
— რას ნიშნავს 300-კრედიტიანი პროგრამა? რამ განაპირობა მისი შექმნის აუცილებლობა და რა სიახლეს სთავაზობს ის მასწავლებლობის მსურველებს?
— 300-კრედიტიანი პროგრამა ინტეგრირებული საბაკალავრო-სამაგისტრო აკადემიური პროგრამაა, რომელიც სასკოლო პრაქტიკის კომპონენტის გაძლიერებას ემსახურება. საკმაოდ ამბიციური პროგრამაა, რადგან ისეთ კადრს ამზადებს, რომელიც პირდაპირ შედის პროფესიაში და თან უფროსი მასწავლებლის პოზიციას იკავებს. პროგრამის თეორიული კურსი გაჯერებულია სასკოლო პრაქტიკით, რომელიც სტუდენტს მართლაც აძლევს ყველა საჭირო უნარს და შესაბამის განათლებას, რაც მასწავლებლის პროფესიას სჭირდება — საორიენტაციო პრაქტიკიდან დაწყებული ფოკუსირებული პრაქტიკით დამთავრებული. მაგალითად, როცა სტუდენტი მოსწავლეთა შეფასების კურსს გადის, ის სკოლაში ამ კურსის ფარგლებში ჩაშენებულ პრაქტიკას გადის და ფოკუსირებულია მხოლოდ და მხოლოდ სტუდენტის შეფასებაზე. კლასის მართვისა და კომუნიკაციის კურსის გავლის შემთხვევაში კი, სტუდენტის პრაქტიკა მიმართულია იქითკენ, თუ როგორ შეიძლება კლასის ეფექტური მართვა ან რამდენად სწორად აკეთებს ამას მისი პრაქტიკის მასწავლებელი. სტუდენტი ამას ყველაფერს აფასებს და წერს რეფლექსიებს, პრაქტიკის ხელმძღვანელ მასწავლებელთან ერთად გეგმავს აქტივობებს. სასკოლო პრაქტიკა, პროგრამის ფარგლებში, სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, რომელიც გამჭოლად გასდევს მთლიან სასწავლო პროცესს.
ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სიახლე პროგრამის ბოლო წელია, რომელსაც გერმანიაში რეფერენდარიატს უწოდებენ, ზოგიერთ ქვეყანაში კი — მაძიებლობის წელს. ეს გახლავთ დამოუკიდებელი და ინტენსიური, აქტიური სასკოლო პედაგოგიური პრაქტიკა — სტუდენტი გეგმავს, ატარებს, აფასებს და ჩართულია არა მხოლოდ საგაკვეთილო პროცესში, სკოლის ფორმალურ ცხოვრებაში, არამედ არაფორმალურ ცხოვრებაშიც — მშობლებთან კომუნიკაცია, კლუბური მუშაობა და ა.შ. მან სკოლის ყველა მხარე უნდა გაიცნოს — დადებითიც და უარყოფითიც, რადგან შემდეგ, კურსდამთავრებული კადრისთვის სკოლაში ახალი აღმოჩენები და სიურპრიზები ნაკლებად იყოს და განხიბლული არ დარჩეს. როგორ ფიქრობთ, როდის ტოვებენ ყველაზე მეტად სკოლას მასწავლებლები? სწორედ მაშინ, როცა დამწყები მასწავლებლები პირველივე სირთულეებს აწყდებიან და რაც მთავარია, ამას არ ელიან, ვარდისფერ ფერებში ხედავენ ყველაფერს და უცებ წარმოქმნილი პრობლემების გადასალახად მზად არ არიან. აი, ის ერთი წელი, რომელსაც, სქემის მიხედვით, მაძიებლობის წელს ვუწოდებთ, სასკოლო გარემოს შეგუებისა და გაცნობის პერიოდია. გარდა სასკოლო პრაქტიკისა, ამ დროს, სტუდენტი პრაქტიკის კვლევას აწარმოებს — აკვირდება, ზოგადად, სასკოლო პრობლემებს, თავად რა წინააღმდეგობებს წააწყდა სკოლაში. პრაქტიკის კვლევას ნაშრომის სახით ამზადებს და ურთავს სამაგისტრო ნაშრომს, ეს ყველაფერი კი 300-კრედიტიანი პროგრამის წარმატებით გავლის შესაძლებლობაა, რომელიც, საბოლოოდ, პედაგოგის კვალიფიკაციას ანიჭებს.
— რეალურად როდის დაიწყება 60-კრედიტიან პროგრამებზე მიღება და ვინ იზრუნებს ახალგაზრდა კადრების დასაქმებაზე? რადგან სახელმწიფოს მხრიდან კვალიფიციური მასწავლებლების მომზადების დაკვეთაა და რაკი კადრზე მოთხოვნაა, მისი დასაქმებაც, თავისთავად, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს.
— 1 თებერვილიდან 1 მარტამდე, უმაღლესმა სასწავლებლებმა „მასწავლებლის მომზადების დამოუკიდებლად მიღების პროგრამები“, სააკრედიტაციოდ, განათლების ხარისხის განვითარების ცენტრს უნდა წარუდგინონ. პროგრამების აკრედიტაცია 15 მარტამდე დასრულდება და უნივერსიტეტი, რომლის პროგრამაც წარმატებით გაივლის აკრედიტაციას, უკვე გამოაცხადებს მიღებას ამ მიმართულებებზე. რეალურად, პროგრამა სექტემბრიდან ამუშავდება. 2017 წლის ზაფხულში ჩვენ 60-კრედიტიანი პროგრამის პირველი გამოშვება გვეყოლება.
მათ დასაქმებას ხელს შეუწყობს აქტიური სასკოლო პრაქტიკა, სტუდენტი ხშირად არის სკოლაში. ეს არ არის ერთჯერადი პრაქტიკა, აქედან გამომდინარე, მას ყველა კურსზე უწევს სკოლაში ყოფნა — კონკრეტულ სკოლაში, კვირაში, 10-15 საათს ატარებს. ამიტომ, თუ სკოლა ხედავს, რომ ის მზარდი კადრია, რომელიც მას გამოადგება, შეიძლება სკოლიდან აღარც კი გაუშვას. ჩვენც გვქონდა შემთხვევები, როცა ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის რამდენიმე სტუდენტი დაასაქმა სკოლამ, სადაც ისინი პრაქტიკას გადიოდნენ. მაგალითად, 82-ე საჯარო სკოლამ, დაწყებითი კლასის მასწავლებლად, დაასაქმა ჩვენი სტუდენტი, რომელიც პრაქტიკის დროს ძალიან მოეწონა როგორც სკოლის დირექციას, ისე კოლექტივს. როგორც კი გაჩნდა ვაკანსია, ის მასწავლებლად აიყვანეს. ამიტომ ვამბობ, რომ სკოლაში აქტიური პრაქტიკა ბევრად განაპირობებს მათ დასაქმებას. მნიშვნელოვანია, რომ ამით აღდგა კავშირი სკოლასა და უმაღლეს სასწავლებელს შორის და ისიც, რომ უნივერსიტეტებმა სასკოლო პრაქტიკის კონცეფციის შემუშავებაში აქტიურად ჩართონ სკოლები. მე, ამავდროულად, ილიას უნივერსიტეტში განათლების მიმართულების ხელმძღვანელი ვარ და ჩვენი პარქტიკის კონცეფციის მომზადებაში ძალიან აქტიურად იყვნენ ჩართული ის სკოლები, სადაც, მემორანდუმის საფუძველზე, სტუდენტები გაივლიან პრაქტიკას. მემორანდუმის საფუძველზე, ჯერჯერობით, 40 სკოლასთან ვთანამშრომლობთ, რაც ორმხრივად მნიშვნელოვანი და სასარგებლო პროცესია — ვერც სკოლა განვითარდება უნივერსიტეტის გარეშე და ვერც უნივერსიტეტი — მასწავლებლის გარეშე.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|