2015-11-26 26 წლის პედაგოგი 5-წლიანი გამოცდილებით გიორგი ავთანდილაშვილი
თბილისის მე-4 საჯარო სკოლის ისტორიისა და
სამოქალაქო განათლების პედაგოგი
დოქტორანტურის სტუდენტი, ისტორიის და სამოქალაქო განათლების სერტიფიცირებული პედაგოგი, პროფესიით — ეთნოლოგი, არაერთი ექსპედიციიის მონაწილე და ხელმძღვანელი, სამეცნიერო ნაშრომებისა და სტატიების ავტორი და თანაავტორი — ეს არის მოკლე ჩამონათვალი გიორგი ავთანდილაშვილის ბიორგაფიიდან. ანთროპოლოგიის დოქტორანტურის სტუდენტს წინ დიდი გეგმები აქვს, თუმცა არც სკოლა და მოსწავლეები რჩებიან მისი გეგმების მიღმა. ჩემი რესპონდენტი ამბობს, რომ სკოლაში ისტორიის მასწავლებლად შემთხვევით მისული 21 წლის ახალგაზრდასთვის ვინმეს რომ ეთქვა, მასწავლებელი მოწოდებით უნდა იყოო, გაიცინებდა, მაგრამ ახლა თავადაც ასე მიიჩნევს და მეტიც, ახალგაზრდებს მოუწოდებს, რაღაც აღმოაჩინონ საკუთარ თავში და იპოვონ მიზეზი, რომ გახდნენ პედაგოგები. ამბობს, მასწავლებლობის პროცესში ყველაზე მეტად ის მოსწონს, რომ „ვხედავ, რაღაცას ვცვლი და ვგრძნობ, რომ იმ დროს იქ ვარ საჭირო...“
მისი საყვარელი ისტორიული პერსონაჟი ფარნავაზია და საერთოდაც მიიჩნევს, რომ ფარნავაზის მეფობის ეპოქა ყველაზე საინტერესო ეპოქაა საქართველოს ისტორიაში. მოსწავლეებთან კი ხშირად ექვთიმე თაყაიშვილის ცხოვრება-მოღვაწეობით უამაყია, რადგან ექვთიმე თაყაიშვილი მისთვის გამორჩეული მოღვაწეა, ილია ჭავჭავაძესთან ერთად.
მოგვიანებით აღმოაჩინა, „რა ღრმა ყოფილა მასწავლებლის პროფესია“.
ისტორიკოსობით დაწყებული ეთნოლოგობა
ჩემი ძირითადი პროფესია ეთნოლოგიაა, დამხმარე პროფესია — არქეოლოგია, ბაკალავრიატი და მაგისტრატურა ეთნოლოგიის სპეციალობით დავამთავრე, დოქტორანტურაში კი ანთროპოლოგიის მიმართულებით გავაგრძელე სწავლა. თავიდან, როცა უნივერსიტეტში ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტზე ჩავირიცხე, განზრახული მქონდა ისტორიკოსი გავმხდარიყავი, მაგრამ შემდეგ ჩავთვალე, რომ ეთნოლოგობა უფრო ცოცხალი პროფესიაა. პროფესიის შეცვლაზე სხვა გარემოებებმაც იქონია გავლენა. პირველ რიგში, ამ დარგის მიმართ ინტერესი გამიჩინა ბატონი როლანდ თოფჩიშვილის ლექციებმა საქართველოს ეთნოლოგიაში. მის ლექციებზე რაღაც განსხვავებული აურა ტრიალებდა. მახსოვს, განსაკუთრებული ინტერესი ქორწინების ტრადიციებზე წაკითხულ ლექციას მოჰყვა — ბატონი როლანდი მთაში ქორწინების ტრადიციებს გვაცნობდა და გვიამბო, რომ მთაში ვაჟი ცოლს რომ შეირთავდა, დედის ძმის ოჯახში მიდიოდა, პირველად მას უნდა დაელოცა მეფე-პატარძალი. დიდხანს ვმსჯელობდით, ასე რატომ ხდებოდა. როგორც აღმოჩნდა, ეს ნათესაური კავშირის გასამყარებლად იყო საჭირო. ჩამითრია ლექციებმა ეთნოლოგიაზე და პირველი წელი დიდი კულტურული შოკი მივიღე, აღმოჩენების წელი მქონდა — მახსოვს, სემესტრის ბოლოს, 30 თუ 40 წიგნი მქონდა ეთნოლოგიაზე წაკითხული. გადავწყვიტე, რომ ეთნოლოგია ჩემი საქმეა. ჩემი უნივერსიტეტში სწავლა იმ პერიოდს დაემთხვა, როცა, დიდი პაუზის შემდეგ, ეთნოლოგიის სპეციალობა აღადგინეს როლანდ თოფჩიშვილმა და ქეთევან ხუციშვილმა. ჩვენ პირველი თაობა ვიყავით, ვინც 2006 წელს განახლებულ სპეციალობაზე მიგვიღეს.
ამ გადაწყვეტილებაზე უდიდესი გავლენა იქონია, ასევე, იმ ექსპედიციამ, რომელშიც ბატონმა როლანდმა წაგვიყვანა. ჩემთვის პირველი ექსპედიცია იყო მთიან აჭარაში, ხულოს რაიონში — ხიხაძირის ხეობაში. ლუკა გაბაიძის ოჯახში ვცხოვრობდით, 10 დღის განმავლობაში დავდიოდით ეთნოგრაფიულ ველზე, ვსწავლობდით როგორ ჩაგვეწერა ინტერვიუ, როგორ შეგვეგროვებინა მასალა, როგორ გაგვეანალიზებინა ინფორმაცია — ეს იყო ის, რამაც საბოლოოდ დაუსვა წერტილი ჩემს პროფესიულ არჩევანს.
ჩემს პროფესიაში დოქტორანტები და მაგისტრანტები ცოტანი ვართ. მაგისტრატურაში ახლა სულ 2 სტუდენტი სწავლობს. ცუდია, რომ სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ სპეციალობებს შორის ეთნოლოგია ვერ მოხვდა. როგორც განმარტეს, სახელმწიფომ დარგი რომ დააფინანსოს, მას სამივე საფეხური უნდა ჰქონდეს. ეთნოლოგიის შემთხვევაში კი, ბაკალავრიატი და მაგისტრატურა ეთნოლოგიაა, დოქტორანტურაში კი — ანთროპოლოგია. არადა, დაფინანსება ეთნოლოგიის სპეციალისტების რაოდენობას საგრძნობლად გაზრდიდა.
წარმოშობით ფშაველი ვარ, მაგრამ ფშავთან კავშირი აღარ გვაქვს. ჩვენი წინაპრები გომბორში დასახლებულან, პაპაჩემი გომბორიდან საგარეჯოში, ხოლო მამაჩემი თბილისში ჩამოვიდა. მოკლედ, ყოველ თაობაში ჩვენი საცხოვრებელი იცვლებოდა, მე სად წავალ არ ვიცი. დედა სამცხედანაა, ამდენად ჩემში ბევრი ტრადიციაა თავმოყრილი.
21 წლიდან მასწავლებლის ამპლუაში
2010 წელს მაგისტრატურაში ვსწავლობდი, როცა სკოლაში მასწავლებლად მუშაობა შემომთავაზეს. მე-4 სკოლაში ისტორიის რამდენიმე საათზე გაჩნდა ვაკანსია. ვიფიქრე, ეს კარგი გამოცდილება იქნებოდა ჩემთვის, თან ბავშვები ძალიან მიყვარს. არსებობდა მესამე მიზეზიც — ის, რაც არ მომწონდა სკოლაში და რაც სულ მაწუხებდა, მინდოდა შემეცვალა.
თავიდან 9 საათზე დავიწყე მუშაობა, შემდეგ სკოლიდან ასაკოვანი მასწავლებელი წავიდა და მისი საათებიც მე გადმომცეს, სულ 18 საათი დამიგროვდა. შემდეგ სამოქალაქო განათლების საათებიც ავიღე და ნელ-ნელა, სერიოზულად ჩავჯექი სკოლის ცხოვრებაში და მასწავლებლის ამპლუაში. პარალელურად, დოქტორანტურაში ვსწავლობ და მეორე წელია, უნივერსიტეტში ანთროპოლოგიაში სემინარებს ვიბარებ, ანუ პროფესორის დამხმარე ვარ.
სკოლაში ჩემი მისვლა მართლა სრულიად შემთხვევით მოხდა. 21 წლის ასაკში სამსახურს არ ვეძებდი, რადგან სწავლით ვიყავი დაკავებული. მაგრამ, სიმართლე გითხრათ, საინტერესო მომეჩვენა, სკოლაში გამომეცადა თავი. გეზი უფრო უნივერსიტეტისკენ მქონდა აღებული და ვგეგმავდი, თუ შესაბამის ხარისხს მოვიპოვებდი, ლექციებს წავიკითხავდი, ამიტომ ვიფიქრე, სკოლაში პედაგოგიური გამოცდილება ბევრ რამეს მომცემდა. რაც მთავარია, ძალიან მინდოდა, მკაცრი და ზედმეტად დიდაქტიკური მასწავლებლის სტერეოტიპი დამენგრია. ის ურთიერთობები და დამოკიდებულებები შემეცვალა მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის, რაც სკოლაში არსებობდა. მთელი ბავშვობა მინდოდა, მყოლოდა მასწავლებელი, რომელთანაც თავისუფლად შევძლებდი ნებისმიერ თემაზე საუბარს, არ მომერიდებოდა კითხვის დასმა, მინდოდა მყოლოდა მასწავლებელი, რომელიც არ შემბოჭავდა და მხოლოდ ცოდნას არ ჩამიტენიდა თავში, რომლიდანაც მერე 5 პროცენტიც არ შემრჩებოდა, მინდოდა, ასეთი ურთიერთობით და ასეთი მეთოდით თვითონ მივსულიყავი სწორ პასუხებამდე და არა მასწავლებლის მკაცრი გამომეტყველებით ნაკარნახევი პასუხებით.
მოკლედ, სკოლაში ამ სურვილებით და გამოსაცდელი ვადით მივედი. მისვლისთანავე მითხრეს, ხ -ხჳჳ კლასებში ჩაატარე გაკვეთილიო. ძალიან მოულოდნელი იყო. გაკვეთილის თემა კარგად ვიცოდი და არ გამიჭირდა, მაგრამ მოსწავლეებისგან ცოტა ნიჰილისტური დამოკიდებულება ვიგრძენი. გოგონები უფრო მისმენდნენ, ბიჭები — არა. შევეცადე, ბიჭები ვაჟკაცობასთან დაკავშირებული თემებით დამეინტერესებინა და მათ ქართულ საბრძოლო ხელოვნებასა და ქართული ჯარის შეიარაღებაზე დავუწყე საუბარი. კითხვა დავუსვი, როგორ ფიქრობთ, ბრძოლის დროს ერთი ქართველი რატომ ერეოდა 2-ჯერ და 5-ჯერ მეტს, თქვენ ამის გჯერათ? ხრიკმა გაჭრა, ბავშვები გაკვეთილში ჩაერთნენ და მსჯელობა ავაგეთ, მოჰყავდათ მაგალითები და თავიანთი ვერსიები. ბევრი რამ საქართველოს ბუნებრივ გეოგრაფიულ გარემოს დავაბრალეთ, მოკლედ, მე-10 კლასში გაკვეთილი კარგად ჩატარდა, შემდეგ მე-12 კლასშიც გამოვნახე მათთვის საინტერესო თემა. მოხდა ისე, რომ გაკვეთილების დასრულების შემდეგ, ორივე კლასიდან დირექტორთან თხოვნით შევიდნენ მოსწავლეები, მასწავლებლად დავეტოვებინე. ამან მართლა დიდი გავლენა იქონია ჩემზეც — მე შევძელი, აბსოლუტურად მოუმზადებლად, 45 წუთის განმავლობაში, მათში მოსმენის სურვილი გამეღვიძებინა. ასე დავიწყე მასწავლებლობა.
ვხედავ, რომ რაღაცას ვცვლი...
მაშინ რთული პერიოდი იყო, მასწავლებელს ძალიან დაბალი ხელფასი ჰქონდა — კვირაში 5 დღე ვმუშაობდი და 180 ლარს ვიღებდი. პირველი ორი წელი სხვა ინტერესი მქონდა, გამოცდილებას ვიძენდი და ბევრ რამეს ვსწავლობდი, თან ოჯახიც მიჭერდა მხარს. მოკლედ, ვფიქრობდი, რომ სკოლა არ არის ის ადგილი, სადაც დავრჩები, მით უმეტეს, ოჯახს ვერ ვარჩენ, მაგრამ ისე შევედი ეშხში და იმდენად ჩავერთე ამ ყველაფერში, რომ მასწავლებლად დავრჩი.
იცით, ყველაზე მეტად რა მომწონს? ვხედავ, რომ რაღაცას ვცვლი და ვგრძნობ, რომ იმ დროს იქ ვარ საჭირო. 21 წლის ასაკში, როცა მუშაობა დავიწყე, ვფიქრობდი, შევცვლიდი დამოკიდებულებას მასწავლებელსა და მოსწავლეს, ანუ ჩემსა და ბავშვებს შორის — ეს მართლაც სწრაფად შევცვალე. მაშინ ვერც კი ვიფიქრებდი სწავლების მეთოდებზე და მათ შეცვლაზე, იმიტომ რომ, ეს მეც არ ვიცოდი. მოგვიანებით მივხვდი, რა ღრმა ყოფილა მასწავლებლის პროფესია.
დღეს ჩვენი ურთიერთობები უფრო თბილია. იცით როგორ მივედი აქამდე? ხშირად მათთან ერთად ფეხბურთსაც ვთამაშობდი, ცოტა მოგვიანებით, თოვლის პაპაც კი გავაკეთეთ — ვცდილობდი, უშუალო და გულწრფელი დამოკიდებულება გვქონოდა ერთმანეთთან. გაკვეთილზე შენიშვნას ხმამაღალი ტონით არასოდეს ვაძლევ, წითელი კალმითაც კი ვერიდები შენიშვნების ჩაწერას რვეულში — არ მინდა, ბავშვი ამით დავთრგუნო. ჩვენ შორის ნელ-ნელა ჩამოყალიბდა ურთიერთობა. თუმცა, თავიდან ძალიან გამიჭირდა, რადგან ზოგმა არასწორად გაიგო, ეტყობა კარგად ვერ ავუხსენი, როცა ბავშვი რაღაცას ვერ იგებს, რა თქმა უნდა, მასწავლებლის ბრალია. თავიდან გამიჭირდა ოქროს შუალედის პოვნა — ჩვენ შორის იმდენად მცირე ასაკობრივი სხვაობა იყო, ფიქრობდნენ, რომ შეიძლებოდა ჩემთან „ეძმაკაცათ“ გაკვეთილზეც და გარეთაც. გაკვეთილების შემდეგ მათთან მართლაც მეგობრული ურთიერთობა მქონდა, მაგრამ არა თანატოლი. ვფრთხილობდი, ჩვენ შორის ზღვარი არ წამეშალა.
კიდევ ერთი მიდგომა შევცვალე — სკოლაში თარიღებს, ფაქტებს გვაზეპირებინებდნენ. სულ ვფიქრობდი, რომ ეს საჭირო არ იყო. ჩემთვის მთავარია, ბავშვმა ლოგიკურად იაზროვნოს და არა უშავს, თუ თარიღი დაავიწყდება. ვცდილობ, ნაკლებად ჩავერიო საგაკვეთილო პროცესში (ადრე ამას ვერ ვბედავდი, ახლა მივხვდი, რომ სწორი გზით მივდივარ ), რადგან მინდა, გაკვეთილზე მოსწავლეები უფრო აქტიურები იყვნენ. ხშირად ახალი მასალის ახსნაშიც აქტიურად არიან ჩაბმული. მასწავლებლის როლს ვხედავ, უფრო მეტად, როგორც დამკვირვებლის, რჩევისა და მიმართულების მიმცემის და არა გამძღოლის. რა თქმა უნდა, მასწავლებელი ლიდერი ხარ და სწორ გზას აჩვენებ, მაგრამ არა ისე, რომ აუცილებლად ყველამ შენს ნაფეხურებზე იაროს — შენ ბილიკი უნდა აჩვენო და მათ შეუძლიათ სხვადასხვა მიმართულებით იარონ ამ გზაზე. ამ პრიორიტეტებით მივედი სკოლაში და 5 წლის შემდეგაც იგივე პრიორიტეტები რჩება.
სახელმძღვანელოები
ზოგი სახელმძღვანელო მომწონს, ზოგი არა. ალბათ, უმეტესობა არ მომწონს, რადგან უფრო კრიტიკულად ვარ განწყობილი. მესმის იმ ადამიანების, ვინც სახელმძღვანელოებს წერს, უამრავი დეტალი აქვთ გასათვალისწინებელი. მაგრამ, ვფიქრობ, სახელმძღვანელოების უმეტესობა გადატვირთულია მასალით, ბევრი თარიღია ჩაყრილი. ისტორია მაინც ჰუმანიტარული მეცნიერებაა და თარიღებზე აპელირება და ფაქტობრივი მასალის გარშემო ტრიალი არ მიმაჩნია სწორად. რაც შეეხება სამოქალაქო განათლებას, იქ მეტი თავისუფლებაა და უფრო მეტია სააზროვნო დავალებები. დრო გავა და ბავშვს თარიღები, რიცხვები აუცილებლად დაავიწყდება, თუკი ისტორიკოსი არ გახდება. მაგრამ თუ სხვაგვარად მიუდგები და დაანახებ ნებისმიერ ისტორიულ ფაქტს, შეიძლება სულ სხვაგვარად წავიდეს მისი აზროვნებაც. ამიტომ, მე უფრო თავისუფალ გაკვეთილებს მივცემდი უპირატესობას.
მასწავლებლის პროფესიის ძირითადი მოტივაცია
ადამიანების მუშაობის ძირითადი მოტივაცია, ხშირ შემთხვევაში, ანაზღაურებაა, მაგრამ სკოლაში მუშაობისთვის ეს მოტივაცია არ გამოდგება. იმ ცოდნით, რაც მასწავლებლობის უფლებას გაძლევს, შეიძლება უფრო მაღალი ანაზღაურების სამსახური იპოვო. ამიტომ, თუკი ვინმეს მხოლოდ ხელფასის გამო მოუნდება მასწავლებლობა, იმედგაცრუებული დარჩება, ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით. არ მინდა ვთქვა, რომ მასწავლებელი მოწოდებით უნდა იყო (ამით ახალგაზრდები არ დავაფრთხო). ეს რომ ჩემთვის 21 წლის ასაკში ეთქვათ, გამეცინებოდა, მაგრამ აღმოვაჩინე, რომ შემიძლია მასწავლებლობა და მეტიც, მომწონს რასაც ვაკეთებ. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რასაც მასწავლებელი დაინახავს და იგრძნობს, ბავშვის სიყვარულია, რა თქმა უნდა, თუ სწორი მიმართულებით წავიდა და ცხვირი არ გაიბზუა, რომ მასწავლებელი ვარ და როგორ შეიძლება გამოცდა ჩამაბარებინოთო. ასეთი პედაგოგი ბავშვთანაც ასე ცხვირაწეული იქნება. არადა ბავშვი ყველაზე ზუსტად გრძნობს დამოკიდებულებას — თუ გიყვარს, ისიც აუცილებლად შეგიყვარებს. გარდა ამისა, მასწავლებლობა იმდენად ცოცხალი პროცესია, რომ აუცილებლად მოგნუსხავს. არც ერთი გაკვეთილი ერთმანეთს არ ჰგავს და ადამიანისთვის, რომელსაც ერთფეროვანი საქმე არ უყვარს, ეს პროფესია ზედგამოჭრილია — გამუდმებით დინამიური, ცოცხალი პროცესი მიმდინარეობს — ცვლილებები, ძიება, მატება, სწავლა. რაც მთავარია, საკუთარ თავში ვითარდები. ამას, სამწუხაროდ, ბევრი არ აღიარებს, მაგრამ მასწავლებლები სწავლების პროცესში ძალიან ბევრს სწავლობენ. ახლა უნივერსიტეტში გავდივარ ერთ-ერთ საგანს — „თანამედროვე სწავლების მეთოდები“. იქ გვიჩვენეს ასეთი მიდგომა: სწავლების სხვადასხვა სტრატეგიებს სხვადასხვა შედეგი მოაქვს. მაგალითად, მხოლოდ ცოდნაზე დაფუძნებულს — 5%, მოსმენაზე — 10% და ა.შ. ყველაზე მაღალი შედეგი, დაახლოებით 80%, აჩვენა სწავლებისთვის სწავლების მეთოდმა, ანუ სტუდენტებს უთხრეს ისწავლეთ იმიტომ, რომ შემდეგ თქვენ ასწავლოთო. მასწავლებლობაც ასეთივე პროცესია — გამუდმებული პროფესიული ზრდის პროცესი.
თქვენი რუბრიკის ახალგაზრდა მასწავლებლებმა, ყველამ სხვადასხვა მიზეზი იპოვა იმისთვის, რომ გამხდარიყო მასწავლებელი. ძალიან მომეწონა — მიზეზი არც უნდა იყოს მხოლოდ ხელფასი ან მხოლოდ თავისუფალი დრო, რომ სადღაც დასაქმდე — ასეთ შემთხვევაში, თავისთავად, არ იქნება ეფექტური მასწავლებლობა. რაღაც უნდა აღმოაჩინო, საკუთარ თავში იპოვო მიზეზი, რომ გახდე მასწავლებელი. ჩემ შემთხვევაში, ეს მიზეზი მაპოვნინა ჩემმა ლექტორმა, რომელმაც შეძლო და პროფესია შემაცვლევინა. სურვილი აღმიძრა, მეცადა მასწავლებლობა და შემეცვალა ის, რაც სკოლაში ყველაზე მეტად არ მომწონდა.
სამოქალაქო განათლება
ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანი საგანია, ბევრ სასარგებლო და საჭირო რამეს ვასწავლით — საზოგადოებრივ ცხოვრებას, მასში ადაპტირებას, ქცევებს, ვესაუბრებით საზოგადოებაში დამკვიდრებული ქცევის ნორმების შესახებ. სამწუხაროდ, ჩვენი ცნობიერება ამ მიმართულებით ძალიან დაბალია, ელემენტარული უნარები არ გვაქვს, ბავშვებმა შუქნიშანზე სწორად გადასვლა არ იციან, რის გამოც ვსაყვედურობთ, მაგრამ არ ვკითხულობთ ასწავლეს თუ არა ეს უფროსებმა. მომწონს ეს საგანი და ამიტომაც გადავწყვიტე სასერტიფიკაციო გამოცდის ჩაბარება.
ყოველდღიურ ჭიდილში გამარჯვებული მასწავლებლობა
ჩემს დროს სწავლა გაცილებით რთული იყო — იყო შემთხვევა, როცა ვიცოდი გაკვეთილი, მაგრამ არ მომიყოლია. მიზეზი იცით რა იყო? ქუჩის გავლენა იმდენად დიდი იყო, რომ გაკვეთილის ცოდნა ბიჭებში ცუდ ტონად ითვლებოდა. დღეს ჩემი ყოველი მე-4 გაკვეთილი ამ თემას ეთმობა, განსაკუთრებით, სამოქალაქოს სწავლებისას. მინდა, ბავშვები ქუჩის ცხოვრებას მოვწყვიტო (მართალია, დღეს ეს პრობლემა ნაკლებად არის, ვიდრე ჩემს თაობაში), უფრო საინტერესო და სასარგებლო საქმით დავაკავო. თუნდაც ერთი ბავშვი რომ მოვწყვიტო ქუჩას, ეს უკვე საქმის კეთებაა. ბავშვებს რომ მოანდომებ, რაიმე კარგი აკეთონ, ამაზე სასიამოვნო და ამაზე მაგარი გრძნობა არ არსებობს. ყოველდღიური ჭიდილი მაქვს საკუთარ თავთან, ზოგჯერ ისე მაბრაზებენ ხოლმე, ვფიქრობ, აღარ მინდა სკოლა, მაგრამ მეორე წუთში, როგორც კი ვიგრძნობ, რომ მათ ვჭირდები, მაშინვე ჩემს თავს ისევ სკოლაში, ისევ მათ გვერდით ვხედავ. ეს ჭიდილი ყოველდღიურია, მაგრამ უარყოფითი არასდროს იმარჯვებს და იმედია, ის დადებითი 10 პროცენტი, რომელიც 90 უარყოფითზე იმარჯვებს, არასდროს დამტოვებს.
მოამზადა ლალი ჯელაძემ
|