2015-03-19 უნარების გამოცდა აზროვნებისა და მსჯელობის შემაფასებელი გამოცდაა და არა ცოდნის ერთიანი ეროვნული გამოცდების სავალდებულო საგნებიდან ყველაზე აქტუალური, ალბათ, ზოგადი უნარებია. მასთან დაკავშირებით განსხვავებული მოსაზრებებიც არსებობს და შეკითხვებიც ბევრია. მრავალგზის განმარტების მიუხედავად, კვლავ ხშირად გაისმის შეკითხვა — უნდა მოემზადოს თუ არა აბიტურიენტი ზოგად უნარებში? ჩვენ არაერთხელ გვისაუბრია შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის ზოგადი უნარების ჯგუფის ხელმძღვანელთან, სოფო დოლიძესთან და, შეძლებისდაგვარად, უნარების გამოცდასთან დაკავშირებით, ამომწურავი ინფორმაცია მიგვიღია. თემის აქტუალობიდან გამომდინარე, კიდევ ერთხელ ვთავაზობთ აბიტურიენტებს ზოგადი უნარების ჯგუფის ხელმძღვანელის რჩევებს, რომელთა გათვალისწინება მათ გამოცდის წარმატებით ჩაბარებაში დაეხმარება.
2015 წლისთვის ზოგადი უნარების გამოცდაზე არავითარი სიახლე არ იგეგმება, ტესტი კვლავ 80-ქულიანი იქნება, 80 დავალებისგან შედგება: ვერბალური ნაწილისთვის 40 დავალებაა განკუთვნილი და 40 — მათემატიკურისთვის. ტესტზე სამუშაო დრო — 3 საათი — გაყოფილია 2 ნაწილად: საათნახევარი ვერბალურ ნაწილს უნდა დაუთმონ აბიტურიენტებმა, ხოლო საათნახევარი — მათემატიკურ ნაწილს.
შენარჩუნებულია შარშანდელი სიახლეები. ტესტის ვერბალურ ნაწილში გვაქვს 5 პასუხის მქონე დავალებები — ანალოგიები და ლოგიკის. წინადადებების შევსებისა და წაკითხული ტექსტის გააზრების დავალებები კვლავ 4 სავარაუდო პასუხს შეიცავს, მეხუთე პასუხი არ ემატება.
შენარჩუნებული იქნება მეორე სიახლეც — მინიმალური კომპეტენციის ბარიერის მომატება რამდენიმე ქულით. როგორც იცით, სხვა გამოცდებისგან განსხვავებით, ზოგადი უნარების გამოცდა მხოლოდ არჩევითპასუხიან დავალებებს შეიცავს, რადგან ჩვენი მოდელი, ზოგადად, გაიგივების პრინციპზე გადადიოდა, ზოგადი უნარების გამოცდაში შემთხვევით ბარიერის გადალახვის ალბათობა ძალიან მაღალი იქნებოდა. ამის გამო ბარიერმა სულ მცირედით — 3 ქულით მოიმატა, გახდა 24. 80-იდან 24 ქულის დაგროვების შემთხვევაში, ბარიერი უკვე გადალახულად ითვლება. შარშან მასთან გაიგივებული ქულა — 23, ორ ვარიანტში, ასევე ზღვრის გადალახვად ითვლებოდა. ეს სიახლეც შენარჩუნებულია. ორივე სიახლემ, პრინციპში, გაამართლა. მათი მიზანი იყო ზოგადი უნარების გამოცდაზე აბიტურიენტების უნარების შეფასების სიზუსტის გაზრდა, ვინაიდან ძალიან დიდია ალბათობა, მხოლოდ არჩევითპასუხიანი დავალებების შემთხვევაში, ბრმად გადალახო ბარიერი, ამის ალბათობა, დაახლოებით, 30% იყო და 6%-მდე შემცირდა.
თუკი წლების განმავლობაში მინიმალური კომპეტენციის ბარიერს ვერ გადალახავდა აბიტურიენტების, დაახლოებით, 6-8% (6% ძალიან იშვიათად, უფრო — 8%), 2014 წელს 11%-ზე ოდნავ მეტმა ვერ გადალახა. ვფიქრობ, ეს ზრდა მინიმალურია (იმ პირობებში, რომ მეხუთე სავარაუდო პასუხი დავამატეთ, გავზარდეთ ზღვარი და ზღვრის შემთხვევით გადალახვის ალბათობა 30%-იდან 6-ზე შევამცირეთ). სავარაუდოდ, ეს ის აბიტურიენტები იყვნენ, რომლებიც პასუხების ბრმად შემოხაზვის ხარჯზე აპირებდნენ ბარიერის გადალახვას. ამიტომ მინდა ვთხოვო ყველა აბიტურიენტს, გულდასმით მოეკიდონ სამუშაოს, წაიკითხონ დავალებები მათემატიკურ ნაწილშიც და ვერბალურშიც. არიან აბიტურიენტები, რომლებიც საერთოდ არც კი გადაფურცლავენ მათემატიკურ ნაწილს, ამ საგნის შიში დაჰყვებათ სკოლიდან. მათ კიდევ ერთხელ შევახსენებ: ეს არ არის მათემატიკის ცოდნის შესამოწმებელი გამოცდა, ეს არის რიცხვებთან ურთიერთობის შესაფასებელი ტესტი და რიცხვებთან ურთიერთობა, ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან გამომდინარე, ყველას გამოგვდის. ბრმად და ტესტების კრებულის გადაფურცვლის გარეშე პასუხების შემოხაზვაზე ბევრად უფრო მომგებიანი სტრატეგიაა ტესტის კარგად, გულდასმით დათვალიერება და დავალებების მოსინჯვა. თუნდაც ყველა დავალება წარმატებით ვერ შეასრულოთ, მერწმუნეთ, ყველა ტიპის აბიტურიენტი იპოვის მისთვის შესაფერისი ტიპის დავალებას.
ის, რომ, ადამიანები, რომლებმაც მათემატიკა კარგად იციან, კარგად აბარებენ ზოგადი უნარების გამოცდას, არ ნიშნავს, რომ ადამიანები, რომლებმაც მათემატიკა არ იციან, ამ გამოცდას ვერ ჩააბარებენ. ტრადიციულად, სკოლაში (რაც ძალიან სამწუხარო ტრადიციაა), დაწყებით საფეხურზევე, იწყება მოსწავლეებში შიშის ჩანერგვა, რომ რომელიღაც მოსწავლე ვერ დაძლევს მათემატიკას. ეს მცდარი წარმოდგენაა, დაწყებით საფეხურზე ნამდვილად ყველას შეუძლია იმ მასალის დაძლევა, რასაც სწავლობენ. ზოგჯერ მშობლებიც, თავისი მაგალითით, შვილებს უნერგავენ, რომ მათემატიკა შეიძლება დაუძლეველი იყოს. დაუძლევლობის განცდა კი ბავშვს მათემატიკისადმი ინტერესს უქრობს. მათემატიკის შესწავლას კიდევ ერთი ძალიან საინტერესო თავისებურება აქვს — სისტემატურად უნდა ისწავლო, თუ რომელიმე თავს გამოტოვებ, შემდეგ სწავლას ვერ გააგრძელებ. აუცილებელია სისტემატურობა.
ჩვენს აბიტურიენტებს მინდა ვუთხრა, რომ ზოგადი უნარების ტესტში მათემატიკის ცოდნასთან დაკავშირებული ნამდვილად არაფერი არ არის. მათემატიკა უნდა იცოდეთ მე-6 კლასის დონეზე, რაც ნიშნავს წილადის ცოდნას/ცნობას, პროცენტის გამოთვლას... რეალურად, ჩვენ გვაქვს ის ცოდნა, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში გვადგება — ვითვლით პროცენტებს, ვკითხულობთ ცხრილებსა თუ დიაგრამებს, რომლებსაც, მაგალითად, არჩევნების შემდეგ გვაწვდიან. ზოგადი უნარების ტესტი სწორედ ამას აფასებს — შეუძლია თუ არა ადამიანს რიცხობრივად წარმოდგენილი ინფორმაციის გააზრება. ზოგადი უნარების გამოცდა იმ ადამიანებისთვისაა, რომლებსაც უნდათ, ასე ვთქვათ, წარმატებით ადაპტირება ჩვენს სამყაროსთან.
დარწმუნებული ვარ, ახლა რასაც ავხსნი, ჩვენი აბიტურიენტები კარგად გაიგებენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მათგანი მათემატიკას არ სწავლობს: თითოეულ დავალებას, რომელიც არის ტესტში, თავისი სირთულის კოეფიციენტი აქვს, რომელიც მარტივად გვიჩვენებს, რამდენმა პროცენტმა შეასრულა ეს დავალება სწორად. დავუშვათ, დავალების სირთულის კოეფიციენტია 80, ეს ნიშნავს, რომ იმ ადამიანთა 80%-ს, ვინც ამ ტესტს წერდა, დავალება სწორად შეუსრულებია. თუ დავალების სირთულის კოეფიციენტია 30 — დავალება სწორად შეასრულა მხოლოდ 30%-მა. რეალურად, რაც უფრო მაღალია სირთულის კოეფიციენტი, მით უფრო ადვილია დავალება. ცხადია, დავალება, რომელიც 80%-მა შეასრულა, უფრო ადვილია, ვიდრე ის, რომელიც 30%-მა დაძლია. ტესტის სირთულე მასში შემავალი დავალებების სირთულის საშუალო არითმეტიკულია. ტესტის სირთულის მაღალი კოეფიციენტი ნიშნავს, რომ ტესტი უფრო ადვილია, ხოლო ტესტის სირთულის დაბალი კოეფიციენტი, პირიქით — ტესტი უფრო ძნელია.
ზოგადი უნარების ტესტის შექმნა ძალიან რთული და შრომატევადი პროცესია. გაგაცნობთ ჩვენი სამუშაოს სტრუქტურას: ზოგადი უნარების ჯგუფში, ცხადია, მუშაობენ მათემატიკოსები, ასევე ფილოლოგები, ფილოსოფოსები (ლოგიკის სპეციალისტები), ფსიქოლოგები — ეს ადამიანები ქმნიან დავალებებს. ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო, რომ ეს არის ქართული ორიგინალური დავალებები, ჩვენ არაფერს არსაიდან არ ვთარგმნით, ჩვენი აბიტურიენტებისთვის ვქმნით. დავალება გადის რამდენიმეგზის შემოწმებას — ერთმანეთის მიერ შექმნილ დავალებებს ვაფასებთ ჯგუფში, შემდეგ გარე ექსპერტები აფასებენ და, რაც ყველაზე მთავარია, ყველა დავალება გაგვაქვს საცდელ ტესტირებაზე.
საცდელი ტესტირებები ტარდება როგორც აბიტურიენტებთან, ასევე პირველკურსელებთან. ძალიან მაღალია აბიტურიენტების ინტერესი საცდელი ტესტირებების მიმართ. ისინი ერთგვარ რეპეტიციას გადიან — მოდიან გამოცდების ცენტრში, ყველა პროცედურა დაცულია ისევე, როგორც გამოცდაზე, ცალკე მაგიდასთან სხდებიან, აქვთ პასუხების ფურცელი. მართალია, სამი საათის ნაცვლად, საათნახევარი მუშაობენ, მაგრამ, ფაქტობრივად, ყველა ტიპის დავალების შესრულება უწევთ.
რას ემსახურება საცდელი ტესტირება ჩვენთვის — გამოცდების ეროვნული ცენტრისთვის? შევაფასოთ დავალების სირთულის კოეფიციენტი, დისკრიმინაციის ინდექსი, რომელიც გვეუბნება, რამდენად ახერხებს დავალება განასხვავოს ერთმანეთისგან უნარიანი და ნაკლებად უნარიანი აბიტურიენტი და ა.შ. გვაინტერესებს დავალების სხვადასხვა პარამეტრი, რამდენად გასაგებად არის ჩამოყალიბებული და ა.შ.
იმ დავალებებისგან, რომლებსაც, მათი ფსიქომეტრული მონაცემების საფუძველზე, ვარგისად მივიჩნევთ, რომლებიც ერთმნიშვნელოვნადაა ჩამოყალიბებული, არც განსაკუთრებულად რთულია და არც ზედმეტად ადვილი, რომლებიც კარგად განასხვავებს უნარიან და კიდევ უფრო უნარიან აბიტურიენტებს, იქმნება საბოლოო ვარიანტი, რომელიც ტესტურ დავალებათა ბანკში შედის. საბოლოო ფორმატის კონსტრუირება, ცხადია, ამ ბანკიდან დავალებების შერჩევით ხდება.
ჩვენი პოზიცია უცვლელია — ვფიქრობთ, ხანგრძლივი წვრთნა იმაში, რომ შევასრულოთ ზოგადი უნარების დავალებები, აბსოლუტურად არაეფექტურია გამოცდის წარმატებულად ჩასაბარებლად. საქმე ის გახლავთ, რომ ზოგადი უნარები ინფორმაციის აღქმა-გააზრების უნარებია, ეს ინფორმაცია, ზოგ შემთხვევაში, ვერბალურია, ზოგ შემთხვევაში — რაოდენობრივად წარმოდგენილი, რიცხვებით. დამეთანხმებით, ერთ წელიწადში ეს უნარები რადიკალურად არ იცვლება. კიდევ ერთხელ განვმარტავ რას ნიშნავს გამოცდისთვის მომზადება.
ჩვენი პოზიცია, რომ უნარების გამოცდისთვის საერთოდ არ არის საჭირო მომზადება, ზოგიერთმა არასწორად გაიგო, იფიქრეს, რომ არც ტესტის ფორმატს უნდა გაეცნო, არც ინსტრუქციას, არც დავალების ტიპებს და ასე სრულიად ბრმად მიხვიდე გამოცდაზე. ცხადია, ეს ამას არ ნიშნავს. გამოცდების ცენტრი ყოველ წელს აქვეყნებს დამხმარე მასალათა კრებულებს ერთიანი ეროვნული გამოცდებისთვის იმისთვის, რომ აბიტურიენტები, გარკვეული თვალსაზრისით, მოემზადონ გამოცდისთვის (ელექტრონული ვერსიის ნახვა შეიძლება ცენტრის ვებგვერდზე). ზოგადი უნარების შემთხვევაში, პირველ რიგში, უნდა გაიგონ, რა დანიშნულება აქვს ამ ტესტს, რატომ აბარებენ ისინი უნარების გამოცდას ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე? ეს მათ დაეხმარება ამ გამოცდის როლის გააზრებაში მთელ სისტემაში, ის ხომ არ არის მოწყვეტით ცალკე, საგნობრივ გამოცდებთან ერთადაა. ამ გამოცდით აბიტურიენტებს კიდევ ერთი შანსი ეძლევათ, თუკი ცოდნაში რაღაც ხარვეზი აქვთ ან პირიქით, ძალიან წიგნიერი, ძალიან მომზადებულები არიან, თავიანთი ცოდნის პარალელურად, კარგად წარმოაჩინონ საკუთარი უნარები — ახალი ინფორმაციის გააზრების, მოვლენათა შორის კავშირის დამყარების, რაც მნიშვნელოვანია უმაღლეს სასწავლებელში სწავლისას. როდესაც ადამიანი მიდის გამოცდაზე, რომელიც იცის, რომ მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი და სასარგებლოა, წარმატებაც უფრო დიდი ალბათობითაა მოსალოდნელი.
აბიტურიენტი ძალიან კარგად უნდა იცნობდეს საგამოცდო ტესტის ფორმატს, უნდა იცოდეს რამდენი დავალებაა, რა ტიპის დავალებებია, როგორ უნდა იმუშაოს ამა თუ იმ ტიპის დავალებასთან, რა ინსტრუქცია ახლავს თითოეული ტიპის დავალებას — ეს ყველაფერი მოცემულია ჩვენს კრებულში. კარგი იქნება, თუ ერთგვარ რეპეტიციას გაივლის, მაგალითად, ტესტის მთელ ფორმატს, სამსაათიანს, დამოუკიდებლად შეასრულებს. კრებულში მოცემულია ოთხი ვერსია საგამოცდო ტესტისა, ყველა ვერსია, რომელიც გამოვიყენეთ წინა წელს გამოცდაზე, შესაბამისად, აბიტურიენტს შეუძლია მოსინჯოს საკუთარი შესაძლებლობები — გამოცდაზე რომ ვიყო, როგორ ვიმუშავებდი, რა შედეგი მექნებოდა.
მნიშვნელოვანია დავალების თავიდან ბოლომდე შესრულება. სამწუხაროდ, ჩვენს აბიტურიენტებს ზოგჯერ, ელემენტარულად, გამძლეობა არ ჰყოფნით, რომ 3 საათი თანმიმდევრულად მწყობრად და აქტიურად იმუშაონ. ზოგადი უნარების გამოცდა აქტიურ, ჩართულ მუშაობას გულისხმობს სამივე საათის განმავლობაში. ეს ცოტა განსხვავებულია საგნობრივი გამოცდებისგან, სადაც ჯერ უნდა დაწერონ თხზულება და მერე გადაწერონ შავი ნაწერიდან თეთრში. ამ დროს გარკვეულწილად ისვენებენ. ზოგადი უნარების გამოცდა ამის საშუალებას არ იძლევა, ეს არის ჩართული, აქტიური მუშაობა სამი საათის განმავლობაში. ესეც ძალიან მნიშვნელოვანი უნარია, უმაღლეს სასწავლებელში სწავლისთვის და აბიტურიენტებმა ამ უნარშიც უნდა გამოსცადონ საკუთარი თავი — შეასრულონ მთელი ფორმატი, სამი საათი შეუსვენებლად იმუშაონ, საათნახევარი დაუთმონ ვერბალურ ნაწილს და საათნახევარი — მათემატიკურს. ზოგიერთს ურჩევნია, უფრო დიდხანს მათემატიკაზე იმუშაოს, ზოგს — ვერბალურზე, მაგრამ ეს მათ რეალურ სურათს არ მისცემთ. თუკი ისინი ზუსტად გამოცდის ფორმატით გაივლიან ერთგვარ რეპეტიციას, გამოცდის წინ თუ წლის დასაწყისში, ვფიქრობ, ძალიან სასარგებლო იქნება.
ჩვენს კრებულში მოცემულია თითოეული დავალების გარჩევა, როგორ იხსნება ეს დავალებები. ამით აბიტურიენტები დაინახავენ ჩვენს ხედვას, გაიგებენ, როგორ ვუდგებით პრობლემებს, როგორ ვხედავთ მათ გადაწყვეტას. ასე რომ, აბიტურიენტებისთვის სწორი მომზადება ჩვენი კრებულების გაცნობაა.
არ მინდა კრიტიკული ვიყო სხვა მსგავსი კრებულების მიმართ, უბრალოდ, არ ვარ დარწმუნებული, რომ ეს მასალა მომზადების ყველა იმ პროცედურას გადის, რაზეც ჩვენ ვისაუბრეთ. ეს პროცედურები ჩვენ არ მოგვიგონია, საერთაშორისო სტანდარტით გათვალისწინებული პროცედურებია და იმისათვის, რომ დავალება ხარისხიანი იყოს, ეს პროცედურები აუცილებლად უნდა გაიაროს. ალბათ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმასაც, თუ რა ტიპის დავალებებს ვასრულებთ. შეიძლება გარკვეული სირთულისა და ავ-კარგიანობის დავალებებს ვასრულებდეთ, მაგრამ გამოცდაზე სულ სხვა ტიპის დავალებები დაგვხვდეს. ამიტომ უნდა ვიცოდეთ, რა გველის გამოცდაზე, ვიცნობდეთ გამოცდის ტიპს, ფორმატს, დავალებებს, ლექსიკას და ა.შ. სწორედ ამაში დაეხმარება აბიტურიენტებს ჩვენი კრებულის ყურადღებით გაცნობა, ეს სავსებით საკმარისი მომზადება იქნება, თუ არ ჩავთვლით იმ ადამიანებს, რომლებსაც, წლების განმავლობაში, არავითარი შეხება არ ჰქონიათ მათემატიკასთან და შეიძლება დასჭირდეთ მათემატიკის ელემენტების შესწავლა. უნარების ტესტში ყველაფერი გააზრებაზეა, ყველა ფორმულა, რომელიც შეიძლება აპლიკანტს შეხვდეს, მოცემულია ტესტის პირველივე გვერდზე. მას არაფრის დამახსოვრება არ სჭირდება, უნდა მიხვდეს, სად, რა და როგორ გამოიყენოს, უნდა იაზროვნოს. უნარების გამოცდა აზროვნებისა და მსჯელობის შემაფასებელი გამოცდაა და არა ცოდნის.
ხშირად ინტერნეტსივრცეში აბიტურიენტებს, სკოლის მოსწავლეებს სთავაზობენ ტესტირების გავლას. ძალიან ფრთხილად უნდა ვიყოთ. დავუშვათ, აღმოვჩნდით ტესტირებაზე, რომლის დავალებები რადიკალურად განსხვავდება ჩვენი საგამოცდო დავალებებისგან და ძალიან დაბალი შეფასება მივიღეთ, ტესტის მიმართ უარყოფითი განწყობა შეგვექმნება და დამოკიდებულებაც უნარების ტესტის მიმართ იქნება „ტესტთან ბრძოლის“ დამოკიდებულება. შეიძლება, მეორე უკიდურესობა მივიღოთ — აღმოვჩნდეთ ტესტირებაზე, რომელზეც ძალიან ადვილი დავალებებია და ფანტასტიკური შედეგი ვაჩვენოთ. ამ შემთხვევაში, ჩვენი დამოკიდებულება, მოლოდინი იქნება ძალიან პოზიტიური, მაგრამ შედეგი შეიძლება ასეთი არ აღმოჩნდეს. ჩვენი განწყობა, რომლითაც მივდივართ გამოცდაზე, ბევრად განსაზღვრავს იმას, თუ რა შედეგს ვაჩვენებთ. არ უნდა ვებრძოლოთ ტესტს, მასთან ერთად უნდა ვიმუშაოთ, ვითანამშრომლოთ, უნდა მოგვწონდეს, რასაც ვაკეთებთ და ვცდილობდეთ, მაქსიმალურად ვაჩვენოთ ჩვენი უნარები.
ზოგადად, უნარების ტესტის ვერბალურ და მათემატიკურ ნაწილებს შორის, სირთულის თვალსაზრისით, როგორც წესი, დიდი განსხვავება არ გვაქვს, სრულიად მინიმალურია. ზოგჯერ აღმოჩნდება, რომ ვერბალური ნაწილი იყო ოდნავ უფრო რთული, ზოგჯერ პირიქით — მათემატიკური. მაქსიმალურად ვცდილობთ, ორივე ნაწილი თანაბარი სირთულის იყოს და ეს იყოს საშუალო სირთულე.
თვითონ ტესტების სირთულეს რაც შეეხება, შეუძლებელია, როდესაც რამდენიმე ვერსიის შეთავაზება გვიწევს, სულერთია ორი იქნება, სამი თუ შვიდი, არ იყოს ტესტის ვარიანტებს შორის სირთულის მიხედვით განსხვავება. მართალია, ეს განსხვავება მინიმალურია ხოლმე, მაგრამ რომ არ აღმოჩნდეს ისე, რომ ამ მინიმალურმა განსხვავებამ რაიმე გავლენა მოახდინა აბიტურიენტებზე, ვიყენებთ გაიგივების პრინციპს. სკალირების, ანუ გაიგივების მექანიზმი ამ უთანაბრობას აღმოფხვრის. ყველა გამოცდა, რომელიც რამდენიმე ვერსიას შეიცავს, აუცილებლად გადის ამ პროცედურას. ჩვენს აბიტურიენტებს შეუძლიათ მშვიდად იყვნენ, ნამდვილად არავინ დაიჩაგრება და მათთვის ქულის მინიჭება სრულიად სამართლიანად მოხდება.
მოამზადა ლალი თვალაბეიშვილმა
წერილი მომზადდა რადიო იმედის ეთერში გასული გადაცემის — „გამოცდებიდან გამოცდებამდე“ — საფუძველზე, სტუმარი — შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის ზოგადი უნარების ჯგუფის ხელმძღვანელი სოფო დოლიძე
|