2014-09-25
ინიციატივა ინდივიდზე მორგებული სათანადო მომსახურებებით
ლალი ჯელაძე
მეოცე საუკუნის 90-იან წლებში, ჩვენს ქვეყანაში, ფეხი მოიკიდა „ქუჩის ბავშვების“ ფენომენმა, რისი მიზეზიც ქვეყანაში მიმდინარე მძიმე სოციალურ-პოლიტიკური მოვლენები იყო. მას შემდეგ ბევრი რამ შეიცვალა, მაგრამ უცვლელი დარჩა ქუჩაში ხელგამოწვდილი ბავშვების მდგომარეობა, მეტიც, დღითი დღე მათი რიცხვი გაიზარდა და უფრო მასშტაბური, ორგანიზებული სახე მიიღო. მიუხედავად იმისა, რომ თვალშისაცემია თბილისის ქუჩებსა და საზოგადოებრივ ტრანსპორტში „ქუჩის ბავშვების“ მზარდი რაოდენობა, დღეისთვის არც ერთი სტრუქტურა ზუსტ მონაცემებს არ ფლობს. „მათხოვრობა“ არც ახალია და არც ვინმეს გაკვირვებას გამოიწვევს, მაგრამ პრობლემა რომ სერიოზულად დგას, ფაქტია, რაზეც პასუხისმგებლობა ერთმნიშვნელოვნად სახელმწიფოს ეკისრება. სამწუხაროდ, ხშირად ბავშვებს მშობლები უშვებენ ქუჩაში სამათხოვროდ. ამ შემთხვევაში, მშობელია მოძალადე, თუმცა ამის სამართლებრივად დადგენა, როგორც ჩანს, შეუძლებელია. ამ პრობლემასთან დაკავშირებით, მინიმუმ, ორი ფაქტორი იკვეთება — სახელმწიფოებრივი სტრუქტურების გულგრილობა და არასრულფასოვანი ან მოუქნელი კანონმდებლობა — კანონით მათხოვრობა არ ისჯება, მათხოვრობის ფაქტის აღკვეთა მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც პოლიციელმა დადასტურებულად იცის, რომ ბავშვი თავისი ნებით არ მათხოვრობს. მტკიცებულების გარეშე პოლიციელს არა აქვს უფლება, ყინვაში ქუჩაში ხელგამოწვდილ ბავშვს მოჰკიდოს ხელი და რომელიმე ცენტრში გადაიყვანოს. ამასთან ერთად, პრობლემა საზოგადოებრივ ცნობიერებაშიც უნდა ვეძებოთ.
რა მექანიზმები მუშაობს სახელმწიფოში ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების უფლებების დასაცავად — ამ საკითხს დაეთმო გაეროს ბავშვთა ფონდის საინფორმაციო შეხვედრა ჟურნალისტებთან, რომელიც „შერატონ მეტეხი პალასში“ გაიმართა.
ყველაზე დაუცველ ბავშვებზე ზრუნვის ინიციატივა — პროექტი 2013 წლის აგვისტოში დაიწყო და 2014 წლის დეკემბერში დასრულდება. პროექტს, ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო, გაეროს ბავშვთა ფონდთან ერთად, ახორციელებს. ინიციატივაში, ასევე, ჩართულია განათლებისა და მეცნიერების, იუსტიციის, შსს და ფინანსთა სამინისტროები, თბილისის მერია, არასამთავრობო ორგანიზაციები — „ვორლდ ვიჟენი“, „კარიტას საქართველო“ და „ბავშვი და გარემო“.
„ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ შეიქმნა სახელმწიფო მექანიზმები ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების დასახმარებლად. ადრე არ არსებობდა ამგვარი მექანიზმი და ამ მხრივ, მთავრობის ძალისხმევა მეტად დასაფასებელია, — მიიჩნევს გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელი საქართველოში საშა გრაუმანი, — ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც ბავშვებს ქუჩისკენ უბიძგებს, არის სიღარიბე. საქართველოში 50 ათასი ბავშვი უკიდურესი სიღარიბის ზღვარს მიღმა ცხოვრობს და მოიხმარს დღეში 2 ლარს. ოჯახური ძალადობა, ნარკოტიკისა და ალკოჰოლის მოხმარება და დისფუნქციური ოჯახებიც უწყობს ხელს ბავშვების ქუჩაში გასვლას. სასწრაფოდ უნდა მოგვარდეს სიღარიბის საკითხი და გაძლიერდეს არსებული სოციალური დაცვის მექანიზმები, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სოციალურად დაუცველი ბავშვების და ოჯახების საჭიროებები“.
პროექტის მენეჯერი, ევროკავშირის წარმომადგენელი ნიკა ყოჩიაშვილი: „ყველაზე მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ამ კონკრეტული პროექტის დასრულების შემდეგ სახელმწიფო იღებს თავის თავზე სისტემის დაფინანსებას. სასიამოვნოა, რომ ჩვენს შეხვედრას შსს-ს წარმომადგენელი ესწრება, მაგრამ მხოლოდ ერთი სამინისტრო (ამ შემთხვევაში — შსს) ვერაფერს გახდება, თუ არ იქნა სხვადასხვა სამინისტროებს შორის კოორდინირებული მუშაობა. თუმცა, საბოლოო შედეგის მისაღწევად მედიის როლიც ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან აუცილებელი და საჭიროა საზოგადოების ინფორმირებულობა.
რაც შეეხება ევროკავშირის როლს, ეს ყველამ იცით და ამაზე საუბარს აღარ გავაგრძელებ, უბრალოდ შეგახსენებთ, რომ 10 წელზე მეტია, რაც ევროკავშირი აქტიურადაა ჩართული ბავშვთა კეთილდღეობის რეფორმის განხორციელებაში. მე თავად ვარ მომსწრე იმ პროგრამებისა და ნაბიჯების, რომლებიც სახელმწიფომ და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა გადადგეს. ამისთვის დიდი მადლობა მინდა ვუთხრა გაეროს ბავშვთა ფონდს, ასევე, არასამთავრობო ორგანიზაციებსა თუ სხვა მხარეებს. ისიც კარგად მესმის, რომ საუბარია ხანგრძლივ პროცესზე, რადგან საქმე გვაქვს მოწყვლადი ჯგუფის ბავშვებთან — ძალიან მგრძნობიარე თემატიკაა. იმისათვის, რომ ჩვენი თითოეული ნაბიჯი და მთლიანად სისტემა ორიენტირებული იყოს ბავშვზე და მისი ინტერესების დაცვაზე, საჭიროა დიდი გამოცდილება, ცოდნა და უნარ-ჩვევები. ამას კი, აუცილებლად, მზა სისტემა უნდა დახვდეს.“
პროექტი ორწლიანია და პირველ წელს ინიციატივა თბილისში განხორციელდა, მეორე წელს ბათუმსა და ქუთაისს მოიცავს. 2011 წლის ნოემბერში, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ინიციატივით, შეიქმნა უწყებათაშორისი საკოორდინაციო კომიტეტი, რომელიც ყველაზე დაუცველი ბავშვების მიმართ არსებული სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელებას ხელმძღვანელობს. კომიტეტში შემავალ თითოეულ უწყებას კონკრეტული ფუნქცია დაეკისრა.
— შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო და სოციალური მომსახურების სააგენტო კოორდინირებს და მეთვალყურეობას უწევს ყველაზე დაუცველი ბავშვების დასახმარებლად მიმართულ საქმიანობას; ხელმძღვანელობს სახელმწიფო კონცეფციის შემუშავებას; ბავშვზე ზრუნვის სამმართველოში ასაქმებს მობილური ჯგუფების სოციალურ მუშაკებს, სინქრონიზებას უწევს მობილური ჯგუფებისა და სხვა სახელმწიფო სოციალური მუშაკების საქმიანობას; გამოყოფს ფინანსურ რესურსებს პარტნიორი არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის და უზრუნველყოფს ხარისხიანი მომსახურების მიწოდებას;
— იუსტიციის სამინისტრო აწესრიგებს ბავშვთა რეგისტრაციიის საკითხებს — სრული დოკუმენტაციის მომზადებამდე დროებითი პირადი ნომრების მინიჭებას, რათა ბავშვებს მიეცეთ შესაძლებლობა, ოფიციალურად ისარგებლონ სახელმწიფო მომსახურებით; აღნიშნულ ინიციატივას აკავშირებს არასრულწლოვანთა დანაშაულის პრევენციისა და ტრეფიკინგის საწინაღმდეგო სტრატეგიასთან;
— შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამყარებს მჭიდრო თანამშრომლობას მობილურ ჯგუფებსა და პოლიციას შორის; უზრუნველყოფს, რომ პოლიციელებმა იცოდნენ, როგორ იმუშაონ ყველაზე დაუცველ და კანონთან კონფლიქტში მყოფ ბავშვებთან;
— ფინანსთა სამინისტროს სტაბილური სახელმწიფო დაფინანსების პასუხისმგებლობა აკისრია;
— განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო უზრუნველყოფს ბავშვების ჩარიცხვას ოფიციალურ საგანმანათლებლო სისტემაში; მუშაობს საგანგებო საგანმანათლებლო საჭიროებათა მქონე ბავშვებთან, აფასებს მათ უნარებს, ამზადებს მათთვის ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმებს და მონიტორინგს უწევს ბავშვების მიღწევებს სკოლაში;
— თბილისის მერია გამოყოფს შენობებს მომსახურების მიმწოდებელთათვის და უზრუნველყოფს, რომ დაუცველ ბავშვებს, თბილისში, ხელი მიუწვდებოდეთ ყველა იმ მომსახურებაზე, რომლის მიღების უფლებაც მათ აქვთ;
— პარტნიორი არასამთავრობო ორგანიზაციები — „ვორლდ ვიჟენ“, „კარიტას საქართველო“ და „ბავშვი და გარემო“ — ბავშვებს სთავაზობენ მაღალი ხარისხის მომსახურებას, როგორიცაა: მობილური ჯგუფები, რომლებიც ბავშვებთან უშუალოდ ქუჩაში მუშაობენ; ბავშვზე ზრუნვის დღის ცენტრები/კრიზისული ჩარევის ცენტრები და 24-საათიანი თავშესაფრები.
როგორ ხორციელდება სახელმწიფო პროგრამა ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების შესახებ, რომლის ფარგლებშიც ხარისხიანი მომსახურება უნდა გაეწიოს თბილისში 500, ხოლო დასავლეთ საქართველოში 150 ბავშვს, ამის შესახებ სოციალური მომსახურების სააგენტოს წარმომადგენელმა ეკა ჯავახიშვილმა ისაუბრა: „პროექტის საჭიროებაზე აღარ ვისაუბრებ, ამის შესახებ ბევრი ითქვა და ისედაც ყველაფერი ნათლად ჩანს, როცა ქუჩაში გავივლით. მოგეხსენებათ, 2012 წლიდან, ევროკავშირის დაფინანსებით, ხორციელდება აღნიშნული პროექტი, რომლის ორი ძირითადი მიმართულებაა: პირველი — შეიქმნას შესაბამისი მიზნობრივი მომსახურებები ამ ბავშვებისათვის, რათა მოხდეს მათი რესოციალიზაცია და რეაბილიტაცია, ქუჩიდან მოცილება და მეორე, ძირითადი — სახელმწიფო სისტემის შემუშავება, ერთიანი მიდგომის შექმნა იმისთვის, რომ ამ ბავშვებზე ზრუნვა გაერთიანდეს სოციალური ზრუნვისა და ბავშვზე ზრუნვის ფართო პროგრამაში“.
მისივე განცხადებით, ინიციატივის ფარგლებში, დაარსდა მომსახურებები და მექანიზმები, რომლებიც გამოავლენენ ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს, რომლებსაც შესთავაზებენ დახმარებასა და დაცვას, მათთან და მათ ოჯახებთან იმუშავებენ იმ მიზნით, რომ მოხდეს ამ ბავშვების ჩართვა არსებულ სოციალურ და ბავშვთა დაცვის მომსახურებებში. პროექტის ფარგლებში, 2013 წლის აგვისტოდან, თბილისში ფუნქციონირებს 3 მობილური ჯგუფი (2014 წლის ბოლოს ქუთაისშიც ამოქმედდება 1 მობილური ჯგუფი). მობილურ ჯგუფში შედიან: სოციალური მუშაკი, ფსიქოლოგი, თანატოლ-განმანათლებელი და ადმინისტრაციული მუშაკი/მძღოლი. ჯგუფი პირველ კონტაქტს ბავშვებთან ქუჩაში ამყარებს. მათ მიერ ხდება ქუჩაში მცხოვრები თითოეული ბავშვის შეფასება. ეს პროცესი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მობილური ჯგუფების მიერ ამ ბავშვების ნდობის მოპოვებას არსებითი მნიშვნელობა აქვს. შეფასების შედეგად კი, განისაზღვრება შესაბამისი მომსახურებები, რომელიც ბავშვებისა და მათი ოჯახების საჭიროებებს ითვალისწინებს.
2014 წლის მაისიდან, თბილისში, უკვე ამუშავდა დღის/კრიზისული ინტერვენციის ორი ცენტრი, რომელიც ღია ტიპის მომსახურებაა. ცენტრი ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს საშუალებას აძლევს, დაკმაყოფილდეს მათი ძირითადი მოთხოვნები — საკვებზე, ჰიგიენაზე და სხვ. დღის/კრიზისული ინტერვენციის ცენტრები ბავშვებს ფსიქოლოგიურ რეაბილიტაციასა და სასიცოცხლო უნარ-ჩვევების შემუშავებას სთავაზობს, ასევე, არაფორმალური განათლების პროგრამას, რომლის მიზანია ბავშვების რეაბილიტაცია და რეინტეგრაცია; საცხოვრებელის გარეშე დარჩენილ ბავშვებს ცენტრი ღამის თავშესაფარსაც სთავაზობს; 2014 წლის ბოლომდე კიდევ გაიხსნება ერთი დღის/კრიზისული ცენტრი თბილისში და ერთი — ქუთაისში.
პროექტის ფარგლებში, ერთი ტრანზიტული ცენტრი ფუნქციონირებს თბილისში და ერთი — რუსთავში. ტრანზიტული ცენტრი, მაქსიმუმ ერთი წლის განმავლობაში, 24-საათიან მომსახურებას გაუწევს ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს. ცენტრი ინდივიდუალურ მიდგომას სთავაზობს მათ და ამზადებს უფრო ხანგრძლივი დროით მინდობით აღზრდაში ან მცირე ზომის საოჯახო ტიპის სახლში განთავსებისთვის. გარკვეულ შემთხვევებში, როცა ბიოლოგიურ ოჯახს შეუძლია ბავშვი უსაფრთხო გარემოთი უზრუნველყოს, რეინტეგრაციის პროცესის აქტიური ხელშეწყობა ხდება. ძალიან მნიშვნელოვანია ბავშვების ბიოლოგიურ ოჯახებთან მუშაობა. სპეციალისტები კონსულტაციას უწევენ ოჯახებს და სთავაზობენ ყველანაირ დახმარებას, რომლის მიღებაც ქვეყანაში შეიძლება. ბუნებრივია, პრიორიტეტი ბავშვის ბიოლოგიურ ოჯახში დაბრუნებას ენიჭება.
პროგრამის ფარგლებში, მომზადდნენ: მობილური ჯგუფის წევრები (15), დღის/კრიზისული და ტრანზიტული ინტერვენციის ცენტრების ადმინისტრაციული მუშაკები და აღმზრდელები, დაახლოებით 150; ასევე, ტრენინგები ჩაუტარდა, თბილისის მასშტაბით, 100 პოლიციელს და იგეგმება მათი გადამზადება ქუთაისშიც.
სოციალური მომსახურების სააგენტოს დირექტორის გაიოზ თალაკვაძის განცხადებით: „ამ ბავშვებისთვის, მიმდინარე პროექტით, ფულადი დახმარების გაწევა არ ხდება, მათთვის მხოლოდ სერვისების მიწოდებაა გათვალისწინებული. თბილისის მასშტაბით, დღესდღეობით, საკმაო რაოდენობის მობილური ჯგუფი მუშაობს, შემდგომში მათი კიდევ უფრო გაფართოება იგეგმება არა მხოლოდ თბილისში, საქართველოს სხვა დიდ ქალაქებშიც. მობილური ჯგუფები, ყოველდღიურად, ქუჩაში მოძრაობენ, ეძებენ ბავშვებს, შემდეგ ცდილობენ დაეხმარონ და მათი რესოციალიზაცია მოახდინონ. რაც შეეხება საკანონმდებლო ცვლილებებს, შსს-თან ერთად ვმუშაობთ ცვლილებების მოსამზადებლად, იქიდან გამომდინარე, თუ რა იქნება უკეთესი მათი ინტერესებიდან გამომდინარე.“
საინფორამციო შეხვედრაზე განსაკუთრებით ბევრი კითხვა შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიმართ დაისვა, რადგან „ქუჩის ბავშვებთან“ დაკავშირებულ პრობლემებს ხშირად თავად კანონმდებლობა ქმნის — კანონით მხოლოდ მაშინ შეიძლება მათხოვრობის ფაქტის აღკვეთა, როდესაც პოლიციელმა დადასტურებულად იცის, რომ ბავშვი თავისი ნებით არ მათხოვრობს. არის თუ არა ქართული კანონმდებლობა სრულფასოვანი, გამოავლინოს ბავშვთა ტრეფიკინგის შემთხვევები და, საერთოდ, როგორ არეგულირებს კანონი მათხოვარი ბავშვების პრობლემას? პროექტის ფარგლებში, რა როლი აკისრია პოლიციას?
მაკა ფერაძე, პროექტის მართვის სამმართველოს ხელმძღვანელი, შსს-ს საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი: „ჩვენი სამინისტრო თავიდანვე ჩართული იყო ამ პროექტში, მეტიც, ის ხელს უწყობს პროექტის წარმატებით განხორციელებას. სამინისტროს წარმომადგენლები არ არიან ჩართული მობილურ ჯგუფებში, რადგან პოლიციელის გამოჩენა მოწყვლად ჯგუფში იწვევდა შიშს, თუმცა, მიუხედავად ამისა, შსს-ს შესაბამისი თანამშრომლები მონაწილეობენ სხვა სამუშაო ჯგუფებში, რომლებიც ამ პროექტის ფარგლებში შეიქმნა. ისინი მუშაობენ როგორც საკანონმდებლო ცვლილებებზე, ისე იდენტიფიცირების სამუშაო ფორმატის შექმნაზე და ა.შ.
ხშირად მითქვამს და კიდევ გავიმეორებ, რომ მოწყალების თხოვნა — მათხოვრობა — დღევანდელი საკანონმდებლო რეგულაციით დასჯადი ქმედება არ არის, თავისთავად, სამართალდარღვევას არ წარმოადგენს. სწორედ ამიტომ, სამართალდამცავს მათხოვრობაზე რეაგირების უფლება არა აქვს, თუ, რა თქმა უნდა, ეს ფაქტი არ შეიცავს დანაშაულებრივ ნიშნებს, რომლებიც სისხლის სამართლის კოდექსში პირდაპირაა მითითებული. კერძოდ, ეს არის ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაში ჩაბმა და მათხოვრობაზე დაყოლიება. თუ ადგილი აქვს დანაშაულს, მაშინ, ცხადია, სამართალდამცავები შესაბამის რეაგირებას მოახდენენ. არსებობს სპეციალური დანაყოფი, რომელიც დანაშაულის ნიშნების იდენტიფიცირებაზე მუშაობს. მუდმივად გადიან ტრენინგებს ტრეფიკინგის დანაშაულის ეფექტურ გამოძიებაზე, კონკრეტულად, ბავშვების შრომითი ექსპლუატაციის შესახებ. პარალელურად, მიმდინარეობს ტრენინგები ბავშვების ოჯახებში ძალადობის სამართლებრივ მექანიზმებზე, მის ადრეულ იდენტიფიცირებასა და გამოვლენაზე, ცხადია, პრევენციაზე. ამ მიმართულებით, შინაგან საქმეთა სამინისტრო ფართოდ თანამშრომლობს არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან. სამართალდამცავების ტრენინგები დღესაც მიმდინარეობს. ამ მიმართულებით საკმაოდ წინგადადგმული ნაბიჯები გვაქვს. თუმცა, კიდევ ერთხელ მინდა აღვნიშნო, რომ საქართველოში მათხოვრობას არა აქვს ორგანიზებული სახე. შესაბამისად, ბოლო ორი წლის განმავლობაში, დაწყებული გამოძიება ორგანიზებული დანაშაულის ან ტრეფიკინგის საქმეზე არ გვქონია. ძალადობის რამდენიმე ფაქტზე მიმდინარეობდა გამოძიება, თუმცა, მალევე შეწყდა, რადგან მოძალადე პირები სისხლის სამართლის ასაკს მიუღწევლები იყვნენ (14 წლამდე პირები). დღეს ასეთი სურათია. ჩვენი სამინისტრო აცნობიერებს, რომ ეს ძალიან მცირედია, რაც ამ მიმართულებით განხორციელდა, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ერთი უწყება, როგორი ძლიერი და მასშტაბურიც არ უნდა იყოს, ასეთ მწვავე პრობლემას მარტო ვერ მოერევა. იმედი გვაქვს, მთავრობის მიერ დამტკიცებული, 2014-2015 წლების, „ადამიანის უფლებების დაცვის“ სამოქმედო გეგმა, რომელშიც კონკრეტული თავი მიეძღვნა ამ პრობლემას, საშუალებას მოგვცემს, მის დასაძლევად გარკვეული ნაბიჯები უფრო კოორდინირებულად და სტრუქტურირებულად გადავდგათ.“
სხვადასხვა კვლევის თანახმად, საქართველოში ქუჩაში, დაახლოებით, 1500 ბავშვი ცხოვრობს და მუშაობს, ზუსტ სტატისტიკას ვერც ერთი უწყება ვერ ასახელებს. ბუნებრივია, ჩნდება ინტერესი, რეალურად, ქვეყანაში რამდენი ბავშვია ყველაზე დაუცველი. ამის შესახებ გაეროს ბავშვთა ფონდის სოციალური მომსახურების პროგრამის ხელმძღვანელმა, ქეთევან მელიქაძემ აღნიშნა, რომ: „უპირველესი ამოცანაა შევქმნათ სისტემა, რომელიც მომართული იქნება იმაზე, რომ მიწვდეს ყველა ბავშვს ქუჩაში და დაუბრუნოს ნორმალურ ცხოვრებას. ამ პროცესში სტატისტიკა ნელ-ნელა იქმნება. პირველ რიგში, უნდა შევქმნათ მოქნილი მონაცემთა ბაზა, რომელიც ბავშვზე მაქსიმალურ ინფორმაციას დაიტევს. ეს საშუალებას მოგვცემს, რომ ა ბავშვი შევადაროთ ბ ბავშვს, რომელიც შეიძლება სხვადასხვა სერვისებში მყოფი ერთი და იგივე ბავშვი იყოს. დროთა განმავლობაში, ეს სტატისტიკა შეიქმნება. ჩვენ მიახლოებით ვიცით, რა კატეგორიის ბავშვები არსებობენ ქუჩაში და მათთან მუშაობის პრინციპი — ინდივიდუალური მიდგომა, რომლითაც გვინდა გამოვავლინოთ ყველა ბავშვის კონკრეტული საჭიროება და მას მივუსადაგოთ ის მომსახურებები, რომლებიც გარშემო არსებობს. სტატისტიკის, ზუსტი რიცხვების არქონა, ამ შემთხვევაში, ხელისშემშლელი არ არის. ეს პროცესია, რომელიც დატესტვის რეჟიმში დაიწყო თბილისიდან და გამოავლენს, რამდენად ეფექტურად ხდება ასეთი მომსახურებით ბავშვების გამოვლენა და უფრო მდგრად საცხოვრებელ ადგილებში გადაყვანა. შემდეგ ეს პროცესი გადავა სხვა დიდ ქალაქებში, სადაც მსგავსი პრობლემა არსებობს. გეტყვით იმასაც, რომ ზოგადად, მთელ სამყაროში და, მათ შორის, ჩვენთანაც, რესურსები შეზღუდულია. სწორედ ამიტომ გადავწყვიტეთ, რომ ეს რესურსი დაგვეხარჯა სისტემის შექმნაზე და არა ზუსტი სტატისტიკის გამოვლენაზე, რაც ძალიან ძვირადღირებული პროცესია, რადგან ქუჩის ბავშვები ძალიან მობილურები არიან. აქედან გამომდინარე, რესურსულად, სხვაგვარი კვლევაა საჭირო — უნდა გვყავდეს ბევრი მობილური ჯგუფი, რომელიც ერთდროულად გავა ქუჩაში, თან, რაც მთავარია, ისინი ისე უნდა იყვნენ მომზადებულები, რომ სწრაფად მოიპოვონ ბავშვების ნდობა. სამეთვალყურეო და სამეურვეო საბჭომ, რომელიც სხვადასხვა სამინისტროს წარმომადგენლებისგან დაკომპლექტდა, სწორედ აქედან გამომდინარე მიიღო გადაწყვეტილება, რომ რესურსი სისტემის შექმნაზე დავხარჯოთ და არა ზუსტ სტატისტიკაზე. თუმცა, რასაკვირველია, ამ სისტემის ამუშავების ნაწილი სტატისტიკის შექმნაცაა.“
ინიციატივის ფარგლებში, კიდევ ერთი საინტერესო სეგმენტი ამუშავდება, რომელიც ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს, ვისაც არასოდეს უვლია სკოლაში ან მიატოვა სწავლა, „განათლების მეორე შანსს“ მისცემს. ამ პროგრამის უზრუნველსაყოფად განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან მიმდინარეობს მუშაობა, რათა ასეთმა ბავშვებმა იარონ სკოლაში და დაეწიონ სასწავლო პროცესს. ქეთევან მელიქაძის განმარტებით: „განათლების მეორე შანსი“ არის ინიციატივა, რომელსაც განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო უძღვება და მხარს უჭერს გაეროს ბავშვთა ფონდი. მისი მიზანია, სხვადასხვა მიზეზით, განათლების მიღმა აღმოჩენილი ბავშვი დავუბრუნოთ სკოლის მერხს და მივცეთ საშუალება, თანატოლებთან ერთად, გააგრძელოს ფორმალური სწავლება. სხვა ბავშვებთან ერთად, ფოკუსჯგუფში სწორედ ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვები არიან, რომლებიც ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ჯგუფად მოიაზრებიან ამ პროგრამის ფარგლებში. საუბარია იმაზე, რომ ჯერჯერობით იმ მომსახურების დონეზე, რომელიც მათთვის ვითარდება და შემდგომ — სკოლის დონეზე, არსებობდეს სპეციალური პროგრამა, რომელიც მეტ-ნაკლებად დააწევს სასკოლო პროცესს და შესაძლოა წარმატებულიც კი გახადოს. საუბარი იმაზე არ არის, რომ მათ ზუსტად ისევე ისწავლონ, როგორც სკოლაში მყოფმა დანარჩენმა ბავშვებმა, არამედ იმაზე, რომ ინდივიდუალური გეგმის ფარგლებში, თანატოლებთან ერთად, ბავშვი იყოს წარმატებული იმ მიზნების მიღწევაში, რაც განათლების სისტემამ მისთვის დასახა, რომ შეიძინოს დამატებითი ცოდნა და საბოლოოდ — მიიღოს ატესტატი.
მოგეხსენებათ, რომ მოწყვლად ბავშვებთან მუშაობის ფაზა დაგვიანებით დაწყებული ფაზაა. აქამდე ფიქრის, განსჯის, სისტემისა და სერვისების შექმნის ამოცანა იდგა. მობილური სამსახურები შარშან ზაფხულში ამოქმედდა, დღის ცენტრები — წელს მაისში, 24-საათიანი მომსახურება — ივნისში. ბევრი დრო არ არის გასული იმისთვის, რომ ჩვენ ასეთი რთული ამოცანების ამოხსნა მოვახერხოთ. თუმცა, რამდენიმე შემთხვევა მაინც გვაქვს. რამდენიმე სკოლას მოწვეტილი ქუჩის ბავშვისთვის უკვე ვაწარმოებთ სკოლასთან და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან მოლაპრაკებას, რომ ისინი სკოლაში ჩავნერგოთ — დავაბრუნოთ. თუმცა, ისეთი ფაქტები, რომ ბავშვი ქუჩას მოვწყვიტეთ, სკოლაში დავაბრუნეთ, მყარად ზის მერხთან და მეგობრებიც შეიძინა — ჯერ არ გვქონია. იმედი მაქვს, სისტემა ისეა აწყობილი, რომ ასეთ წარმატებასთანაც მივალთ.“
მიმდინარე პროექტის ფარგლებში, თბილისში, მომსახურებით უკვე ისარგებლა 350-მა ბავშვმა, დღის/კრიზისულ ინტერვენციის ცენტრებით — 60-მა, ტრანზიტული ცენტრებით — 20-მა, ხოლო გადაუდებელი მინდობით აღზრდით — 7-მა. მათი რიცხვი, პროექტით გათვალისწინებული მონაცემებით, თბილისში 500-მდე გაიზრდება, დასავლეთ საქართველოში კი — 150-მდე. ქუჩას განრიდებული ბავშვები, გარდამავალ პერიოდში, რეაბილიტაციას გაივლიან, მათთვის ხელმისაწვდომი გახდება განათლება, შემდეგ ისინი მოხვდებიან უსაფრთხო და მზრუნველ ოჯახებში ან ბავშვზე ზრუნვის სახელმწიფო მომსახურებებში, სადაც დაცული იქნება მათი განათლების, ჯანმრთელობისა და დაცვის უფლებები — ეს ამ ინიციატივის მთავარი მიზანია, იმასთან ერთად, რომ შეიქმნას ქმედითი, სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული, თემზე დაფუძნებული მექანიზმი ყველაზე დაუცველი ბავშვების ჰარმონიული განვითარებისა და სოციალური ინტეგრაციისათვის. თუმცა, პრობლემა იმდენად მასშტაბური და რთულია, აქ აუცილებლად საზოგადოების როლსაც უნდა შევეხოთ, რომელიც, ხშირ შემთხვევაში, გადამწყვეტი შეიძლება გახდეს ყველაზე დაუცველი ბავშვის ცხოვრებაში. იუნისეფის კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელი მაია ქურციკიძე საზოგადოებაში არსებულ სტიგმაზე საუბრობს და მოუწოდებს თითოეულ ადამიანს, რომ დამოკიდებულების შეცვლით დავამსხვრიოთ ეს სტერეოტიპი: „არ შემიძლია არ გამოვეხმაურო საზოგადოების დამოკიდებულების თემას ამ ბავშვებთან მიმართებაში, რამდენადაც საზოგადოებაში არის სტიგმა ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების მიმართ. სწორედ ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი, რომ დაიმსხვრეს სტერეოტიპი, რამდენადაც ეს ბავშვები თავს საზოგადოებისაგან გარიყულებად გრძნობენ. დამეთანხმებიან სოციალური მუშაკები, რომლებსაც მუდმივი კონტაქტი აქვთ მათთან. მთავარია, მათ გავუწოდოთ არა ფული, არამედ ჩვენი ხელი და ვაჩვენოთ სითბო, ასეთ შემთხვევაში, მათგანაც აუცილებლად იმავეს მივიღებთ.“
|
