2014-06-12
მალნუტრიცია შერყეული ჯანმრთელობა და განათლების დაბალი დონე
ლალი ჯელაძე
საქართველოს, დაახლოებით, 500 000 მოქალაქე, უმეტესად ქალი და ბავშვი, კვების დეფიციტის რომელიმე ფორმას განიცდის. ამის გამო, ისინი ვერ გამოიყენებენ სრულად თავიანთ შესაძლებლობებს როგორც მოსწავლეები, პროფესიონალები, მოქალაქეები ან მშობლები.
იუნისეფის კვლევა „ჯანდაცვის გაუმჯობესება და კეთილდღეობის ზრდა“, 2013 წლის დასაწყისში გამოქვეყნებული, ასახავს საქართველოში კვების მწვავე დეფიციტის ეკონომიკურ დანახარჯებს, ასევე მის მძიმე ზეგავლენას ადამიანების სიცოცხლეზე.
კვლევის თანახმად, ყოველწლიურად, კვების დეფიციტით გამოწვეული დარღვევების გამო, 300 ბავშვი იღუპება. უკანასკნელი 10 წლის განმავლობაში, მალნუტრიციამ 3400 ახალშობილის სიცოცხლე იმსხვერპლა. მხოლოდ ამჟამინდელ მცირეწლოვან ბავშვებში, ვიდრე ისინი სრულწლოვანებას მიაღწევენ, კვების მწვავე დეფიციტი გამოიწვევს პროდუქტიულობის დანაკარგს, ყოველწლიურად, 60 მილიონი აშშ დოლარის ოდენობით. თუ ამ თანხას სოციალური მომსახურების ხარჯებს მივუმატებთ, რომელიც ხმარდება ახალშობილებში კვების, ხოლო ზრდასრულებში რკინის დეფიციტთან დაკავშირებულ პრობლემებს, საქართველოს ეკონომიკის ზარალი, ათი წლის განმავლობაში, 1,3 მილიარდ დოლარს მიაღწევს. თუმცა, ამავე ანგარიშის თანახმად, ეკონომიკის ეს ტვირთი შეიძლება ერთი მეოთხედით — 343 მილიონი აშშ დოლარით შემცირდეს ათი წლის განმავლობაში, თუ დაინერგება მარტივი და ადვილად განხორციელებადი ნუტრიციული პროგრამები, როგორიცაა: მიკროელემენტების დანამატები, ფქვილის ფორტიფიკაცია და ექსკლუზიური ძუძუთი კვების პოპულარიზაცია. ამ პროგრამების ღირებულება, ათი წლის განმავლობაში, მხოლოდ 15 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენს, საიდანაც თითოეული ინვესტირებული დოლარი 20 აშშ დოლარზე მეტ ამონაგებს მოიტანს. თუ ძირითადი აქცენტი გაკეთდება კვების მწვავე დეფიციტის ყველაზე მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ ჯგუფებზე, მათ შორის ორსულ ქალებზე, ჩვილებსა და მცირეწლოვან ბავშვებზე, დროული ინტერვენციის წყალობით, შესაძლებელი გახდება, დაახლოებით, ათასი ბავშვის სიცოცხლის გადარჩენა ერთი ათწლეულის განმავლობაში.
ამ პრობლემების შესახებ „ფრონტლაინ ჯორჯიაში“ დისკუსია გაიმართა.
ბავშვთა მალნუტრიციით გამოწვეული ზიანის ინდიკატორების შესახებ პედიატრმა, პროფესორმა მაია ხერხეულიძემ ისაბურა და აღნიშნა, რომ ეს არის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომელთანაც ბევრი სხვა პრობლემა ასოცირდება — სიკვდილიანობა, არასრულყოფილი ჯანმრთელობა, განათლების დაბალი დონე. არაერთი კვლევით დადასტურდა, რომ კვებითი ელემენტების ნაკლებობით კოგნიტური სფეროსა და მენტალური პრობლემები წარმოიშობა, რაც, თავის მხრივ, უარყოფითად აისახება სწავლის პროცესზე.
„თუ ადრე მალნუტრიციას განვიხილავდით, როგორც სიღარიბის შედეგს, დღეს ვრწმუნდებით, რომ მალნუტრიცია თვითონ შეიძლება იყოს სიღარიბის ერთ-ერთი ელემენტი. თუ ჩვენს ორგანიზმს არ ვაწოდებთ სწორ, ბალანსირებულ საკვებს, ეს, ერთი მხრივ, ჯანმრთელობის გაუარესებას იწვევს, მეორე მხრივ, უარყოფით ზემოქმედებას ახდენს განათლებაზე. აქედან გამომდინარე, ქვეითდება შესაძლებლობების უნარი, რაც შემდგომ უარყოფითად მოქმედებს სწავლაზე, სწავლა ავტომატურად აისახება დასაქმებაზე და, საბოლოოდ, ისევ სიღარიბესთან მივდივართ, — ამბობს მაია ხერხეულიძე, — მალნუტრიცია მხოლოდ და მხოლოდ კვების ისეთ დარღვევებთან ასოცირდებოდა, როგორიცაა სიმაღლისა და წონის დეფიციტი. გარდა ამისა, ჭარბწონიანობაც, რაც, თავის მხრივ, არანაკლებ პრობლემას წარმოადგენს, სწორედ მალნუტრიციას უკავშირდება. არაბალანსირებული ჭარბი კვება იწვევს სიმსუქნეს, რომელიც მოზრდილობაში უამრავ პრობლემას წარმოშობს. ადამიანების იმ ჯგუფში, რომლებიც ჭარბწონიანებს განეკუთვნებიან, გაცილებით მაღალია რისკი ჰიპერტონიის, გულსისხლძარღვთა დაავადებების და დიაბეტის.
ბავშვის ადეკვატური განვითარებისთვის სწორი კვება ერთ-ერთი უმთავრესი საფუძველია. ელემენტარულ მაგალითს მოვიყვან: დადგენილია, რომ იოდის დეფიციტი ორსულობის პერიოდში არა მხოლოდ ასახვას ჰპოვებს ახალშობილის და ჩვილის გარკვეულ უნარებზე (ხშირია ხოლმე მოტორული სფეროს დარღვევები), არამედ სასკოლო ასაკშიც იწვევს კითხვის უნარების დარღვევას, ზოგადად, სწავლაში ჩამორჩენას. იგივე შეიძლება ითქვას რკინადეფიციტურ ანემიაზე, რომელიც ასევე განაპირობებს სასკოლო უნარების, განსაკუთრებით, ყურადღების დეფიციტის პრობლემებს. ძალიან მაღალია კავშირი რკინადეფიციტურ ანემიასა და ყურადღების დეფიციტს შორის. კავშირია არა მხოლოდ მაშინ, როცა ეს პრობლემა ვლინდება, არამედ მაშინაც კი, თუ ის ბავშვს გადატანილი აქვს — წლამდე ასაკის ბავშვში მალნუტრიციამ, ანუ გარკვეული კომპონენტის დეფიციტმა, შეიძლება ცუდი გავლენა იქონიოს მის მომავალ განვითარებაზე — სწავლის უნარებზე. ბავშვებში რკინადეფიციტურმა ანემიამ, ყურადღების დეფიციტის გარდა, შეიძლება გამოიწვიოს ქცევითი და მათემატიკური აზროვნების დარღვევები, მოზრდილებში კი ხშირია მეხსიერებასთან დაკავშირებული პრობლემები. ეს არ არის პრობლემა, რომელიც მხოლოდ დღეს მოქმედებს და ხვალ აღარ იქნება. პრობლემა თუ დღეს არ მოვაგვარეთ, ხვალ მივიღებთ განათლების დაბალ დონეს, რომელიც, რასაკვირველია, ქვეყნის განვითარებაზეც ცუდად აისახება. როგორც ვიცით, ათასწლეულის მიზნების განხორციელებისთვის ვიღწვით, ამ მიზნების შესრულების ერთ-ერთი ქვეკომპონენტი სწორედ მალნუტრიციის აღმოფხვრაა. დადგენილია ისიც, რომ ბავშვთა სიკვდილიანობის 60 პროცენტი სწორედ მალნუტრიციასთანაა დაკავშირებული, მის ფონზე განვითარებული დაავადებები, რომლებიც გაცილებით მძიმედ მიმდინარეობს, ხშირად იწვევს სიკვდილიანობის მაჩვენებლის ზრდას. ასევე, მალნუტრიციასთანაა კავშირში დედის ჯანმრთელობაც. ქალის ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუმჯობესება წარმოუდგენელია, თუ არ გავაუმჯობესეთ მისი კვება. მეტიც, ქალის რეპროდუქციული ჯანმრთელობის მდგომარეობა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული ქალის კვებაზე.“
გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, რიგ შემთხვევებში, კატასტროფული მონაცემები აჩვენა, განსაკუთრებით ანემიის კომპონენტში — გამოვლინდა, რომ 5 წლამდე ასაკის ბავშვთა 22,8%-ს და ორსულთა 25%-ს აღენიშნება ანემია. დაბალი წონით დაბადებული ახალშობილების სიხშირე, დაახლოებით, 5,5-6 პროცენტია. თუნდაც ეს მცირე პროცენტი ყურადსაღებია, რადგან არაერთი კვლევით დადასტურდა, რომ დაბალი წონით დაბადებულ ბავშვთა ინტელექტი 10 ქულით ჩამორჩება ჩვეულებრივი წონით დაბადებულ ბავშვთა ინტელექტს. კიდევ ერთი პრობლემა, რაც კვლევამ ცხადყო, არის ზრდაში ჩამორჩენა, რისი მიზეზიც ქრონიკული მალნუტრიციაა, ანუ მალნუტრიცია, რომელიც მწვავედ არ მიმდინარეობს, დროშია გაწელილი და იწვევს მკვეთრ დარღვევებს.
„დღეს აუცილებელია ეფექტური ქმედებები. დოკუმენტი თვითონ მოიცავს სტრატეგიულ გეგმას, თუ როგორ შეიძლება თითოეული ამ პრობლემის დაძლევა. პირველ რიგში, ეფექტურია ორსულობის დროს განხორციელებული პრევენციული ქმედებები — აღნიშნა მაია ხერხეულიძემ, — მნიშვნელოვანია საკვების ფორტიფიკაცია, რომელსაც მსოფლიოში ძალიან ბევრი ქვეყანა მიმართავს. საკვების ფორტიფიცირება კარგი სტრატეგიაა იმისთვის, რომ პოპულაციურად აღმოიფხვრას გარკვეული დეფიციტი, მსოფლიოში ამის ბევრი მაგალითია. ხდება ფოლიუმის მჟავით ფორტიფიკაცია. გარკვეულწილად, ეს შეგვიძლია გავითვალისწინოთ, როგორც მალნუტრიციის აღმოფხვრის სტრატეგია.
კვების საკითხებში ჩადებული ინვესტიცია მომგებიანია სახელმწიფოსთვის. დღეს ჩადებული ერთი დოლარი მომავალში 30 დოლარის მოგებას იძლევა. ეს მოგება გამოიხატება ადამიანის ჯანმრთელობით, სიკვდილიანობის შემცირებით, შრომისუნარიანობისა და განათლების დონის გაუმჯობესებით. თუ დღეს ამ სტრატეგიებს განვახორციელებთ, ეს, ერთი მხრივ, ხელს შეუწყობს სიკვდილიანობის შემცირებას, მეორე მხრივ, ეკონომიკურ მოგებასაც მისცემს სახელმწიფოს“.
ზიანის შესამსუბუქებლად ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ მოწოდებული პროგრამების, რეკომენდაციებისა და შემოთავაზებული სერვისების შესახებ ისაუბრა სამინისტროს ჯანმრთელობის დაცვის დეპარტამენტის უფროსმა მარინა დარახველიძემ. ორსულთა მედიკამენტებით უზრუნველყოფა ერთ-ერთი სერვისია, რომელიც ჯანდაცვის სამინისტროში უკვე დამტკიცდა, შეძენილია მედიკამენტებიც. დაიწყო ფოლიუმის მჟავითა და რკინის პრეპარატებით საქართველოს ორსული ქალების უზრუნველყოფა. „დასაწყისში ჩვენ გამოვყავით ორსული ქალები, მიზნობრივად, პირველი 13 კვირის განმავლობაში, მათზე უფასოდ გავცემთ საჭირო რაოდენობის ფოლიუმის მჟავას, დღეში — 400 მგ. პრეპარატის გაცემა, პირობითად, მიბმულია ანტინატალურ პროგრამას. ორსულს შეუძლია 13 კვირამდე არ აიღოს კუთვნილი ვაუჩერი და არ ისარგებლოს ვიზიტით. პროგრამის ერთმანეთზე მიბმით კი, მჟავის აღების საშუალება ორსულს მაშინ ექნება, თუ ვაუჩერს აიღებს, რაც უნდა მოხდეს ორსულობის საწყის ეტაპზე. ამდენად, მათი მოტივაცია გაიზრდება, რომ პატარას ჯანმრთელობისთვის, სიცოცხლისთვის და შემდგომში ძალიან კარგი ინვესტიციისთვის, რაც შეიძლება ადრეულად, მიმართონ სოციალური უზრუნველყოფის სააგენტოს, აიღონ კუთვნილი ვაუჩერი და, პარალელურად, მიიღონ მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში ფოლიუმის მჟავის უფასოდ მიღების უფლება. მკურნალი ექიმის რეცეპტის საფუძველზე, ისინი მიმართავენ აფთიაქს და მიიღებენ პრეპარატის საჭირო რაოდენობას. თუკი ორსულობა ვადაზე ადრე შეწყდება, შეუძლიათ მაინც გააგრძელონ პრეპარატის მიღება, ეს ჯანმრთელობისთვის სასარგებლოა.
რაც შეეხება რკინის პრეპარატებით უზრუნველყოფას, ორსულთა ანემია ორსულობის მთელი პერიოდის განმავლობაში შეიძლება გამოვლინდეს. ვიფიქრეთ, რომ, ამ ეტაპზე, უმჯობესი იქნებოდა, ინვესტიცია ჩაგვედო ორსულობის 26-28 კვირის ვადაზე, ეს ის ვადაა, როდესაც აბორტი უკვე ნაკლებად გვაქვს სახეზე, ძალიან დიდია ნაადრევი მშობიარობების რისკი და სწორედ აქ შეგვიძლია ქალის დახმარება, რომ ისინი მშობიარობას მომზადებული შეხვდნენ.
დასაწყისისთვის რკინის პრეპარატები, დღეში, 200 მგ-ით განისაზღვრება, მხოლოდ იმ ორსულებისთვის, რომლებსაც დადასტურებული რკინადეფიციტური ანემია აქვთ. ამ შემთხვევაში ეს ვაუჩერზე მიბმული არ არის. სამწუხაროდ, არის ისეთი შემთხვევები, როცა ქალი 13 კვირამდე არ აკითხავს სამედიცინო დაწესებულებას ანტინატალური მომსახურებისთვის. ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ საქართველოს მოქალაქე ყველა ორსულმა ისარგებლოს ამ სიკეთით. არ არის აუცილებელი, რომ ორსული სარგებლობდეს ანტინატალური მომსახურებით, დადასტურებული დიაგნოზის შემთხვევაში, ის აღნიშნულ პრეპარატს მაინც მიიღებს“.
საქართველოს მთავრობას შემუშავებული აქვს სტრატეგია 2014-2015 წლებისთვის, ეს არის ადამიანთა უფლებების დაცვის სამოქმედო გეგმა, სადაც სპეციალური ქვეთავი ეძღვნება ბავშვთა უფლებების დაცვას, რომელშიც მალნუტრიციის შემცირება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანია. წამყვანი პასუხისმგებელი ორგანო ჯანდაცვის სამინისტროა. Îოგორც მარინა დარახველიძემ აღნიშნა, იმისათვის, რომ პრობლემა მხოლოდ სახელმწიფოს მხრებზე არ დარჩეს, აუცილებელია ამაღლდეს მოსახლეობის განათლების დონე ამ სფეროში, რომ მომავალში, საზოგადოებაც აქტიურად ჩაერთოს პრობლემის მოგვარებაში. მკვლევრების შეფასებით კი, მდგომარეობა შეიძლება შემსუბუქდეს ადვილად განხორციელებადი ნუტრიციული პროგრამების დანერგვის შედეგად, როგორიცაა მიკროელემენტების დანამატები, ფქვილის ფორტიფიკაცია და ექსკლუზიური ძუძუთი კვების პოპულარიზაცია.
გაეროს ბავშვთა ფონდის ჯანდაცვის პროგრამის სპეციალისტის, თამარ უგულავას თქმით, ამ შრომას საფუძვლად დაედო 2009 წელს ნუტრიციული სტატუსის შესწავლა. კვლევისას სამიზნე ჯგუფი რეპროდუქციული ასაკის ქალები და 5 წლამდე ბავშვები იყვნენ — „მოსახლეობაში შევისწავლეთ ანემია, ანემიაში რკინის დეფიციტის წვლილი. შევისწავლეთ ბავშვების ანთროპომეტრული მონაცემები, მათი სიმაღლე, წონა, გარდა ამისა, ძუძუთი კვების და ზოგადად ბავშვების კვების პრაქტიკა. შევისწავლეთ ორსული ქალები, მათი წონა, ანემია და ანემიის მდგომარეობა, იმუნოდეფიციტის გავრცელება.
აღმოჩნდა, რომ 10 წლის განმავლობაში, ამ კუთხით, ინტერვენციის არარსებობამ განაპირობა ის, რომ ქვეყანამ 6,3 მილიარდი ლარის ზარალი მიიღო. ამას ემატება მორალური და ეთიკური ზარალი, რაც დედათა და ბავშვთა სიკვდილიანობით გამოიხატა.
2009 წლის კვლევაში ერთ-ერთი ინდიკატორი 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში წონის სიმცირე იყო. შეესაბამებოდა თუ არა 5 წლამდე ბავშვი თავის წონით მრუდს, რომელიც მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ განსაზღვრა. კვლევამ აჩვენა, რომ ბავშვები გადაცდენილი არიან ამ ზღვარს, არა წონის სიმცირით, როგორც მაგალითად აფრიკის ქვეყნებში, არამედ წონის სიჭარბით. გადაცდენა გამოვლინდა სიმაღლის მხრივაც, ანუ საქართველოში ბავშვები უფრო დაბლები და მსუქნები არიან, ვიდრე ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ განსაზღვრული სტანდარტებით უნდა იყვნენ. ამას სამედიცინო ენაზე ორმაგი ტვირთი — ზედმეტი წონა და დაბალი სიმაღლე — ეწოდება“.
თამარ უგულავას მიაჩნია, რომ მსგავსი პრობლემის შესწავლა ქვეყანაში, რუტინულად თუ არა, კვლევებით მაინც, თუნდაც 3 წელიწადში ერთხელ, უნდა ტარდებოდეს: „ქვეყანაში, სადაც ასეთი პრობლემები აღმოჩნდა და გამოვლინდა, ბუნებრივია, უნდა არსებობდეს სტრატეგია, რომ 2014 წელს ისევ შევისწავლოთ საკითხი — არის თუ არა გადადგმული ქმედითი ნაბიჯები. მოსახლეობის ნუტრიციული სტატუსის შესწავლა გარკვეული პერიოდულობით უნდა ხდებოდეს, შემდეგ კრიტიკული მონაცემები უნდა ფასდებოდეს. ეს მეორე ძალიან დიდი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება“.
|
