2014-04-10
„პროექტი, რომელიც ქართული ხელნაწერი წიგნის მხატვრობას აერთიანებს
ლალი ჯელაძე
„ქართულ დასურათებულ ხელნაწერთა (IX-XIX სს.) გაფორმებაში ჩართული მინიატიურების მონაცემთა ბაზა“ იქმნება. პროექტის პრეზენტაცია, 3 აპრილს, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში გაიმართა, ესწრებოდნენ: საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი თამარ სანიკიძე, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორი ბუბა კუდავა, პროექტის ავტორები, კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნული სააგენტოს წარმომადგენლები და ჟურნალისტები.
პროექტმა, რომელიც საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდისა და კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნული სააგენტოს მხარდაჭერით, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მიერ ხორციელდება, შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის საგრანტო კონკურსში გაიმარჯვა და დაფინანსება მოიპოვა. მისი მიზანია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრსა და საქართველოს მუზეუმებში დაცულ ქართულ დასურათებულ ხელნაწერთა საფუძველზე, შეიქმნას ელექტრონულ მონაცემთა ბაზა, რომელიც ჳხ-ხჳხ საუკუნეების მოხატულ ხელნაწერებში ჩართულ მინიატიურებს მოიცავს. ქართული მინიატიურული მხატვრობის ნიმუშებზე დაფუძნებული მსგავსი ნაშრომი არ არსებობს. პრობლემის აქტუალობას ისიც განსაზღვრავს, რომ საერთაშორისო სამეცნიერო მიმოქცევაში, სპეციფიკურად, ქართული მინიატიურული მხატვრობისათვის სახასიათო ელემენტები არ არის შესული. პროექტი შესაძლებელს გახდის ქართული მასალის უცხო ენაზე თარგმნას და საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებისათვის გაცნობას.
ბუბა კუდავა, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორი: „ქართული ხელოვნების ერთ-ერთი საინტერესო მიმართულება გახლავთ წიგნის მხატვრობა, რომელსაც ჩვენს ქვეყანაში ძალიან დიდი ხნის ისტორია აქვს. ლოგიკურად ის მაშინვე უნდა წარმოქმნილიყო, როგორც კი გაჩნდა დამწერლობა. თუმცა, პირვანდელ ნიმუშებს, გასაგები მიზეზების გამო, ჩვენამდე არ მოუღწევია. რთულია 15-17 საუკუნის განმავლობაში მხატვრობის ნიმუშების შენახვა. უახლესი ნიმუშები ჳხ საუკუნიდან ჩნდება და ხ-ხჳჳ საუკუნეებიდან ძალიან საინტერესო მასალა გვაქვს — არაერთი მოხატული, მდიდრულად ილუსტრირებული ქართული ხელნაწერი, ძირითადად, საეკლესიო შინაარსის. თუმცა, ხჳჳ საუკუნიდან შემორჩენილია საერო მხატვრობის ძეგლებიც, გვიან შუა საუკუნეებში უკვე ბევრი ხელნაწერი გვაქვს საერო შინაარსის. მხატვრობის ეს ნიმუშები სხვადასხვა ფორმატში, სხვადასხვა პროექტების ფარგლებშია შესწავლილი და მიმდინარეობს მათი კვლევა. დღემდე არ არსებობს ერთიანი ბაზა, სადაც შესაძლებელი იქნებოდა მკვლევარისათვის საინტერესო ინფორმაციის მოძიება. ჩვენმა ცენტრმა გადაწყვიტა, შეემუშავებინა პროექტი — „ქართული მინიატიურის მონაცემთა ბაზის შექმნა“ — რომელმაც შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის დაფინანსება მოიპოვა. სწორედ ამ პროექტის დაწყებას გამცნობთ დღეს. პროექტი ორწლიანია და მისი მიზანია ყველა ქართულ ხელნაწერში დაცული მინიატიურის ონლაინ ბაზაში განთავსება და საძიებო აპარატით აღჭურვა. ნებისმიერ მკვლევარს თუ ქართული ხელნაწერი წიგნის მხატვრობით დაინტერესებულ პირს საშუალება ექნება, მისთვის საინტერესო ინფორმაცია სხვადასხვა მონაცემების მიხედვით მოიძიოს — მინიატიურაზე გამოსახული პირის მიხედვით, ან თუნდაც რომელიმე წმინდანის, ისტორიული პირის, სიუჟეტის მიხედვით, მაგალითად, ფერიცვალების სიუჟეტი და სხვ. შესაძლებელია, აგრეთვე, გარკვეული დეტალების მიხედვით მოძიება — მნათობი, ფლორა, ფაუნა... მაგალითად, ირმის გამოსახულება ქართულ მინიატიურაში და ა.შ. ძიება შესაძლებელი იქნება სხვადასხვა პარამეტრების მიხედვით. ბაზა ორენოვანი იქნება — ქართულ-ინგლისური — რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ხელმისაწვდომი გახდება საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებისთვის. პროექტის ხელმძღვანელი გახლავთ ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მეცნიერ-თანამშრომელი ქეთევან ტატიშვილი და მინდა მას წარმატება ვუსურვო პროექტის განხორციელებაში. ასევე, მადლობა მინდა გადავუხადო თანამონაწილე ორგანიზაციას — საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს, რომელიც მსგავსი პროექტების ხშირი მხარდამჭერია. განსაკუთრებული მადლიერება მინდა გამოვხატო კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოსადმი, რომელიც პროექტის თანადამფინანსებელია. მოგეხსენებათ, ესა თუ ის პროექტი რომ განხორციელდეს, რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ერთ-ერთი პირობა თანადაფინანსებაა. ეს უკვე მეორე პრეცედენტია, როცა ჩვენ ერთად ვახორციელებთ პროექტს; პირველი იყო ქართული დამწერლობის ონლაინ ბაზის შექმნა (შექმნის პროცესშია). კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა შოთა რუსთაველის ეროვნულ სამეცნიერო ფონდს, რომლის საგრანტო კონკურსები რომ არა, ასეთი ელექტრონული ბაზის საკუთარი ძალებით შექმნა შეუძლებელი იქნებოდა. მათი დაფინანსებით უკვე მერამდენე პროექტი ხორციელდება. რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთის — ქართული ისტორიული დოკუმენტების ბაზის შექმნა — პრეზენტაცია გვქონდა. ამ პროექტებს შორისაა, როგორც გითხარით, ქართული დამწერლობის ბაზის შექმნა; ასევე მიმდინარეობს ქართული და საქართველოში დაცული უცხოენოვანი ასტროლოგიური ხელნაწერების მონაცემთა ბაზის შექმნა და ა.შ.
ვფიქრობ, დღეს წარმოდგენილი პროექტი იმ თვალსაზრისითაც საინტერესოა, რომ შეიძლება მომავალში, ხელოვნების სხვადასხვა დარგის მიმართულებით, ანალოგიური პროექტების მომზადების კარგ გამოცდილებად იქცეს.
მადლობა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს თანადგომისა და ასეთი კარგი პრეზენტაციის შესაძლებლობისათვის, მხარდაჭერისთვის, რომელიც წლების განმავლობაში აქვს ჩვენს ცენტრს.
აღსანიშნავია, რომ პროექტში ჩართული არიან ახალგაზრდები. ჩვენი ცენტრის ერთ-ერთი პრინციპი სწორედ ახალგაზრდობის ჩართულობაა, ეს დაუწერელი კანონივით გვაქვს — ახალგაზრდები ყველა პროექტში მონაწილეობენ, რადგან ეს მათთვის მეცნიერებაში დამაგრებისა და გამოცდილების მიღების საუკეთესო საშუალებაა“ .
პროექტის ხელმძღვანელმა, ქალბატონმა ქეთევან ტატიშვილმა უშუალოდ პროექტის განხორციელებასა და მის მონაწილეებზე ისაუბრა: „პროექტი დისციპლინურია და მონაწილეობენ არა მხოლოდ ხელოვნებათმცოდნეები, არამედ სხვა დარგის სპეციალისტებიც — ცნობილი მეცნიერი, ქალბატონი ელენე მაჭავარიანი , ხელოვნებისა და ისტორიის დეპარტამენტის უფროსი ნინო ქავთარია , ხელოვნებათმცოდნე ნინო ციციშვილი, ფილოლოგები, ისტორიკოსები, კოდიკოლოგები და სხვები“.
ელენე მაჭავარინი, ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის თანამშრომელი: „არ შემიძლია, არ გავიხსენო დიდი ქართველი მოღვაწის ექვთიმე თაყაიშვილის ღვაწლი ჩვენი ხელნაწერების შენახვისა და დაბრუნების საქმეში. 1945 წელს, როდესაც სხვა განძეულობასთან ერთად, ხელნაწერები საზღვარგარეთიდან საქართველოში დაბრუნდა, ეს ძვირფასი ხელნაწერები მოთავსდა სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმში, შემდეგ — ხელნაწერთა ინსტიტუტში, ამჟამად კი, ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია განთავსებული. მათი შესწავლა ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის ბოლოს დაიწყო. მაგრამ მეცნიერებს, უცხოელ მოგზაურებს ისინი აინტერესებდათ, როგორც ფილოლოგიური თუ ისტორიული დოკუმენტები. ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის დაარსების შემდეგ კი, ხელოვნებათმცოდნეებს საშუალება მიეცათ, ხელნაწერები მხატვრული თვალსაზრისითაც შეესწავლათ. მათი შესწავლა დღემდე გრძელდება. ეს პროექტი პირველია, რომელიც თავს უყრის დღემდე შემორჩენილი ქართული ხელნაწერი წიგნის მხატვრობას“.
რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ხელმძღვანელმა, სულხან სისაურმა, პრეზენტაციაზე განაცხადა, რომ ამაყია იმით, რომ წარმოადგენს ორგანიზაციას, რომელიც მსგავს პროექტებს აფინანსებს: „პირველ რიგში, მინდა, ამ ჯგუფს მივულოცო წარმატება, რომელიც კონკურსში გამარჯვების შედეგად მოიპოვა და პროექტის განსახორციელებლად ნაყოფიერი ორწლიანი მუშაობა ვუსურვო.
რეალურად ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი ის სამეცნიერო კვლევითი ცენტრია, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებულია ქვეყანაში. სამეცნიერო ჯგუფები, რომლებიც ცენტრშია თავმოყრილი, მართლაც, მაღალკვალიფიციურობით გამოირჩევა და ყველაზე წარმატებულები არიან, ქვეყნის მასშტაბით. ეს ჩემი სუბიექტური აზრი არ არის, რადგან თვალნათლივ ჩანს მათი წარმატება სამეცნიერო საგრანტო კონკურსებში, საკმაოდ მაღალია მათი მონაწილეობის დონეც, ძალიან აქტიურები არიან. შესაბამისად, ხშირია მათი გამარჯვებაც ჩვენს კონკურსებში. ჩემი მხრიდან, ყოველთვის სასიამოვნოა ასეთ ღონისძიებებზე დასწრება, თუნდაც იმ თვალსაზრისით, რომ ეს თვალნათლივ წარმოაჩენს ჩვენი ფონდის საქმიანობის შედეგებსაც. ფონდის საქმიანობის შედეგები, რასაკვირველია, მხოლოდ კონკურსის ჩატარება ან დაფინანსება არ არის, შედეგი — ასეთი მნიშვნელოვანი პროექტების განხორციელება და ბოლომდე მიყვანაა. ამისთვის მინდა მადლობა გადავუხადო ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს და საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, რომელიც ჩვენს ფონდს მნიშვნელოვანი კონკურსების ჩატარებისა და გამარჯვებული პროექტების დაფინანსების შესაძლებლობას აძლევს“.
პროექტის მესვეურებს წარმატება უსურვა განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა, თამარ სანიკიძემ და ქართულ დასურათებულ ხელნაწერთა მინიატიურების მონაცემთა ბაზაზე მუშაობა მრავალმხრივ მნიშვნელოვნად შეაფასა: „პროექტის ფარგლებში შეიქმნება პლატფორმა და ბაზა ქართული დასურათებული ხელნაწერებისა, რაც საშუალებას მისცემს დაინტერესებულ მეცნიერს თუ არამეცნიერს, ჰქონდეს წვდომა ამ უნიკალურ ბაზასთან. მისი გამოყენება შეიძლება მრავალმხრივად — პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანია ის, რომ შენარჩუნდეს არსებული კულტურული ძეგლები და დავიცვათ ისინი დაზიანებისაგან“.
|
