2013-12-26
ჩემი მიზანი სწავლის შემდეგ თბილისში დაბრუნებაა
რუბრიკის სტუმარია ლუკა კალანდარიშვილი
ესაუბრა მაკა ყიფიანი
— ლუკა, დღიურებში წერ, რომ იელის უნივერსიტეტი შენი ახირება იყო. როგორი რეაქცია გქონდა, როცა მსოფლიოს საუკეთსო უნივერსიტეტიდან ჩარიცხვისა და სრულად დაფინანსების შესახებ შეტყობინება მიიღე?
— დიდი მადლობა, რომ თქვენს საგაზეთო რუბრიკაში მომიწვიეთ. უცხოეთში სწავლა ძალიან ბევრი ახალგაზრდისთვის მნიშვნელოვანი საკითხია. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს საინფორმაციო ეპოქაში ვცხოვრობთ და ინტერნეტის წყალობით ნებისმიერი ცნობის მოპოვება შეიძლება, მაინც მგონია, რომ ბევრმა არ იცის საქართველოში იმ უნიკალური შესაძლებლობების შესახებ, რასაც ამერიკული საგანმანათლებლო სისტემა სთავაზობს უცხოელ სტუდენტებს. ამიტომ შევეცდები, რაც შეიძლება ამომწურავად, გავცე პასუხი თქვენს კითხვებს.
სკოლის თორმეტივე კლასი თბილისში დავამთავრე. დავდიოდი სენტ-ეგზიუპერის სახელობის ქართულ-ფრანგულ კოლეჯში, სადაც მართლა კარგად ასწავლიან ფრანგულ ენას და ამიტომაც მეგონა, თუ ოდესმე სასწავლებლად სადმე უცხოეთში წავიდოდი, ეს აუცილებლად საფრანგეთი იქნებოდა. თუმცა მოვლენები სხვაგვარად განვითარდა და, საფრანგეთის ნაცვლად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში აღმოვჩნდი. მეთერთმეტე კლასში, ერთი სემესტრით, ბელგიაში წავედი გაცვლითი პროგრამით და იქ ფრანგულენოვან სკოლაში ვსწავლობდი. ამ ერთმა სემესტრმა საბოლოოდ გადამაწყვეტინა, რომ უცხოეთში მინდოდა სწავლის გაგრძელება. ასევე გადამწყვეტი აღმოჩნდა ჩემი შემთხვევითი შეხვედრა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ქართველ სტუდენტთან, მარიამ მელიქაძესთან. მარიამმა მაშინ სრულიად წარმოუდგენელი რამ მითხრა: დამოუკიდებლად ჩააბარა ჰარვარდში და სრული დაფინანსებით სწავლობდა. ინგლისური, ამ დროისთვის, უკვე საკმაოდ კარგად ვიცოდი და რადგანაც ევროპისგან განსხვავებით ამერიკაში საბაკალავრო პროგრამებზე დაფინანსების მოპოვების შესაძლებლობა არსებობდა, გადავწყვიტე მარიამის გაკვალულ გზას დავდგომოდი. თუმცა მაშინ ნამდვილად არ წარმომედგინა, რომ მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტი მიმიღებდა სრულიად უცნობ ადამიანს შორეული ქვეყნიდან და, ამასთან ერთად, სრულად დამაფინანსებდა. საქმე იმაშია, რომ კერძო ბაკალავრის პროგრამები შეერთებულ შტატებში წარმოუდგენლად ძვირი ღირს. მახსოვს, ვფიქრობდი, რატომ გადაწყვეტს რომელიმე კერძო უნივერსიტეტი ჩემი ოთხწლიანი განათლებისთვის ამდენი ფულის გადახდას? მეორე მხრივ, მარიამმა მითხრა, რომ ამერიკის ათამდე უძველესმა და ყველაზე შეძლებულმა უნივერსიტეტმა (ესენია: ჰარვარდი, იელი, პრინსტონი, დართმუტი, ამჰერსტი და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი) ბოლო ათი წელია, დაამკვიდრა სტუდენტების მიღების ახალი წესი, ე.წ. need-blind admission, რომლის მიხედვითაც უნივერსიტეტი ყურადღებას არ აქცევს აპლიკანტის ფინანსურ მდგომარეობას და მხოლოდ აკადემიური მოსწრების, პერსონალური ესსეს და აპლიკაციის მიხედვით აფასებს. ამ უნივერსიტეტებში მოსახვედრად ათასობით სტუდენტი ეჯიბრება ერთმანეთს მთელი მსოფლიოდან (იელში, ყოველწლიურად, 30,000-მდე აპლიკაციას იღებენ და აქედან მხოლოდ 1,300 აპლიკანტი, ანუ 7% ხდება სტუდენტი), მაგრამ კონკურსში გამარჯვებულ ნაკლებად შეძლებულ სტუდენტს უნივერსიტეტი ფინანსურ დახმარებას უწევს— მთლიანად ფარავს ყველა ხარჯს ოთხი წლის განმავლობაში. ამგვარად, ფინანსური დახმარება და სტიპენდია არა აკადემიურ მოსწრებაზე, არამედ ოჯახის სოციალურ მდგომარეობაზეა დამოკიდებული.
მას შემდეგ, რაც ეს ყველაფერი მოვისმინე და ავწონ-დავწონე, გადავწყვიტე ბედი მეცადა და თბილისში ჩავაბარე ამერიკული კოლეჯების მისაღები გამოცდა SაT (ქართული ზოგადი უნარების გამოცდის ინგლისურენოვანი ანალოგი), გამოცდები ფრანგულ ენაში, ისტორიაში, მათემატიკაში; ასევე ინტერნეტით შევავსე უნივერსიტეტების აპლიკაციები. ამ პროცესს თან ახლდა ბევრი ნერვიულობა და შეგრძნება, რომ თავდაუხრელი შრომისა და მონდომების მიუხედავად ამ კოლეჯებში მოხვედრის შანსი მინიმალურია. ჩემდა გასაკვირად იელის უნივერსიტეტიდან დანიშნულ დროზე ადრე დამირეკეს და მითხრეს მიგიღეთო, თანაც სრული დაფინანსებით. ბევრი ფიქრის გარეშე დავთანხმდი მათ შემოთავაზებას და 2010 წლის აგვისტოში გავემგზავრე შეერთებულ შტატებში, კონეკტიკუტის ქალაქ ნიუ-ჰევენში.
— რა შეგიძლია მიამბო ამერიკის განათლების სისტემაზე, რას გულისხმობს ლიბერალურ პრინციპებზე დაფუძნებული ამერიკული განათლება?
— ამერიკის განათლების სისტემა, იგივე ლiberal აrts ჶducation, ქართულად ითარგმნება, როგორც ლიბერალურ პრინციპებზე დაფუძნებული განათლება. რამდენიმე უნივერსიტეტი საქართველოშიც ცდილობს ამ სისტემის დამკვიდრებას, რაც ჩემი აზრით, სასიხარულოა. ამერიკაში კი ლიბერალური განათლების დიდი ტრადიცია არსებობს. ძალიან მარტივად რომ ავხსნა, ეს სისტემა გულისხმობს ბაკალავრის სტუდენტებისთვის არა მხოლოდ ერთ რომელიმე დარგში პროფესიული განათლების მიწოდებას, არამედ ასევე ზოგადი, კრიტიკული აზროვნების უნარის ჩამოყალიბებას. 18 წლის ახალგაზრდამ, ხშირ შემთხვევაში, არ იცის, რომელ პროფესიას დაეუფლოს. ამიტომაც ლიბერალური განათლების სისტემა სტუდენტს ავალდებულებს ოთხი წლის მანძილზე აიღოს კურსები, რომლებიც წერის და რაოდენობრივი ანალიზის უნარებს ავითარებს და რომლებიც ყველა მეცნიერების დარგს მოიცავს. მაგალითისთვის, იელის ყველა სტუდენტი ვალდებულია აირჩიოს ორ-ორი კურსი საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, ჰუმანიტარულ სფეროსა და სოციალურ მეცნიერებებში. ასევე, თითოეულმა სტუდენტმა უნდა დახუროს ორ-ორი კურსი წერაში, ანალიტიკურ აზროვნებასა და უცხო ენაში. ამავდროულად, სტუდენტი ეუფლება ერთ რომელიმე სფეროს თუ პროფესიას: ოთხი წლის მანძილზე კურსების ერთი მესამედი მოიცავს სწორედ სტუდენტის major-ს, ანუ პროფესიულ პროგრამას. ამგვარად, ლიბერალური განათლების მიზანია, ვრცელი და ყოვლისმომცველი ცოდნა მიაწოდოს სტუდენტს, რომელიც მომავალში უფრო გააზრებულ და სწორ გადაწყვეტილებებს მიიღებს საკუთარ პროფესიასა თუ კარიერასთან დაკავშირებით.
— მიამბე იელის უნივერსიტეტის ისტორიის, სასწავლო პროგრამებისა და ლექციების შესახებ, ვინ არიან უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებლები და ცნობილი კურსდამთავრებულები?
— რაც შეეხება უშუალოდ ჩემს უნივერსიტეტს, როგორც უკვე გითხარით, ერთ-ერთი უძველესია ამერიკის კონტინენტზე. დღესდღეობით ის კვლევისა და განათლების უზარმაზარი, გლობალური ცენტრია, რომელიც წამყვან მეცნიერებსა და მკვლევარებს იწვევს მთელი მსოფლიოდან. იელის კურსდამთავრებულებსა და პროფესორებს შორის არიან: 51 ნობელის პრემიის ლაურეატი (მხოლოდ წელს იელის ორმა პროფესორმა მიიღო ნობელის პრემია ეკონომიკისა და ფიზიოლოგიის დარგებში), ამერიკის ხუთი პრეზიდენტი (ტაფტი, ფორდი, მამა-შვილი ბუშები, კლინტონი) და არაერთი წამყვანი პოლიტიკოსი, დიპლომატი, საზოგადო მოღვაწე და მსახიობი მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან. რა თქმა უნდა, აქ სტუდენტები ძალიან განებივრებულები არიან კარგი პროფესორებით: წელს ერთ-ერთ კურსს პულიცერის პრემიის ლაურეატი ისტორიკოსი, ჯონ გედისი მასწავლის, ხოლო შარშან ეკონომიკის ლექციას სწორედ წლევანდელი ნობელის პრემიის ლაურეატი, რობერტ შილერი მიკითხავდა. ჩემი ერთ-ერთი მენტორი, შეილა ბენჰაბიბი კი ცნობილი ფილოსოფოსი და კრიტიკული თეორიის სკოლის (ევროპული ფილოსოფიის მიმართულება, რომელიც ჩამოყალიბდა ფრანკფურტში, 1930-იანი წლების დასაწყისში) წამყვანი წარმომადგენელია. მართალია, იელი წამყვანი ცენტრია მეცნიერების თითქმის ყველა დარგში, მაგრამ ხშირად გამოყოფენ ხოლმე იელის სამართლის, არქიტექტურისა და დრამის სკოლებს, როგორც საუკეთესოებს მთელ მსოფლიოში. ასეთ წარმატებას იელის უნივერსიტეტმა უზარმაზარი რესურსებისა და სახსრების მოზიდვით მიაღწია; ყოველწლიურად კოლეჯის კურსდამთავრებულები არ იშურებენ ფულს და შემოწირულობებს თავიანთი ალმა მატერისთვის. მაგალითად, წელს იელმა თავის ისტორიაში ყველაზე დიდი შემოწირულობა, 250 მილიონი დოლარი მიიღო ერთ-ერთი კურსდამთავრებულისგან. ეს შემოწირულობები ხმარდება სტუდენტების დაფინანსებას, კვლევებს, ბიბლიოთეკების გაფართოებას (იელის ბიბლიოთეკა სიდიდით მეორეა შეერთებულ შტატებში) და ხელოვნების გალერეას, რომელიც არაერთ ცნობილ ნამუშევარს ინახავს.
რაც შეეხება ბაკალავრის პროგრამას, იელის სტუდენტები თორმეტ საცხოვრებელ კოლეჯში არიან დანაწილებულები და ამ კოლეჯებში ცხოვრობენ ოთხი წლის განმავლობაში. უნივერსიტეტის შენობების უმრავლესობა ნეო-გოთიკურ სტილშია აგებული — უნივერსიტეტის მესვეურებს დიდი სურვილი ჰქონდათ იელი ამგვარად ოქსფორდსა და კემბრიჯს დამსგავსებოდა.
— რა პროფესიას ეუფლები უნივერსიტეტში და რამ განაპირობა არჩევანი?
— მე პირადად ჩემს მეიჯორად, ანუ მთავარ დარგად ავირჩიე ეთიკის, პოლიტიკის და ეკონომიკის პროგრამა. ქართველებისთვის კი არა, ამერიკელებისთვისაც მიჭირს ხოლმე იმის ახსნა, თუ რას ნიშნავს ჩემი პროგრამა და როცა უნივერსიტეტს დავამთავრებ, ფილოსოფოსი ვიქნები, პოლიტიკოსი თუ ეკონომისტი. სინამდვილეში ესაა ინტერდისციპლინარული პროგრამა, რომელიც ოქსფორდის პოლიტიკის, ფილოსოფიის და ეკონომიკის ცნობილი პროგრამის მაგალითზეა შექმნილი და რომელიც მიზნად ისახავს არა მხოლოდ ამ სამი დარგის შესწავლას, არამედ მათ დაკავშირებას, როგორც ეს რეალურ ცხოვრებაში ხდება — პოლიტიკური ფილოსოფია და იდეოლოგია ხშირად განსაზღვრავს რეალურ პოლიტიკას, რომელსაც, თავის მხრივ, უდიდესი ზეგავლენა აქვს ეკონომიკურ პროცესებზე. ამგვარად, ჩემი პროგრამა ამ სამ დარგს შორის არსებულ კავშირებს შეისწავლის და საკმაო თავისუფლებას ანიჭებს სტუდენტს თავის საქმიანობაში თუ კლასების არჩევანში. სწორედ ამ პროგრამის ზოგადი ხასიათისა და თავისუფალი არჩევანის გამო მივიღე გადაწყვეტილება. საერთოდ არასოდეს მიყვარს ერთი სფეროთი თავის შეზღუდვა და ამიტომაც კარგად მოვერგე ჩემს პროგრამას.
— სწავლის პერიოდში ხომ არ მოგიწია სასწავლებლიდან რომელიმე ქვეყანაში წასვლა, კერძოდ სად და რა მიზნით?
უნივერსიტეტი ასევე არ იშურებს სახსრებს, რომ სტუდენტები ზაფხულობით საგანმანათლებლო პროგრამებზე გააგზავნოს. პირველი კურსის შემდეგ იელის გრანტით გავემგზავრე ჩილეში ასტრონომიისა და ასტროფიზიკის შესასწავლად. მაშინ ჯერ კიდევ არ მქონდა გადაწყვეტილი, რომ პოლიტიკურ ფილოსოფიას ვისწავლიდი და ბავშვობის გატაცების, ასტრონომიის შესწავლა გადავწყვიტე. ჩილე ულამაზესი ქვეყანაა, სადაც მართლაც გასაოცარი ობსერვატორიებია. მიუხედავად ამისა, სწორედ იქ, საბოლოოდ გადავწყვიტე, რომ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს არ გავყოლოდი. იელმა ასევე დამაფინანსა მეორე კურსის შემდეგ ზაფხულს, როდესაც გაეროს ჟენევის ოფისში გავიარე სტაჟირება და ამ ზაფხულსაც, როცა პრაღაში რადიო თავისუფლებაში სამუშაოდ გავემგზავრე.
— ალბათ იელის უნივერსიტეტი სტუდენტთა მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. მიამბე შენი თანაკურსელების შესახებ
— მახსოვს, სანამ იელში ჩამოვიდოდი, ვფიქრობდი, რომ ძალიან დიდი განსხვავება იქნებოდა ჩემს თანაკურსელებსა და ჩემს შორის. უნივერსიტეტის ისტორიიდან გამომდინარე მეგონა, რომ ჩემ ირგვლივ ძალიან შეძლებული ამერიკელები იცხოვრებდნენ. თუმცა მოგვიანებით გავიგე, რომ ბაკალავრების 50% ნაწილობრივ ან სრულ დაფინანსებას იღებენ და შესაბამისად, აქაურობა სტუდენტების მრავალფეროვნებას არ უჩივის. პირველ კურსზე ჩემი უშუალო მეზობლები იყვნენ ამერიკაში გაზრდილი ვენესუელელი, პაკისტანელი და კორეელი სტუდენტები, ემიგრანტების შვილები, რომლებმაც არაერთი სირთულე გადალახეს და ჩემსავით, სრულიად უცხო გარემოდან აღმოჩნდნენ იელში. მაშინ დავინახე, თუ როგორი მერიტოკრატიულია იელი, ისევე როგორც ამერიკული საზოგადოება: საიდანაც უნდა იყო წარმოშობით, თუ ბევრს იშრომებ, წარმატებას აუცილებლად მიაღწევ და საუკეთესო უნივერსიტეტშიც მოხვდები. გარკვეულწილად, ესაა ამერიკული ოცნებაც, რომელიც დღესაც მილიონობით ადამიანს იზიდავს ამ ქვეყნისაკენ. რა თქმა უნდა ეს ოცნება, როგორც ნებისმიერი სხვა, ხშირ შემთხვევაში, ბევრისთვის მხოლოდ ოცნებად რჩება. იმის გამო, რომ ჩემს მეზობლებთან ბევრი საერთო აღმომაჩნდა, ისინი ძალიან კარგი მეგობრები გახდნენ: ორი მათგანი თბილისშიც მესტუმრა ზაფხულს. დღესაც გაოცებული ვარ აქაური სტუდენტების შრომისმოყვარეობით, ნიჭიერებით და მიზანდასახულობით. მართალია ყველას წიგნებში არ აქვს თავი ჩარგული, მაგრამ რაღაცით გამორჩეული ნამდვილადაა: ზოგი ნასას კონკურსის გამარჯვებულია, ზოგიც პროფესიონალი გოლფის მოთამაშე. სწავლის გარდა სტუდენტები ათას კლასგარეშე საქმიანობაში არიან ჩართულები. ესეც ნამდვილად გამოარჩევს ამერიკულ სტუდენტურ ცხოვრებას: აქ სტუდენტები გაკვეთილების შემდეგ ან სპორტულ კლუბებში ვარჯიშობენ, ან სტატიებს წერენ საუნივერსიტეტო გამოცემებისთვის, ან კიდევ პოლიტიკურ დებატებში მონაწილეობენ. შარშან მეც ვთამაშობდი რაგბის კლუბში და ჩართული ვიყავი იელის საერთაშორისო ურთიერთობების ასოციაციაში. ამ ასოციაციამ დამაფინანსა გასულ მარტს, როდესაც ამერიკელი სტუდენტების ათკაციანი ჯგუფი ჩამოვიყვანე საქართველოში ჩვენი ქვეყნის დასათვალიერებლად და მისი ისტორიისა და პოლიტიკის უკეთ გასაცნობად.
— ლუკა, ამერიკაშიც ისე სწრაფად გადის დრო, როგორც „ჯადოსნურ მთაში“?
— ზოგადად შევნიშნე, რომ აქ ნამდვილად ისევე სწრაფად გადის დრო, როგორც „ჯადოსნურ მთაში“. უკვე მეოთხე კურსზე ვარ და მაისში დიპლომს ავიღებ, მაგრამ ამ ოთხმა წელმა მართლა ელვისებურად ჩაიარა. თუმცა თომას მანის რომანისგან განსხვავებით, სადაც დრო უსაქმურობის, დასვენებისა და მონოტონურობის გამო გადის მალე, კოლეჯში ეს დაკავებულობისგან ხდება. მგონი ამ ოთხი წლის მანძილზე დღე არ გასულა, რამე რომ არ მქონოდა გასაკეთებელი. სწავლასთან ერთად ყოველი სემესტრი ვმუშაობდი. იელი კი ფარავს ცხოვრების ხარჯებს, მაგრამ წიგნებისთვის და ისედაც ყველას სჭირდება დამატებით ფული. ამ ოთხ წელიწადში რად აღარ ვიმუშავე: პროფესორების ასისტენტად ძალიან ბევრ საინტერესო პროექტზე, ბიბლიოთეკარად და კლერკადაც.
— როგორი ქალაქია ნიუ-ჰევენი, როგორ ცხოვრობენ ახალგაზრდები?
— იელში, სადაც სტუდენტების 50% დაფინანსებას იღებს, დანარჩენი 50% ნამდვილად ძალიან შეძლებული, პრივილეგირებული გარემოდანაა. ამასთან ერთად, საკმარისია რამდენიმე კვარტლით გასცდე უნივერსიტეტის ტერიტორიას, რომ სრულიად განსხვავებულ სინამდვილეს დაინახავ: ქალაქ ნიუ-ჰევენში, სადაც იელი მდებარეობს, მრავლად არიან აფრო-ამერიკელები და ემიგრანტები ლათინური ამერიკიდან. ამ ქალაქში გაჭირვება, კრიმინალი და უმუშევრობა ყოველდღიურობის ნაწილია და ეს ყველაფერი ძალიან ჭარბ სოციალურ კონტრასტს ქმნის პრივილეგირებულ, ყოველმხრივ უზრუნველყოფილ სტუდენტობასთან.
— მომავალი როგორ გესახება, სად აპირებ დამკვიდრებას, როგორ ფიქრობ, საზღვარგარეთ მიღებული განათლება და დიპლომი საქართველოში დასაქმებაში ითამაშებს გადამწყვეტ როლს?
— ახლა ყველა ჩემი მეოთხეკურსელი მეგობარი იმაზე ფიქრობს, თუ რას გააკეთებენ მაისის შემდეგ, როცა კოლეჯის დიპლომს მიიღებენ. მათ შორის, რა თქმა უნდა, მეც ვარ. ბევრი წამყვანი კომპანია ჩამოდის ჩვენს კამპუსზე და ცდილობს სტუდენტები მიიზიდოს და დაასაქმოს. მათი დიდი უმრავლესობა ფინანსური და საკონსულტაციო ფირმაა. უოლ სტრიტი და ფინანსები დღევანდელ დღეს წამყვანი ინდუსტრიაა და, მოგვწონს ეს თუ არა, უზარმაზარი ინტელექტუალური კაპიტალი სწორედ ამ სფეროში მიედინება. ძალიან ბევრი სწავლის გაგრძელებაზეც ფიქრობს: ზოგს სამართლის სკოლაში უნდა სწავლის გაგრძელება, ზოგიც უკვე სადოქტოროზე ფიქრობს. მეც სწავლის გაგრძელება მინდა: ვცდილობ მაგისტრატურაზე ჩაბარებას, პოლიტიკის და საერთაშორისო ურთიერთობების კუთხით. მგონი საქართველოში უცხოეთში მიღებული განათლება უფრო და უფრო ფასობს და ჩემი მიზანიც სწორედ სწავლის შემდეგ თბილისში დაბრუნებაა. უამრავ სუბიექტურ მიზეზთან ერთად, რომლებიც ჩემს ოჯახს, მეგობრებს თუ ძვირფას მოგონებებს უკავშირდება, ასევე ვფიქრობ, რომ ჩემს ქვეყანაში ყველაზე უკეთ შევძლებ ჩემი ცოდნისა და უცხოეთში მიღებული გამოცდილების რეალიზებას.
|
