2013-12-19
მიხაკო წერეთლის უცნობი არქივიდან
ლალი ჯელაძე
მიხაკო წერეთლის აქამდე უცნობი პირადი არქივის გამოფენა და ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრისთვის საზეიმოდ გადაცემის ცერემონია, 11 დეკემბერს, ღვინის კაფე-ბარ „ხარებაში“ გაიმართა. მიხაკო წერეთლის პირადი საარქივო მასალა მოიცავს პირად წერილებს, ფოტოებს, საბიბლიოთეკო ნაწილსა და სხვ. უნიკალური მასალა, რომელიც კერძო კოლექციონერს ეკუთვნოდა, „მეღვინეობა ხარებამ“ შეიძინა და ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს საზეიმოდ გადასცა. მიხაკო წერეთელმა, ემიგრანტი ქართველების განსაკუთრებულმა წარმომადგენელმა, თავისი მოღვაწეობა პოლიტიკით დაიწყო, მაგრამ შემდეგ, მეცნიერულ მუშაობას შეუდგა. იყო თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი ასირიოლოგიასა და ძველი აღმოსავლეთის ისტორიაში. საქართველოს ბოლშევიკური რუსეთის მიერ ოკუპაციის შემდეგ იძულებული გახდა სამშობლო სამუდამოდ დაეტოვებინა. 1900-1907 წლებში მიხაკო წერეთელი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა საფრანგეთსა და შვეიცარიაში. საზღვარგარეთ მეცნიერულ მუშაობასთან ერთად პოლიტიკურ საქმიანობასაც აწარმოებდა. აქტიურად იყო ჩაბმული ანარქისტულ მოძრაობაში, ამასთან, ნაყოფიერ პუბლიცისტურ მოღვაწეობასაც ეწეოდა. ბუბა კუდავა, ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორი: „ჩვენთვის სულ ახლახან გახდა ცნობილი, რომ მიხაკო წერეთლის ნათესავებს — შთამომავლებს (უშუალო მემკვიდრე არ ჰყავდა) ჰქონდათ მიხაკოს პირადი არქივიდან წიგნები, წერილები, ფოტოები და მხოლოდ და მხოლოდ მატერიალური შეჭირვების გამო, სურდათ გარკვეული ანაზღაურება მიეღოთ ამაში. როგორც წესი, მემკვიდრეები უსასყიდლოდ გვწირავენ ხოლმე მასალებს. ასეთ შემთხვევებში კი, ვცდილობთ მოვნახოთ მხარდამჭერები. დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო „მეღვინეობა ხარებას“, რომელმაც პირველივე შეთავაზებაზე შეიძინა მიხაკო წერეთლის არქივისა და ბიბლიოთეკის ნაწილი და ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს გადმოგვცა. ბოლო წლებში ბევრი რამ გაკეთდა მიხაკო წერეთლის ღვაწლის წარმოსაჩენად, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ჯერ კიდევ ბევრი რამ გასაკეთებელია, თუნდაც მისი ნაშრომების პუბლიკაციის თვალსაზრისით. 21-ე საუკუნეა და ჯერ კიდევ სათანადოდ არ ვიცით მისი შემოქმედების შესახებ. ამ მიმართულებით, სხვათა შორის, გამოსაცემად ვამზადებთ „ვეფხისტყაოსნის“ მისეულ პროზაულ თარგმანს. ძალიან ბევრი მიიჩნევს, რომ ეს ცუდი ჩარევაა და თითქოს ცოდვაა, მაგრამ სინამდვილეში პროზაულ თარგმანებს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ბევრმა არც იცის, ალბათ, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ პროზაული თარგმანი, ზედმიწევნით შესრულებული, სწორედ მიხაკო წერეთელს აქვს და ის ჩვენს ცენტრშია დაცული. იმედი გვაქვს, უახლოეს მომავალში მის გამოცემას მოვახერხებთ. კიდევ გავიმეორებ, რომ ეს არ არის თავისუფალი პროზაული თარგმანი — ბწკარებს სიტყვასიტყვით მიჰყვება თარგმანი. რაც შეეხება ამ არქივის ფინანსურ მხარდამჭერს, კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ ჩვენთვის ასეთ შემთხვევებში მხოლოდ ფინანსური თანადგომა არ არის მნიშვნელოვანი, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია თანამონაწილეობა და იმის განცდა, რომ მარტო ჩვენ არ გვესმის ამის მნიშვნელობა და ჩვენს ქვეყანაში ძალიან ბევრი ადამიანია, რომელიც ზრუნავს სიძველეების შეკრებაზე, შესწავლასა და პოპულარიზებაზე“. არქივის მნიშვნელობაზე საუბრობს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის საარქივო დეპარტამენტის მთავარი სპეციალისტი, ფილოლოგიის დოქტორი ეთერ ქავთარაძე: „მიხაკო წერეთელი უდიდესი პოროვნებაა არა მარტო საქართველოს მასშტაბით, მსოფლიო მასშტაბითაც. ის უდიდესი ურარტოლოგი და ასირიოლოგია, კელიშინის ტექსტების გაშიფვრით მან ბევრი პრობლემა გადაჭრა ურარტოლოგიაში. დიდი მეცნიერის გარდა, დიდი ეროვნული მოღვაწეა და ზოგადსაკაცობრიო პრობლემებით დატვირთული ადამიანი. მიკახო წერეთელი ტრაგიკული ბედის ადამიანი იყო, რომელმაც ცხოვრების უდიდესი ნაწილი უცხოობაში გაატარა და იქ თავისი მოღვაწეობით დიდი მეცნიერული კვალიც დატოვა. აქედან გამომდინარე, ყოველი სტრიქონი მისი საარქივო მასალებიდან ძალიან მნიშვნელოვანია. ჩვენს ცენტრში დაცული მიხაკო წერეთლის არქივი დავამუშავე და მიხარია, რომ მას, დამუშავების შემდგომ, ეს უცნობი მასალები შეემატება. რამდენიმე დღის წინ თვალი გადავავლე ახლად შეძენილ არქივს და შემიძლია გითხრათ, რომ ძალიან საინტერესოა და მისი დამუშავებით მიღებული სიამოვნება წინ მელოდება. ზოგადად, საარქივო მასალას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მოღვაწის შესასწავლად. დარწმუნებული ვარ, ამ მასალებიდან ბევრ ახალს შევიტყობთ ამ დიდი მოღვაწის შესახებ და კიდევ უფრო გამდიდრდება მისი ბიოგრაფია იმ არაჩვეულებრივი ფოტოებით თუ წერილებით, რომელიც ამ მასალებშია. აქ არის მისი ერთ-ერთი უკანასკნელი წერილიც, რომელიც მისი ხელით არ არის დაწერილი, ბოლო დროს მას წერა და კითხვა თავად აღარ შეეძლო, მაგრამ მისი ფრაზებია ჩაწერილი. ასევე, ძალიან საინტერესოა მისი ძმის — ვასილ წერეთლის წერილები, ისიც დიდი მოღვაწე გახლდათ. ძმები ადრე დაობლდნენ და ვასილს უდიდესი წვლილი მიუძღვის ასაკით ბევრად უმცროსი ძმის აღზრდაში. ბევრი საინტერესო მასალაა, რომელიც შეავსებს მიხაკოს ბიოგრაფიას. საარქივო საქმე ისეთი ჯადოსნურია, შეიძლება საერთოდ რომ არ ელოდები, ისეთ ადგილას წააწყდე მასალას, რომლის მსგავსი არაფერი მოიპოვება. საარქივო მასალა კი მოღვაწეზე ისეთ ინფორმაციას იძლევა, რასაც ნაბეჭდი პროდუქცია არასდროს მოგცემს. საოცარი შეგრძნებაა, როცა ეხები ხელნაწერს, სადაც ინფორმაცია თითქოს სტრიქონებს შორისაა ჩალაგებული — რაც იქ არ წერია, იქ სწორედ ის წერია.“ ირინა მაჩურაშვილი, „მეღვინეობა ხარებას“ პიარ მენეჯერი: „ჩვენი კომპანია ყოველთვის ცდილობს ეროვნული ხასიათის პროექტებს მხარი დაუჭიროს, ეს პირველი შემთხვევა არ არის. როდესაც ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრიდან დაგვიკავშირდნენ და გვითხრეს, რომ აღმოაჩინეს მიხაკო წერეთლის პირადი ნივთები, რომლებიც ქართველი ერისთვის დიდი მნიშვნელობის მატარებელია, მაშინვე გადავწყვიტეთ, ფინანსური მხარდაჭერა აღმოგვეჩინა და არქივი შეგვეძინა. თავადაც ლიტერატორი ვარ პროფესიით და ძალიან მიხარია, რომ პირადად მომეცა საშუალება, შევხებოდი ამ ნივთებს და ხელნაწერთა ცენტრისთვის მათ გადაცემაში მონაწილეობა მიმეღო. ჩვენი დამფუძნებლები ამ იდეას აღფრთოვანებით შეხვდნენ და დღეიდან მიხაკო წერეთლის აქამდე უცნობი არქივი ხელნაწერთა ეროვნულ ცეტრში დაიდებს ბინას. მისი საზეიმო გადაცემის ცერემონიალიც სწორედ კაფე-ბარ „ხარებაში“ დავგეგმეთ. თუ კიდევ იქნება მსგავსი პროექტები, ჩვენ სიამოვნებით დავუჭერთ მხარს“. კაფე-ბარ „ხარებაში“ გამართულმა პრეზენტაციამ, სრულად ასახა ქართველი მოღვაწის როლი და მნიშვნელობა საქართველოსთვის.
|
