2012-12-19 ტანკა ჩვენი სიცოცხლესავით პატარაა, მაგრამ სიცოცხლესავით სავსე... წიგნის მაღაზია „ლიგამუსში“ გამომცემლობა „ინტელექტის“ მიერ გამოცემული, პოეტ იაკი კაბეს ახალი ლექსების კრებულის პრეზენტაცია გაიმართა. საინტერესო ის არის, რომ მინიმალისტური ლექსების — ქართულად დაწერილი ტანკების ავტორი იაკი კაბე ქართველი პოეტი ირაკლი კაკაბაძეა.
იაკი კაბეს ლექსები ისეთი რაფინირებული სისადავითაა გაჯერებული, შეუძლებელია მოისმინო და არ მოიხიბლო. სოციალურ თემებზე დაწერილი ტანკების განსაკუთრებული სახიერება, განწყობის მრავალფეროვნება სიცოცხლის ნაწილია და არსადაა მოწყვეტილი სინამდვილეს. თითოეულ ტანკაში ჩატეული მინიმალური ინფორმაცია, მკითხველში ემოციის ნიაღვარს იწვევს და მის ფანტაზიას უკიდეგანო სივრცეს უტოვებს.
აი, რას წერს წიგნის რედაქტორი, ქალბატონი თამარ ბარბაქაძე: „...თანამედროვე ლექსის ტექნიკის შესაძლებლობათა გაფართოების ფონზე, საოცარია, რომ არ ნელდება ინტერესი უძველესი იაპონური სალექსო ფორმების: ტანკასა და ჰაიკუს მიმართ. XXI საუკუნის მსოფლიო კვლავ წარმოშობს კაძინს, ანუ ტანკას მთხზველს, ტანკას ქართველი ავტორი საკუთარ თავს იაკი კაბედ გვაცნობს, რათა პოეტური გარდასახვის ჯადოსნური ძალით მიაღწიოს თითქმის შეუძლებელს — იაპონური ეროვნული სალექსო ფორმა ბუნებრივი და ახლობელი გახადოს ქართველი მკითხველისათვის. ტანკა „პატარა სიმღერაა“, ერთი შეხედვით, „არ არის მკაცრ“, ურითმოა და და თითქოს მკაფიოდ შესაგრძნობი მეტრიც არ არის საჭირო. იაკი კაბეს 100 ტანკა საუკეთესო საჩუქარია მკითხველთა იმ წრისათვის, ვისაც უყვარს იაპონური კულტურა, პოეზია, სადაც მეზობლობა სულიერი სიახლოვით იზომება და ფიზიკური სიშორე სრულად ქარწყლდება. კრებულის მე-7 ტანკა გვარწმუნებს, რომ ბედნიერება მხოლოდ ერთურთის სულის თანაზიარებით მიიღწევა, რომ პოეზია „საიდუმლოა განდობილთათვის“:
„სამი წელია,
რაც მეზობელმა ღობის იქით
მოჭრა ლეღვის ხე.
სამი წელია ღობის აქეთ არ ყვავილობს
ჩემი ატამი...“
ლეღვისა და ატმის ხეთა მსგავსად, ღობის, საზღვრების აქეთ-იქით ყვავის და ბედნიერებისკენ ილტვის სხვადასხვა ერისა და კულტურის ადამიანი, რომლის სულს ერთი საზიარო სწრაფვა აქვს: უზენაესი მშვენიერების წვდომა და სიტყვებით გამოხატვა. იაპონური ტანკა, ამჯერად, სიმბოლური ფორმაა ავტორის ამ მიზნის მისაღწევად.“
— ირაკლი, მინდა ტანკას ისტორიის შესახებ ვისაუბროთ, როგორ წარმოიშვა და დაიწერა ტრადიციული ტანკა. როგორც ცნობილია, ფუძივარა-ნო ტეიკამ, 1219 წელს, დაწერა ტანკას წერის 10 მეთოდი, რომელიც ტანკას სკოლებისათვის ერთგვარ სახელმძღვანელოდ იქცა. ტანკა შეიძლება დაწერილიყო: მისტიკური და ღრმა, ჩვეული განაცხადით, დახვეწილი სილამაზის, გრძნობათა დადანაშაულებით, მოხდენილი სტილით, გარეგნული გამომსახველობითი, დახვეწილი დეტალებით და ბოროტების ჩახშობით. იყენებ თუ არა ამ მეთოდებს, მიმართავ თუ არა წერისას, რომელიმე ლიტერატურულ ხერხს?
ტანკა — მოკლე, გაურითმავი, 31-მარცვლიანი ლექსია, იაპონურად „მოკლე სიმღერას“ ნიშნავს. მარცვლები, როგორც წესი, შემდეგნაირად ნაწილდება: 5-7-5-7-7. იგი დიდი ხნის წინათ აღმოცენდა და მე-7 საუკუნეში დამოუკიდებელ პოეტურ ჟანრად ჩამოყალიბდა, თავად ტერმინი „ტანკა“ კი მე-19 საუკუნის ბოლოს დამკვიდრდა. ამ სალექსო ფორმამ ძალიან დიდი გზა გაიარა, უამრავი იაპონელი პოეტის მსგავსად, არა ერთ ევროპელ თუ ამერიკელ ავტორს მოუსინჯავს ხელი ამ ჟანრში. დროთა განმავლობაში, ტანკას სტრუქტურის რეფორმირებაც ბევრჯერ მოხდა და დღეს ყველაზე გავრცელებულია თავისუფალი ტანკა, სადაც ესთეტიკა და განწყობა შენარჩუნებულია და დარღვეულია დამარცვლის წესი. ძველი ტანკა იაპონელ მიჯნურთა შორის საიდუმლო გზავნილებს წარმოადგენდა. სასიყვარულო ღამის ერთგვარი პროლოგი გახლდათ, მარაოზე დაგროვილი ემოციები სიტყვებით რომ იკვრებოდა. მადლობის ტანკა შუამავალს, საკეს სანაცვლოდ, უნდა წაეღო, ადრესატის ოჯახის წევრთან ფლირტის პერსპექტივით. ადრესატი კი, თავის მხრივ, ტანკათივე უხდიდა მადლობას საყვარელს და შუამავლის საფლირტაო არეც იზრდებოდა. ასე ახლოვდებოდნენ ადამიანები ტანკათი. თუ ადრესატს არ სურდა ტანკას დაწერა საყვარლისთვის, ლექსის ბოლოს ჩიტს ან ჯვარს სვამდა და ტანკას უკან უბრუნებდა.
ტანკა მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე ნატიფ და დახვეწილ პოეზიის ჟანრადაა აღიარებული. რატომღაც ჩვენთან ყველა ურითმო მინიმალისტურ ლექსს ტანკას უწოდებენ, რაც არ არის სწორი. აი, რას წერს ტანკას შესახებ პოეტი, მთარგმნელი დავით წერედიანი: „იაპონური ტანკა პოეზიის სრულიად უნიკალური სახეობაა. მის მრავალ თავისებურებათა შორის ყველაზე აღსანიშნავი, ალბათ, ის არის, რომ ყოველი ტექსტი რამდენიმეგვარად წაკითხვას გვთავაზობს, ოღონდ ეს წაკითხვები ცალ-ცალკე, პარალელურად კი არ არსებობს, არამედ ერთდროულია, ერთმანეთშია ჩარწყმული...“
— იაკი კაბეს ლექსების კრებულს წინ უძღვის ეპიგრაფი: „ვუძღვნი უზენაეს მშვენიერებას — იაპონიას და უმაღლეს კეთილშობილებას — იაპონელ ხალხს“. ალბათ, მკითხველს გაუჩნდება ინტერესი, საიდან მოდის ავტორის ასეთი ღრმა სიყვარული „ამომავალი მზის ქვეყნისადმი.“ ამბობენ, იაპონელები ევროპელებისგან ცა და დედამიწასავით განსხვავდებიან, სილამაზეს ერთობ თავისებურად აღიქვამენ, ახლად აყვავებულ საკურას და ქრიზანთემას მხოლოდ მათთვის გასაგები, ღრმა იაპონური ესთეტიკით დატვირთული მნიშვნელობა აქვს. მიამბე, იაპონელი ხალხის, მათი კულტურის შესახებ.
ამ შემთხვევაშიც ბავშვობიდან მოვდივარ და ჯერ კიდევ სკოლის ასაკში ვიყავი შეყვარებული იაპონურ ანიმაციებზე. მერე იყო იშიკავა ტაკუბოკუს ტანკების ქართული თარგმანები (რუსული გავლენით ჩვენთან, მას ისიკავა ტაკუბოკუდ იცნობენ). ფაქტობრივად, ეს იყო ავტორი, ვინც ჩემთვის იაპონური პოეზიის კარიბჭე გააღო, აღმომაჩენინა სამშობლო, სადაც გადავეყარე საკუთარ თავს და მშობლიურ შეგრძნებებს სამყაროსთან, ბუნებასთან და საკუთარ თავთან ურთიერთობისა. ეს იყო ჩვენი ხალხისთვის გაუსაძლისი და უმძიმესი წლები, მორალური და სულიერი კატასტროფის ხანა, ხოლო ამ სიტუაციაში იაპონური პოეზია ჩემთვის ყოფითობაზე და ცხოვრებისეულ ტრაგედიებზე ამაღლების საუკეთესო გზად იქცა. ამ პერიოდში გავიცანი საქართველოში მცხოვრები იაპონელი ქართველოლოგი იასუჰირო კოჯიმა, რომელმაც თავის თავში გააცოცხლა ყველა ჩემი წარმოდგენა იაპონელ ხალხზე — ზრდილობის, ადამიანური ურთიერთობების კულტურისა და თავმდაბლობის საოცარი მაგალითები. თამამად შემიძლია ვთქვა, როცა „იაპონური ფონდის“ გაცვლითი სასწავლო პროგრამის ფარგლებში იაპონიაში მოვხვდი, საფუძვლიანად ვიცნობდი იაპონურ ყოფას, კულტურას, ტრადიციებსა და წესებს, მაგრამ ნანახმა ყველა მოლოდინს გადააჭარბა. არ მინდა ვინმემ წარმოიდგინოს, რომ იაპონიას ვხატავ, როგორც სამოთხეს დედამიწაზე — ყველა სახელმწიფოს, ქვეყანასა და ხალხს თავისი პრობლემები და უარყოფითი მხარეები აქვს, ასევეა იაპონიაც და იაპონელებიც, მაგრამ ჩემთვის ეს საუკეთესო ნიმუში და მაგალითია პრობლემების დაძლევის, პროგრესის, მარადიული თვითდახვეწის და კათარზისის. იაპონია ყოველდღიურად იცვლება, ყოველ დღე ახალი კაცობრიობა იბადება იაპონელების სახით, ასეც უწოდებენ თავად იაპონელები ახალგაზრდებს — ახალი კაცობრიობა, მაგრამ არ იცვლება ერთი მთავარი და არსებითი, გენერალური ხაზი იაპონელის არსებობისა, ცხოვრებისადმი მათი დამოკიდებულება — პასუხისმგებლობითა და სიყვარულით სავსე, არ იცვლება მათი ენა ბუნებასთან და ყველა მოვლენის ტრაგიკულობამდე ღრმა ესთეტიზმი. ვამბობ იაპონიას და ვხედავ ბევრ მზეს და უამრავ მოხუცს, ზურგჩანთებითა და ალპინისტური ჯოხებით ხელში, ყველა ქალაქსა და სოფელში ფეხის ყოველ ნაბიჯზე რომ შეხვდები, საკუთარ ქვეყანაში მოგზაურებსა და ტურისტებს. ვხედავ უამრავ ორიგამს და პატარა ჰიროშიმელ გოგოს, სადაკო სასაკის, „მშვიდობის ბავშვს, რომელმაც გვაჩუქა ქაღალდის წერო, სიმბოლო ჩვენი მისწრაფებისა მშვიდობისაკენ“. ვხედავ წარსულის, აწმყოსა და მომავლის საოცარ სინთეზსა და ჰარმონიას.
— როდის დაიწყე ტანკას წერა და რატომ აირჩიე ეს ჟანრი?
სამართლიანობა მოითხოვს აღვნიშნოთ, რომ ეს არც ტანკაა და არც ჰაიკუა, ეს არის მინიმალისტური ლექსი, მაგრამ ძალიან ახლოსაა ტანკასთან. ეს არის იაპონური კულტურის, პოეზიისა და ესთეტიკის გავლენით დაწერილი მინიმალისტური, ხუთსტრიქონიანი ლექსები და ამიტომაც სიმბოლურად ვუწოდე ტანკა.
ტანკას თხზვა ექვემდებარება ორ პრინციპს: ესეი (ჭარბი გრძნობა), იუგენი (იდუმალი სილამაზე). როცა პოეტს სურს ძველი ჰარმონიის დაბრუნება და როცა გრძნობს მისი დაბრუნების ერთიანობის შესუსტებას (ჩემს ლექსებშიც ასეა), მაშინ მიმართავს იუგენს. ყველაფერი იმანაც განაპირობა, რომ ამ ლექსებს, სხვადასხვა მიზეზის გამო, სოციალურ ქსელებში იაპონური ფსევდონიმით ვაქვეყნებდი. ეს იყო ჩემი მცდელობა, თავისუფალი ტანკის სტილსა და ფორმაში დამეწერა მინიმალისტური ლექსი, რომლის ავტორით დაინტერესდებოდა მკითხველი და გაუჭირდებოდა მისი ამოცნობა. ზუსტად არ მახსოვს, როდის მოვსინჯე კალამი ამ ტიპის ლექსებში, მაგრამ ინტენსიურად სწორედ იაპონიაში დავიწყე წერა, ერთგვარი დღიური ვაწარმოვე ასეთი ლექსებით.
— ალბათ, დამეთანხმები, რომ იაშიკავა ტაკუბოკუს შესანიშნავი სიტყვები, რომელიც თქვენს კრებულს ეპიგრაფად აქვს წამძღვარებული, თავისთავად, გადმოსცემს დამოკიდებულებას ტანკას მიმართ, ანუ რატომ ირჩევს ავტორი ტანკას ჟანრში წერას — „არსებობენ განსაკუთრებული წუთები, ისინი არ განმეორდებიან. მე არ მინდა მათ უქმად ჩაიარონ. ყველაზე კარგად მათი გამოსახვა შეიძლება ისეთ მოკლე ლექსში, როგორიც არის ტანკა. მე ვწერ ტანკას იმიტომ, რომ მიყვარს სიცოცხლე...“ ხომ არ დაამატებდი კიდევ რამეს, შენეულს?
სიკვდილისადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულება და მისი გაშინაურება იაპონური ფილოსოფიისა და იაპონელი ხალხის ფსიქოლოგიის უმნიშვნელოვანესი კვანძია. ვაჟას სიტყვების ცოცხალი სურათ-ხატია იაპონელი ადამიანი — „შენი ჭირიმე, სიკვდილო, სიცოცხლე ფასობს შენითა...“, ამიტომ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს მათთვის დროს, ყოველ წამს ამ წუთისოფელში. ტანკაც ესაა — ყოველი წუთის აღბეჭდვა. ეს არის სულიერი ფოტო, ფოტო შენი შინაგანი დამოკიდებულებებისა, მაგრამ ტანკა ფოტოზე ღრმაა და მრავალგანზომილებიანი.
— თითოეულ ტანკას თავისი ისტორია აქვს, სულ რამდენიმე სიტყვაში დიდი სათქმელის ჩატევა ასეთი ლაზათითა და სიმსუბუქით მკითხველში ემოციების ნიაღვარს იწვევს და ფანტაზიის უკიდეგანო სივრცეს უტოვებს... ტანკას წაკითხვის შემდეგ მასზე კიდევ დიდხანს გიწევს ფიქრი, ავტორის სათქმელი რომ შეიცნო. მიამბე რამდენიმე შენეული ტანკას ისტორია, როდის, სად და რატომ დაიწერა ისინი?
ჩემი ტანკები ორ ადამიანს ეკუთვნის — მე, ირაკლი კაკაბაძესა და მე, იაკი კაბეს. ეს არის რეალური ადამიანისა და წარმოსახული ადამიანის ცხოვრება, შინაგანი განცდები და სამყაროსადმი ჩვენეული დამოკიდებულება. ყველა ლექსი მართლაც რაღაც ისტორიას უკავშირდება — პირადი ცხოვრებიდან, ფილმების ისტორიებიდან, სიზმრებიდან თუ ჩვენი ქვეყნის ყოფიდან. მაგალითად, ეს ტანკა ჩვენი ქვეყნის თანამედროვეობიდანაა:
სასაფლაოსთან,
სოფლის ბოლოში,
ლანდივით მოჩანს ჩამოშლილი
სკოლის შენობა,
ჭადრებისა და ნეკერჩხლების
ხეთა ჩეროში
მოხუცებულნი იგონებენ
ქალაქელ შვილებს...
ეს პირადი ცხოვრებაა, ირაკლი კაკაბაძის პირადი წარსული:
სუსტი,
მაგრამ ყველაფრის გამგე,
სახელმწიფო ბიუროკრატი,
სიგარით ხელში —
პოეტს ფულზე ელაპარაკა...
ეს კი იაკი კაბესია:
მაისი იყო, რაც უყვარდა
ჩემს შეყვარებულს,
ახლა კი მისი გადაშლილი
ნორჩი მკერდიდან,
ატამი ყვავის ნაგასაკის სასაფლაოზე...
ეს ტანკა კი, ორივეს ერთნაირად ეკუთვნის:
ამქვეყანაზე,
ამ უდიდეს მწუხარებაში,
ო, ალუბლის ხევ,
ხარ ერთადერთი
შვება სულისა...
— როგორც ვიცი, ტანკას კითხვას თავისი წესი აქვს. კრებულში ტანკები დანომრილია, აქვს თუ არა თანმიმდევრობით კითხვას მნიშვნელობა და რა თანმიმდევრობითაა დალაგებული?
კრებულზე მუშაობისას, უძველეს იაპონურ ტრადიციას მივბაძეთ, ძველი იაპონური პოეზიის ანთოლოგიების მსგავსად, 100 ლექსი შევიტანეთ კრებულში, თანმიმდევრობით დავაწყვეთ ისე, თითქოს ერთი ადამიანის ცხოვრებაა — ბავშვობიდან სიკვდილამდე.
— კრებულში იაპონური პოეზიის უდიდესი გავლენა იგრძნობა, ქართულია თუ იაპონური იაკი კაბეს პოეზია?
რთულია ამაზე პასუხი. ერთია — ეს არის იაპონური პოეზიის გავლენით და სიყვარულით დაწერილი ლექსები, მაგრამ ქართულ ენაზე და სავსე ქართული პრობლემებითა და სოციალური თემატიკით. მაგალითად, არასოდეს არ დაწერს იაპონელი:
ჩემს სამშობლოში,
სადაც ამდენი
ღვთისმსახური და პოეტია,
ჩალად არა ღირს
სიცოცხლე კაცის...
მაგრამ არც ქართველი ავტორის დაწერილს მგონია ჰგავდეს ეს ტანკა:
როცა ვსვამ საკეს,
ვუბრუნდები ფიქრებით წარსულს
და მაგონდება
სიღატაკისგან დაფლეთილი
დედის სხეული...
მაგრამ მე პოეზიის უნივერსალურობისა მწამს, არ ვიცი, ენის გარდა, რამდენად აქვს ნამდვილ პოეზიას განმასხვავებელი ნიშნები, რამდენად გაუგებარია რუსთაველი მსოფლიოს ნებისმიერ კუთხეში ან რამდენად არ გვესმის ჩვენ ჰომეროსის, მაგრამ ეს ალბათ მხოლოდ მაღალ პოეზიას ეხება. ჩვენ კი, ჯერ კიდევ გრძელი, რთული, მაგრამ ძალიან საინტერესო გზა გვაქვს გასავლელი, რომ ჩვენი ლექსი ერთნაირად გასაგები და მშობლიური იყოს ჯერ ქართველისთვის და შემდეგ იაპონელისთვის, თუმცა „ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირული სულის კვეთება...“
— როგორც თავად მითხარი, ფსევდონიმი „იაკი კაბე“ ქალაქის ზღუდეს, ჯებირს ნიშნავს... რატომ „იაკი კაბე“?
ეს იყო ერთგვარი ექსპერიმენტი, ჩემი ხრიკი. ამ ლექსებს, თავდაპირველად, სოციალურ ქსელში ვაქვეყნებდი, სადაც ჩემ მიერ თარგმნილ ავტორებს მეტი გამოხმაურება და დადებითი შეფასება ახლდა ხოლმე, ვიდრე ჩემს ორიგინალურ ტექსტებს. ამ კეთილმა ნიღაბმა და ფსევდონიმმა გაამართლა მიზანი, არც არავინ ფარავდა აღტაცებას და ყოველ ლექსს მრავალი კომენტარიც ახლდა. ეს ქართული საზოგადოების ერთგვარი ტესტი იყო „შინაური მღვდლის“ ამბავი. იაკი კაბე შემოკლებული ვარიანტია ჩემი სახელისა და გვარის, თან შინაარსიც შეიძინა — იაპონურად ქალაქის ზღუდეს, კედელს, ქალაქის ჯებირს ნიშნავს. ვფიქრობ, ისეთი ფსევდონიმია, ინტერპრეტაციების საშუალებასაც იძლევა. მაგალითად, ამ კრებულის პირველი ტანკა მართლა ჩემი ძალიან ღრმა ბავშვობის მოგონებას უკავშირდება, შეიძლება, ჩემი ძმის მსგავსად, ბევრს დაუჭერია ზაფხულის ღამით ციცინათელები, რომლებსაც შემდეგ ასანთის ყუთში ინახავდა, დილით კი ციცინათელების კვალიც არ იყო ყუთში. მე ამ ამბავს ძალიან ტრაგიკულად აღვიქვამდი და ჩამქრალ ციცინათელებს ვასაფლავებდი, ასე გადაივსებოდა ხოლმე ზაფხულობით ჩვენი სოფლის ეზო მკვდარი ჩიტებისა და ციცინათელების სასაფლაოებით:
სიოს საძებრად გარეთ გასულს,
ზაფხულის ღამეს,
ვარსკვლავებით მოჭედილმა ცამ,
პატარა ბიჭი გამახსენა, იაკი კაბე,
მომვლელი ციცინათელების
სასაფლაოსი...
— ხომ არ აპირებთ მომავალში ტანკების იაპონურ ან სხვა ენებზე თარგმნას?
სურვილი მაქვს, გარკვეული მცდელობებიც მქონდა, თუმცა ჯერ კრებულზე არ არის საუბარი, მხოლოდ რამდენიმე ლექსით დაინტერესდნენ მთარგმნელები. პირველი ტანკა ფრანგულად ითარგმნა და ვნახოთ, როგორი მომავალი ექნება ამ პატარა, მაგრამ ერთი პოეტის სიხარულით, ტკივილითა და განცდებით სავსე ლექსებს — ტანკა ჩვენი სიცოცხლესავით პატარაა, მაგრამ სიცოცხლესავით სავსე...
ესაუბრა
მაკა ყიფიანი
|