გამოდის 1998 წლიდან
2012-11-26
კონ­ცეფ­ცია — აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა

ინ­ტერ­ვიუ ფი­ზი­კოს გია დვალ­თან

ბა­ტო­ნო გია, რა იქ­ნე­ბა ახ­ლად შექ­მ­ნი­ლი გა­ნათ­ლე­ბი­სა და მეც­ნი­ე­რე­ბის რე­ფორ­მე­ბის სა­ხელ­მ­წი­ფო კო­მი­სი­ის მო­ვა­ლე­ო­ბა?
ეს კო­მი­სია არის ორ­გა­ნო, რო­მე­ლიც და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბუ­ლია და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლე­ბით, ვი­საც ამ პო­ზი­ცი­ას­თან ინ­ტე­რეს­თა კონ­ფ­ლიქ­ტი არ აქვს. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, კო­მი­სი­ის წევ­რე­ბის უდი­დე­სი ნა­წი­ლი არ იქ­ნე­ბა ხალ­ხი, ვინც სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრუქ­ტუ­რებ­შია და­საქ­მე­ბუ­ლი. ფუნ­ქ­ცი­ას რაც შე­ე­ხე­ბა — ფაქ­ტობ­რი­ვად, ამ კო­მი­სი­ას მრჩევ­ლის ფუნ­ქ­ცია აქვს. ჩვე­ნი ამო­ცა­ნაა, რე­ფორ­მე­ბი შე­მუ­შავ­დეს, მთა­ვა­რი პრინ­ცი­პე­ბი ჩა­ი­დოს და და­სა­ბუთ­დეს. მთლი­ა­ნად ეს პრო­ცე­სი უნ­და იყოს და­ცუ­ლი და და­სა­ბუ­თე­ბუ­ლი. კითხ­ვე­ბი ექ­ნე­ბა პარ­ლა­მენტს, პრე­მი­ერ-მი­ნისტრს. ფაქ­ტობ­რი­ვად, ოთხი რგო­ლია: პარ­ლა­მენ­ტი, პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტ­რი, სა­მი­ნის­ტ­რო და ეს კო­მი­სია.

ანუ რე­ა­ლუ­რად ეს არის „სა­ხელ­მ­წი­ფო“ თუ „სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თან არ­სე­ბუ­ლი“ კო­მი­სია?
სა­ხელ­მ­წი­ფო კო­მი­სია სწო­რად ჰქვია, რად­გან ინი­ცი­ა­ტი­ვა სა­ხელ­მ­წი­ფოს­გან მო­დის. სა­ხელ­მ­წი­ფოს ვემ­სა­ხუ­რე­ბით. მაგ­რამ არ ვართ სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრუქ­ტუ­რა. და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სტრუქ­ტუ­რაა.
რა თქმა უნ­და, ჩვე­ნი მუ­შა­ო­ბა პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტ­რ­თან მჭიდ­რო კავ­შირ­ში უნ­და იყოს, რად­გან რა­საც შევ­ქ­მ­ნით, იმას სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ბა­ზა დას­ჭირ­დე­ბა. სა­ნამ პარ­ლა­მენ­ტი არ და­ამ­ტ­კი­ცებს, სა­მი­ნის­ტ­რო ცვლი­ლე­ბებს ვერ გა­ა­ტა­რებს. პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტ­რ­მა უნ­და იშუ­ამ­დ­გომ­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­თან და, რო­გორც არის რე­ფორ­მე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბის მე­ქა­ნიზ­მი, ისე წა­რი­მარ­თოს.
ამ პრო­ცეს­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ორი სა­კითხია: პირ­ვე­ლი, ამო­სა­ვა­ლი და სა­ბა­ზი­სო — ის პრინ­ცი­პე­ბი უნ­და ჩა­ი­დოს, რაც დე­მოკ­რა­ტი­ულ სის­ტე­მას­თან წო­ნას­წო­რო­ბა­ში მყო­ფი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სის­ტე­მის­თ­ვის აუცი­ლე­ბე­ლია, მე­ო­რე სა­კითხი — გა­დას­ვ­ლის პე­რი­ო­დია. ყვე­ლა­ზე რთუ­ლი ეს იქ­ნე­ბა. თვი­თონ პრინ­ცი­პე­ბი და პრო­ექ­ტი ხვალ­ვე შეგ­ვიძ­ლია წარ­ვად­გი­ნოთ, ვე­ლო­სი­პე­დის გა­მო­გო­ნე­ბა არ გვჭირ­დე­ბა. ყვე­ლა­ფე­რი ცნო­ბი­ლია, ვი­ცით, რო­გორ მუ­შა­ობს, გა­მოც­დი­ლე­ბა გვაქვს. ყვე­ლა­ზე რთუ­ლია, ეს დავ­ნერ­გოთ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, რო­მე­ლიც დე­მოკ­რა­ტი­ის­კენ, იმე­დია, ახ­ლა წა­ვა, მე­რე ეკო­ნო­მი­კუ­რად გაძ­ლი­ერ­დე­ბა და ა.შ. ახ­ლა გარ­და­მა­ვა­ლი პე­რი­ო­დია. ეს სა­მი­ნის­ტ­როს­თან კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბის და მუ­შა­ო­ბის გა­რე­შე ვერ გა­მო­ვა, უამ­რა­ვი ნი­უ­ან­სია. აუცი­ლებ­ლად სა­მი­ნის­ტ­როს­თან ერ­თად უნ­და გა­კეთ­დეს.

თქვე­ნი აზ­რით, ამ გა­დას­ვ­ლის პე­რი­ოდს რა დრო დას­ჭ­რ­დე­ბა?
წი­ნას­წარ ვერ ვიტყ­ვი, არ ვი­ცი. ამის­თ­ვის მო­ნა­ცე­მე­ბია სა­ჭი­რო.
პრო­ცე­სი ასე მე­სა­ხე­ბა: მას მე­რე, რაც ჩვენ პრო­ექტს წარ­ვუდ­გენთ პრე­მი­ერ-მი­ნისტრს და სა­მი­ნის­ტ­როს, მათ უნ­და აგ­ვიხ­ს­ნან, რა პა­რა­მეტ­რე­ბით შე­უძ­ლი­ათ ამ პრო­ექ­ტ­ში ასა­ხუ­ლი სის­ტე­მა და­აკ­მა­ყო­ფი­ლონ და ამა­ზე იქ­ნე­ბა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი, რამ­დე­ნად სწრა­ფად გა­ვივ­ლით გარ­და­მა­ვალ პე­რი­ოდს. ძნე­ლია ერ­თი ხე­ლის მოს­მით თქვა, რომ დავ­წერთ და ერთ თვე­ში იფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებს. ეს მო­ნა­ცე­მე­ბი ჩვენ კი არა, მთავ­რო­ბა­საც არ აქვს, ახ­ლა მი­დის იმის შეს­წავ­ლა, რა მდგო­მა­რე­ო­ბა­შია სა­ერ­თოდ ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კა.

რამ­დე­ნად გავ­ლე­ნი­ა­ნი იქ­ნე­ბა კო­მი­სი­ის მო­საზ­რე­ბე­ბი და გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი?
თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბას იმი­ტომ დავ­თან­ხ­მ­დი, სხვა­თა შო­რის, დი­დი ენ­თუ­ზი­აზ­მით, რომ ვხე­დავ, ცვლი­ლე­ბე­ბის რე­ა­ლუ­რი შან­სი არის. ჩანს, ახალ მთავ­რო­ბას, ივა­ნიშ­ვი­ლის გუნდს ეს ცვლი­ლე­ბე­ბი რე­ა­ლუ­რად უნ­და და სურთ, ქვე­ყა­ნა დე­მოკ­რა­ტი­ის­კენ წა­იყ­ვა­ნონ, თან რაც შე­იძ­ლე­ბა — სწრა­ფად. ამა­ზეა კო­მი­სი­ის გავ­ლე­ნი­ა­ნო­ბა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი.
გავ­ლე­ნა რომ გვერ­დით გა­დავ­დოთ, ამ კო­მი­სი­ას სხვა მი­ზა­ნიც აქვს: არ­სე­ბობს სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სის­ტე­მის კონ­ცეფ­ცი­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არას­დ­როს გაცხა­დე­ბუ­ლა. უბ­რა­ლოდ ნა­ფიქ­რიც კი არ არის ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ვი­ღა­ცას ალ­ბათ უფიქ­რია, მაგ­რამ სტრუქ­ტუ­რუ­ლად — არ არის ნა­ფიქ­რი. მთა­ვა­რი ამო­სა­ვა­ლი რაც არის — აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ცნე­ბა — სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ეს კონ­ცეფ­ცი­აც არ არ­სე­ბობს. არის სხვა კონ­ცეფ­ცი­ე­ბიც, რომ­ლე­ბიც არ მსმე­ნია, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გან­ხი­ლუ­ლი­ყოს. ჩვენ მი­ერ შე­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბი უკ­ვე ინ­ფორ­მა­ცი­უ­ლად არის სა­სარ­გებ­ლო. ჩვენს აზრს და­ი­ჯე­რე­ბენ თუ არა, ცალ­კე ამ­ბა­ვია, მაგ­რამ უკ­ვე ის, რომ რა­ღა­ცას მო­ის­მე­ნენ ჩვენ­გან, რაც მე­რე შე­იძ­ლე­ბა გა­ით­ვა­ლის­წი­ნონ, უკ­ვე სა­სარ­გებ­ლოა.

რო­დის და­იწყებს კო­მი­სია მუ­შა­ო­ბას?
კო­მი­სია უკ­ვე მუ­შა­ობს. არ არის აუცი­ლე­ბე­ლი, ყვე­ლა წევ­რი იყოს შეკ­რე­ბი­ლი. გან­სა­კუთ­რე­ბულ რე­ჟიმ­ში გვი­წევს მუ­შა­ო­ბა. სა­უბ­რე­ბი უკ­ვე მი­დის. თან­და­თან შე­მოგ­ვი­ერ­თ­დე­ბა ხალ­ხი.

საზღ­ვარ­გა­რეთ მოღ­ვა­წე მეც­ნი­ე­რე­ბიც არი­ან ჩარ­თუ­ლი? რა არის კრი­ტე­რი­უ­მე­ბი ამ კო­მი­სი­ის წევ­რო­ბის?
იმის გა­მო, რომ ამ კო­მი­სი­ის ფუნ­ქ­ცია რჩე­ვე­ბის მი­ცე­მაა, ჯერ­ჯე­რო­ბით, კრი­ტე­რი­უ­მე­ბის მკვეთ­რი ჩარ­ჩო არ გა­დაგ­ვიწყ­ვე­ტია. მა­გა­ლი­თად, ჩვენ გვყავს უამ­რა­ვი კო­ლე­გა და ძა­ლი­ან წარ­მატ­რე­ბუ­ლი მეც­ნი­ე­რი სხვა ქვეყ­ნე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბიც, რო­მელ­თა რჩე­ვე­ბის იმე­დი გვაქვს. ასე­თი კო­მი­ტე­ტე­ბი ძა­ლი­ან მი­ღე­ბუ­ლია და რო­დე­საც გვჭირ­დე­ბა ერ­თ­მა­ნე­თის და­ხა­მა­რე­ბა და რჩე­ვა, ამას ყო­ველ­თ­ვის ვცდი­ლობთ. უცხო­ელ­მა კო­ლე­გებ­მა, მთა­ვა­რია, აზ­რი მოგ­ვა­წო­დონ, კო­მი­სი­ის ფორ­მა­ლუ­რი წევ­რო­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა პრინ­ცი­პუ­ლი არ არის. ასე­თი რე­ფე­რე­ბი გვე­ყო­ლე­ბა მსოფ­ლი­ოს ბევ­რი წამ­ყ­ვა­ნი უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან (სტენ­ფორ­დის უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, ნიუ იორ­კის უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, გერ­მა­ნი­ის უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბი და ა. შ.), რომ­ლებ­თა­ნაც არა­ფორ­მა­ლუ­რი კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბი გვექ­ნე­ბა.

გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის ყვე­ლა სფე­რო­ზე იმუ­შა­ვებს ეს კო­მი­სია თუ კონ­ცენ­ტ­რირ­დე­ბა უმაღ­ლეს გა­ნათ­ლე­ბა­სა და მეც­ნი­ე­რე­ბა­ზე?
ყვე­ლა სფე­რო­ში ვი­მუ­შა­ვებთ. ყვე­ლა სფე­როს სჭირ­დე­ბა მი­ხედ­ვა და რე­ფორ­მა. ამ ეტაპ­ზე კო­მი­სი­ის ძი­რი­თა­დი მი­ზა­ნია, ეს ამო­სა­ვა­ლი პრინ­ცი­პე­ბი ჩა­ი­დოს. დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სის­ტე­მის თვი­სე­ბაა, ამო­სა­ვალ პრინ­ცი­პებს თუ ჩა­დებ, მე­რე ის თა­ვის თავს წმენდს.

კონ­კ­რე­ტუ­ლად რა ახა­ლი კონ­ცეფ­ცი­ე­ბის და­ნერ­გ­ვა­ზე სა­უბ­რობთ? და­ვიწყოთ, „აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის“ ცნე­ბით, რო­მე­ლიც არა­ერ­თხელ აღ­ნიშ­ნეთ. რას გუ­ლის­ხ­მობს და რა ნა­ბი­ჯე­ბი მო­ი­აზ­რე­ბა?
თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­ნათ­ლე­ბის და გან­სა­კუთ­რე­ბით, სა­უ­ნი­ვე­რე­სი­ტე­ტო გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის ამო­სა­ვა­ლი წერ­ტი­ლი აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბაა. ერ­თი მხრივ, ეს ნიშ­ნავს ხა­რის­ხის კონ­ტ­როლს ძა­ლი­ან მა­ღალ დო­ნე­ზე და, მე­ო­რე მხრივ იმას, რომ პრო­ფე­სო­რი და მას­წავ­ლე­ბე­ლი დის­კ­რი­მი­ნა­ცი­ის­გან და­ცუ­ლია. არა­ნა­ი­რი პო­ლი­ტი­კუ­რი სტრუქ­ტუ­რა არ უნ­და ჩა­ე­რი­ოს მა­თი სწავ­ლე­ბის და მა­თი კვლე­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ში. რა თქმა უნ­და, თა­ვი­სუფ­ლე­ბა კა­ნო­ნი­ერ და ეთი­კურ ჩარ­ჩო­ებ­ში იგუ­ლის­ხ­მე­ბა. იმის­თ­ვის, რომ აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა იყოს და­ცუ­ლი — აუცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბაა, პრო­ფე­სორს და მას­წავ­ლებ­ლებს ჰქონ­დეთ და­ცუ­ლო­ბის და სტა­ბი­ლუ­რო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა, რომ მა­თი ბე­დი და ხვა­ლინ­დე­ლი დღე არ არის ცა­ში გა­მო­კი­დუ­ლი და რა­ღაც გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ძა­ლის გა­და­საწყ­ვე­ტი, რო­მელ­მაც შე­იძ­ლე­ბა პო­ლი­ტი­კუ­რი, რე­ლი­გი­უ­რი ან სხვა მო­საზ­რე­ბით ისარ­გებ­ლოს და ამა­ზე იყოს და­მო­კი­დე­ბუ­ლი კონ­ტ­რაქ­ტის გაგ­რ­ძე­ლე­ბა. ჯერ ერ­თი, ამ და­ცუ­ლო­ბის გა­რე­შე პრო­ფე­სო­რი და მას­წავ­ლე­ბე­ლი სტრეს­შია, — იმა­ზე იფიქ­როს, რომ ორი წლის შემ­დეგ, შე­იძ­ლე­ბა, კონ­ტ­რაქ­ტი აღარ გა­უგ­რ­ძე­ლონ, თუ იმა­ზე, რომ პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლიზ­მი და თა­ვი­სუ­ფა­ლი აზ­როვ­ნე­ბის უნა­რი ჩა­უ­ნერ­გოს სტუ­დენ­ტებს და ამას მო­ახ­მა­როს დრო?
და­ცუ­ლო­ბა სა­ხელ­მ­წი­ფოს­გან უნ­და იყოს გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი და ისეთ გარ­და­მა­ვალ ქვეყ­ნებ­ში, რო­გო­რიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოა, კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით. რა მე­ქა­ნიზ­მე­ბია ამ გა­რან­ტი­ის? არ­სე­ბობს ე.წ. „ტე­ნუ­ა­რის (tenure) ინ­ს­ტი­ტუ­ტი“ — ეს ნიშ­ნავს, რომ გარ­კ­ვე­უ­ლი დრო­ის შემ­დეგ პრო­ფე­სო­რის თა­ნამ­დე­ბო­ბა მუდ­მი­ვი ხდე­ბა. ამ დრო­ზე მო­ლა­პა­რა­კე­ბა შე­იძ­ლე­ბა.
ასეთ სის­ტე­მა­ში საწყი­სი პო­ზი­ცია არის ასის­ტენტ პრო­ფე­სო­რი (და არა პრო­ფე­სო­რის ასის­ტენ­ტი). ასეთ თა­ნამ­დე­ბო­ბას, რო­გორც წე­სი, აქვს საც­დე­ლი ვა­და, მა­გა­ლი­თად, 5 წე­ლი. მე­რე მი­სი სტა­ტუ­სის გა­და­ხედ­ვა ხდე­ბა უფ­რო­სი კო­ლე­გა-პრო­ფე­სო­რე­ბის მი­ერ. ამის­თ­ვის იქ­მ­ნე­ბა აბ­სო­ლუ­ტუ­რად მი­უ­კერ­ძო­ე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი, რო­მე­ლიც გა­რე­შე რე­ფე­რი­რე­ბა­ზე, დაყ­რ­დ­ნო­ბით შე­ა­ჯა­მებს მეც­ნი­ე­რის მიღ­წე­ვებს და მის შე­სა­ბა­მი­სო­ბას ტე­ნუ­ი­რე­ბულ პრო­ფე­სო­რო­ბა­ზე გა­დას­ვ­ლას­თან. ამას ჰქვია „tenure track“ — ტე­ნუ­ა­რის გზა. ვა­რი­ა­ცი­ე­ბი არ­სე­ბობს — ზოგ უნი­ვერ­სი­ტეტს, მა­გა­ლი­თად, ასის­ტენტ პრო­ფე­სო­რის შემ­დეგ აქვს დრო­ე­ბი­თი ვა­დით ასო­ცი­რე­ბუ­ლი პრო­ფე­სო­რის რან­გი და მე­რე გა­და­დის სრულ­ზე. ზოგ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ასო­ცი­რე­ბულს აქვს უკ­ვე „ტე­ნუ­ა­რის“ სტა­ტუ­სი. „მუდ­მი­ვი პრო­ფე­სო­რი“ ნიშ­ნავს იმას, რომ მი­სი პო­ზი­ცია ხდე­ბა მუდ­მი­ვი. ეს ვა­და ზე­მო­დან იჭ­რე­ბა იმის მი­ხედ­ვით, ქვე­ყა­ნას გა­აჩ­ნია სა­პენ­სიო ასა­კი თუ არა. ამე­რი­კა­ში, მა­გა­ლი­თად, პრო­ფე­სორს უფ­ლე­ბა აქვს იქამ­დე იმუ­შა­ოს, სა­ნამ შე­უძ­ლია.

თქვე­ნი აზ­რით, რო­მე­ლი პრაქ­ტი­კა სჯობს — მუდ­მი­ვი პრო­ფე­სო­რო­ბა თუ სა­პენ­სიო ასა­კით ამ დრო­ის შემ­ცი­რე­ბა?
გა­აჩ­ნია ქვეყ­ნის სპე­ცი­ფი­კას და კომ­პენ­სა­ცი­ის მე­ქა­ნიზ­მებს. რო­დე­საც ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლი მა­ღა­ლია, იქ ჯო­ბია, არ იყოს ზღვა­რი, რად­გან ზღვა­რი ზოგ ქვე­ყა­ნა­ში არის 65-68 წე­ლი. თა­ნა­მედ­რო­ვე პრაქ­ტი­კა აჩ­ვე­ნებს, რომ 65 წე­ლი, შე­იძ­ლე­ბა შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი პი­კი არ არის, მაგ­რამ ბევ­რის­თ­ვის ნა­ყო­ფი­ე­რი ხა­ნაა. ამ ასაკ­ში პრო­ფე­სო­რე­ბის უმე­ტე­სო­ბა კარგ ფორ­მა­შია და წარ­მა­ტე­ბით ახორ­ცი­ე­ლებს კვლე­ვებს. თუ ადა­მი­ანს აქვს მოღ­ვა­წე­ო­ბის ენერ­გია და სურ­ვი­ლი, 65 წლის ადა­მი­ა­ნის პენ­სი­ა­ში გაშ­ვე­ბა და­ნა­კარ­გია.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ტექ­ს­ტ­ში თუ გან­გი­ხი­ლავთ — ჩვენ­თან რამ­დე­ნად იმუ­შა­ვებს ეს პრაქ­ტი­კა?
ეს კარ­გი კითხ­ვაა. ზო­გა­დად, სა­დაც ზე­და ზღვა­რი არ არის, რა თქმა უნ­და, პრო­ფე­სო­რე­ბი მა­ინც გა­დი­ან პენ­სი­ა­ში, რად­გან პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის გრძნო­ბა აქვთ. რად­გან ძა­ლი­ან მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის ად­გილ­ზე ვლა­პა­რა­კობთ, ეს ხალ­ხი იმ­დე­ნად პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლია, რომ ხვდე­ბა, რო­დის არის დრო, რომ გვერ­დ­ზე გა­ვი­დეს და ახალ თა­ო­ბას და­უთ­მოს გზა.
სა­ქარ­თ­ვ­ლოს ახ­ლან­დელ სის­ტე­მა­ში რა ხდე­ბა: სა­ხე­ლე­ბი იგი­ვე ჰქვი­ათ: „ასის­ტენტ პრო­ფეს­რი“, „ასო­ცი­რე­ბუ­ლი“, „სრუ­ლი“, მაგ­რამ ში­ნა­არ­ს­თან შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში ეს სა­ხე­ლე­ბი არ არის. ყვე­ლა რამ­დე­ნი­მეწ­ლი­ან კონ­ტ­რაქ­ტ­ზეა, ახ­ლა, მგო­ნი, ცო­ტა მო­უ­მა­ტეს წლე­ბი. სამ­წ­ლი­ა­ნი კონ­ტ­რაქ­ტი იყო. სრუ­ლი პრო­ფე­სო­რი სამ­წ­ლი­ან კონ­ტ­რაქ­ტ­ზე — ასე­თი ცნე­ბა არ არ­სე­ბობს, მთე­ლი იდეა ისაა, რომ სრუ­ლი პრო­ფე­სო­რი ზუს­ტად ის პი­რია, რო­მე­ლიც და­ა­ფა­სა ფა­კულ­ტეტ­მა და მუდ­მი­ვი კონ­ტ­რ­ტაქ­ტი მის­ცა.

მოკ­ლე­ვა­დი­ა­ნი კონ­ტ­რაქ­ტი, ერ­თი მხრივ, ასე­ვე ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლად არ მო­ი­აზ­რე­ბა? — იგუ­ლის­ხ­მე­ბა, რომ მო­დუ­ნე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას არ აძ­ლევ პრო­ფე­სორს, მას­წავ­ლე­ბელს...
ამით ხა­რისხს კი არ გა­ა­კონ­ტ­რო­ლებ, გა­ა­უ­ა­რე­სებ. მო­ვიყ­ვა­ნოთ მა­გა­ლი­თი: ვთქვათ, მო­ცე­მულ უნ­ვერ­სი­ტეტს ხა­რის­ხის ამაღ­ლე­ბის მიზ­ნით სურს, მო­ი­ზი­დოს პრო­ფე­სო­რი სამ­წ­ლი­ან პო­ზი­ცი­ა­ზე. რო­მე­ლი პრო­ფე­სო­რი და­ტო­ვებს პო­ზი­ცი­ას, რო­მე­ლიც არის მუდ­მი­ვი და გად­მო­ვა სამ­წ­ლი­ან ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბი­ან კონ­კურ­ს­ში სა­მო­ნა­წი­ლე­ოდ პო­ზი­ცი­ა­ზე, რომ­ლის შემ­დე­გაც სა­ერ­თოდ არ იცის, რა ბე­დი ელის? აბ­სურ­დია. ეს პო­ზი­ცია კონ­კუ­რენ­ცი­ას დამ­წყებ პოს­ტ­დოქ­ტო­რან­ტებ­საც ვერ გა­უ­წევს. ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც არის პოს­ტ­დოქ­ტო­რან­ტი, თუნ­დაც სამ­წ­ლი­ან კვლე­ვით პო­ზი­ცი­ა­ზე წამ­ყ­ვან უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში, შემ­დეგ­ში პერ­ს­პექ­ტი­ვით, არ და­ტო­ვებს ამ პო­ზი­ცი­ას და თუნ­დაც სრულ პრო­ფე­სო­რად არ წა­მო­ვა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში 3 წლით და გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი მო­მავ­ლით. ამით ხა­რის­ხი ძირს და­ე­ცე­მა.
ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლის კი­დევ რა მე­ქა­ნიზ­მე­ბი შე­იძ­ლე­ბა და­ი­ნერ­გოს?
მსოფ­ლი­ოს წამ­ყ­ვან აკა­დე­მი­ურ სის­ტე­მებ­ში ამას მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის პრო­ფე­სუ­რა გან­საზღ­ვ­რავს. თუ დე­პარ­ტა­მენტს და­ა­კომ­პ­ლექ­ტებთ მე-2 ხა­რის­ხის პრო­ფე­სო­რით, ის სამ­სა­ხურ­ში მი­ი­ღებს მე-3 ხა­რის­ხი­სას და ა.შ. მთა­ვა­რია, თა­ვი­დან მო­ა­ხერ­ხო, რომ და­ა­ინ­ტე­რე­სო და მო­ი­ზი­დო მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის პრო­ფე­სო­რე­ბი. ეს შე­იძ­ლე­ბა მიღ­წე­ულ იქ­ნეს რამ­დე­ნი­მე ფაქ­ტო­რის კომ­ბი­ნა­ცი­ით, რომ­ლე­ბიც არის: კარ­გი პი­რო­ბე­ბის შექ­მ­ნით, პატ­რი­ო­ტუ­ლი მო­საზ­რე­ბით, ენ­თუ­ზი­აზ­მის ხარ­ჯ­ზე და მეც­ნი­ე­რუ­ლი კვლე­ვე­ბის­თ­ვის ას­პა­რე­ზის მი­ცე­მით. აუცი­ლე­ბე­ლია, რომ მო­ი­ზი­დო საწყი­სი პირ­ველ­ხა­რის­ხო­ვა­ნი კონ­ტინ­გენ­ტი, შემ­დეგ ის გა­ა­კონ­ტ­რო­ლებს და­ნარ­ჩენს.

ასე­თი რე­სურ­სი რამ­დე­ნად არის სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში?
ად­ვი­ლი არ არის, მაგ­რამ ამ ამო­ცა­ნის გა­დაჭ­რის გა­რე­შე არა­ფე­რი არ გა­მო­ვა. ამის შეს­რუ­ლე­ბის გა­რე­შე ქვე­ყა­ნა ვერ შედ­გე­ბა. ის ქვე­ყა­ნა, სა­დაც გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა არ არის, ვერ იარ­სე­ბებს. რად­გან ეს ქვეყ­ნის მთა­ვა­რი პრი­ო­რი­ტე­ტია, რე­სურ­სი უნ­და გა­მო­ი­ნა­ხოს.

მო­ი­აზ­რებთ საზღ­ვა­რაგ­რეთ მყო­ფი პრო­ფე­სო­რე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბა­საც?
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლე­ბის კონ­ტინ­გენ­ტია. უნ­და იყოს ხელ­შეწყო­ბა, რომ უცხო­ე­თი­დან იყოს შე­თავ­სე­ბით, ნა­წი­ლობ­რი­ვი კონ­ტ­რაქ­ტე­ბი... გლო­ბა­ლი­ზა­ცია ამას უწყობს ხელს. გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა ძა­ლი­ან გლო­ბა­ლუ­რი ხდე­ბა. არის მე­ქა­ნიზ­მე­ბი, რომ ადა­მი­ან­მა, რო­მე­ლიც უცხო­ე­თის სხვა უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მოღ­ვა­წე­ობს, წე­ლი­წად­ში რამ­დე­ნი­მე თვე თა­ვის ქვე­ყა­ნა­ში გა­ა­ტა­როს და რე­გუ­ლა­რუ­ლად იკითხოს ლექ­ცი­ე­ბი.
ბევ­რი უცხო­ეთ­ში მოღ­ვა­წე პრო­ფე­სო­რი რე­გუ­ლა­რულ თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა­ზე წამ­ს­ვ­ლე­ლია და, სხვა­თა შო­რის, ასეთ წი­ნა­და­დე­ბებს უდი­დე­სი გა­გე­ბით ეკი­დე­ბი­ან წამ­ყ­ვან უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში: ყვე­ლა თვლის, რომ ძა­ლი­ან კარ­გია შენ ქვე­ყა­ნას და­ეხ­მა­რო. ეს ხა­რის­ხის ამაღ­ლე­ბას შე­უწყობს ხელს. მაგ­რამ მა­ინც მთა­ვა­რი ად­გი­ლობ­რი­ვი კონ­ტინ­გენ­ტის შექ­მ­ნაა. ად­გი­ლობ­რი­ვი პრო­ფე­სუ­რა უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მთე­ლი ჩონ­ჩხია. დრო­ე­ბით მოწ­ვე­უ­ლი კონ­ტინ­გენ­ტის ხარ­ჯ­ზე უნი­ვერ­სი­ტე­ტი ვერ იმუ­შა­ვევბს.
მა­გა­ლი­თად, იმ პრო­ფე­სო­რებს, ვინც ჯერ გა­უშ­ვეს და მე­რე მი­ი­ღეს დრო­ე­ბი­თი კონ­ტ­რაქ­ტე­ბით, შე­იძ­ლე­ბა კვლე­ვის სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი არ ჰქონ­დათ, მაგ­რამ ყვე­ლა სა­შუ­ა­ლე­ბა აქვთ, რომ სტუ­დენ­ტი ბა­კა­ლავ­რამ­დე მო­ამ­ზა­დონ.

არ­სე­ბობს მო­საზ­რე­ბა, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დღე­ვან­დე­ლი პრო­ფე­სუ­რის თუ მას­წავ­ლებ­ლე­ბის ნა­წი­ლი შე­იძ­ლე­ბა კვა­ლი­ფი­ცი­უ­რია, მაგ­რამ იმის გა­მო, რომ მიჩ­ვე­უ­ლია ცენ­ტ­რა­ლი­ზე­ბულ, ან საბ­ჭო­თა სის­ტე­მა­ში მუ­შა­ო­ბას და სხვაგ­ვარ სტან­დარ­ტებს, თა­ნა­მედ­რო­ვე მოთხოვ­ნებს ვე­ღარ ან აღარ ერ­გე­ბი­ან. თქვე­ნი აზ­რით, არის ეს დღე­ვან­დე­ლი აკა­დე­მი­უ­რი პერ­სო­ნა­ლის ერთ-ერ­თი პრობ­ლე­მა?
ეგ სი­სუ­ლე­ლეა. პრობ­ლე­მა ის კი არ არის, ადა­მი­ა­ნი რა გა­რე­მო­ში გა­ი­ზარ­და, პრობ­ლე­მაა ხა­რის­ხი. იმ სის­ტე­მა­ში გაზ­რ­დი­ლი უფ­რო­სი თა­ო­ბის ბევ­რი ადა­მი­ა­ნი ახ­ლა მსოფ­ლი­ოს წამ­ყ­ვან ცენ­ტ­რებ­ში პრო­ფე­სო­რია. რა თქმა უნ­და, სის­ტე­მა თა­ვი­სე­ბურ დაღს ას­ვამს, მაგ­რამ ეს არ არის მთა­ვა­რი ფაქ­ტო­რი. რას ჰქვია, სის­ტე­მას ვერ მო­ერ­გო, მე­რე კი­დევ, რო­მელ სის­ტე­მა­ზეა ლა­პა­რა­კი, დღე­ვან­დელ­ზე, რო­მე­ლიც ძველ­ზე უარე­სია?

რა ხა­რის­ხით უნ­და ჰქონ­დეს უნი­ვერ­სი­ტეტს ავ­ტო­ნო­მია და რექ­ტო­რი არ­ჩე­ვით უნ­და იყოს თუ უნ­და და­ნიშ­ნონ?
ეს „ტე­ნუ­ა­რის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი“ და აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის კონ­ცეფ­ცია ფაქ­ტობ­რი­ვად ავ­ტო­მა­ტუ­რად გაძ­ლევს სუ­რათს, სა­დაც უნ­ვერ­სი­ტე­ტის მთა­ვა­რი ხერ­ხე­მა­ლი პრო­ფე­სუ­რაა. მთა­ვა­რი მმარ­თ­ვე­ლი ორ­გა­ნო არის მა­თი კრე­ბა. უნი­ვერ­სი­ტე­ტი და­ყო­ფი­ლია ფა­კულ­ტე­ტე­ბად, დე­პარ­ტე­მენ­ტე­ბად. თი­თო­ე­ულ დე­პარ­ტა­მენ­ტ­ში მთა­ვა­რი ორ­გა­ნო არის ფა­კულ­ტე­ტის კრე­ბა, სა­დაც გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი მი­ი­ღე­ბა დის­კუ­სი­ე­ბის და კენ­ჭის­ყ­რის შე­დე­გად. შემ­დეგ ეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა მი­დის დე­კა­ნის ოფის­ში და, თუ სა­ჭი­როა, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრე­ზი­დენ­ტამ­დე. ასე­თი სის­ტე­მა ავ­ტო­ნო­მი­ას ავ­ტო­მა­ტუ­რად ამ­ყა­რებს. ავ­ტო­ნო­მია არის თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბა.
თუ ასე­თი სის­ტე­მა მუ­შა­ობს, რექ­ტო­რე­ბის და­ნიშ­ვ­ნა-არ­და­ნიშ­ვ­ნა პრინ­ცი­პუ­ლი აღა­რაა. ავ­ტო­მა­ტუ­რად, რექ­ტო­რი პრო­ფე­სუ­რის სამ­სა­ხურ­ში დგას და მი­სი ფუნ­ქ­ციაა, პრო­ფე­სო­რებს თან­ხა მო­უ­პო­ვოს, სტი­მუ­ლი მის­ცეს... ყო­ველ­დღი­უ­რი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბის მი­ღე­ბა, რა­ღაც რა­ტი­ფი­კა­ცი­ე­ბი არის სა­ჭი­რო რექ­ტო­რის მხრი­დან, მაგ­რამ, ვინ აიყ­ვა­ნოს სამ­სა­ხურ­ში და ამ­გ­ვა­რი ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი რექ­ტორს მოხ­ს­ნი­ლი აქვს.
ოპ­ტი­მა­ლუ­რი იქ­ნე­ბო­და, რომ უნი­ვერ­სი­ტეტს ჰყავ­დეს ასე­თი ორ­გა­ნო „Trusties” — რწმუ­ნე­ბუ­ლე­ბი, რო­მე­ლიც გა­მო­რიცხავს ინ­ტე­რეს­თა კონ­ფ­ლიქტს. რა­ღაც გა­გე­ბით უმაღ­ლე­სი ძა­ლა­უფ­ლე­ბის მქო­ნე ორ­გა­ნოა. ეს საბ­ჭო ყო­ველ­დღი­ურ სა­კითხებს არ წყვეტს, გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი საქ­მე თუ არის, მა­გა­ლი­თად, წარ­მო­იშ­ვა კონ­ფ­ლიქ­ტი ვი­ღა­ცის სამ­სა­ხუ­რი­დან დათხოვ­ნა­ზე, Board of Trusties მა­შინ ერ­თ­ვე­ბა. ასე­თი საბ­ჭოს არ­სე­ბო­ბა ალ­ბათ აუცი­ლე­ბე­ლია, მე­დი­ა­ტო­რიც არის, დამ­ც­ვე­ლიც და ა. შ.

უნი­ვერ­სი­ტე­ტის სტუ­დენ­ტუ­რი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბე­ბის კავ­ში­რი მმარ­თ­ველ პარ­ტი­ას­თან დღემ­დე პრობ­ლე­მად რჩე­ბო­და ქარ­თულ სის­ტე­მა­ში. არ არის გა­მო­რიცხუ­ლი, რომ მო­მა­ვალ­შიც იქ­ნე­ბი­ან სტუ­დენ­ტე­ბი, ვი­საც რო­მე­ლი­მე, ან მმარ­თ­ველ პარ­ტი­ას­თან კავ­ში­რის სურ­ვი­ლი გა­უჩ­ნ­დე­ბა, მმარ­თ­ველ­მა პარ­ტი­ამ კი, შე­იძ­ლე­ბა, სტუ­დენ­ტე­ბის გავ­ლით უმაღ­ლეს სას­წავ­ლებ­ლებ­ში სა­კუ­თა­რი გავ­ლე­ნის გამ­ყა­რე­ბა სცა­დოს. რა მე­ქა­ნიზ­მით შე­იძ­ლე­ბა ამ პრო­ცე­სის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბა?
ყო­ველ­თ­ვის არ­სე­ბობს იმის სა­შიშ­რო­ე­ბა, რომ უზურ­პა­ცია მოხ­დეს და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სის­ტე­მა ისევ სა­შიშ­რო­ე­ბის წი­ნა­შე დად­გეს. აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის და ტე­ნუ­ა­რის ინ­ს­ტი­ტუ­ტის იდეა და ის, რომ პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლებს ექ­ნე­ბათ ძა­ლა­უფ­ლე­ბა და რომ მთა­ვა­რი უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში არის ფა­კულ­ტე­ტის სხდო­მა, დამ­ცა­ვი მე­ქა­ნიზ­მე­ბია ამ რის­კის წი­ნა­აღ­მ­დეგ. თუ რო­მე­ლი­მე სტუ­დენტს უნ­და, რომ იყოს პარ­ტი­ას­თან ასო­ცი­რე­ბუ­ლი, ეს მი­სი უფ­ლე­ბაა და არ არის პრობ­ლე­მა.
პარ­ტი­უ­ლი ხა­ზის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში გა­ტა­რე­ბა კი შე­უ­თავ­სე­ბე­ლია. უნი­ვერ­სი­ტე­ტი თა­ვი­სუ­ფა­ლი უნ­და იყოს ნე­ბის­მი­ე­რი პარ­ტი­უ­ლი, რე­ლი­გი­უ­რი ან სხვა ტი­პის გავ­ლე­ნის­გან. სა­ხელ­მ­წი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტი უნ­და იყოს სე­კუ­ლა­რუ­ლი.

ერ­თი მხა­რის აზ­რით, უმაღ­ლეს სას­წავ­ლებ­ლებ­ში სწავ­ლის სა­ფა­სუ­რი არის ძა­ლი­ან მა­ღა­ლი, სა­პი­რის­პი­რო მო­საზ­რე­ბით — უფ­რო მე­ტი უნ­და იყოს. თქვენ რა გეგ­მე­ბი გაქვთ სა­ფა­სურ­თან და­კავ­ში­რე­ბით?
აქ ერ­თი მთა­ვა­რი პრინ­ცი­პია გა­სა­ტა­რე­ბე­ლი. ნე­ბის­მი­ერ ბავშვს, ვი­საც სწავ­ლა უნ­და, ამის შან­სი უნ­და მი­ე­ცეს. პრინ­ცი­პი მარ­ტი­ვია, გა­ტა­რე­ბა — რთუ­ლი. ამის გა­დაჭ­რა შე­იძ­ლე­ბა სხვა­დას­ხ­ვა მე­თო­დე­ბით. შე­გიძ­ლია თქვა, რომ რო­გორც სო­ცი­ა­ლის­ტურ სის­ტე­მა­ში, სწავ­ლა უფა­სოა ყვე­ლას­თ­ვის, ან რა­ღაც პა­ტა­რა თან­ხა­ზეა ლა­პა­რა­კი. თუ ასე­თი ვა­რი­ან­ტი წა­ვი­და, გან­სა­კუთ­რე­ბით აუცი­ლე­ბე­ლია ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლი.
მე­ო­რე ვა­რი­ნა­ტი არის ის, რომ სის­ტე­მა იყოს უფ­რო მოქ­ნი­ლი, ანუ სა­ხელ­მ­წი­ფო იღებს თა­ვის თავ­ზე და­ფი­ნან­სე­ბას და ღა­რი­ბი ოჯა­ხე­ბი­დან წა­მო­სულ ბავშვს ისე­თი­ვე შან­სი აქვს გა­ნათ­ლე­ბა მი­ი­ღოს, რო­გორც შეძ­ლე­ბუ­ლი ოჯა­ხე­ბი­დან.

ანუ უფა­სო უნ­და იყოს უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბა?
ეგ სქე­მა გა­და­ჯაჭ­ვუ­ლია ეკო­ნო­მი­კურ სი­ტუ­ა­ცი­ას­თან. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს უსას­რუ­ლო რე­სურ­სი რომ ჰქონ­დეს, შე­იძ­ლე­ბა, მაგ­რამ რე­ა­ლო­ბა­ში, სის­ტე­მა უნ­და იყოს უფ­რო მოქ­ნი­ლი იმის მი­ხედ­ვით, რო­გო­რი შე­მო­სავ­ლის მქო­ნე ოჯა­ხი­დან მო­დის ბავ­შ­ვი. შე­სა­ბა­მი­სად, აქე­დან უნ­და გა­მო­იყ­ვა­ნო გა­და­სა­ხა­დი. ამა­ვე დროს, რა თქმა უნ­და, ბავ­შ­ვ­მა სტან­დარ­ტე­ბი უნ­და და­აკ­მა­ყო­ფი­ლოს.
სა­ხელ­მ­წი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში სწავ­ლის სა­ფა­სუ­რი უნ­და იყოს გა­ცი­ლე­ბით ნაკ­ლე­ბი, ანუ რა­ღაც სტან­დარტს არ უნ­და აღე­მა­ტე­ბო­დეს. რო­ცა რა­ღა­ცას ვიხ­დით, შე­სა­ბა­მი­სად, ეს უნ­და უბ­რუნ­დე­ბო­დეს მო­ქა­ლა­ქეს. კერ­ძო უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში უკ­ვე სხვა სი­ტუ­ა­ციაა, მაგ­რამ მა­თაც აქვთ იმის მოქ­ნი­ლო­ბა, რომ და­ა­ფი­ნან­სონ ღა­რი­ბი ოჯა­ხი­დან წა­მო­სუ­ლი ბავ­შ­ვე­ბი — მა­გა­ლი­თად, სტი­პენ­დი­ე­ბი მის­ცენ.
მი­სა­ღებ გა­მოც­დებ­სა და მათ ცვლი­ლე­ბებ­ზე დი­დი ვნე­ბა­თა­ღელ­ვაა. არ­სე­ბობს სხვა­დას­ხ­ვა­ნა­ი­რი სის­ტე­მა, გა­მო­საშ­ვე­ბი, მი­სა­ღე­ბი ტეს­ტი­რე­ბე­ბის, გა­მოც­დე­ბის, უგა­მოც­დოდ მი­ღე­ბის და ა.შ. კო­მი­სია რო­მელ ვა­რი­ანტს გა­ნი­ხი­ლავს?
ამ სა­კითხი­სად­მი დი­ფე­რენ­ცი­რე­ბუ­ლი მიდ­გო­მაა სა­ჭი­რო. ამ სა­კითხს უფ­რო დე­ტა­ლუ­რად სჭირ­დე­ბა ჩა­ხედ­ვა. მი­სა­ღე­ბი გა­მოც­დე­ბის სტან­დარ­ტი­ზა­ცია თა­ვის­თ­ვად კარგ ფუნ­ქ­ცი­ას ას­რუ­ლებს იმ მხრივ, რომ ად­გი­ლობ­რივ კო­რუფ­ცი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ არის მი­მარ­თუ­ლი. ეს მო­მენ­ტი კარ­გია, მაგ­რამ მთა­ვა­რი ეს არ არის. მი­სა­ღე­ბი გა­მოც­დე­ბის იდეა ხომ სა­უ­კე­თე­სოს შერ­ჩე­ვაა. მთა­ვა­რია, რამ­დე­ნად არ­ჩევს მო­ცე­მუ­ლი ტეს­ტი სა­უ­კე­თე­სოს. მო­სა­ფიქ­რე­ბე­ლია, უნ­და გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნოთ თუ არა სხვა ფაქ­ტო­რე­ბიც — ოლიმ­პი­ა­დებ­ში გა­მარ­ჯ­ვე­ბე­ბი, სკო­ლის მოს­წ­რე­ბა — უფ­რო კომ­პ­ლექ­სუ­რი ინ­ფორ­მა­ცია რომ იყოს ბავ­შ­ვ­ზე და არა მა­ინ­ც­და­მა­ინც, ერ­თი გა­მოც­დით გა­დაწყ­დეს მი­სი ბე­დი.

სხვა სფე­რო­ებ­ში რა ახა­ლი კონ­ცეფ­ცი­ე­ბის და­ნერ­გ­ვა­ზე ფიქ­რობთ, მა­გა­ლი­თად ზო­გად გა­ნათ­ლე­ბა­ში?
ზო­გა­დი გა­ნათ­ლე­ბა უფ­რო მე­ტა­და და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია ტექ­ნი­კურ სა­კითხებ­თან. თუ შე­გიძ­ლია რა­ღაც ძა­ლე­ბით შექ­მ­ნა ერ­თი-ორი ელი­ტა­რუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, ზო­გა­დი გა­ნათ­ლე­ბა გა­ცი­ლე­ბით უფე­რო მა­სობ­რი­ვია. ტექ­ნი­კუ­რი მო­მენ­ტე­ბი უფ­რო მე­ტია იქ, თუ რო­გორ გან­ვი­თარ­დე­ბა, თო­რემ კონ­ცეფ­ცია იგი­ვეა — აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა მას­წავ­ლე­ბელ­საც უნ­და ჰქონ­დეს.

რო­გორ შე­ა­ფა­სებთ ზო­გა­დად სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მეც­ნი­ე­რე­ბის, კვლე­ვი­თი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბას და მათ მდგო­მა­რე­ო­ბას?
ერ­თი სიტყ­ვით, მთლი­ა­ნად შე­ფა­სე­ბა ძნე­ლია, რად­გან არერ­თ­გ­ვა­როვ­ნე­ბას აქვს ად­გი­ლი. ეს სის­ტე­მა შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­შია არა­დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ქვეყ­ნის პო­ლი­ტი­კურ სის­ტე­მას­თან, ამი­ტო­მაც — ბევ­რი ხარ­ვე­ზია. კონ­კ­რე­ტუ­ლად ბევრ რა­მე­ზე შე­იძ­ლე­ბა სა­უ­ბა­რი. მა­გა­ლი­თად, რა­ტომ­ღაც გა­მი­გია მო­საზ­რე­ბა, რომ მსოფ­ლი­ოს წამ­ყ­ვან ქვეყ­ნებ­ში, მეც­ნი­ე­რე­ბა ყო­ველ­თ­ვის უნი­ვერ­სი­ტეტ­თა­ნაა მიბ­მუ­ლი. რა თქმა უნ­და, უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, რო­მელ­საც სა­დოქ­ტო­რო პროგ­რა­მა აქვს, კვლე­ვის ცენ­ტ­რია. მაგ­რამ არ­სე­ბობს კვლე­ვი­თი ცენ­ტ­რე­ბიც, რომ­ლე­ბიც უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­თან არ არის მიბ­მუ­ლი: ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი ლა­ბო­რა­ტო­რი­ე­ბი, Advanced Studies ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბი და ა.შ. მე წი­ნა­აღ­მ­დე­გი ვი­ყა­ვი რომ, ერ­თი ხე­ლის მოს­მით, ყვე­ლა კვლე­ვი­თი ინ­ს­ტი­ტუ­ტი, გა­ნურ­ჩევ­ლად წარ­მა­ტე­ბი­სა და ის­ტო­რი­ი­სა, ასე­ვე გა­ნურ­ჩევ­ლად მი­ე­ერ­თე­ბი­ნათ უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბის­თ­ვის. დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, ანა­ლო­გი­უ­რი სი­ტუ­ა­ცია იყო ბევრ ინ­ს­ტი­ტუტ­ში, მაგ­რამ მა­გა­ლი­თად ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუტს მო­ვიყ­ვან: გა­და­ხე­დეთ, ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი­დან რამ­დე­ნი კად­რია დღეს მსოფ­ლი­ოს წამ­ყ­ვან ცენ­ტ­რებ­ში და­საქ­მე­ბუ­ლი, ძა­ლი­ან დიდ კო­ე­ფი­ცი­ენტს მი­ი­ღებთ. ეს ხომ ობი­ექ­ტუ­რი მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლია. ეს გვე­უბ­ნე­ბა, რომ არ­სე­ბობს ბრენ­დი, რო­მელ­საც მსოფ­ლი­ო­ში იც­ნო­ბენ და ეს მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი მის მა­ღალ ხა­რისხს ნიშ­ნავს.
და­ფი­ნან­სე­ბა რო­ცა შეწყ­და, ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში ჩა­ვარ­და, მაგ­რამ მარ­ტო შე­ნო­ბა ხომ არ არის. ინ­ს­ტი­ტუტ­ში იგუ­ლის­ხ­მე­ბა ხალ­ხიც. სა­ხე­ლის შექ­მ­ნა ხომ ძა­ლი­ან ძნე­ლია. ამას სჭირ­დე­ბა ათე­უ­ლო­ბით წლე­ბი. ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუტ­მა ეს სა­ხე­ლი მო­ი­პო­ვა. ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი შე­უ­ერ­თეს უნი­ვერ­სი­ტეტს. მო­საზ­რე­ბა ხომ უნ­და იყოს, რო­მე­ლიც ამ შე­ერ­თე­ბას და­ა­სა­ბუ­თებს.

უმაღ­ლეს სას­წავ­ლე­ბელ­თან მი­ერ­თე­ბა კვლე­ვი­თი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას ხელს შე­უშ­ლის?
გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის იდეა შე­იძ­ლე­ბა და­დე­ბი­თიც იყოს და უარ­ყო­ფი­თიც. მაგ­რამ მა­ინ­ტე­რე­სებს, რა მი­ზე­ზით მოხ­და, მე რე­ა­ლურ მი­ზეზს ვერ ვხე­დავ. მი­ერ­თე­ბი­სას ინ­ს­ტი­ტუ­ტი ავ­ტო­ნო­მი­ას კარ­გავს. მას აქვს სპე­ცი­ფი­კუ­რი ტრა­დი­ცი­ე­ბი, კვლე­ვის ის­ტო­რია. ასეთ­მა მე­ქა­ნი­კურ­მა მი­ერ­თე­ბამ ყო­ველ­გ­ვა­რი წი­ნას­წა­რი გა­აზ­რე­ბის და პროექ­ტე­ბის გა­რე­შე, რა უნ­და გა­ა­უმ­ჯო­ბე­სოს? ავ­ტო­ნო­მი­ის და­კარ­გ­ვის შე­დე­გი, ჯერ ერ­თი, არის ის, რომ მკვლე­ვა­რებს სტრეს­ში და გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბა­ში აყე­ნებს.
მე­რე იბა­დე­ბა კითხ­ვე­ბი? რა­ტომ, შე­ნო­ბის გა­ყიდ­ვა უნ­დათ და ა შ. და­დე­ბი­თი ის იქ­ნე­ბო­და, თუ ვიტყ­ვით, რომ უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ბი­უ­ჯე­ტი გა­ცი­ლე­ბით დი­დია და უნი­ვერ­სი­ტე­ტი და­ა­ფი­ნან­სებს კვლე­ვებს. ასეთ შემ­თხ­ვე­ვა­ში შე­ერ­თე­ბას აზ­რი აქვს. მაგ­რამ ეს ყვე­ლა­ფე­რი ხომ გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო მე­ტი მო­ლა­პა­რა­კე­ბის შემ­დეგ უნ­და გა­დაწყ­დეს?
შე­ერ­თე­ბის ერთ-ერ­თი მი­ზე­ზი კვლე­ვი­თი ცენ­ტ­რე­ბის­თ­ვის რე­სურ­სე­ბის ნაკ­ლე­ბო­ბა არ არის?
მეს­მის, რომ რე­სურ­სე­ბი არ არის. ჯერ ერ­თი, იქაც შე­იძ­ლე­ბა კა­მა­თი, ის რე­სურ­სი შად­რე­ვან­ზე სჯობს და­ხარ­ჯო თუ ასეთ პროგ­რა­მებ­ზე. ბევ­რი რე­სურ­სი, რაც ჰა­ერ­ში გაფ­რინ­და, შე­იძ­ლე­ბო­და სხვა რა­მეს მოხ­მა­რე­ბო­და, მაგ­რამ ამას და­ვა­ნე­ბოთ თა­ვი. გე­თან­ხ­მე­ბით, რომ ეკო­ნო­მი­კუ­რი სი­ტუ­ა­ცია რთუ­ლია. პრობ­ლე­მაა, რომ ეს მოხ­და მეც­ნი­ე­რებ­თან შე­უ­თან­ხ­მებ­ლად, პი­რი­ქით — მა­თი სურ­ვი­ლის წი­ნა­აღ­მ­დეგ. მე მა­გა­ლი­თად, გან­ვაცხა­დე კი­დეც ინ­ტერ­ვი­უ­ში, რომ სწო­რი კონ­ცეფ­ცია იქ­ნე­ბო­და ფუნ­და­მენ­ტუ­რი კვლე­ვე­ბის ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი ცენ­ტ­რის შექ­მ­ნა.
ჩე­მი ხედ­ვა არის ასე­თი: ნე­ბის­მი­ე­რი ასე­თი ტი­პის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში მეც­ნი­ე­რე­ბი უნ­და იყ­ვ­ნენ ჩარ­თუ­ლე­ბი. უნ­და შე­იკ­რი­ბოს სა­მეც­ნი­ე­რო საბ­ჭო, ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი­დან და უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან და მო­ი­ფიქ­რონ, რით შე­იძ­ლე­ბა ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუტს და­ვეხ­მა­როთ. ჩე­მი კონ­ცეფ­ცია იყო ის, რომ ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუტს აქვს სა­შუ­ა­ლე­ბა (სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კუ­რად რთუ­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბებ­ში), რომ მის სა­ფუძ­ველ­ზე შე­იქ­მ­ნას თა­ნა­მედ­რო­ვე ფუნ­და­მენ­ტუ­რი და გა­მო­ყე­ნე­ბი­თი კვლე­ვე­ბის ტი­პის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი. ეს ამ ინ­ს­ტი­ტუ­ტის ძა­ლი­ან ბუ­ნებ­რი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბა იქ­ნე­ბო­და, რად­გან ასე­თი ტი­პის ცენ­ტ­რე­ბი ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­შია.

რო­გორ უნ­და შე­ეწყოს ხე­ლი კვლე­ვი­თი ცენ­ტ­რე­ბის და მეც­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, დღე­ვან­დე­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი სი­ტუ­ა­ცი­ის პი­რო­ბებ­ში?
მეც­ნი­ე­რე­ბა უნ­და გახ­დეს პრი­ო­რი­ტე­ტი. სა­ერ­თოდ მარ­ტო მეც­ნი­ე­რე­ბა კი არა, კვლე­ვე­ბი, გა­ნათ­ლე­ბა, მათ შო­რის, ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლიც. ეს არის ისე­თი ინ­ვეს­ტი­ცია, რომ­ლის ფუ­ლა­დი გა­ზომ­ვა შე­უძ­ლე­ბე­ლია. ეს არის ყვე­ლა­ზე დი­დი ინ­ვეს­ტი­ცია, რაც შე­იძ­ლე­ბა ქვე­ყა­ნამ გა­ა­კე­თოს. ფუ­ლის ჩა­დე­ბა გა­ნათ­ლე­ბა­სა და კვლე­ვა­ში ას­მა­გად და ათას­მა­გად გიბ­რუნ­დე­ბა. ეს ინ­ვეს­ტი­ცია იმი­ტო­მაც არის ასე­თი ფა­ქი­ზი, რომ იმ მო­მენ­ტ­ში ვერ ხე­დავ. ამას დებ შვი­ლე­ბის ინ­ტე­ლექ­ტ­ში და მო­მა­ვალ­ში. რაც უფ­რო მე­ტი ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლი ეყო­ლე­ბა ქვე­ყა­ნას, მით უფ­რო წარ­მა­ტე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა. პო­ლი­ტი­კუ­რა­დაც, რო­ცა მე­ტი მო­აზ­როვ­ნე ჰყავს ქვე­ყა­ნას, შე­უძ­ლე­ბე­ლია მი­სი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი გა­აბ­რიყ­ვო, პრო­პა­გან­დით ტვი­ნი გა­მო­უ­რეცხო. თა­ვი­სუ­ფა­ლი აზ­როვ­ნე­ბა და ინ­ტე­ლექ­ტი თვით­დაც­ვის მე­ქა­ნიზ­მი და დე­მოკ­რა­ტი­ის გა­რან­ტია. ევ­რო­პა­ში არ­სე­ბობს უზარ­მა­ზა­რი გრან­ტე­ბის სის­ტე­მა. რო­ცა კვლე­ვის დო­ნეს გავ­ზ­რ­დით, უნ­და მოხ­დეს ევ­რო­პას­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბა. ამ გრან­ტე­ბის ბა­ზარ­ზე შე­იძ­ლე­ბა გას­ვ­ლა, რომ და­ფი­ნან­სე­ბა გა­რე­დან შე­მო­ვი­დეს. მაგ­რამ ხალ­ხი ხომ უნ­და მო­ამ­ზა­დო, ვინც მე­რე ამ გრანტს მო­ი­გებს, ეს ვერ იქ­ნე­ბა, თუ თა­ვი­დან სის­ტე­მა­ში ფუ­ლი არ ჩა­დე. უსუ­სუ­რი ლა­პა­რა­კია, რომ მეც­ნი­ე­რე­ბას ფუ­ლი არ აქვს. თუ ქვე­ყა­ნა ხარ, ეს უნ­და იყოს პრი­ო­რი­ტე­ტი.

ბო­ლო პე­რი­ოდ­ში სა­ხელ­მ­წი­ფომ შე­მო­ი­ღო ასე­თი სტრა­ტე­გია: მეც­ნი­ე­რულ და ტექ­ნი­კურ მი­მარ­თუ­ლე­ბებ­ზე, ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ­თან შე­და­რე­ბით, გა­ზარ­დეს და­ფი­ნან­სე­ბის მო­პო­ვე­ბის შან­სე­ბი. შე­დე­გად უფ­რო მეტ­მა სტუ­დენ­ტ­მა ჩა­ა­ბა­რა ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბებ­ზე, თუმ­ცა, რე­ა­ლუ­რად, ბევ­რი, მა­გა­ლი­თად სა­ბუ­ნე­ბის­მეტყ­ვე­ლო მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ზე უფ­რო და­ფი­ნან­სე­ბის გა­მო სწავ­ლობ­და, ვიდ­რე მო­ტი­ვა­ცი­ით. ასე­ვე, ვერ ხე­დავ­დ­ნენ, სად და­საქ­მ­დე­ბოდ­ნენ დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ, რაც, თა­ვის მხრივ, ერთ-ერ­თი დე­მო­ტი­ვა­ტო­რია. თქვე­ნი აზ­რით, ამ ცვლი­ლე­ბით უნ­და დაწყე­ბუ­ლი­ყო მეც­ნი­ე­რე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბა, თუ ჯერ სა­მეც­ნი­ე­რო ბა­ზის შექ­მ­ნით და ეს ავ­ტო­მა­ტუ­რად მო­ი­ზი­დავს სტუ­დენ­ტებ­საც?
ეს პა­რა­ლე­ლუ­რი პრო­ცე­სია. სწო­რედ ამი­ტომ არის რე­ფორ­მა სა­ჭი­რო. ახა­ლი სის­ხ­ლი­სა და იდე­ე­ბის ინექ­ცია ყვე­ლა დო­ნე­ზე უნ­და მოხ­დეს. ასე, ერ­თი სფე­რო­დან რომ და­ვიწყოთ, ყო­ველ­თ­ვის ჩა­კე­ტი­ლი წრე იქ­ნე­ბა. რა თქმა უნ­და, იქ­ნე­ბი­ან ბავ­შ­ვე­ბი, ვინც იქ იმი­ტომ ჩა­ა­ბა­რე­ბენ, რომ ად­ვი­ლად ხვდე­ბი­ან. მაგ­რამ ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლიც უნ­და გა­ზარ­დო. ამას ვერ გაზ­რ­დი, თუ შენ ხა­რის­ხი­ა­ნი პრო­ფე­სუ­რა არ გყავს. შე­სა­ბა­მი­სად, ეს გა­და­ჯაჭ­ვუ­ლია პრო­ფე­სო­რის ხა­რის­ხის გაზ­რ­დას­თან, რო­მელ­საც თა­ვის მხრივ ვერ გაზ­რ­დი, თუ პრო­ფე­სო­რი ორ­წ­ლი­ან კონ­ტ­რაქ­ტ­ზე 200 ლა­რად გყავს. ამი­ტომ ამ პრობ­ლე­მის ფორ­სი­რე­ბუ­ლად გა­დაჭ­რაა სა­ჭი­რო ყვე­ლა დო­ნე­ზე.

მეც­ნი­ე­რე­ბის რო­მე­ლი­მე სფე­რო უნ­და იყოს თუ არა პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლი?
ასე არ არის. რა თქმა უნ­და, ის მიღ­წე­ვე­ბი, რაც გვაქვს, ის სფე­რო­ე­ბი უნ­და შე­ვი­ნარ­ჩუ­ნოთ. არის სფე­რო­ე­ბი, სა­დაც მსოფ­ლიო სა­ხე­ლია მიღ­წე­უ­ლი. არ მინ­და ვინ­მე გა­მომ­რ­ჩეს. ფი­ზი­კის ინ­ს­ტი­ტუ­ტი რომ ვახ­სე­ნეთ, იქი­დან ბევ­რი მეც­ნი­ე­რია წა­სუ­ლი CERN-ში. ასე­თი­ვე მი­მარ­თუ­ლე­ბაა ბი­ო­ლო­გი­ა­ში, მე­დი­ცი­ნის დარ­გ­ში. ზეზ­ვა­ზე და მზი­ა­ზე აღარ ვლა­პა­რა­კობ, უდი­დე­სი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი აღ­მო­ჩე­ნაა. აშ­კა­რაა, რომ ეს ან­თ­რო­პო­ლო­გი­ის სკო­ლის დი­დი წარ­მა­ტე­ბაა. მიღ­წე­ვე­ბი უნ­და შე­ვი­ნარ­ჩუ­ნოთ. მაგ­რამ ეს იმას არ ნიშ­ნავს, რომ თუ რა­ღაც დარ­გ­ში მიღ­წე­ვა არ გვქონ­და, არ უნ­და გა­ვაძ­ლი­ე­როთ. ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ დარ­გებს უნ­და მი­ე­ნი­ჭოს ასე­ვე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა, რად­გან ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლის სწო­რად სწავ­ლე­ბა თა­ვი­სუ­ფა­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გა­რან­ტიაა. ამ დარ­გებ­მა პირ­და­პირ უნ­და ითა­მა­შონ გა­დამ­წყ­ვე­ტი რო­ლი ბავ­შ­ვებ­ში დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ში.

ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბი მა­ინც უფ­რო პო­პუ­ლა­რუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში. ამის ერთ-ერ­თი მი­ზე­ზი შე­იძ­ლე­ბა სკო­ლა­ში­ვე იყოს და იმ მე­თო­დებ­ში, რო­გორც იქ ას­წავ­ლიდ­ნენ. რა მე­თო­დე­ბით უნ­და მოხ­დეს სკო­ლა­ში მოს­წავ­ლის მეც­ნი­ე­რე­ბით და სა­ბუ­ნე­ბის­მეტყ­ვე­ლო საგ­ნე­ბით და­ინ­ტე­რე­სე­ბა?
ზო­გად გა­ნათ­ლე­ბა­ში მეც­ნი­ე­რე­ბის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ცი­ის ცნო­ბი­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბი არ­სე­ბობს. ჯერ ერ­თი, მას­წავ­ლე­ბე­ლი უნ­და მო­ვამ­ზა­დოთ, მე­ო­რეც, მას­წავ­ლებ­ლის პო­ზი­ცია უნ­და გახ­დეს პრეს­ტი­ჟუ­ლი და სტა­ბი­ლუ­რი. შე­იძ­ლე­ბა, მას­წავ­ლე­ბელს იმ­დე­ნი ხელ­ფა­სი ვერ მის­ცე, რო­გორც სხვას, მაგ­რამ ეს უნ­და და­ა­კომ­პენ­სი­რო, მა­გა­ლი­თად, სტა­ბი­ლუ­რო­ბით, ჯან­დაც­ვით. ამა­ვე დროს, მას­წავ­ლებ­ლის სტა­ტუ­სი უნ­და ამაღ­ლ­დეს. ეს გა­მო­იწ­ვევს მას­წავ­ლებ­ლე­ბად ნი­ჭი­ე­რი კად­რე­ბის მოს­ვ­ლას. ამავ­დ­რო­უ­ლად, უნ­და იყოს პროგ­რა­მე­ბი მას­წავ­ლებ­ლე­ბის გა­დამ­ზა­დე­ბა­ზე, მო­ტი­ვი­რე­ბა­ზე. მა­გა­ლი­თად, მე CERN-ში ნო­ემ­ბერ­ში კი­დევ ერ­თხელ მო­მი­წევს ქარ­თ­ველ პე­და­გო­გებ­თან შეხ­ვედ­რა. ვერ წარ­მო­იდ­გენთ, მათ­თ­ვის ეს რა დი­დი სტი­მუ­ლია. ფაქ­ტობ­რი­ვად, ხე­ლი მსოფ­ლიო მეც­ნი­ე­რე­ბის პულ­ს­ზე აქვთ. დღეს იქ კა­ცობ­რი­ო­ბის მეც­ნი­ე­რე­ბის ის­ტო­რია იქ­მ­ნე­ბა. ჯერ კი­დევ არ გვაქვს გა­აზ­რე­ბუ­ლი, რამ­ხე­ლა აღ­მო­ჩე­ნას­თან გვქონ­და საქ­მე ცერ­ნ­ში ამ ზაფხულს. ეს სტი­მუ­ლი და ენ­თუ­ზი­აზ­მი ბავ­შ­ვებ­საც გა­და­ე­დე­ბათ. ასე­თი პროგ­რა­მე­ბი არის გა­სა­კე­თე­ბე­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბა­ში, ბი­ო­ლო­გი­ა­ში... დი­დი ხელ­შეწყო­ბა გვექ­ნე­ბა უცხო­ე­თი­დან, გა­მო­ი­ნა­ხე­ბა თან­ხე­ბი და, რა თქმა უნ­და, ად­გი­ლობ­რივ­მა მთავ­რო­ბა­მაც უნ­და და­ა­ფი­ნან­სოს. ეს პა­ტა­რა რგო­ლია მთელ სის­ტე­მა­ში. უამ­რა­ვი ასე­თი მა­გა­ლი­თის მოყ­ვა­ნა შე­იძ­ლე­ბა. ეს კომ­პ­ლექ­სუ­რად უნ­და მოხ­დეს და შე­დე­გი იქ­ნე­ბა.

ნა­წი­ლობ­რივ უკ­ვე გან­ვი­ხი­ლეთ, მაგ­რამ თქვე­ნი აზ­რით, წი­ნა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მთა­ვა­რი შეც­დო­მა გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა­ში რა იყო?
ბო­ლო წლებ­ში გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის მი­ზა­ნი იყო ორ­ნა­ი­რი: ერ­თი მხრივ, ყო­ფი­ლი­ყო შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში არ­სე­ბულ პო­ლი­ტი­კურ სის­ტე­მას­თან, მე­ო­რე მხრივ, თით­ქოს და­სავ­ლუ­რი დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სის­ტე­მუ­რი რე­ფორ­მი­რე­ბა გა­ე­კე­თე­ბი­ნა. თა­ვი და­ვა­ნე­ბოთ იმას, თუ რამ­დე­ნად კომ­პე­ტენ­ტუ­რად კეთ­დე­ბო­და ეს რე­ფორ­მა. ეს ორი უბ­რა­ლოდ შე­უ­სა­ბა­მო­ბა­შია ერ­თ­მა­ნეთ­თან. შე­უძ­ლე­ბე­ლია, რომ ერ­თი მხრივ, სის­ტე­მა მო­ერ­გოს იმ სა­ხელ­მ­წი­ფო­ებ­რივ სტრუქ­ტუ­რას, რაც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში იყო და მე­ო­რე მხრივ — დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სტან­დარ­ტე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა გქოდ­ნეს.

რო­გო­რი რე­ფორ­მის წა­მოწყე­ბაა უფ­რო ეფექ­ტუ­რი დღე­ვა­დელ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში, გრძელ­ვა­დი­ან შე­დე­გებ­ზე გათ­ვ­ლა თუ მოკ­ლე­ვა­დი­ან­ზე?
ქვე­ყა­ნას ახ­ლა­ვე სჭირ­დე­ბა რე­ფორ­მე­ბის გა­ტა­რე­ბა. ამ რე­ფორ­მის მოც­და არა­მი­ზან­შე­წო­ნი­ლია. პრინ­ცი­პე­ბი ახ­ლა უნ­და ჩა­ი­დოს და ამ პრინ­ცი­პებ­ზე თუ გა­და­ვე­დით, გრძევ­ლა­დი­ა­ნი კი არა, უსას­რუ­ლო ვა­დი­ა­ნი გა­მო­ვა, რად­გან სულ უფ­რო და უფ­რო კარგ შე­დე­გებს მო­ი­ტანს.

ახა­ლი სის­ტე­მის და­ნერ­გ­ვი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბი­სას, რა რის­კე­ბი იქ­ნე­ბა, რა­საც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბა უნ­და მი­ექ­ცეს და გა­კონ­ტ­როლ­დეს?
რის­კე­ბის მე­ტი რა არის, უამ­რა­ვია, გან­სა­კუთ­რე­ბით გარ­და­მა­ვალ პე­რი­ოდ­ში. ნე­ბის­მი­ე­რი სის­ტე­მის ბო­რო­ტად გა­მო­ყე­ნე­ბა ყო­ველ­თ­ვის შე­იძ­ლე­ბა. მა­გა­ლი­თად, უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში არის ხა­რის­ხის და­ცე­მის რის­კი. თუ შენ საწყი­სი კონ­ტინ­გენ­ტი არას­წო­რად აირ­ჩიე, ხა­რისხს ქვე­მოთ დას­წევ. ყვე­ლა­ზე ფა­ქი­ზი მო­მენ­ტი ეგ არის. ხა­რის­ხის თვით­კონ­ტ­რო­ლის დამ­ცა­ვი მე­ქა­ნიზ­მია Board of Trusties.

ამის მსგავ­სი ორ­გა­ნო­ე­ბი სკო­ლებ­შიც იყო — სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭო­ე­ბი. ასე­თი ფორ­მით უნ­და შე­ნარ­ჩუნ­დეს ზო­გა­დი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა­შიც?
სკო­ლებ­საც აქვთ ხოლ­მე მსგავ­სი მა­გა­ლი­თე­ბი. სა­ხე­ლე­ბი შეგ­ვიძ­ლია სხვა­დას­ხ­ვა და­ვარ­ქ­ვათ. მაგ­რამ ეს ნამ­დ­ვი­ლად დამ­ცა­ვი მე­ქა­ნიზ­მი და ურ­თი­ერ­თ­კონ­ტ­რო­ლის სის­ტე­მაა.

გა­ნათ­ლე­ბის მი­ნის­ტ­რო­ბის კან­დი­დატს თუ ელა­პა­რა­კეთ და რას ფიქ­რობთ?
მი­ნის­ტ­რო­ბის კან­დი­დატს ვე­სა­უბ­რე, ბა­ტონ­მა ბი­ძი­ნა ივა­ნიშ­ვილ­მა გაგ­ვაც­ნო ერ­თ­მა­ნე­თი. ძა­ლი­ან სა­სი­ა­მოვ­ნო შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა და­ტო­ვა. მგო­ნი, ძი­რი­თა­დად, ერ­თ­ნა­ირ ტალ­ღა­ზე ვართ, რამ­დე­ნა­დაც დრომ სა­შუ­ა­ლე­ბა მოგ­ვ­ცა, გა­მერ­კ­ვია. თუმ­ცა, ჩვე­ნი კო­მი­სი­ის მთე­ლი იდე­აც ეგ არის, გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი აზ­რე­ბი იქ­ნე­ბა და სა­ბო­ლო­ოდ სის­ტე­მას დავ­ხ­ვეწთ.

გა­ნათ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს სტრა­ტე­გი­ულ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბებ­ში შე­გეძ­ლე­ბათ ჩა­ე­რი­ოთ?
ჩვენ შეგ­ვიძ­ლია ჩვე­ნი მო­საზ­რე­ბა ვუთხ­რათ, მაგ­რამ დე­მოკ­რა­ტი­ის იდეა ისაა, რომ ძა­ლა­უფ­ლე­ბის სფე­როს გა­ყო­ფა ხდე­ბა. თუ გინ­დათ, ისე მოგ­ვი­აზ­რეთ, რომ ჩვენ ვართ ძა­ლა­უფ­ლე­ბის ერთ-ერთ შტო, რო­მელ­საც აბა­რია და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მრჩევ­ლის რო­ლი. აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა ჩვენ არ გვაქვს.

კო­მი­სი­ის ერთ-ერთ წევ­რი, და­ვით ზუ­რა­ბიშ­ვი­ლი კონ­კ­რე­ტულ პო­ლი­ტი­კურ ძა­ლას­თან ასო­ცირ­დე­ბა. ეს კო­მი­სი­ის პო­ლი­ტი­ზე­ბის საფ­რ­თხეს ხომ არ შექ­მ­ნის?
ეს არ არის პრობ­ლე­მა, ჩვენ ხომ არ ვართ აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი შტო. ასე­ვე, რას ნიშ­ნავს არა­პო­ლი­ტი­ზე­ბუ­ლი? სა­ქარ­თ­ვე­ლო დღეს ისეთ სი­ტუ­ა­ცი­ა­შია, გინ­და არ გინ­და, ასე­თი ტი­პის კო­მი­სია პო­ლი­ტი­კურ როლს თა­მა­შობს. დე­მოკ­რა­ტია პო­ლი­ტი­კაა, აბა რა არის.

კონ­კ­რე­ტულ პარ­ტი­ას­თან ასო­ცი­რე­ბაც არ იქ­ნე­ბა პრობ­ლე­მა?
პარ­ტია სხვა რა­მეა. რა თქმა უნ­და, არა­ნა­ირ ერთ კონ­კ­რე­ტულ პარ­ტი­ას­თან კავ­ში­რი არ გვაქვს. ნე­ბის­მი­ე­რი პარ­ტი­ის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი, რო­მე­ლიც იზი­ა­რებს დე­მოკ­რა­ტი­ულ ღი­რე­ბუ­ლე­ბებს და აქვს კომ­პე­ტენ­ცია ან ტექ­ნი­კუ­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი, შე­იძ­ლე­ბა ჩვენ­თან იყოს და დაგ­ვეხ­მა­როს. ამა­ში პრობ­ლე­მას ვერ ვხე­დავ.

რუ­სუ­დან ფა­ნო­ზიშ­ვი­ლი
ჟურნალი „ლი­ბე­რა­ლი“

25-28(942)N