2012-05-30
მე ლამაზი ადამიანების ხატვა მიყვარს!
ეს სიტყვები მე-20 საუკუნის ქართველ მხატვარს ლადო გუდიაშვილს ეკუთვნის. მხატვარი მემატიანე — ასე იხსენებენ საქართველოში მას. მკაფიოდ გამოხატული ინდივიდუალობა, მხატვრულ სახეთა მდიდარი სამყარო მისი შემოქმედების წარმატების მიზეზია. ლადო გუდიაშვილმა ფუნჯით გააცოცხლა ქართული ფრესკა და ჩუქურთმა, ქართული თქმულებები და ზღაპრები, ძველი თბილისის ბოჰემური ცხოვრება და ხალხური სანახაობები, ნიკო ფიროსმანიშვილის შემოქმედება და ადამიანთა ბედი, 20-30-იანი წლების რეალური სინამდვილე... ეს ის ძირითადი თემებია, რომლებსაც მხატვრის შემოქმედებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. მისი მრავალფეროვანი და მომხიბვლელი ნამუშევრები ლამაზი, სათნო, კეთილშობილებითა და ამაღლებული გრძნობებით სავსე პერსონაჟებით გამოირჩევა. მხატვარმა დროს გაუსწრო, მის ტილოებზე მოციმციმე მზის სხივები, წლის ნებისმიერ დროს ათბობს ადამიანს, მასზე ბევრს წერენ და საუბრობენ... დღეს კი, მის შესახებ გვიამბობს მისი შვილი ჩუქურთმა გუდიაშვილი.
წინაპრები
გუდიაშვილების გვარი წარმოშობით მთიულეთიდანაა. ბაბუა — დავით გუდიაშვილი დუშეთიდან იყო, ბებია ელისაბედი — ფასანაურიდან. როგორც ნაამბობიდან ვიცი, ბაბუას ელისაბედი ცხენით მოუტაცებია, საცხოვრებლად თბილისში გადმოსულან და ბინა ძველი უბნის — ჩუღურეთის მახლობლად, რიყის ქუჩაზე დაუდევთ.
ბებია და ბაბუა თბილისურ ბოჰემურ ცხოვრებაში არ მონაწილეობდნენ, მოკრძალებულად ცხოვრობდნენ და მთელ თავისუფალ დროს ორი ვაჟის — ვახტანგისა და ლადოს აღზრდას ანდომებდნენ. ბავშვობის წლების გახსენება მამას ყოველთვის დადებით ემოციას ჰგვრიდა: „ჩემმა ბავშვობამ ძველი თბილისის უბანში გაიარა. ეს იყო ძალზე ღარიბული, მაგრამ უაღრესად თავისებური, უაღრესად კოლორიტული უბანი“. ლადოს ძმა — ვახტანგი თურმე ძალიან კარგად ხატავდა, მშობლებიც ხელს უწყობდნენ მონდომებულ და ნიჭიერ მხატვარს. ლადოს აღზრდა კი, ბებიას მუსიკოსად განუზრახავს და მისთვის კერძო მასწავლებელიც აუყვანია. როგორც კი ლადო ვიოლინოზე დაკვრას დაიწყებდა, თურმე გულის არეში საშინელ ტკივილს გრძნობდა. საბოლოოდ, საქმე იქამდე მისულა, რომ ექიმის რჩევით ლადოს მუსიკისთვის თავი დაუნებებია. იქ, სადაც მამა ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა, მეზობელთან სტუმრად გერმანელი მხატვარი ზომერი მოდიოდა. ერთხელ ბებიას მისთვის ვახტანგის ჩანახატების ალბომი უჩვენებია. ალბომის დათვალიერებისას, მხატვრის ყურადღება პუშკინის პორტრეტს მიუქცევია, რომელიც ლადოს ჩაუხატავს ძმის ალბომში. აღფრთოვანებულ მხატვარს უთქვამს: ვინც ეს დახატა, მხატვარი სწორედ ის გამოვაო. ამის შემდეგ, ლადო მშობლებმა ფერწერისა და ქანდაკების სკოლაში მიაბარეს, რომელიც თბილისში ნატიფ ხელოვნებათა წამახალისებელმა კავკასიის საზოგადოებამ დააარსა.
მოგვიანებით, ლადო თავის „მოგონებების წიგნში“ წერს: „სამხატვრო სასწავლებლის მესამე კურსის სტუდენტი ვიყავი, გელათში ექსკურსიაზე რომ წაგვიყვანეს. როცა ტაძარში შევედი, საოცარი განცდა დამეუფლა. ფანტასტიკური სანახავი იყო, მზე სარკმლიდან რომ ჭვრეტდა ღვთისმშობლის მოზაიკას. ეს მზის სხივი ისე საოცრად ანათებდა მას, რომ ცრემლის გორგალი ძლივს გადავყლაპე“. ეს არ იყო წუთიერი ემოცია, ამის შემდეგ ლადო აქტიურად შეუდგა ძველი ტაძრების არქიტექტურისა და ფრესკული ხელოვნების შესწავლას. ველოსიპედიც კი იყიდა, მცხეთაში რომ ევლო. ერთხელ, ქარმა გზიდანაც გადააგდო და ხელი იტკინა. ამ ტრავმის გამო, მოგვიანებით, ლადო ჯარში არ წიყვანეს.
1917-19 წლებში მამამ მონაწილეობა მიიღო „ქართველ ხელოვანთა საზოგადოების“ სამ უმნიშვნელოვანეს ექსპედიციაში: 1916 წელს — ნაბახტევის ეკლესიის მე-10 საუკუნის ფრესკების გადმოსახატად მოწყობილ ექსპედიციაში; დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსის შემსწავლელ ექსპედიციაში და 1917 წელს — ქართული ხუროთმოძღვრების უნიკალური ძეგლების — ოშკის, ხახულის, იშხანის, პარხლის, ოთხთა ეკლესიის შემსწავლელ ექსპედიციაში, რომელსაც ექვთიმე თაყაიშვილი ხელმძღვანელობდა. ექსპედიციებში ლადო ქართულ ძეგლებს ეცნობოდა, იღებდა ფრესკის პირებს. „ამ ფრესკებმა საკუთარი თავი მაპოვნინეს“ — ხშირად იგონებდა მამა.
პარიზი, გზა დიდებისკენ...
1919 წელს, თბილისში, დიდების ტაძარში (ახლანდელი სურათების გალერეა) მოეწყო გამოფენა საუკეთესო მხატვრების გამოსავლენად, რათა ისინი, დაოსტატების მიზნით, გაეგზავნათ პარიზში. გადაწყდა, რომ საზღვარგარეთ გამგზავრებულიყვნენ: დავით კაკაბაძე, შალვა ქიქოძე და ლადო გუდიაშვილი. ამ პერიოდში, პარიზში იმყოფებოდნენ ელენე ახვლედიანი და ქეთევან მაღალაშვილი. პარიზში ლადო რონსონის „თავისუფალ აკადემიაში“ სწავლობდა, დადიოდა სამხატვრო აკადემიაშიც (კორმონის სახელოსნო). მონაწილეობდა გამოფენებში — პარიზი, რომი, ვენეცია, ინდოეთი, ბრიუსელი, ამსტერდამი.
1922 წელს, პარიზის „ლა ლიკორნის“ გალერეაში, ლადოს პირველი პერსონალური გამოფენა მოეწყო. სამი წლის შემდეგ, ლადოს ნამუშევრების გამოფენა იმართება „ბიის“ გალერეაში, რომელსაც ასევე დიდი წარმატება ხვდა წილად. აი, რას წერდა ცნობილი ფრანგი ხელოვნებათმცოდნე ანდრე სალმონი: „ლადო გუდიაშვილი თავის მოწოდებად რაცხს, უწინარეს ყოვლისა, იყოს მხატვარი. არადა, მოგეხსენებათ რას ნიშნავს მხატვრობა დელაკრუას, კურბეს, სეზანის, სიორას შემდეგ. ამასთანავე, იგი, საკუთარი ნატურის იდუმალებისა და თავისი რასისმიერი ინსტინქტების წყალობით, შესანიშნავად ახერხებს დარჩეს პოეტად, რისთვისაც იგი მუდამ ეყვარებათ. მე მას ვერავის შევადარებ.…იქნებ, ლადო გუდიაშვილი მამამთავარია ხელოვნებისა, რომელიც ახალგაზრდა, უწინ ჩაგრულმა ერმა, ხვალ უნდა შექმნას, მე მჯერა, რომ ჩემს თბილისელ ჭაბუკ მეგობარს ბრწყინვალე მომავალი აქვს“. საფრანგეთში, ამავე წელს, გამოიცა ცნობილი კრიტიკოსის მორის რეინალის მონოგრაფია — „ლადო გუდიაშვილი“: „ლადო გუდიაშვილის ექსპოზიცია ჩვენთვის იყო აღმოჩენა, რომელმაც უაღრესად თავისებური მხატვარი წარმოგვიდგინა. იგი აზროვნებს ისევე რთულად, ან, შესაძლოა, ისევე სადად, როგორც ადამიანები მისი ქვეყნისა, რომელსაც უძველესი ცივილიზაცია აქვს. პარიზული გემოვნების მაცდუნებელ მრავალფეროვნებაშიც სრულად შეინარჩუნა ეროვნული თავისებურებანი, დარჩა ქართველად მას შემდეგ, რაც მსოფლიოს გამოჩენილ მხატვართა გამომსახველობით ხერხებს ეზიარა“.
ლადო პარიზში, ხელოვნების უდიდეს მექაში მოხვდა, მაგრამ არ დაკარგა თავისი ხედვა, გემოვნება. ჰქონდა უშრეტი ფანტაზია, გრძნობა სამშობლოს არსის. ლადოს წარმატება დღითი დღე იზრდებოდა. მისი ნამუშევრები შეიძინეს: მადრიდის „პრადოს“ მუზეუმმა, პარიზის გალერეებმა, ევროპელმა და ამერიკელმა კერძო კოლექციონერებმა.
უსაქართველოდ ცხოვრება არ შემიძლია
მიუხედავად დიდი წარმატებისა, საქართველოზე უზომოდ შეყვარებულ ლადოს არ ასვენებდა სამშობლოზე ფიქრი. ეს არ იყო ბანალური სიყვარული. ის ცდილობდა, ყოველ ქართველში, მის ისტორიაში, მის ლეგენდებში დაენახა ამაღლებული, იდიალური სილამაზე, ისტორიული სიმართლე. „საქართველოში, რაც შეიძლება მალე!“ — აი, ერთადერთი ფიქრი, რომელიც მას ასულდგმულებდა. წარმოიდგინეთ, მაშინ, როდესაც ლადომ პარიზში მოიპოვა დიდი აღიარება, მისი ნამუშევრები იფინებოდა შესანიშნავ გალერეებში... იწყებოდა გზა დიდებისკენ, მან მიიღო გადაწყვეტილება — დაბრუნდეს საქართველოში, სადაც „სოციალისტური რეალიზმის“ დროშა ფრიალებდა. პარიზიდან გამომგზავრების წინ, ლადოსთან მისულა ერთ-ერთი პარიზული გალერეის მეპატრონე როზენბერგი, რომელსაც ლადოს გადარწმუნება უცდია: „თქვენ მიდიხართ სწორედ იმ დროს, როცა იწყება თქვენი აღიარება, თუ არ გადაიფიქრებთ, იცოდეთ, ეს იქნება დიდი შეცდომა!… თუ გინდათ ამაღლდეთ — დარჩით“. ამ შეხვედრას მოგვიანებით მამა ასე იხსენებდა: „მე ავღელდი. ამ სიტყვებს მეუბნება კაცი, რომელმაც თავის დროზე მეცენატობა გაუწია პიკასოს, დერენს, მატისს, მან გაუხსნა გზა ბევრ მხატვარს...“ და უთქვამს: „მე უსაქართველოდ ცხოვრება არ შემიძლია!“
„...როგორი სიხარული ვიგრძენი, როცა საქართველოს სანაპირო დავინახე. მზით განათებული შემომხვდა აჭარის მთები... ხუთი წლის წინ მასთან განშორების სევდა და ტკივილი ახლა ისეთი სიხარულით მეცვლებოდა, რომ სუნთქვა შემეკრა... ალბათ, ამ ქვეყნად, არ არსებობს უფრო დიდი ბედნიერება, ვიდრე სამშობლოში დაბრუნებაა. წარმოუდგენელი განცდა დამეუფლა, როცა მშობლიურ მიწაზე დავდგი ფეხი“. მიუხედავად იმისა, რომ მამა ასე განიცდიდა სამშობლოს, მაინც მთელი ჩემი ცხოვრება ვფიქრობდი, რატომ დაბრუნდა მამა პარიზიდან საქართველოში, რატომ თქვა უარი ასეთ შემოთავაზებაზე? იცით, ამ კითხვას როდის გაეცა პასუხი? — როცა ლადო გარდაიცვალა. დაკრძალვის ცერემონიალზე მამას მთაწმინდისკენ უამრავი ხალხი მიაცილებდა, რეკდა ქაშვეთის ტაძრის გლოვის ზარები. ახალგაზრდები მთაწმინდისკენ მიმავალ აღმართზე ხელით მიასვენებდნენ განსვენებულის სასახლეს. სწორედ მაშინ მივხვდი, მამა მართალი იყო, რომ დაბრუნდა საქართველოში. ლადოს ხომ ქართველი ხალხის სიყვარულმა მოუტანა ასე დიდი აღიარება.
პარიზი, კაფე „როტონდა“
საფრანგეთში ლადო კულტურის ცენტრში მოხვდა. მაშინ მთელი მსოფლიოს მხატვრები პარიზში იყრიდნენ თავს, რადგან იმ პერიოდში პარიზი ითვლებოდა მხატვრობის მექად. იქ მოღვაწეობდნენ მოდილიანი, პიკასო, იაპონელი ფუჯიტა... და მრავალი სხვა. მას ბედნიერება ხვდა წილად, ამ ადამიანებს გაცნობოდა. ისინი ერთმანეთს პარიზულ კაფე „როტონდაში“ ხვდებოდნენ.
მაშინ მოდილიანი კაფე „როტონდაში“, ფიზიკური გადარჩენისათვის, ხატავდა მოდელებს. მამა მას ასე იხსენებდა:
„...ამადეო მოდილიანი ყოველ საღამოს კაფე „როტონდაში“ თავის განკუთვნილ ადგილას იდგა და აკეთებდა ჩანახატებს. ხშირად ჩვენს თვალწინ იქმნებოდა მისი სასწაულებრივი სურათები... მაშინ იგი ცნობილი არ იყო... სიცოცხლეში თითქმის არავინ იძენდა მის სურათებს. ბევრს არ ესმოდა, მაგრამ ვისაც ესმოდა, ვინც იმთავითვე შესანიშნავად იცოდა მისი ფასი, არც ისინი ყიდულობდნენ... მოდილიანის სიკვდილის შემდეგ კი, თითქმის უსასყიდლოდ დაისაკუთრეს. მისი სურათების უმეტესი ნაწილი სხვადასხვა ქვეყნის კერძო კოლექციებშია თავმოყრილი... და, ალბათ, ვერასოდეს მოხერხდება მისი, მთლიანად თუ არა, რამდენადმე მაინც, სრული გამოფენის ნახვა...
მისი ნახატები „უსიტყვო საუბრებია“. იგი განზრახ კი არ აგრძელებდა ადამიანის სახეებს, როგორც ზოგჯერ აღნიშნავენ, ხაზს კი არ უსვამდა ასიმეტრიულობას, ასე ხედავდა და ასე ხატავდა... ასეთი იყო მისი ხელწერა... მან მხატვრობა დაასახლა საოცრად პოეტური სახეებით... პოეტური და ლამაზი იყო იგი გარეგნულადაც. მუდამ მოწყენილი დადიოდა, ფერმკრთალი... მაშინ იგი უკვე ავად იყო და ჩემს იქ ყოფნაში გარდაიცვალა. მოდილიანის სიკვდილი ნამდვილი ტრაგედია იყო და ეს იმავე დღეს იგრძნო ყველამ. მას შემდეგ მის სახელს აღარ სცილდება ეპითეტები: „დიდი“, „განუმეორებელი“, „გენიალური“.
„...როცა პიკასოზე ვფიქრობ, ჩემს ცნობიერებაში შორეული ახალგაზრდობის დღეები ცოცხლდება და კიდევ უფრო მიმზიდველად მეჩვენება კაფე „როტონდა“ — ადგილი, სადაც მას ვხვდებოდი ხოლმე. ვაკვირდებოდი მის სახეს, ხელებს, მოძრაობას... გასაოცრად ლამაზი, პატარა ხელები ჰქონდა. რაღაც მოუსვენრობა ემჩნეოდა. შემდეგში შედარებით უფრო კარგად გავიცანი, მივხვდი, რომ მოუსვენრობა მისი ხასიათის თვისება იყო. ამ თვისებას კიდევ უფრო უსვამდა ხაზს საოცრად ცოცხალი თვალები. უკვე შეჭაღარავებული შავი თმა ჰქონდა. ხშირად მინახავს სევდიანი, ფიქრებში წასული. საათობით ჩუმად იჯდა ხოლმე „როტონდაში“. მინახავს ძალიან მხიარულიც.“
„ნინა, ნინა, მე ვხატავ ქაშვეთს!” …
1947 წელს საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქმა, შესანიშნავმა პიროვნებამ — კალისტრატე ცინცაძემ ლადოს ქაშვეთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მოხატვა შესთავაზა. წარმოიდგინეთ, ლადო თავისი თაობის მხატვრებიდან ის ერთადერთი უნდა ყოფილიყო, ვინც იმ ავადსახსენებელ დროში ეკლესიის მოხატვას გაბედავდა. ფაშიზმისა და ბოლშევიზმის ჯოჯოხეთგამოვლილ საქართველოში მას ჭეშმარიტების გზა უნდა მოეძებნა. ეს იყო გზა, რომელსაც ტაძრამდე უნდა მიეყვანა მხატვარი. ლადომ შებედა ამ გზაზე და გაიარა კიდეც.
მამა ცხოვრებაში საოცრად თავმდაბალი და მორიდებული კაცი იყო, თუმცა შემოქმედებაში — ძალიან შემტევი. ამიტომაც გაბედა ალბათ და თავისი არაჩვეულებრივი უშუალობით მთავრობის ერთ-ერთ წევრს ეკლესიის მოხატვაზე რჩევა ჰკითხა. ცხადია, ის პიროვნება ლადოს ვერც „კი“-ს ეტყოდა და ვერც „არა“-ს. ასე უთქვამს, ეს პირადად თქვენი გადასაწყვეტიაო.
მახსოვს ის დღე. მამა ჩქარი ნაბიჯით მოდიოდა ქაშვეთთან. ჩამოუხვია ქუჩაზე... — „ნინა, ნინა, მე ვხატავ ქაშვეთს!“
ძალიან კრეატიული პიროვნება იყო, უაღრესად განათლებული თავის პროფესიაში. საგულდაგულოდ შეისწავლა უძველესი იტალიური ტექნიკა და დაიწყო ურთულესი ესკიზების კეთება. მას არ უჭირდა ხატვა, გაგიჟებული ხატავდა. მიიღო გადაწყვეტილება, საკურთხეველში ღვთისმშობლის ღვთაება გამოესახა, საწყისი — სიყვარულის, დაბადების, სიმშვიდის დედის, მფარველი საქართველოსი. „მე გადავწყვიტე ღვთისმშობელი წამომეყვანა ჩვენსკენ, მიწისკენ. უარი ვთქვი ზეთის საღებავებზე, ვხატავდი ენკაუსტიკის ურთულესი წესით — ცხელი, ადუღებული ფერებით. მაგრამ ფერადი ფხვნილები არ იშოვებოდა, ძებნა-ძებნით მივაკვლიეთ ძველ მღებავებს... ხარაჩოებზე ცხრა თვე ჰაერში ვიყავი გაყენებული, სისხლი მდიოდა ხოლმე ცხვირიდან“. დღე და ღამე ხატავდა. მე მაშინ პატარა ვიყავი, მახსოვს დედას მივყავდი ხოლმე. მამა ამიყვანდა ხელში, მიმიყვანდა ფრესკასთან და მეტყოდა: „გესმის ანგელოზების ფრთების შრიალი?“
„ლადო ფრესკებისთვის იყო დაბადებული, ფრესკა იყო მისი სამყარო, რომლის გახსენებაზე ჟრუანტელი უვლიდა ტანში, წონასწორობასაც კი ჰკარგავდა“ — ასე იხსენებდა მას დედაჩემი.
თეთრად გათენებული ღამეებისა და დაუღალავი შრომის შედეგად, ცხრა თვეში მოხატა ლადომ ეკლესიის აბსცესი. ღვთისმშობელი დახატა ქართველი ქალის სახით, მთელი ფორმებით, სილამაზით, გვერდით დაუხატა ბროწეულის ხე, სიმბოლო საქართველოსი. კომუნისტებმა დაუწუნეს ლადოს ნახატი, უფრო მეტიც — გალანძღეს, ბრალად საბჭოთა იდეოლოგიის ღალატი და ღვთის სიყვარული წაუყენეს, კომუნისტური პარტიიდან გარიცხეს და თბილისის სამხატვრო აკედემიიდან დაითხოვეს... წარმოიდგინეთ, მრევლმაც არ მოიწონა ფრესკა. მამას ურწმუნოება და ღვთის გმობა დასწამეს, წმინდანთა სახეები ტრადიციულ ჩარჩოებში ვერ თავსდებაო. პროტესტის ნიშნად, მლოცველები, ეკლესიაში აღარ შედიოდნენ. პატრიარქი კალისტრატე ცინცაძე აღფრთოვანებული იყო ლადოს ნამუშევრით. ერთ-ერთ მოციქულში ლადომ პატრიარქის სახე ჩახატა. მაგრამ მაშინ მამას პატრიარქი ვერ დაიცავდა. ლადომ ხატვა ვეღარ გააგრძელა, უფლება არ მისცეს. მას უნდოდა მთლიანად ტაძარი მოეხატა, ჩაფიქრებული ჰქონდა ომში დაღუპული ქართველი გმირების დახატვა.
უარყოფილი მხატვარი ათი წელი ჩუმად, თვალსმოფარებული მუშაობდა. თითქმის ორმოცი წელი ლადოს პერსონალური გამოფენა არ გაუმართავს. მრავალი წლის შემდეგ, როცა ქაშვეთის ეკლესიის მოხატვის ნება დართეს, უკვე 80 წელს იყო მიღწეული. სამწუხაროდ, ასაკის გამო, მამამ ვეღარ შეძლო ქაშვეთის მხატვრობის დასრულება.
მიუხედავად დევნისა, ლადო ყველას ძალიან უყვარდა. მხატვარი ლადო გუდიაშვილი შეიძლება მოგწონდეთ ან არ მოგწონდეთ. ზოგს მიქელანჯელო მოსწონს, ზოგს — ლეონარდო და ვინჩი, ზოგს — მოდილიანი და ზოგს კი — პიკასო... მთავარი ეს არ არის. მთავარია, რომ ლადო არაჩვეულებრივი პიროვნება იყო. აი, ახლა, როდესაც თქვენთან ერთად მამას ვიხსენებ, მე ის მახსენდება საოცარი სიწმინდის და კეთილშობილების განსახიერებად. მას არ ეშინოდა ნიჭიერი შემოქმედი ადამიანის აღიარება. ყოველთვის უხვად აბნევდა საქებარ სიტყვებს. ამიტომაც იყო, ალბათ, რომ ლადო ყველას უყვარდა. ის მთავრობაც კი, რომელიც ლანძღავდა და დევნიდა მამას, დიდ პატივს სცემდა. მრავალი წლის შემდეგ, ქაშვეთის მრევლი და მლოცველები, ქუჩაში ხვდებოდნენ ლადოს და ხელებს უკოცნიდნენ. ხშირად ამბობდა: „მე არ ვიცი, მხატვარი ვარ თუ არა, გავიდეს დრო და თუ ვინმეს ჩემი ნამუშევრების სანახავად მოუნდება ჩემს სახელოსნოსი მოსვლა, და თუ ვინმეს მოეწონება თუნდაც ერთი სურათი მაინც, მე ბედნიერი ვიქნები“.
ხშირად მეკითხებიან: იყო თუ არა მორწმუნე ლადო? რასაკვირველია, მორწმუნე იყო, მაგრამ არა ეკლესიური. ვერ ვიტყვი, რომ მამა ხშირად დადიოდა ეკლესიაში, ანთებდა სანთლებს... ის იყო განსხვავებულად, რაღაც არაჩვეულებრივად მორწმუნე. ყველაფერში სულიერებას ხედავდა, ამბობდა: „არ შეიძლება იყო მონა არაფრის! არც რელიგიის და არც სხვა რამის. შენ შენი სული უნდა მიიტანო საკურთხეველთან, მაგრამ მონობა — ეს დაუშვებელია“.
ასე უყვარდათ საქართველოში
ყველაზე დიდი საჩუქარი, რაც ლადოს უფალმა უბოძა, ეს იყო დედაჩემი — ნინა. უზომოდ ნიჭიერი, შრომისმოყვარე, საოცარი შემართებისა და უდიდესი ბუნების ადამიანი. ნინა ფრიად განათლებული, მაღალი გემოვნების ადამიანი იყო. წერდა მონოგრაფიებს, თარგმნიდა ფრანგულიდან. მან მამას სახლში საოცრად ლამაზი, მშვიდი და დიდებული გარემო შეუქმნა, ამიტომაც იყო, ალბათ, ჩვენს სახლს უამრავი არაჩვეულებრივი ადამიანი რომ სტუმრობდა. დედა წარმოშობით გურიიდან იყო. ოზურგეთის გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ, თბილისში ჩამოვიდა და ფოსტაში მბეჭდავად დაიწყო მუშაობა. პარალელურად, სწავლობდა არტისტულ სტუდიაში. ეს იყო რუსთაველის თეატრთან არსებული სასწავლებელი, არსენიშვილის ხელმძღვანელობით. მოყვარულთა თეატრში (ახლანდელი მუსკომედია) ერთ-ერთ სპექტაკლში, რომელსაც ლადო აფორმებდა, დედა, როგორც დამწყები მსახიობი, ეპიზოდურ როლს თამაშობდა. სწორედ აქ გაიცნეს დედ-მამამ ერთმანეთი. ლადოს ნინა ისე მოსწონებია, მისთვის სეანსიც შეუთავაზებია. საქმიანი ურთიერთობები დიდ სიყვარულში გადაიზარდა. დედას მისი ერთი მეგობარი ხშირად ახსენებდა: „გახსოვს ნინა, როდესაც პირველად ლადოს გამოფენაზე ვიყავით, ასეთი სურვილი გაგვიმხილე: ოჰ, როგორ მინდა მქონდეს ისეთი სახლი, სადაც ასეთი სურათები იქნებოდა გამოფენილი და პოეტები წაიკითხავენ ლექსებს“. რას იფიქრებდა მაშინ დედა, რომ მრავალი წლის შემდეგ ეს სურვილი აუსრულდებოდა.
გუდიაშვილის ჩუქურთმა
მშობლებისათვის ნანატრი და ნაგვიანები შვილი ვიყავი. როდესაც დავბადებულვარ, სახელის შესარჩევად მამას სულხან-საბას ლექსიკონი გადაუშლია და უთქვამს: რომელ სიტყვასაც თითს დავადებ, ჩემს ქალიშვილს სახელად დავარქმევო. სამჯერ გადაუშლია წიგნი და სამივეჯერ სიტყვა „ჩუქურთმა“ მიუთითებია. აი, ასე დამარქვა მამამ უჩვეულო სახელი — ჩუქურთმა.
მშობლებთან მეგობრული ურთიერთობა მქონდა. ვიზრდებოდი ოჯახში, სადაც სულიერი სამოთხე იყო. მართალია, მატერიალურად ძალიან გვიჭირდა, მაგრამ სულიერად ძალიან განებივრებული და ამაღლებული ვიყავი. წარმოიდგინეთ, დარეკავდა ზარი, გავაღებდი კარს და ჩემ წინ დიდებული გალაკტიონი იდგა... მახსოვს, ერთხელ, დილის ექვს საათზე შემოვარდა, მამას უთხრა: „ლადო, მე მოგიტანე ტილო და დახატე ლურჯა ცხენები“. ჩვენს სახლში გენიოსები იკრიბებოდნენ: გალაკტიონი, ტიციანი, პაოლო, გოგლა ლეონიძე, ბორის პასტერნაკი, რიხტერი... ყველას უყვარდა ჩვენთან მოსვლა... მოდიოდნენ და იწყებოდა ჭეშმარიტი ნიჭისა და გენიის ზეიმი. ეს იყო საოცარი საღამოები... საუბრობდნენ პოეზიაზე, ხელოვნებაზე, სილამაზეზე, საქართველოზე... წარმოიდგინეთ გოგლა თამადა... ლადოს სახელოსნოში იატაკზე გაფენდნენ „ლურჯ სუფრას“, მოუსხდებოდნენ და ასე გრძელდებოდა გათენებამდე. მე მაშინ ძალიან პატარა ვიყავი და ყველაფერ ამას ჩემი საძინებელი ოთახიდან ჩუმად ვადევნებდი თვალყურს.
მამას თავის „მოგონებების წიგნში“ მრავალი ასეთი შეხვედრა აქვს აღბეჭდილი: „პოეტური შთაგონებით სავსე საათები მახსოვს პასტერნაკთან დაკავშირებით! როცა თბილისში ჩამოდიოდა, ჩვენთან უსათუოდ მოდიოდა ხოლმე. ჩემი ერთი კეთილი მეგობარი ისიც იყო. იგი ხომ მთელი თავისი ცხოვრებითა და პოეზიითაა დაკავშირებული საქართველოსთან...
მახსოვს, ბოლო შეხვედრის დროს მითხრა: საქართველო იმიტომ არსებობს, რომ ადამიანებმა სიხარულის შეცნობა შეძლონ... ყველაზე მეტად საქართველოში და ქართველ მეგობართა შორის მიყვარს ყოფნაო.
ისე როგორც ყველა შეხვედრა, ეს დღეც დაუვიწყარი დარჩა ჩემთვის: წინასწარ დამირეკა. მოვალ, თუ ჩემი აწეწილი ბედით არაფერს დაგიშავებო. ევგენი ევტუშენკოსთან ერთად იყო...
კარგა ხანს ისხდნენ... უკვე სულ ჩამობნელდა. ავანთე დიდი სანთლები. ბორისი კითხულობდა ლექსებს, ლაპარაკობდა პოეზიაზე, მხატვრობაზე, იგონებდა გარდასულ დღეებს, ოციანი და ოცდაათიანი წლების თბილისს, ტიციანს, პაოლოს... დაღლილი, ნაღვლიანი სახე ჰქონდა, აღარ მგონია, რომ ოდესმე კიდევ მომიხდეს აქ ჩამოსვლაო — ამბობდა... მართლაც, მალე გარდაიცვალა...“
ხელოვანთა ოჯახში აღზრდილი, ბავშვობიდან ბალეტზე ვოცნებობდი. დავამთავრე ლენინგრადის (სანკტ-პეტერბურგი) ქორეოგრაფიული სასწავლებელი. თბილისში დაბრუნების შემდეგ, ვმუშაობდი ოპერისა და ბალეტის თეატრში. ვცეკვავდი კორდებალეტში, რომელსაც გენიალური ბალეტმაისტერი ვახტანგ ჭაბუკიანი ხელმძღვანელობდა. მოგვიანებით, გავხდი ბალეტის რეპეტიტორი, გიორგი ალექსიძის ხელმძღვანელობით. ეს ძალზე საინტერესო პროფესიაა, რომელიც საშუალებას გაძლევს შექმნა ის, რასაც თავად ვერ მიაღწიე. უბედნიერესი ვარ იმით, რომ ვაკეთებდი იმ საქმეს, რომელიც ძალიან მიყვარს. თეატრში გავიცანი ჩემი მომავალი მეუღლე — გურამ მელივა, რომელიც 30 წელი, ჯანსუღ კახიძესთან ერთად, ხელმძღვანელობდა ოპერის თეატრს. მყავს ერთი ქალიშვილი — ანანო მელივა, არაჩვეულებრივი სიძე — დათო ლორთქიფანიძე და ერთი შვილიშვილი — ელისაბედი.
შორიდან მოსული აღიარება
სტალინის გარდაცვალების შემდეგ, 1957 წლის 12 მაისს, ლადოს დაბადების სამოც წლისთავთან დაკავშირებით, თბილისში, დიდი ექსპოზიციის გახსნა დაიგეგმა. დაიბეჭდა კატალოგი, სამხატვრო გალერეაში ტილოები განათავსეს, მაგრამ მოულოდნელად გადაწყვიტეს გამოფენა აღარ გაეხსნათ. ქალაქში ხმა უცებ გავრცელდა, გამოფენა აკრძალეს და ნამუშევრები უნდა გაიტანონო. ამას მოჰყვა ახალგაზრდების პროტესტი — ღამე საგამოფენო დარბაზთან გაატარეს, დილით ხალხი მოგროვდა, შეტეხეს კარი და იძულებული გახდნენ გამოფენა გაეხსნათ. გამოფენას დიდი ოვაცია, ლადოს საყოველთაო აღიარება და სიყვარული მოჰყვა. ამ გამოფენამ ესთეტიკურ სამყაროში ზღვარი გაავლო. დამთვალიერებელმა პირველად ნახა „საბჭოთა მხატვრის“ ნამუშევრები, რომელზეც ფოტოგრაფიული პორტრეტების ნაცვლად ადამიანების ნახევრად შიშველი სხეული ეხატა. სწორედ ამ გამოფენამ მოაბრუნა და მისცა უფლება ქართველ მხატვრებს, ეხატათ შიშველი ქალები. „არ მინახავს მანამდე რომელსამე გამოფენაზე ასეთი მღელვარე, შეიძლება ითქვას, აღგზნებული განწყობა. ყოველი სურათის წინ იდგნენ, ფიქრობდნენ, მსჯელობდნენ, განიცდიდნენ“ — წერდა დამთვალიერებელი. შემდეგ გამოფენა მოსკოვში გადაიტანეს, სადაც ლადო კრიტიკოსებმა „მისტიკოს“ და „ეროტომან“ მხატვრად მონათლეს.
ლადოს 100 წლისთავისადმი მიძღვნილ გამოფენაზე, რომელიც თბილისში, ეროვნულ გალერეაში გაიმართა, გამოფენილი იყო მისი ბოლო ნამუშევრები. დამთვალიერებელი აღფრთოვანებული იყო იმით, რომ 80 წლის მხატვარი ასე კარგად გრძნობდა და აღიქვამდა ქალის სხეულის სილამაზეს, ქალის მკერდს. ჩვენ არ უნდა შეგვრცხვეს ხელოვნებაში შიშველი ტანის. პატარა ბავშვებმაც უნდა იცოდნენ ვენერა მილოსელი, მიქელანჯელოს დავითი. შიშველი ტანი ხელოვნებაში ეს უდიდესი სილამაზეა. აუცილებელია, ბავშვები სკოლის ასაკიდანვე ვაზიაროთ ნატურას, იმიტომ რომ აქედან იბადება ჭეშმარიტი მსოფლმხედველობა. მინდა ახალგაზრდა, დამწყებ მხატვრებს ვუთხრა: ახალგაზრდობა საოცრებაა! წინათ თუ მხატვარი ხატავდა აკრძალულ თემას — მამაცი იყო. ახლა, ეს ყველაფერი დაშვებულია, არანაირი შეზღუდვები არ არის ხელოვნებაში. მთავარია, მოიტანო შენი სათქმელი, ინდივიდუალური ფორმა. თუ ამას შეძლებ, მაშინ ხარ მხატვარი. დამთვალიერებელი გამოფენიდან რომ გამოვა, გაჰყვება შთაბეჭდილებები და მეორე დღეს გაიფიქრებს, რა საინტერესო სამყარო ვნახე... აი, ეს არის ნამდვილი შემოქმედება, დიდი ნიჭი და ამას ყველაფერს ჰქვია — ბედნიერება!
გუდიაშვილი და ფიროსმანი
ლადოს ძალიან მოსწონდა და უყვარდა ფიროსმანი, როგორც მოვლენა — მისი მხატვრობა, თავისებურება, მსოფლმხედველობა. რასაკვირველია, ფიროსმანმა დიდი გავლენა იქონია ლადოზე, მაგრამ არა მის მხატვრულ ფორმაზე. ლადოს შემოქმედებაში ფიროსმანის ხაზი მკვეთრად ისახება. მამას ნამუშევარი „ფიროსმანის სიკვდილი“ შედევრია. სახლში გვაქვს დაუმთავრებელი ნამუშევრები, რომლებიც ფიროსმანს ეძღვნება: „მარგარიტა“ და „ფიროსმანის ზმანება“.
„მე მას რამდენჯერმე პირადად შევხვდი. მაღალი კაცი იყო, შეჭაღარავებული, უკან გადავარცხნილი თმა ჰქონდა. ფერმკრთალსა და მოტეხილ სახესთან სდევდა რაღაცნაირი კეთილშობილური, მე ვიტყოდი, ინტელიგენტური იერი და სიმშვიდე. წვერი შეკრეჭილი ჰქონდა და ულვაში ქვევით დაშვებული. ეცვა ნაცრისფერი პიჯაკი და სქელი, საღებავებით დასვრილი შარვალი.
მახსოვს, ერთხელ შევიყვანეთ მხატვართა საზოგადოების კრებაზე. მკერდზე გულხელდაკრეფილი იჯდა და გარინდებული და გაქვავებული ერთ წერტილს მისჩერებოდა. სახე ფარულ სიხარულსა და გაკვირვებას გამოხატავდა. ასე იჯდა მთელი სხდომის განმავლობაში და ხმა არ გაუღია. სხდომის გათავების შემდეგ შემოეხვივნენ მხატვრები და დაუწყეს გამოკითხვა. პასუხს იძლეოდა მოკლედ, ლაპარაკობდა ცოტას. დაინტერესდა ორატორებით. „ჰოდა, რა გვინდა, ძმებო, იცით? — თქვა მან, — ...უსათუოდ საჭიროა ავაშენოთ დიდი სახლი, რომ შევიყარნეთ ხოლმე, ვიყიდოთ დიდი სტოლი და სამოვარი, ვსვათ ჩაი, ბევრი ვსვათ და ვილაპარაკოთ მხატვრობაზე. თქვენ კი ეს არ გინდათ, თქვენ სულ სხვას ლაპარაკობთ“.
გუდიაშვილის სახელოსნო
მის სახელოსნოში ყოველდღე იბადებოდა ახალი ხაზი, ფერი, ნახატი, კომპოზიცია, სურათი. ყოველთვის მეგონა, რომ ყველა შემოქმედი ისე ხატავდა, როგორც ლადო. მისი მუშაობის პროცესი საოცრად ამაღლებული იყო. უყვარდა კარგი მუსიკა, ჯაზი და ამ შესანიშნავი მუსიკის ფონზე ქმნიდა ნამუშევრებს. დარწმუნებული ვარ, დღევანდელი თანამედროვე მუსიკა რომ მოესმინა, მასში ახალ შემოქმედებით ღერძს დაბადებდა. ხატავდა მხატვრობის ყოველგვარი წესების გარეშე. მისი მეგობარი, არაჩვეულებრივი მხატვარი სოლიკო ვირსალაძე ამბობდა: ლადო ისე ხატავს, ფანქარს ფურცლიდან ნახატის დასრულებამდე არ იღებს და საშლელს საერთოდ არ ხმარობსო. თუ ნახატი არ მოეწონებოდა ან როგორც მხატვარი, ვერ გადაწყვეტდა რაიმე პრობლემას, მაშინვე მოხსნიდა მოლბერტიდან, მიაბრუნებდა და ისე დადებდა. მოგვიანებით, აუცილებლად მიუბრუნდებოდა. ძალიან ადრე დგებოდა და ბევრს მუშაობდა. მამა საოცარი ესთეტი იყო, ძალიან არტისტული გარეგნობა ჰქონდა. უყვარდა კოხტად ჩაცმა, დადიოდა რომაული სანდლებით და მოხვეული შარფით. ლადო შესანიშნავად ცეკვავდა. ძალიან უყვარდა მეგობრებთან ერთად ქუჩაში სეირნობა.
მე ისე ვარ ჩაძირული ლადოს უმშვენიერეს სამყაროში, რომ ჩემთვის მამას ყოველი ნამუშევარი დროის გარკვეულ მონაკვეთს ნიშნავს. მისი შემოქმედება რამდენიმე ციკლს მოიცავს. შემოქმედების პირველი წლების თემატიკა, ერთი მხრივ, ძველი თბილისის ბოჰემური ცხოვრების სცენებია, მეორე მხრივ — საქართველოს წარსულის მიერ შთაგონებული ლეგენდები და სიუჟეტები. პარიზიდან საქართველოში დაბრუნების შემდეგ, თემატიკა ფართოვდება. მის შემოქმედებაში აისახა ქართველი ხალხის წარსული, თანამედროვე საქართველოს ცხოვრება. ლადოს შემოქმედებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მშვენიერების თემას, რომელსაც იგი დიდი სითბოთი და პოეტური აღფრთოვანებით გადმოგვცემს. განსხვავებული და განსაკუთრებით აღსანიშნავია მეორე მსოფლიო ომის საშინელებისადმი მიძღვნილი გრაფიკული სერია, რომელიც 1942 წელს, ძირითადად, საგარეჯოში შეიქმნა, სადაც ომის პერიოდში ჩვენი უსაფრთხოების გამო, დროებით საცხოვრებლად გადავედით. ამ ციკლის ნახატებში მამამ იმ პერიოდს ნიღაბი ახადა. აქ ნათლად ჩანს მხატვრის სათქმელი, თუ რა წამებაში იყო სილამაზე, მშვენიერება, შემოქმედება, თუ ვინ იყო სათავეში. ანტიფაშისტური ნახატების სერიაში, ლადო გვიჩვენებს ფაშიზმის ამორალურ არსს, რითაც იგი მთელ საკაცობრიო ცივილიზაციას დაუპირისპირდა. მრავალი წელი ეს ნახატები მამას სახელოსნოში ინახებოდა, არავინ იცოდა მათი არსებობა. გაინტერესებთ, ასეთი ნახატების მხატვარი როგორ გადაურჩა რეპრესიებს, დახვრეტას? ლადო არ იყო პოლიტიკური მხატვარი, პოლიტიკასთან ახლოსაც არასოდეს ყოფილა. როგორც ფერმწერი და მხატვარი, ამბობდა: მე დაკვეთით ვერ ვმუშაობ, არ შემიძლია. რა თქმა უნდა, ჰქონდა დაკვეთილი ნამუშევრებიც, მაგრამ მათშიც ისეთ თემატიკას დებდა, როგორიც მოსწონდა და უხაროდა.
მამა ბედისწერამ, ღმერთის მფარველობამ და ღვთისმშობელმა გადაარჩინა. თავის დროზე, ღვთისმშობელმა მამას ვიოლინო და ხემი ფუნჯით შეუცვალა. მას ყველგან და ყოველთვის მფარველად ანგელოზი ჰყავდა.
მაკა ყიფიანი
|
